BRIEVEN UIT AMERIKA.
Krabbels uit Zwitserland.
BOUWKUNSTIG SCHOON?
DE BURGEMEESTERSKEUZE
TE NEW-YORK.
New-York, 8 Nov. 1929.
De verkiezing van een burgemeester van
New-York, hetgeen eens in de vier jaar
plaats heeft, is een gebeurtenis, die in de
rest va«n het land weinig belangstelling op
wekt en in het buitenland hoogstens met
een kort telegram vermeld wordt. En toch
gaan ruim twee millioen kiezers ter stem
bus stemmachine is dit jaar een pas
sender benaming om te bepalen, wie
het gemeentelijke hoofd van Greater New-
York met zijn negen millioen zielen zal zijn
voor de komende vier jaar. Den öen No
vember is het Election Day, een nationale
dag, waarop gestemd wordt al naar de wet
het voorsohrijft van de Presidentsverkie
zing af tot die van gemeenteraadslid in een
dorpje en op dien dag zijn banken, de
Beurs, rijks- en gemeente-instellingen ge
sloten, terwijl de zaken hun personeel den
dag geheel of gedeeltelijk vrij geven om
aan de burgerplicht to kunnen voldoen.
Election Day bracht dit jaar voor New-
York verscheidene nieuwigheden mee.
Om te beginnen had het stemmen zelf
voor het eerst over de heele stad door mid
del van machines plaats. Vorige verkiezin
gen waren deels op de oude manier met
stembiljetten, deels met de machines ge
daan, maar omdat de laatste» uitnemend
hun taak vetriohtten, werden er genoeg
aangeschaft om de heele stad er van te
voorzien. De machine bestaat uit een bord
met kolommen namen en boven elke kolom
de ambtelijke positie; alles is zoo duide
lijk mogelijk aangegeven met de kenteeke-
nen der partijen als een ster, adelaar, fak
kel, hamer en sikkel er bij. Op eiken naam
bevindt zich een hefboompje, dat naar om
laag gedraaid moet worden, indien men
dien candidaat wil kiezen. Het is onmoge
lijk om twee hefboompjes in de kolom van
een ambt te bewegen en toch werken zij
'overigens onafhankelijk van elkaar. Heeft
men nu een candidaat voor elk ambt ver
kozen op die manier, dan rest den kiezer
niets dan een gordijn, dat om de machine
«taat en hem afzondering heeft verschaft,
open te trekken door een ruk aan een
koord. Zoodoende treedt hij naar buiten
on de ruk aan het koord heeft automatisch
de stemming aangeteekend op een machi
ne, terwijl de hefboompjes weer in hun
neutralen stand terug schieten. De machi
ne staat gereed voor een volgenden kie
zer. die het gordijn achter zich toetrekt en
zoo de telmachine weer gereed zet. Fraude
met het tellen van biljetten of stommen in
het openbaar ja op deze manier volkomen
uitgesloten.
Iets anders was het Ongehoord groot ge
tal van ruim 2 millioen kiezers, die zich
©enig© weken geleden kwamen laten in
schrijven en verifieere® om aan de stem
ming te kunnen deelnemen. Men kan zich
makkelijk indenken welk een reusachtige
en kostbare administratie er mee gemoeid
is om er zeker van te zijn, dat er allee*
gestemd wordt door hen, die daartoe ge
rechtigd zijn en dat zulke menschen het'
niet nog eens of meerdere malen over doea
in andere deelen van de stad. De kolossale
opkomst van kiezers dit jaar was niet al
leen 'n bewijs voor den groei van de stad
N.-York maar ook belangsfleling in de stem
ming. N.-York is een bolwerk democr.
partij, waar de republikeinen gedurende
d© laatste halve eeuw maar tweemaal een
partijlid als burgemeester hebben gehad.
Bij de laatste PreiidentsveTkiezing, Juist
een jaar geleden, was New-York bijna una
niem voor Alfred E. Smith, den katholie
ken anti-drooglegging democraat en gal
daarmee een zuiver beeld van de stedelijke
opinie en bevolking. New-York is voorna
melijk Iersch, Iltaiaansdh en Joodsch, het
verafschuwt de nationale wet voor geheel
onthouding maar het is boVen alles demo
craat onder leiding van een politieke club.
Tammany Hall geheeteü, die door tegen
standers voor een bende uitzuigers en be
driegers wordt gescholden en door partij-
genooten als een politieke Hooge Raad
in het belang van gemeente en inwoners
wordt beschouwd. Genoeg zij dat Tamma
ny Hall zulk een geschiedenis achter zich"
heeft uit het midden van de vorige eeuw,
waarin zooveel corruptie plaat-s vond, dat
de tallooze boeken en onderzoekingen no*
niet alles aan het licht gebracht hebben
omtrent de Tammany Tijger." Zoodat ve
len beweren, dat de tijger wel ouder is
geworden, maar nog niet van strepen ver
anderd is.
De herkozen burgemeester, 'de Honou
rable James J. Walker, een geboren en ge
togen New-Yorker uit de armere East Side,
5b naar zijn eigen bekentenis geheel een
product van Tammany Hall. In de afgeloo-
pen vier jaar heeft hij met zijn medewer
king veel gedaan gekregen en verbeterd,
maar er zijn ook de noodige schandalen
voorgevallen, waarvan terecht of ten on
rechte de blaam terugviel op Tammany
Hall, in casu „Jimmie" Walker. Omkoo-
perijen van ambtenaren, zooals in liet
Queens riolen-contract, eenige onopgehel
derde moorden op bekende individuen uit
de onderwereld en dergelijke geschiede
nissen, waarmee de politiek ten nauwste
verbonden is, hebben gemaakt, dat het den
candidaten der andere partijen niet aan
stof tot spreken ontbrak. De republikein-
sche partij bezat dit jaar geen lid, dat
een waardige tegenhanger van den popu-
lairen burgemeester was cn wendde zich
derhalve tot het Congreslid Fiorello 'a
Guardia, een volslagen wilde in politiek
opzicht en het enfant terrible van de heele
politieke Ameriknansche wereld. Aarts
vijand van de drooglegging, eischt hij al
tijd de reusachtigste sommen en de dwin-
gendste maatregelen ter hadhaving om des
to eerder de onbestaanbaarheid te laten
inzien, een strijdlustige natuur zonder aan
zien des persoons of der partij, hoewel ge
boren Amerikaan behept met alle bruisen
de hoedanigheden van zijn Italiaansche af
komst, zou hij eon burgemeester hebben
gemaakt, die leven in de brouwerij had ge
bracht. Zijn campagne richtte zich, even
als die van de twee andere voornaamste
candidaten Enright en Thomas, tegen de
heersöhende corruptie van Tammany Hall
en allen, die er onder behooren of vrijwel
alle gemeentelijke ambtenaren van eenige
verantwoordelijke positie. Enright is een
der vorige hoofdcommissarissen van poli
tic en was candidaat gesteld door de nieuw
opgerichte Square Deal Party terwijl Nor
man Thomas de voorman der Amerikaan-
sche socialisten is, die de laatste jaren
overal candidaat gesteld wordt, indien het
een belangrijke positie betreft.
Terwijl de candidaten dus (oomeloos van
leer trokken tegen de democratische partij
on haar burgemeester op een manier en
onder bewoordingen, die in normale omstan
digheden onder laster en smaad te rang
schikken zouden zijn, deden de laatslen een
verslandigen zet Uitgaande van de redenee
ring, dat critiek heel makkelijk is maar het
zelf goed doen nog iets anders, trokken
Tammany en consorten zich terug achter
een muur van stilzwijgendheid tegenover
alle aanvallen en putten hun kracht uit het
wijzen op hetgeen er in de laatste vier jaar
door de mannen aan -het roer gepresteerd
was. En naar de waarde van die prestaties
vroegen zij om her-verkiezing; New-York
slemde daar met een meerderheid van vijf
■honderd duizend stemmen in toe, inmid
dels is een nieuwigheid van deze verkiezing,
dat de stemmen meer versnipperd waren
dan ooit te voren. Bij vorige malen waren
er twee partijen, waarmee rekening gehou
den werd en men maakte zich niet eens
druk over een paar kleineren. Ditmaal heb
ben zij al zooveel gewicht in de schaal ge
legd, dat zoowel democraten als republikei
nen gemeend hebben een beroep te moeten
doen op het publiek om niet hun stem aan
anderen te geven ten einde versnippering te
voorkomen. Voor het eerst werd er ernstig
rekening gehouden met andersdenkenden,
waaronder de socialistische partij een groote
bedreiging vormde. De eindcijfers hebben
het uitgewezen, dat deze vrees niet zoo on
gegrond was en dat men bij volgende ver
kiezingen op nog grooter verrassingen zal
mogen rekenen.
Burgemeester Walker werd met 865.549
stemmen herkozen. La Guardia verkreeg
368.384, Thomas 174.931 en Enright 5956.
Bijna even gelukkig als Walker uitte zich
Norman Thomas, die van alle candidaten
niet alleen de meesl waardige, maar de dui
delijkste verkiezingscampagne heeft gevoerd.
Hij is bijzonder ingenomen over het groote
aantal verworven stemmen ditmaal en
■bouwt daaruit de hoop op. dat zijn partij
naar verhouding toeneemt. Het is echter een
publiek geheim, dat tal van fanatieke repu-
keinen uit tegenzin in La Guardia, hun stem
liever wegwierpen door op den socialist te
stemmen dan aan den man te geven, die hun
idealen en inzichten met voeten treedt, in
dien hij er reden voor heeft. Een minder
onbuigzame politicus dan La Guardia kan
moeilijk gevonden worden. De New-York-
sche aristocratie ran Parte of Fifth Avenue
het z.g. zijden kousen-district, alhoewel
het een toer is om tegenwoordig katoenen
of wollen damesbeenen te ontdekken
schijnt en bloc gestemd te hebben voor den
socialist, commentaar overbodig!
Een andere nieuwigheid is geweest het
aanwenden van de geluidsfilm tijdens de
campagne. Behalve dat op drukke punten
vaste openlucht-veriooningen des avonds ge
geven werden, reden er auto's rond, die in
een minimum van tijd een voorstelling op
straat konden geven. Deze films betroffen
alleen burgemeester Walker, die afgebeeld
werd en gehoord in speeches en tijdens bij
zondere gebeurtenissen in zijn amblsuilvoe-
ring. Deze hulp was een cadeau van Wil
liam Fox, een vurige bewonderaar van Wal
ker en zoodra een der andere candidaten in
een zaal de kiezere toesprak, installeerde
zich buiten een Movietone-aulo. Het gerucht
drong in de zaal door, dat er builen een
gralis-bioscoop-voorstelling was en de spre
kers bleven voor leege stoelen achter, want
de bewegende plaatjes hebben nog altijd
hun bekoring niet verloren. En ten slotte
de doodsche stemming in de stad op den
verkiezingsavond: geen aangeplakte neuzen,
geen vreugdevuren, geen trompetgetoeter,
een handjevol menschen voor het „Times"-
gebouw, zat men thuis voor de radio den
uitslag af te wachten?
HET VIERDE CONCOURS HIPPIQUE
TE GENEVE.
Hoe zullen de Duitschers het er ai-
brengen
Dit was de puzzle van het vierde Con
cours Hippique te Genève, welks attractie
juist door die puzzle in niet geringe mate
verhoogd werd. Weliswaar hadden ook de
vorige jaren enkele Duitschers aan ons rui
terfeest deelgenomen, maar ditmaal was voor
den eersten keer ook een officieele Duit
sche delegatie aanwezig. En zoo wapperde
aan ook h&t zwart-rood-geel tusschen de
vlaggen der andere, aan het concours deel
nemende volken en zagen we tusschen al de
andere vreemde uniformen wederom deDuit-
sche. sinds den oorlog hier niet meer gezien.
Bij het eerste C. H .1. hadden de Italia
nen de leiding en handhaafden hun ouden
roep, de beste ruiters van Europa te zijn.
Maar al spoedig bleek, dat ze geëvenaard
werden door de Franschen, welke hen ten
slotte overvleugelden. Het was reeds regel
geworden, dat de ruiters van de Ecole de
Saumur, de Fransche rijschool, de eerste
plaatsen bezetten, het leeuwenaandeel der
prijzen in de wacht sleepten. Maar dit jaar
is duidelijk geworden, dat zjj op hun beurt
voortaan duchtig rekening dienen te houden
met de Duitschers, dat zjj in de cavaliers
van de School V3n Hannover huns gelijken,
zoo niet hun meerderen gevonden hebben.
De deelname was bijzonder groot. Frank
rijk kwam voor den dag met 23 ruiters en
6 amazones, Zwitserland met 27 deelnemers,
waaronder vier der schoone sekse. De Itali
aansche delegatie, samengesteld uit 10 rui
ters, was vergezeld van twee rijdsters, ter
wijl Duitschland uitkwam met 12 cavaliers
en zes- dames. België was ditmaal rinder
sterk vertegenwoordigd dan vorige malen,
waar slechts een viertal officieren en één
gentl6manridder de Belgische kleuren ver
dedigden. Denemarken, Hongarije en Oos
tenrijk gaven acte de présence door de aan
wezigheid van een paar mededingers. En ae
Cbileensche delegatie, wier komst met span
ning werd tegemoet gezien, is ten slotte niet
verschenen.
Niet alleen quantitatief, maar ook qua-
litatief was Frankrijk ditmaal schitterend
vertegenwoordigd. Vrijwel de namen van al
de bekende militaire ruiters zoowel als van
de beste sportswomen en sportsmen op hip
pisch gebied waren op de lijst der Fransche
deelnemers te vinden. De Italiaansche verte
genwoordiging van de Ecole de Tor di Quin
to was zwakker dan anders, vermoedelijk
wqI de beste Italiaansche cavaleristen deel
namen aan het concours te New-York, sa
menvallende met dat te Genève. De Belgi
sche equipe uit de school van Yperen was
kiein, maar ook uitmuntend van gehalte.
Zwitserland had ditmaal zijn beste beentje
voorgezet. Een uitgelezen schare raitersen
dragonders der guides en van de remonte
kwamen in het ve.d. Natuurlijk ontbraken ook
niet de zeer populaire „kleine luitenant Ge-
museus" en de bekende Zwitsersche amazone
madame Anneliese Stoffel. Vooral op dit
tweetal hadden de Zwitsers al hun hoop
gevestigd.
Zonder zich aan overdrijving schuldig te
maken, kan men dan ook zeggen, dat dit
concours, dank zij het zeer gevarieerd pro
gramma, de groote deelname, de uitsteken
de regeling en de prachtige zaal, waarover
men beschikt, wederom in alle opzichten
een 9ucces is geweest, al zouden we ook
niet de bewering van vele Zwitsersche bla
den. dat het Concours Hippique te Genève
than9 het voornaamste van Europa is, ge
heel voor onze rekening durven nemen.
En wat de paarden betreft, zij hier nog
vermeld, dat niet minder dan 265. stuk voor
9tuk prachtexemplaren, meerendeels Ieren
en Franschen, vrijveel Duitsche (waaronder
enkele (Trakheners) en Italiaansche en ver
der een paar Engelsche, Zwitsersche, Roe-
meensche en Poolsche viervoeters in de
arena verschenen.
In de vijftien verschillende wedstrijden
behaalde Frankrijk zevenmaal den eersten
prijs, Duitschland zesmaal, Hongarije en
Zwitserland elk één maal
Als het belangrijkste nummer van het
programma beschouwde men algemeen den
strijd om de Prix des Etendards. (Deze prijs
is dezelfde als vroeger genaamd de Coupe
des Nations. Op verzoek van het Comité
der Olympische Spelen, welke deze bena
ming uitsluitend voor de Olympische wed
strijden wenscht gereserveerd te zien. werd
die prijs daarom herdoopt).
Van de elf dagen, dat het tournooi duur
de, is er geen geweest waarbij het Paleis
des Expositions zóó bezet was als op den
dag, dat deze wedstrijd plaats vond. Toen
's avonds om 7 uur de loketten geopend
werden, bleek, dat nagenoeg alle plaatsen
reeds tevoren besproken waren en behalve
een enkele staanplaats niets meer te krij
gen was. De tribunes in de groote zaal bie
den ruimte voor tienduizend toeschouwers.
Toch lukte het dien avond er meer dan
twaalfduizend in samen te persen, maar
toen kon er letterlijk geen muis meer bij.
Het was een emotioneel moment, toen de
equipes, elk bestaande uit vier man, de zaal
binnenreden. Ieder equipe werd begroet met
zijn volkslied, door het publiek staande met
ongedekte hoofden aangehoord.
Al spoedig bleek, dat het in hoofdzaak
zou gaan om een strijd tusschen de Fran
schen en de Duitschers en dat de anderen
slechts weinig kans hadden. Reeds na de
eerste manche hadden de Duitschers met 12
fouten een aanzienlijken voorsprong op de
Franschen, die 18 fouten te boeken hadden.
In de tweede manche brachten de Fran
schen het er af met 16 fouten, terwijl toen
drie van de vier Duitschers het parcours
doorloopen hadden, deze ook reeds 16 fou
ten gemaakt hadden. Het werd een span
nend oogenblik en iedereen dacht, dat de
Franschen overwinnaars zouden worden.
De rit van den vierden Duitscher zou de
beslissing geven. De lichtste fout van zijn
paard, de minste aanraking van een hek,
een haag. een barrière, de geringste weige
ring zou de partijen gelijk maken of
Duitschland doen verliezen. Toen de vier
de Duitscher, luitenant Lippert, den rit be
gon. zat alle9 met een uitgerekten hals.
Ademloos volgde het publiek den ruiter
die in een geweldig tempo zonder één fout
te maken alle hindernissen nam en daar
mede den wisselbeker won voor Duitsch
land. Het donderend applaus, dat Lippert
ten deel viel, was dan ook wel verdiend.
Het was vooral voor de talrijke Duitsche
kolonie alhier een indrukwekkend oogen
blik, toen na de uitspraak de jury de kam
pioenen wederom het veld binnen reden.
Voorop het peleton Duitschers, begroet
door het „Deutschland über Alles", terwijl
gelijktijdig de Duitsche vlag in top gehe-
schen werd.
De houding van ons publiek, dat. zooals
licht te begrijpen, zeer sterk Franschgezind
is, in elk geval alles behalve pro-Duilsch,
verdient ook een pluimpje. Zoodra de eerste
maten van het Duitsche volkslied weer
klonken, verhief alles zich als één man,
werden aller hoofden ontbloot en werd
spontaan den overwinnaars een hartelijke
hulde gebracht Maarwanneer het
Franschen geweest waren of de Zwitsers of
zelfs de Belgen, dan had je heel wat anders
gehoord, zooals twee jaren geleden, toen
overste van Dooren in het concours om den
hoogsten sprong na een geweldigen kamp
de Belgische kleuren deed zegevieren Nau
welijks hief de muziek de Brabangonne aan
of het heele publiek viel in en bet werd een
ovatie, waar geen eind aan scheen te komen
En dal was nog wel 's nachts om half drie,
nadat men vanaf acht uur zonder onder
breking de wedstrijden gevolgd had.
Het optreden van de Duitschers heeft hier
een zeer gunstigen indruk gemaakt Er heeft
niet het geringste onaangename incident
plaats gevonden (waarvoor men van te vo
ren geen absolute zekerheid had). En wat
hun prestaties betreft erkennen alle bladen
volmondig, dat ze den prix des Etendards
volkomen verdiend hebben „par le calme
le brio et l'assurance de ses représentants"
(n l. van Duitschland)
Ook een Hongaar, prins Odescalchi, die
zorgde, dat de Hongaarsche vlag éénmaal
geheschen werd, sloeg een schitterend figuur
en bevestigde de eeuwenoude reputatie der
Magvaren als ruiters. In een internationalen
jachtrit met twaalf zware hindernissen
legde hij tweemaal het heele parcours at
zonder eenige fout en met een snelheid, dat
hij de beste zijner mededingers verre achter
zich liet. De eenige eérste prijs, die Zwitser
land behaalde, heeft het te danken aan
madame Stoffel, die in het parcours du Jura
„Epreuve Internationale d'Obstacles" al
haar vijftig mannelijke concurrenten ver
sloeg. Kalm en rustig als altijd nam deze
elegante amazone, het rastype van de
sportswoman, eveneens alle hindernissen
zonder één fout en in een tempo dat geeu
der mededingers haar nabij kwam. Te be
grijpen dat de Zwitsers één en al enthousi
asme waren.
Na dit optreden van madame Stoffel re
kenden de Zwitsers er stellig op, dat zij ook
den Prix de Diane het Chamuionat des
Amazones, zou veroveren. Het was daarom
een leelijke streep door de rekening, dat
deze prijs Duitschland ten deel viel. dank
zij madame Franke.
Terwijl alle wedstrijden vlug verliepen,
was dit niet het geval bij don laatstgenoem
den strijd. De dames hadden bijzonder lan
gen tijd noodig voor hun preparatieven en
het publiek werd wel eens een beetje. onge=
duldig als de amazones maar steeds nog niet
met hun toilet klaar waren.
Ook de strijd om den Prix de l'Arve,
sauts couplés", waarbij de hindernissen ge-
romen moesten worden gelijktijdig d<,or
poepen van drie cavaliers, één dame en
twee heeren, leverde een aardig momen?,
toen madame Stoffel geaccompagneerd door,
een Frajisehen en door een Duitschen of
ficier, a!l»- drie gezeten op volkomen gïlijk*
appelschimmels onder luide hravo's van
het publiek binnenreed. Iedereen kwam
blijkbaar onder den indruk van deze fijn
gevoelige demonstratie eener toenadering
tus-chen voormalige tegenstanders.
Niet alleen sportieve belangen, ook de
vredesbeweging wordt door dergelijke in
ternationale feesten gediend.
Het is een goed idee geweest de wed
strijden eiken avond gedurende een kwar
tier te onderbreken door de evoluties van
een escouade Djiguites Kozakken. Magere
gespierde kerels van een heel ander type
dan al de overige ruiters. Als een wervel
wind stoven ze binnen op hun kleine op
het oog armzalige paardjes. Op, onder,
naast do paar dj es vertoonden ze de onmo
gelijkste staaltjes van acrobatiek, demon
streerden een lenigheid, een vlugheid, een
durf, die aan het onmogelijke grensde.
Arme duivels, die eiken avond opnieuw
enet hun halsbrekende toeren hun leven
waagden. Bannelingen, zwervers, gedwon
gen ver van het Vaderland op deze wijze
een schamel stukje brood te verdienen.
Maar niet alleen voor die Kozakken, ook
voor de andere deelnemers is aan derge
lijke concoursen steeds eenig gevaar ver
bonden. Er is menig onvrijwillige buiteling
gemaakt. Vooral de talud, de hooge aarden
wal met smalle rug, bleek een zware hin
dernis. Het kwam nogal eens voor, dat een
paard, juist als het er bovenop stond, bang
werd, zich niet naar beneden dorst laten
glijden, plotseling zijn vaart inhield, met
het gevolg, dat de berijders, al dan niet
met het paard, naar beneden stortten.
Meestal liep dit nogal met een sisser af,
maar een Franschman kostte het een ge
broken been, een Duitscher een ribfractuur,
terwijl een Zwitser bewusteloos op een
draagbaar uit het veld moest gedragen
worden. En alle drie behoorden tot de
besteruiters.
Gezien het groote succes van deze fees
ten, waardoor reeds voor een aanzienlijk
deel de exploitatiekosten van het Palais
des Expositions gedekt worden, is het te
verklaren, dat de gemeenteraad van de
stad Genève een som van drie en een half
millioen gevoteerd heeft als waarborg voor
het bedrag, noodig ter uitbreiding van het
gebouw. Geen kleinigheid als men weet.
dat de eigenlijke stad of beter gezegd de
gemeente Genève slechts een klein deel
vormt van het comglomeraat van de ge
meenten, ten onrechte gezamenlijk als één
stad beschouwd. Te meer waar die stad
steeds onder een vrij zware schuldenlast
gebukt gaat, in de laatste jaren o.a. door
aankoop van het Kurhaus, thans gemeente
lijk Casino, zich een flinke strop om den
hals gehaald heeft. Indertijd, toen het nog
in hoofdzaak een speelzaal was, kon het
zoowat uit Maar sinds de speelduivel uit
gebannen werd, is het uit met een batig
saldo en moet cr steeds geld bij. De ge
meente zit er nu leelijk mee in de maag.
Serieuze liefhebbers, die bet voor een aan
nemelijk bod willen overnemen, zijn er
niet En Genève staat nu voor de keus óf
het geheele zaakje op te doeken en voor
hotel of bouwterrein te verkoopen (waar
voor zich reeds gegadigden schijnen te
hebben gepresenteerd), óf wel opnieuw de
roulette binnen loodsen.
Jammer daarom, dat de nieuwe Interna
tionale Bank (Banque de séglements in
tern ationaux) onzen neus voorbijgaat. Niet
dat we haar onzen „Oherg Confédéres in
Bazel misgunnen, maar we hadden bet
zaakje hier zoo prachtig onderdak kunnen
brengen cn meteen een goede bestemmfng
voor ons Casino gehad. Voor de stad was
het een buitenkansje geweest en, naar ik
geloof, voor de ambtenaren van die Bank
niet minder, want tusschen Bazel en Ge
nève is de keus niet moeilijk.
Helaas, met den Trompeter von Sackin-
gen moeten we nn maar zingen ,.Es was
zu schön gewesen, es hat nicht sollen sein."
Dr. KLAUS.
o
HET GEMEENLANDSEUIS VAN RIJNLAND
II.
In ons vorig artikel bespraken we het
geraamte van den gevel benevens de top.
gevels. Een derde punt dat de aandacht
vraagt, is de pui. Bij tal van gebouwen
die ais winkel, magazijn of kantoor dienst
deden draagt de onderpui een eigenaard?
cachet. Zij wordt door puibalk gescheiden
van de eerste verdieping.
Aan den puibalk was de luifel bevestigd
en onder dien balk bevond zich de hoofd
ingang. Nu is de puibalk van het Rijn-
landshuis. die zich over de geheele gevel-
lengte uitstrekt, zeer sober behandeld, pen
geprofileerde zandsteenen band, die niet
buitengewoon sterk in het oog springt. Het
Gemeen landshuis was nu eenmaal geen
winkel of magazijn en de eenvoudige be
handeling 9trookl nu eenmaal met de sobere
behandeling van heel den benedengevel.
De ingangpoort draagt een nog al klassicisl
ti9ch karakter, een ronde poort met ten
deele klassieke omlijsting. Ter weerszijden
van den benedendorpel is een sokkel met
een leeuwenkop als versiering. Daarop rust
het basement van een gecanuleerden pilas
ter.
Deze pilaster is onderverdeeld door ge
profileerde blokken of banden. Deze eigen
aardigheid is weer iets Noordelijksch. Bij
klassieke gebouwen maakte men de pilaster^
evenals de zuilen, zonder banden en ook
bij de Italiaansche Renaissance deed men
dit, althans in den eersten tijd. Men vond
het onlogisch. De Ncderlandsche geaardheid
zocht evenwel bewogenheid en afwisseling.
De pilasters worden bekroond met een Io
nisch kapiteel. Hierop ni9ten drievoudig ge
lede steenblokken met een masker en daar
op rust tenslotte het fronton, waarvan de
driehoek is gevuld met schelpvormig relief.
En eindelijk vindt men op het kalf tus
schen gebeeldhouwde vruchtversiering een
cartouche met het jaartal 1598.
Terwijl de hoofdvorm van de poort dus
klassiek is, is de uitwerking in onderdeden
weer zuiver Noordelijk naar de artistieke
principes van Hans Vredeman de Vries, van
wien wij te gelegenertijd nog wel eens iets
zullen vertellen.
Het volgende punt waarop we nog iets in her
innering willen brengen, betreft de vensters.
In het uiterlijk aanzien van den gevel
zijn de vensters van groote decoratieve be-
teekenis. Heeft de bouwmeester ze zóö
weten te plaatsen, dat het geheel rhytmisch-
harmonisch aandoet, dan blijft het geheele.
gevelveld een gesloten geheel. Plaatst hij
te veel ramen, of te weinig, zitten ze on
regelmatig in het gevelveld, dan wordt de
eenheid gebroken. Dan rammelt het geheel.
Regel is, dat de onderste vensters de
grootste zijn en dat naar boven toe de
grootte afneemt. Bij den topgevel vermin
dert bovendien het aantal. Nu dunkt ons
de plaatsing der ramen in het Gemeen-
Iandshui9 ^eer gelukkig. Trouwens oud-
architecten ^ls Lieven de Key leverder
steeds bezonnen werk. In sterke mate wordt
de decoratieve beteeken is der vensters no*
verhoogd door de omlijsting ervan. Deze
is beneden de gootlijst schijnbaar niets bij
zenders. We zien er vlakke strekken boven
de ramen.
U weet dat een strek bestaat uit metsel
werk afgewisseld door zand steenblokken.
Doordat het steenwerk radicaal is gemetseld
en schuin tegen elkaar drukt, is er weinig
of geen druk op de kozijnen, wat natuur
lijk wel het geval zou zijn als de steenen
plat of rechtopstaand op den bovendorpel
waren gemetseld. In de topgevels vinden
we boven de ramen ontlastingsbogen. die,
de naam zegt het reeds, den druk van het
muurwerk boven de vensters opheffen.
Over „strekken" en „ontlastingsbogen"
een al gemeen e opmerking
In den Gothischen tijd, zoo voor 1560,
wc-rden de vensteropeningen natuurlijk ook
ontlast. Maar een venster werd toen ge
plaatst in een muurnis met overkragende
bogen. Het venster zelf ondervond nooit
druk van het muurwerk, omdat het daar
mee niet constructief verbonden was.
Maar als in de 16o eeuw de muur een
geheel gesloten vorm aanneemt, neemt men
zijn toevlucht tot ontlastingsbogen. Aan
vankelijk werd 'het hoogveld dan nog voor-1
zien van gemetselde traceeringen, later
nam men zijn toevlucht tot metselraozniek
of andere motieven. En nu is het eigen
aardig even op te merken, dat men in het
laatst der 16e eeuw de ontlastingsboog
soms vervangt door vlakke strekken, straals
gewijze op den bovendorpel gemetselde
baksteen, afgewisseld met blokken natuur
steen. De functie is. zooals we reeds op
merkten. dezelfde. En nu is het Rijnlands
huis een der eerste gevels in Holland, waar
bij deze strekken worden toegepast.
allereerst bekende voorbeeld van vensters
met strekken hebben de architectuur-histo
rici aangeteekend bij de voormalige Rid"
dijksche poort te Dordrecht, uit 1590.
Te Leiden zullen we in het begin der 17de
eeuw herhaaldelijk strekken boven de ven
sters aantreffen. Zooals u zich zult herin
neren had de voormalige Raadhuisgevel ge
o.a. aan den Oostelijken vleugel waar u ze
aan de ruïne nog kunt waarnemen, maar
hier waren ze geheel van Béntheimer steen.
In de middenpartij vond men driehoekig®
klassieke frontons, die evenwel organisch
waren verbonden met de zijpilaslers
En eindelijk, om in verband met de ven
sters nog iets op te merken, vindt u in ce
topgevels van het Gemeenlandshuis
ovaalvormig venster, het z.g. ..Oen
Boeuf' toegepast. Hel is gevat in een kring
van bergsteen, kruisgewijs gesteund
berg-steunblokken. Dit ossenoog" P&9t
heel in de boven-middenpartij van een op-
gevel met uit- en ingezwenkte zijkanten e
S-vormige dekbanden. Bij zuivere traic -
velformaties uit dien tijd vindt u hel na -
nooit toegepast. Dezer dagen wandee
door een paar oude stralen van Armteraa
is mij dat ook nog heel slerk opgeva ^n-
Iedereen die op- zijn gemak wandelt
Leiden's straten, kan dit conlroleeren.
volgende week de gevelarchitectuur van
voormalige Latijnsche school.
