A
TT
69,t8 Jaargang
LEIDSCH DAGBLAD, Zaterdag 15 December 1928
Vierde Blad
No. 21092
BOUWKUNSTIG SCHOON.
SCHAKEN.
DAMMEN.
«IX. M
i m m*
as* wm 1
sa
YIL
Hel lijkt ons niet overbodig, alvorens hel
interieur der kerk nader te bekijken, iets
omtrent het Golhische bouwstelsel in herin
nering te brengen Het is wel jammer, dat
we hier in onze nabijheid geen goed be
waarde Romaansche kerk meer bezitten.
Dan zouden we nog eens kunnen opmerken,
hoe hierbij de horizontale lijn overheerscht!
Zware muren met kleine lichtopeningen en,
waar aanwezig, heel zware, gedrongen pij
lers, dicht opeengeplaatst en vierkante tra
veeën vormend. Men verbruikte enorme
massa's steen.
De eerste verandering, die er in de Ro
maansche bouwconstructie plaats vindt is,
dat het tongewelf vervangen wordt door het
kruisribgewelf. Vier ribben springen in een
travee omhoog en ontmoeten elkaar in een
spitsboog Hiermee is de mogelijkheid ge
schapen, dat de traveeën in de lengte wor
den gerekt en dus rechthoekig worden U
vindt hierbij de projectie van een vier-
deelig kruisgewelf. Om technisch-conslruc-
tieve redenen werd later het gewelf veelal
zesdeelig geconstrueerd. De stippellijn geeft
aan. waar de nieuwe ribben werden aange
bracht die juist daar noodig waren om meer
draagkracht te verleenen.
I
- y. OjikT
NX
Schema van een kruisribgewelf.
Door de invoering van het kruisribgewelf
kondigt zich de Gothiek aan. Men komt er
nu ook binnen kort tijdsbestek toe, geen
zware muren meer te bouwen. Men doel net
als in de rekenkunde bij een getal, dat in
factoren ontbonden wordt Men ontbindt de
muren in de dragende factoren In wezen
heeft men daardoor niet zooveel minder
materiaal noodig dan bij Romaansche ge
bouwen, maar het wordt heel anders ver
deeld: het oog ziet het niet, omdat het aan
de buitenzijde verwerkt is aan de steun
beren Men construeert alleen die gedeelten,
die werkelijk dragen: in de kerk ziet men
alleen de pijlers en de buitenste muren. Op
de pijlers rusten de ribben, die de gewelven
dragen en ten deele de hooge muren van
het schip. De buitenwaartsche druk van de
gewelven wordt zooals men weet opgevan
gen door de steunberen Op de plattegrond-
schets van de Pieterskerk kan men zien, hoe
pijlers en steunberen steeds in dezelfde lijn
vallen.
Plattegrond Pieterskerk.
De verticale lijn gaat overheerschen en
lusschen de verticale lijnen een nerveuze
bewogendheid van de golvende lijnen, die
uit de zuilkapiteelen omhoogspringen, zich
vereenigen en weer uit elkander wijken.
Er is natuurlijk een geleidelijke overgang
van Romaansch naar Gothiek Maar deze
geleidelijkheid speelt zich niet af in een
eeuw neen. er is slechts een paar tientallen
van jaren voor noodig Dat dit zoo gauw
kon gaan is, zooals men zich herinnert, door
het plotseling ontstaan van een nieuw
ruimtegevoel, beantwoordend aan de mate-
rieele en geestelijke bevrijding der men-
schen door de gevolgen der Kruistochten. De
gilden ontstaan, religieus van karakter,
maar met een sterk geprononceerde vrij
heidszucht.
En nu mag er nog wel even aan herin
nerd worden, dat die vrijheidszucht zich
juist zoo sterk uitte in de Germaansche lan
den. En in dit verband denken we er ook
nifg aan dat Gothiek eigenlijk een scheld
naam is
Er was een Italiaan. Vasari. die in 1650
een werk over bouwkunst schreef, waarin
de klassieke bouwkunst werd verheerlijkt
terwijl hij de Middeleeuwsche bouwkunst
van Noord en West-Europa een uitvinding
noemde vhn de barbaren die epns Italië
hadden veroverd en verwoest, de Gothen
De naam bleef bewaard als een eernaam.
Vasari heeft natuurlijk heel sterk het tezen
gestelde principe van Klassiek en Gothiek
gevoeld De eerste wil strenge ruimtebegren
zing en ruimteindeeling. de tweede wil
het beeld geven der oneindigheid en zou
zelfs de buitenste muren, tusschen de steun
beren. als van geen dragende beteekenis in
de oonstructie van het geheel, geheel wil
len weglaten, indien overwegingen buiten de
constructie om die niet noodzakelijk maak
ten Maar daarom maakte men in de muren
ook groote lichtopeningen
Het merkwaardig onderscheid tusschen
Germaansche en Romaansche gesteldheid
doet zich in de bouwkunst natuurlijk niet
minder 9terk gevoelen dan in de schilder
kunst. waarover later
Zuiverheid van techniek in het bouwen
bepaalt voor den Gothischen bouwmeester
meteen dp aesthetische werking. Deze twee
zijn een en ondeelbaar.
Aan de bouwkunst werden de overige
schoone kunsten ondergeschikt gemaakt
Dat men d® kolommen plaatste op mooi ge
profileerde basementen is een logisch-bouw-
kunslige gedachte, maar dat men het zuil
kapiteel versiert met bladornamenten is al
meer dan zuiver bouwkunstig. Het is de
beelhouwkunst, die dienstbaar wordt ge
maakt aan de constructieve factoren In de
Middeleeuwen reiden zich aan de pilaren
de gestalten van heiligen en Apostelen.
Schilderwerk werd in het begin van het
Gothische tijdvak weinig aangebracht, in de
eerstp plaats omdat er geen groote muur
vlakken voor beschildering beschikbaar wa
ren, in de tweede plaats omdat de olieverf
techniek niet bekend was.
In overeenstemming met de bouwkunstige
idealen had men in de Italiaansche kerken
wel groote vlakken, die voorzien werden
van groote mozaïeken en later van fresco's
>faar wat men daar door mozaïek en fresco
bereikte, zocht de Gothiek overeenkomstig
haar aard op geheel andere wijze te berei
ken.
De groote lichtopeningen, gevuld met ge
brandschilderd glas. waarin tafreelen uit de
gewijde geschiedenis of voorstellingen van
de hemelsche zaligheid werden verbeeld,
beoogden veel meer het contact met de on
eindigheid dan groote dichte beschilderde
wanden. Alles moest zooveel mogelijk on
dergeschikt worden gemaakt aan de imma
terieel© gedachte van de Gothiek.
Toen de behoefte kwam de beelden te be
schilderen, ontwaakte ook de zin om op
pilaren, op de muurvlakken die er zich toe
leenden en op de gewelven allerlei voorstel
lingen aan te brengen.
Het is evenwel merkwaardig, dat de oud
ste dezer voorstellingen doen denken aan
groote miniaturen, zoowel door hun kleuren
als door het ontbreken van perspectief. Alles
i9 vlak gehouden. Eerst in de 15de eeuw.
met het ontwaken der werkelijkheidszin,
komen de prachtige olieverfschilderijen,
waarm tevens diepte-werking is.
Van den beginne af wordt bevorderd in de
Gothiek, wat Thomas van Aquine noemt
de „consonantia", het samenwerken van de
kunsten tot het gemeenschappelijk ideaal:
oneindigheid en Godsverlangen
Van die samenwerking der kunsten is
natuurlijk in de Pieterskerk lang niet zoo
veel meer te bespeuren als voor de Hervor
ming, toen het gebrandschilderd gla9 nog
aanwezig was Maar de wonderlijk sympho-
nische lichtwerking hier een duister, daar
een halfschaduw en daarboven Iriomfeerend
het helle licht, de vibreerende diskant boven
de donkere bassen, dat alles blijft zijn
schoonheid behouden.
Die lichtwerking bespeurt men al onmid
dellijk wanneer men. van uit de kerke-
raadskamer komend, zich bevindt in de
deuropening, dié toegang geeft tot de kerk.
Recht voor zich uit. door de schaduwpar
tijen van de meest zuidelijke zijbeuk, ziet
men de sterke concentratie van licht aan
het Westelijk uiteinde, waar de vijf ramen
van de doopkapel 5 zijden van een acht
hoek het licht concentreeren. Het is
natuurlijk niet zonder beteekenis. dat de
bouwmeesters, daar die sterke concentratie
van licht hebben aangebracht.
Door den doop ging het eerste licht over
den mensch op Het doopsel bevrijdde hem
van den vloek der erfzonde en was het
eenig middel om toe te treden tot de Chris
telijke gemeenschap. De prachtige doop
vont een geschenk van graaf Willem 11 is
verdwenen, maar de koperen duif. zinne
beeld van den H Geest, die het licht uit
stortte is er nog Men wijde nog eens zijn
aandacht aan de doopkapel, aan de drie-
deel'ge muurschalken, aan de ramen, maar
vooral aan de fraaie constructie van het
stergewelf.
En men beschouwe ook nog eens de bij
zonder mooie. ets. welke Haverkamp van
dit deel der kerk maakte
Een geweldige stijging van de geldkoer
sen de funeste werking der zich steeds uit
breidende makelaarsleeningen gepaard
gaande met de speculatiezucht van het pu
bliek. alsmede de topkoersen die reeds we
ken genoteerd worden, al deze factoren
hebben in Wallstreet eindelijk gedaan wat
reeds sedert lang te voorzien waa Een ge
weldige reactie heeft in de afgeloopen da
gen op de New Yorksche beurs plaats ge
vonden met als gevolg belangrijke verliezen.
Deze verliezen worden geraamd op rond 6
milliard dollars. In Wallstreet hoopt men
thans dat de huidige situatie voor het Fe-de
ral Reserve Systeem aanleiding zaï zijn in
de toekom°t een scherpere controle op de
markt uit te oefenen. Naar in Wallstreet-
kringen verluidt werden op een der jongste
conferenties der groote banken maatregelen
besproken om het uitbreken van een paniek
te voorkomen door steunaankoopen en door
een geleidpiiike verlaging van het huidige
koersniveau
Toch schijnt men intusschen in vooraan
staande kringen van Wallstreet niet van
meening te zijn dat de gouden periode voor
dp beur=> voorbij is En inderdaad men kan
i moeilijk beweren dat de Amerikaansche
conjunctuur ook maar het geringste te wen-
9chen overlaat. Zoo bereikten de ijzer- en
staalproducties in de afgeloopen week
recordcijfers en ook de wagonladingen ver-
toonen ongekend hooge stijgingen. Ook de
auto-industrie gaat het. het seizoen in aan
merking genomen, goed. terwijl de zoo be
langrijke rubrek der public-utilities haar
welstand bewijst door emissies, fusie-plan
nen en verdere uitbreidingen Men behoeft
daarom in de jongste reactie dan ook geen
depressie-verse hijnel te zien. doch een
zuiver natuurlijk gevolg van markttechni
sche omstandigheden Dit blijkt o. m. ook
uit het rapide en regelmatige herstel van de
Amerikaansche markt. In Wallstreet is men
verder van oordeel dat de reactie een
hoogst noodzakelijke en even gezonde tech
nische herziening was van het tegenwoor
dige boerspeil Opmerkelijk is bij deze gele
genheid geweest de belangstelling van
Europeesche zijde met name ook van Am
sterdam. Deze laatste beursplaats zoomede
Londen hebben tijdens de reactie groote
posten van voor belegging geschikte aan-
deelen weggekocht. Ook uit Zwitserland
circuleerden tal van soortgelijke kooporders.
Amsterdam toonde vooral belangstelling
voor aandeelen Betlehem Steel, United
Steel. Anaconda Copper voorts voor ver
schillende autowaarden.
De New-Yorksche „Evening Post" heeft
in de jongste dagen een vergelijking gepu
bliceerd tusschen de koershoogten van tal
van waarden in de laatste jaren De gemid
delden van het jaar 1926 als 100 of pari
aannemend komt men voor 50 leidende in
dustrieel en tot een cijfer van 157 in Juni
j 1 en 207 in November; voor 20 public -
utilities tot resp. 141 en 192; voor sporen
van 119 tot 1321/» De industrieelen blijken
dus de grootste rijzing te vertoonen en wel
met ruim 100 pCt.
Begrijpelijkerwijze paste de Amerikaan
sche afdeeling ten onzent zich geheel aan
het verloop van de New-Yorksche beurs.
Het herstal der laatste bracht ook hier een
vaste stemming te weeg Lichte spoorwegen
zooals Wabash Milwaubees. Missouris e.d.
werden levendig verhandeld. Van eenige
nervpusitelf was geen sorake hier. Ook de
verschillende Public-utilities hadden een
kalm ver'nop Epn zeer levendigen handel
vertoonden Betlehem Steels; ook Leathers
werden goed weggekocht. De reconstructie
van het Amerikaansche ledprconcern schijnt
aan de verwachtingen te beantwoorden De
U S Leather zooals men weet in 1927 op
gericht zal volgens loopende geruchten bin
nenkort overgaan tot betaling van een divi
dend op de gewone aandeelen Berichten uit
New-York melden dat zij op een dividend
basis van 4 dollar worden gewaardeerd De
netto-winst over hpt eersfp halvp jaar 1928 j
bedroeg rond 9 milüoen dollar, neerkomen- 1
de op 4 2 dollar per aandeel Het derde
kwartaal was iets minder gunstig, doch in
elk geval is de gang van zaken blijkbaar j
zeer bevredigend
Ook voor een ander fonds zijn de bedrijfs-
resultaten zeer gunstig, n.l. voor Ana
conda's welk fonds een der specialiteiten
van de Amsterdamsohe beurs en wel sedert
jaren kan worden genoemd De netlo- i
winst van de Anaconda zal over 1929 met
al haar geaffilieerde maatschappijen ruw
geschat 4*3/4 millioen dollar bedragen na-
dat obli ga tieren te stortingen in het sinking- I
fund e d zuIIpd ziin betaald Men verwacht
in Wallstreet dat de Anaconda binnen nipt
al te langen tijd haar dividendbasis zal kun
nen verhoogen waarbij echter niet mag
worden vergeten dat op 1 Januari as 16
millioen dollar 6 nCt goud obli ga ties verval
len en in cash moeten worden betaald
Op de locale fondsenmarkt was de stem
ming nogal eens aan een wijziging onder
hevig Tn den beginne kalrr, en terughou
dend kon gedurende het verdere verloop een
oplev'ng worden geconstateerd welke zelfs
voor knn^tziid» waarden vie' waaT te ne
men Zoo heeft in het midden der week
pen levendige handel plaats gpvonden in
Fnka's Ook M^pkubee's lagen lijdelijk gun
stig in de markt.
Naderhand kon zelfs van een frissche
hausse-stemming worden gewag gemaakt,
waartoe de dekkende baisse er het hare
toe bijdroeg. Int. Viscose reageerde met de
geheele kunstzüdemarkt De vraag rijst of
de Accociated Rayon door het Glanzstoff-
concern niet een beetje als een stiefkind
is behandeld. Aan wat Blüthgen, een der
Glanzsloff-directeuren, dienaangaande zegt,
zou men denken van wel. Dr. Blüthgen
verklaart n.l. met nadruk dat de deelne
mingen tegen zeer bevredigende prijzen
zijn ingebracht. Dwz. bevredigende voor
de Glanzstoff. waaruit mag worden gecon
cludeerd dat de Ass Ravon ze niet bepaald
goedkoop heeft verkregen. De aandeelen
zijn bijv. voor 50 pCt. ingebracht hetgeen
nu niet bepaald laag te noemen is Boven
dien blijft het stemrecht der ingebrachte
deelneming in het bezit van de Glanzstoff
en alles bij elkaar genomen krijgt men nu
niet bepaald den indruk dat de Ver Glanz
stoff haar nieuwe middelen tegen bezwa
rende voorwaarden heeft verkregen
Inmiddels zijn op kunstzijdegebied de
prijsverlagingen niet van de lucht Na de
British Gelanese is thans ook Courtaulds
Ltd tot een dergelijken maatregel overge
gaan Deze prijsverlagingen worden merk
waardigerwijze gecommentarieerd door de
opmerking dat zulks geschiedt omdat ook
de kostprijs kon worden verlaagd Volgens
den voorzitter der maatschappij moei deze
prijsverlaging niet worden beschouwd als
een noodzakelijke maatregel tegen de con
currentie maar zij is geschiedt met het
oog op de productie-capaciteit der fabrie
ken Gemeld kan nog worden dat men te
Londen met belangstelling de emissie van
de British Breda Silk tegemoet ziet Vol-
eens den voorzitter van de British Visoda.
die zooals men weet is overzenomen zul-
'en de aandeelen van de Breda ■spoedig »pn
belangriik agio doen Het slot der week
gaf intu«sehen toch weer een eenigszins
zwakkere houding voor kunstzijdewaarden
fp zien
Een verdere specialiteit vormden in den
afgeloopen week Margarine Unie fn ver
band met verschillende hoopvolle verwach
tingen steeg de koers voor dit fonds niet
onbelangrijk, o.m. in verband met geruch
ten eener nieuwe emissie Ook aandeelen
Calvé kregen een goede beurt naar aan
leiding van omruilingsmogelijkheden Calvé-
Unie, hoewel deze mogelijkheden echter
nog lang niet zeker zijn.
Voor Koninklijke Olies bestond wel wat
belangstelling echter toch niet veel en
overigens was deze van tijdelijken aard.
Overigens annuleerden arbitrage-verkoopen
den invloed van mogelijke locale belang
stelling. De kleinere oliewaarden waren
eenigszins loom met hier en daar eenige
reactie, zooals voor Exploratie. Perlakken
en Gaboes overigens goed gedisponeerd
Voor Philipslampen bestond een weife
lende stemming, terwijl de koers vrijwel
aan den lageren kant kan worden genoemd.
De belangstelling voor dit fonds had deze
week niet veel te beteekenen Van invloed
was het feit. dal in dit fonds verschillende
groote posten werden gelikwideerd.
Verder valt te memoreeren een levendige
handel en een vaste stemming voor Ko-
dowa Meer en meer krijgt men den in
druk dat er met dit papier wat gaande is.
Telkens wanneer er zich veTkoopers in
den hoek melden wordt het aangeboden
papier vlot afgenomen.
De cultuurwaarden lagen over het alge
meen zwakjes in de markt. In Tabakken
ging zoowat niets om. In Senembah's wer
den enkele stuks verhandeld zonder veel
invloed op den prijs.
Rubberwaarden stoorden zich in het ge
heel niet aan het feit. dat de Londensche
voorraden van het product opnieuw ver
minderd zijn. De handel in deze rubriek
staat nagenoeg stil en het algemeene koer»-
peil van deze afdeeling kwam op een lage
niveau te landen.
Van suikerwaarden waren in den beginne
enkele minder courante soorten niet on
gunstig gestemd, zooals bijv Nisu en Java
Cultuur Ook H. V. A konden zich aan
vankelijk goed handhaven. Van verschil
lende kanten wordt nog de hausse in H V.A.
gecritiseerd. welke hausse zooals men
weet gevolgd is door een even belangrijke
daling. Men beschouwt het geheel als een
relletje van den beroepshandel waarbij
het publiek de dupe is geworden Volgens
den ..Indischen Financier" is een noteering
van 700 pCt. voor H V.A. met haar velt
suiker- en rubberbelangen te hoog. vooral
waar het in deze productenbranches nu
niet bepaald voor den wind gaat.
In scheepvaartwaarden ging iets om in
Unies. Ovcrirens had de handel ook hier
niet veel te beteekenen Van de internatio
nale fondsen valt weinig -nieuws te ver
tellen.
Prolongatie noteerde in de afgeloopen
week 5 pCt.
Hieronder laten wij
volgen.
0 pCt Nederland 1922
5 pCl Nederland 1918
47a pCt Nederland 1916
47, pCt O Indië 1926A/B
Amsterdnm«rhe Bank
Koloniale Bank
Cert Ned Handel Mij.
Holl Kun«fzijde
Ned Kunstzijde
Maekuhee
Jurgens gew aand
Philips Gloeilampen
Red ing l.ebong
Singkep Tin
Kon Petroleum
Amsterdam Rubber
Hessa Rubber
Holland Amerika Lijn
Nederl Scheepvaart Hnie
Stonmv Mil .Nederland"
Cultuur Mij Vorstenlanden
Handehver Amsterdam
Arendeburg Tabak Mij
Deli Mij
Senembah Tabaks Mij
fVrf Union Parjfir
ons koers! ijsf je
7 Dec..
10378
102
101
994
187
2394
172
200
410
159
360
790
161
336
4054
2324
308
82
2104
199
154
671
659
4374
5124
14 Deo.
1034
1024
1004
99l4e
1874
238
170
192
4174
1554
366
775
161
335
3994
2324
304
834
209
1974
1554
682
6594
434
503
2074
De oplossing van het probleem van Car-
dozo zal ik de volgende maal behandelen.
Het volgende probleem heeft een weinig voor
de hand liggende steutetzet
N. TERMAAT,
„De Problemist", Nov, 1928.
Wit begint en geelt mat in twee zetten
Wit: Ke8, Del. TI3 en 17, Lc3 en g8. Pb7
en c7, pi d6 en e2
Zwart- Kc-t, Lh6 en h5, Pb8, pia2, a4,
b4 d7 en g7
Een der grootste .triomfen van de Réti-
opening is wel geweest de overwinning van
zijn geestelijken vader op den ex-wereld
kampioen te New York in 192-f.
Réti Capahlanca
1. Pf3 Pt6
2. c4 g6
3. b4 Lg7
Misschien is solider b3 voor wil De zet
is afkomstig van Nimzowitsch, Karlsbad
1923.
4. Lb2 0—0
5. g3 b6
6. Lg2 Lb7
Volledig fianehetto.
7. 0—0 dS
8. d3 Pbd7
9 Pbd2 e5
Réti geeft zelf Pc3 als beter aan.
10. Dc2 TIe8
11. Tfdl a5
Zwart durfl misschien de gevolgen van
e4 niet aan.
12 a3 h6
Beter was c5.
13 Pil c5
14. b5 PI8
Hier had d6do gekund.
15. e3 Dc7
16. d4 Le4
Om opsluiten te voorkomen.
17. Dc3 ed4:
18. ed4: P6d7
Beter was Pe6
19. Dd2 cd4:
20. Ld4: - Dc4:
21. Lg7: Kg7:
22. Db2t Kg8
Dit had C. overzien, b5 is nu gedekl.
23 Td6: Dcö
24. Tadl Ta7
25 Pe3 Dh5
Tegen Pg4 gericht.
26. Pd4! Lg2:
27. Kg2: De6
Beier Pe5
28. Pc4 Dc5
29. Pc6 Tc7
30. Fe3 Pe5
31. Td51 opgegeven
Na pc4 kan Tc5:, Pb2:, Tc2, Pal, PdB
met torenverlies.
Dr. P. FEENSTBA KUIPER.
Alle correspondentie betreffende deze ru
briek te zenden aan het Bureau van ons Blad
of aan den Red C de Nie, Joris v d Haa-
genstraal 26, 's-Gravenhage Oplossingen
binnen drie weken na publicatie.
EINDSPEL no 446.
Zwarl twee schijven op 31 en 34.
Wil twee 6chijven op 32, 83, dam op 38.
Eindstand uit de partij (lokzet) 447.
Zwart een sëhijf op 28, dam op 26.
(Zwart).
rfiv I
is
16 49
(Wit).
Wit een schijf op 27, dam op 25 en 29.
Een lastige schijf op 't end
Geeft men presentl (Dansschool).
Eindspel 448.
Zwart twee dammen, op 5 en 46.
(Zwart).
1 z 3 5
(Wit).
Wit dammen op 3, 4, 15, 34 en 45.
Een weinig bekende vangstelling van 6
tegen twee
Oplossing probleem no 434 (Damschool),
Wil: 23-18,27-22.47x38 49x38.
Zwart: 39x17. 17x42, 4x43-
Oplossing no 435.
Wit: 2—8. 31-27, 16—11, 8x48 wint
Zwarl. 12x25, 22x31 6x17,
