70ste Jaargang
LEIDSCH DAGBLAD, Maandag 30 September 1929
Tweede Blad
No. 21333
BEZOEK AAN POLEN.
KERK- EN SCHOOLNIEUWS.
NABIJ HET STATION WESTWOUD is Zaterdagavond een goederentrein gederail- OP DUINDIGT zijn gisteren wederom interessante courses gehouden. Een moment uit
leerd. Tien wagens ontspoorden. De hoofdgeleider van den trein werd gedood. Boven- de draverij om den Isabellaprijs.
staande foto geeft een goeden indruk van de verwoesting, welke werd aangericht.
DE WIJNOOGST IN FRANKRIJK is weer begonnen en allerwegen heerscht
in het wijngebied groot® drukte. In Saone en Loire is de druivenpluk in
vollen gang.
SPELMOMENTEN. Bij den voetbalwed
strijd te Rotterdam tusschen Blauw-Wit en
Feyenoord konden de toeschouwers ook
deze complicatie aanschouwen
DE KLEINE ZEPPELIN. Een Amerika ansche farnur h<mdt er 'n leeuwonpaar
op na. Op den dag, dat de Graf Zeppelin in AnMtrfka landde Wri een jong
leeuwtje geboren. Het kreeg den naam„zeppelin".
HernieuwmgsvTeugd en herdenkingsviering
Aanzijn en aanzien Polens bonte
aspecten.
Door Dr. FELIX RUTTEN.
IV.
Zoo juist kom ik van Wilno terug, in
den noord-oostelijken uithoek van Polen,
bij de grens van Lithauen. Het kost, van
Warschau uit, een dag of een nacht rei
zen. Maar de ongeveer 450 kilometer mogen
niet tellen. Móet Wilno ziende tweede
kunststad van het uitgestrekte rijk, trs
tweede koningsstad van het oude Polen,
waar Napoleon verblijf hield toen hij de
Berezina tegemoet ging, waar de Poolsche
romantiek is opgebloeid met de grootste
dichters van het land, Adam Mickiewïcz
en Julius Slowacki Daar ook is Kosciusko
geboren, de held en opstandeling, die als
een symbool werd van het vaderland en Ge
vrijheid; en eveneens is het de bakermat
van den president der republiek, maar
schalk Pilsoudski, die Wilno van de Russen
bevrijdde, den 19den April 1919.
Tusschen de ruïnen van den koninge
burcht te Wilno en het hersteld koning*
slot te Krakaw wentelt heel de geschiede
nis van het vrije Polen. Hoe kan er een
„Lithuaansche kwestie" zijn om het bezit
dezer stad, wier inwonertal van 180.000 be
staat uit 55 pCt. Polen, 40 pCt. Joden en 5
pGt. Russen. Ruthenen en Lithauers, waar
van de laatste zelfs geen 0.5 vertegen
woordigen.
Had 'k niet ergens gelezen, dat Ceze
stad al heel Russisch is en bijna Oos-
tersch Het is een stad vol verrassingen
als Krakaw, maar heel anders als Kra
kaw; doch even vol van Italiaansche in
vloeden, rococo-pronk en klassieke zuilen;
even aanminnig en boeiend en bekoorlijk
in haar liefelijk heuvelgroen, langs de
kronkelende oevers der zangerige Wilja:
een Noorsch Florence in een Fransch land
schap I
En ook hier weer. in dezen uitersten uit
hoek, waar de houthandel nu stil ligt, en
het Russisch pelswerk nog maar schaars
zijn weg zoekt naar de Baltische zee
daar Russen en Lithauers mokken toch
diezelfde bedrijvigheid van overal in dit
herlevende land, diezelfde koortsachtige
lust' tot hernieuwen en heropbeuren, die
flikkerende levenswil en gespannen ener
gie, waardoor overal het woord bewaar
heid wordt, dat Pilsoudski sprak in 1919:
„arbeid zal het kenteeken zijn van dezen
nieuwen tijd, die volgt op een tijdperk
van ijzer en bloed."
Straten opgebroken, huizen in aanbouw,
groote restauratiewerken aangevat, de r-*f
keD vol bloemen, de pleinen vol vroolijkc
levendigheidheel die stad ligt er, blank
als melk als een fantastisch visioen in
den blauwen eD zonnigen dag.
„Maar je had ze moeten zien, toen de
Russen er huisden V'
Ik laat me verteller) van deD ellende
tijd der vergeten vervulling, der voorbije
smerigheid. De Russen verzorgden noch
wegen, noch straten. Daarom zijn de stra
ten in alle Poolsche steden nu nog jam
merlijk, en de wegen slecht. Begrijp, dat
de Poolsche Republiek van heden 388.390
K.M.2 beslaat en dat dit halve land ver
woest lag, tien jaar geleden, toen het nieu
we tijdvak begon.
De Staat zat sindsdien nog met do vijand
schap der Sovjet opgescheept, maar wist on
danks den oorlog, die nog «duurde, in dezen
tijd toch al heel de industrie, die uitge
plunderd en verwoest lag, weer op de been
te; brengen, 6200 nieuwe scholen op te rich
ten, 1100 kilometer bruggen te herbouwen,
over 2000 kilometer nieuwe spoorlijnen aan
te leggen en over 10.000 kilometer nieuwe
wegen! 1200 locomotieven werden aange
schaft, 2000 wagons voor reizigersvervoer.
en 60.000 wagons voor goederenvervoer.
Er lagen 1.837.305 gebouwen verwoest bij
het einde van "den oorlog. Daarvan heeft
Polen er 82 pCt. heropgericht, zonder dat de
Republiek ook maar de minste schadeloos
stelling kreeg bij den vrede dien zij ?loot.
En dit alles waar de bouw eener nieuwe
haven niet te? vergelen valt haast uitslui
tend met eigen middelen, daar Polen alléén
maar met de Vereenigde Staten een leening
sloot.
Over een lengte van 800 kilometer haar
rivieren geregulariseerd en 10.000 hectaren
grond in ontginning gebracht; haar steden
opgeknapt... ,,Je had Wilno moeten zien
toen de Russen er do baas speelden!"
Daar gebeurde niets. Je liep oveT houten
trottoirs, die in het water der straat la
gen te rotten, zoodat het vuil telkens tegen
je kuiten spoot. Alle staatsgebouwen zagen
er uit als vieze stallen. Er heerschte ner
gens orde. noch zindelijkheid. Want het
czarenrijk had maar één wil en één doel:
het land kapot maken, alle welvaart fnui
ken en alle levensvreugde verstikken. Polen
moest een woestenij worden, waarachter
Rusland zich veilig voelen zou.
Daarom was de eerste zorg van den Rus-
9ischen overweldiger, om in Wilno, de oude
koningsstad, eenmaal verliefd op de kunst
van Italië en den glans van het Humanis
me, de universiteit op te heffen, die sinds
1578 de glorie der stad geweest wasl Een
universiteit, die een afzonderlijke faculteit
had ingericht voor de aesthetica, waar de
schoonheidsleer werd onderwezen naast
muziek en dans en schermkunst
Over drie weken zal Wilno ruischen van
bonte feestelijkheid Daarvandaan ook de
sidderende ijver, waarmee er overal wordt
geverfd en verfraaid. Want dan zal het 350
jaar geleden zijn, dat de Hoogeschool er
door koning Stefanus Batonj werd gesticht,
en tien jaar geleden, dat zij. als een der elf
hoogescholen van de Republiek, werd her
opend
De Russen hadden alleen de gebouwen
laten staan van de oude Universiteit, die
sedert dienden tot administratieve doelein
den. De heerlijke open gaanderijen van haar
zeven groote en kleine binnenhoven waren
dichtgemetseld. A) het overige, bibliotheek
verzamelingen instrumenten, herinneringen
en kunstvoorwerpen alles wa9 naar Moscou
gesleept of naar elders verdwenen. Maar
aanstonds opent de nieuwe Staat de oude
poorten. Professoren studenten en studie
materiaal het kwam daarna alles van zelf
En na het inwendige hersteld, den geest, de
oude ziel herwekt te hebben, heeft Wilno in
deze laatste maanden nu ook nog de kracht
en de middelen gevonden, om eveneens den
uitwendigen glans weer te verlevendigen:
de gebouwen staan nu welhaast hersteld m
den vroegeren luister, in die melkachtige
blankheid die heel de stad haar verrassende
bekoorlijkheid geeft, en de heropende
Renaissance-hoven harer Universiteit, die
wijding en die weligheid, die van Italiaan-
schen praal laat droomen onder de bries dor
j Balthische zee.
Wij sporen Zuidwaarts terug door niets
dan bosch. Overal nieuwe stations langs de
j lijn, wit met roode daken, in een stijl die ze
j ..Poolsche Renaissance" noemen. In één dier
stations zijn we afgestapt, om tegen den
I middag iets te gebruiken. Een willekeurig
station, waar we wachten op aansluiting
vóór een zijlijn. Goed. Ik geef toe dat dit
geen kleurig Holland is. Maar dit is alles
hier niettemin zindelijk. En zie je dit ont
roerend streven niet naar „nieuw leven"?
I Mijn vriend vertelt me van den vliegen-
zwerm, die onder Russisch bewind hier alle
i spijs ongenietbaar maakte. Nu is er al het
j eetbare in glazen kasten geborgen. Op iede-
i ren schotel, bij warm vleesch, bij kaa9 en
boter en koekjes, ligt een groen takje tot
sieraad; en versche groene bladeren van
heesters en accacia's geven het buffet een
verhoogde aanlokkelijkheid. Bloemen in va
zen, op de tafels, bloemen in bakken voor
de vensters, bloemen in ijzeren hangers bui
ten langs den 9tationsgevel. „Op 't onver
wachtst komt de minister in eigen persoon,
inspecteert den boel met de noodige standjes
als dat moet, ook geldboeten, ook beloonin
gen.zoo maken we van het oude Polen
een nieuw land!"
Dat Wilno s station zelf een keurige
wachtsalon bezit, gesierd als een tuinkamer,
met vergulde kaarsenkandelaars op elke
tafel en bloemen in overvloed, moet 'k hier
nog even aan toevoegen, om niet te ver
zwijgen, dat 'k daarbij vergelijkend aan
de dito's onzer zuidelijke buren dacht. Wer
kelijk. de heerschende opvattingen over
Polen, gegrond op den toestand van vóór
tien jaar, moeten grondig herzien worden,
evenals alles wat er aan boekwerken over
het land verscheen, die niet van de laatste
jaren zijn. En wie als de Duitschers blijft
j schermen met een minachtende uitdrukking
als „Polnische Wirtschaft" loopt hard kans,
j zichzelf belachelijk te maken.
Van Noord tot Zuid een zelfde beeld en
j bewijs van het ernstig streven, het krachtig
1 willen, het prachtig bereiken van een volk.
1 dat nu eindelijk de weelde genieten mag
van het vrije, zelfstandige bestaan en dit
i waard wil blijken door heel de duizeling-
j wekkende expansie van zijn arbeidskracht.
Het nieuwe aanzijn nu ook tot aanzien bren
gen: dat schijnt de geheimzinnige leuze te
zijn, waarover alle, overigens met elkaar
strijdende, politieke partijen het eens zijn.
En de trilling van deze gedachte, tot daad
omgezet, vaart door heel het land in al zijn
geledingen, door al zijn districten, hoe ver
scheiden van kleur. Hier verbaast nog geen
welvaart; maar hier verbluft wat het
zekerste onderpand is van toekomstigen
voorspoed, deze ingespannen arbeid, deze
wijdgrijpende ondernemingsgeest, deze ge
weldige energie die voor niets stilstaat, en
i straks, als het moet, óók letterlijk, een-
1 voudig bergen verzetten zal wanneer een
kanaal noodig blijkt tusschen de zee en
den Weidhsel.
Polen bezit nu reeds twaalf steden met
meer dan 100.000 inwoners en Warschau
zelf is, wat inwonertal betreft, de vijfde
stad van Europa. Elk jaar neemt de bevol
king der 30 miihoen met een half millioen
geboorten toe. Een agrarische wet, die den
kleinen boer aan grondbezit helpt ten koste
van den grootgrondbezitter, is in werking
getreden. De werkloosheid vermindert. Drie
kwart millioen arbeiders vinden hun bestaan
in de industrie, mijnbouw, petroleum, staal,
ijzer, zink, chemische producten, textiel,
hout wier statistieken een doorloopende,
geweldige stijging aangeven. Een woud van
schoorsteenen rookt boven Lublin, boven
Lodz en Leopol, het Lemberg der Oosten
rijkers. Het stedennet van Boven-Silezië,
waar de arbeid dreunt in de heftigste tril
lingen, zet 's avonds een gloed af tegen de
donkere lucht, alsof er heel het land in
lichte laaie stond.
Geen beter bewijs van de industrialisatie
I van het nieuwe Polen, dan de geweldige
groei zijner steden, in het gebied, waar de
mijntorens rijzen en de daver der ijzeren
hamers de heete lucht <Joet gonzen zonder
I verpoozen.
Nóg ©en aspect van het nqvere Polen, vv ij
stappen al te Bialowicza. Hier liggen 130.000
hectaren bosch, staatseigendom. Het is als
een provincie op zich zelf. Enkele dorpen
liggen binnen dit gebied, met een jachtslot
dat door den czaar bezocht werd, toen deze
er kwam jagen op beren en bisons, herten,
i evers en wolven. De Poolsche Staat st-ond
een tjjd lang de exploitatie hiervan af aan
Engelschen. Maar later werd deze concessie
ingetrokken. Nu heeft de Staat zelf het be
heer in handen, dat over twee honderd be
ambten loopt. De omliggende dorpen leveren
de noodige arbeidskrachten. Wjj tuften 25
Kilometer om de naastbijzijnde grens, van
het middelpunt uit, te bereikennaar an
dere zijden been bedraagt die afstand er ruim
vjjftig. Bjj het jachtslot zelf werd, het om
ringende park niet meegerekend, een terrein
van 4000 hectaren afgezonderd als natuur
park. Dit bljjft door menschenhand onaan
geroerd. Hier wordt de natuur vrij spel gela
ten. Boomen en takken blijven er liggen, zoo-
I als de storm ze ontwortelt en afscheurt, of
1 zooals ze er neervallen, ontkracht door ouder
dom. Een edk van zes eeuwen vormt er
het merkwaardigst curiosum. Het is louter
observatie-terrein, studieveld voor 't bosch-
beheer, waar allerlei wild en vreemd gevo
gelte een paradijs vonden, sneeuwwitte uilen,
gieren en valken. Op het dak van het jacht
slot heeft de ooievaar zjjn nest.
Dit land draagt allen denkbaren zegen op
zijn aanschijn en alle schatten der aarde
in zijn schoot. Ontroerd zie ik daarnaast de
armelijke hutten zijner kleine boeren, don
ker van planken saamgetimmerd. met zwart
j riet gedekt. Een gemetselde haard is het
pronkstuk der eenige woonruimte. Op het
„dak" van dezen vuurhaard legt zich heel
het gezin voor den nacht ter rust. Dit volk
heeft nooit welvaart gekend, en was toch
i tevreden. Het werd sterk in het harde leven,
I vol ontberingen en zorg. Het bleef gezond
I van ziel en van lichaam, gelukkig met zijn
rijken kinderzegen. Eenvoudig van hart, em
trouw van aard.
Moet er geen groote toekomst weggeleg<l
zijn voor dit volk, «dat zooveel prachtige mo
gelijkheden in zich sluit?
NED. HERT. KERK.
Beroepen: te Spijkenisse, C. M. Krijger,
cand. te '3 Gravenhage.
Aangenomen naar IJsselmonde (toez.) W.
H. A. Nelck, te Nes en Wierum; naar Olde-
broek, J. Kraai) te Staphorst.
GEREF. GEMEENTEN.
Bedankt voor Meliskerke, J. D. Barth te
Vlaardingen.
Mgr. L. C. L. EIJGENRAAM. t
Naar de „Maandagmorgen" verneemt
overleed gisteravond te Amsterdam op het
Begijnhof in den hoogen ouderdom van 83
jaar Mgr. Lambertus Cornelis Ludovicus
Eigenraam, huisprelaat van Z. H. den Paus.
Mgr. Eijgenraam werd geboren in 1846
en priester gewijd in 1870.
Als jeugdig priester was hij kapelaan te
Rotterdam in de St. Catharina-kerk aan den
Singel. In 1884 werd hij benoemd door Z.
D. H. Mgr. C. Bottemanne z.g. tot rector
van het Maagdenhuis aan het Spui.
Tot de groote verdiensten van den over
ledene behoort zijn hoofdredacteurschap
van het dagblad De Tijd en het eerste advi
seurschap van den Nederl. R.K. Volksbond,
die in 1888 door wijlen Willem Passtoors
opgericht o.a aan hem te danken heeft hiet
bekende Bondslied „Voor God en Kerk, Vor
stin en Land", getoonzet door WinnubstSr.
Sedert een tiental jaren genoot Monseign.
Eijgenraam, in de hoofdstad nog altijd een
zeer geziene figuur, een welverdiende rust.
Voor het laatst vertoonde Mgr. Eijgen
raam zich nog in het openbaar, toen enkele
weken geleden kardinaal Van Rossum een
bezoek bracht aan het Begijnhof ter bezich
tiging van het borstbeeld, dat daar van Z.E.
is geplaatst, ter herinnering aan het Inter
nationaal Eucharistisch Congres te Amster
dam.
RELIGIEUS SOC. VERBOND.
Te Amsterdam heelt dit verbond zijn
jaarvergadering gehouden onder leiding van
den heer G. van Veen.
Bij acclamatie werd tot voorzitter gekozen
ds. D. Bakker (Amsterdam), nadat hij ver
klaard had het mandaat alleen te aanvaar
den, wanneer aan het nieuwe H.B. de con
crete taak wordt opgedragen binnenkort een
voorstel te doen ten opzichte van werkme
thode, uitbouw en oriênteering. Verder
werden gekozen de heeren Gerhardt (Am
sterdam), mr. Hein Willemse (Voorburg), B.
Smit (Groningen), B. Levie (Amsterdam),
v d. Meer (Leeuwarden) en Zuiderdorp
(Utrecht).
De penningmeester bracht vervolgens een
verslag uit over den financieelen toestand,
die niet ongunstig genoemd kan worden.
Na nog eenige besprekingen sloot de voor
zitter de vergadering.
