Het begin der Leidsche Hoogeschool. Officieele Kennisgevingen. 1575 1925 Het voornaamste nieuws van bertpn. STADSNIEUWS. No. 19912. ZATERDAG 7 FEBRUARI Anno 1925 A. GERRITSEN, Alphen aan den Rijn LEIDSCH DAGBLAD PRIJS DER ADVERTENTIEN: 30 Cts. per regel. Bij regelabonnement belangrijk lageren prijs- Kleine Advertentiën, uitsluitend bij vooruitbetaling, Woensdags en Zaterdags BO Cis., bij een maximum aanlal woorden van 30. Incasso volgens postrechl Voor eventueele opzending van brieven 10 Cts. porto te betalen. Bewijsnummer 6 Cis. Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers vooi Directie en Administratie 175 en 1835 Redactie 1507. Postchdqus- en Girodienst No, 57055 Postbus No. 54 PRIJS DEZER COURANT! Voor Lelden per 8 maanden 2.3B, per week Buiten Leiden, waar agenten gevestigd zijn, per week Franco per post 2.35 portokosten. 0.18. 0.18. Dit nummer bestaat uit VIER Bladen EERSTE BLAD. UITSTEKEN VAN VLAOGEN. De Burgemeester van Leiden Overwegende dat op Maandag 9 Februari a.s. do feestelijke herdenking zal plaats hebben van het 350-jarig bestaan der Leidsche Iloogeschool dat aan deze herdenking ook zal wor den doelgenomea door Hare Majesteit de Koningin en Hoogstderzclver Huis; Noodigt de Ingezetenen uit aan dien herdenkingsdag luister bij te zetten door het algemeen uitsteken-der vlaggen. N. C. DE GIJSELAAR, Burgemeester. Leiden, 6 Februari 1925. INSCHRIJVING VAN LEERLINGEN VOOR OPENBARE LAGERE SCHOLEN. Burgemeester en Weihouders van Leiden brengen ter kennis van belanghebbenden: le. dat tot het doen inschrijven van leer lingen voor de toelating, met Maart a.s. toi de openbare lagere 9cholen op het Schuttersveld, aan de Dnivenbodestraat, aan de Haverstraat, aan de Paul Krnger- slraat, aan den Zuidmngel, aan de Medns.i- stiaat en aan de Vrouwenkerksteeg, welke laatstgenoemde school tijdelijk is gevestigd in hel schoolgebouw aan de Mare, alsnog gelegenheid bestaat aan die scholen op Maandag 9 dezeT, des voormiddags van 9'/»—S uur en op Dinsdag 10 dezer des voormiddags van 97-,9 uur en des na middags van l'li2 uur. 2e. dat de kinderen op 1 Maart den leef tijd a an vijl en een hall jaar moeten hebben bereikt N. C. DE GIJSELAAR, Burgeni VAN STRIJEN, Secretaris. C Leiden, den 7den Februari 1926. KOEPOKINENTING. Burgemeester en Wethouders van Leiden, brengen ter algemeene kennis, dat vanat 11 Februari e.k., eiken Woensdag, telkens dee namiddags om 2 uur, in het Elisabetlis- hof aan de Oude-Vest, gelegenheid zal wor den gegeven tot koslelooze inenting en her- Inenting. Het trouwbnekje moet worden meege bracht N. C. DE GIJSELAAR, Burgem. VAN STRIJEN, Secretaris. Leiden. 7 Februari 1925. KERKELIJKE BERICHTEN. TE LEIDEN. Doopgez. Gom.: Zondagmorgen, te tien uur, da. J. Wuite. Eglisc Wallonne: Dimanche matin, 10'/j beurss, Mr. M. Bresson. Evang.-Lulhersche Gem.: Zondagmorgen, te halfelf, ds. C. de Meyere. Ned. Prot-Bond, R' in. Kerk, ingang Mid delweg: Zondagnamiddag, te kwartier over twaalf uur, Kinderkerk, ds. A. van der iWisaeL Relig.-Soc. Ver., Nutszaai: Zondagavond, te zenen uur, ds. W. Noordhoff, v. Locbem. Ramonstrantsch-Ckref. Gem.: Zondagmor gen, te haifetf, ds. F. Kleyn, van Den Haag. Ver. v. Vrjjz.-Hervormden, Volkshuis: Zondagmorgen, te halfelf, ds. W. Banning, van Sneek. Vrjje Kaih. Kerk, Bonifacius-kjpel, Stille Rjin la: Zondagmorgen, te halfelf, dienst Losse nummers van ons blad zijn behalve aan ons bureau ook verkrijgbaar bij de Firma A HILL EN, Breesiraat 154, Firma A. HILLEN, Stationsweg Fa, A. S0MERWIL Azn. Hoogewoerd 24 Fa. A. J H. WIJTENBURG, Haarl.str. 2 cn bij en des Zaterdags bij JOH. H0QERV0RST, Haarl straat 128 Bij het gedenken van hel 350-jarig be staan der Leidsche hoogeschool lieeft het een groote aantrekkelijkheid, naar het eer ste jaar der slichting terms te gaan en te zien uit welk een Idein lxgin een zoo groote en rijk gezegende wasdom is voortgekomen. Wij nemen de „Beschrijving der stad Leiden" van Jan Jansz. Orlers ter hand en lezen in het hoofdstuk, handelend over de komst van den Prins van Oranje binnen Leiden, op den vijfden October 1574, aan stonds na bet ontzet, deze treffende woor den: „hij bedankte met alle vriendelijkheid den gouverneur Jonkheer Jan van der Does, de regeerders, kapiteins en bevelhebbers en aJ de burgers hoogelijk, dal zij zich zonder eenig krijgsvolk in een zoo strenge belege ring zoo vromelijk gehouden hadden, be loofde dat men hun en hunnen kindskinde- rne zulks gedenken, zou". Wel wordt hierin nog niet bepaald gezegd op welke wijze dit aan de burgers en hun nakomelingen zou gedacht worden, maar uit andere bronnen zal bet ons aanstonds blijken, dat Prins Willem een bepaald plan voor oogen bad. loon hij deze belofte gaf, welke zooveel deed verwachtten. "Alom in den lande werd de behoefte ge voeld aan een universiteit. In do Zuidelijke Nederlanden waren bloeiende inrichtingen van onderwijs met uitnemende mannen aan het hoofd; de hoogeschool te Leuven had grooten naam tot ver buiten de gren zen. De Noordelijke Nederlanden stonden hierbij ver tien achter. Na de hervorming werd dit gemis nog meer ondervonden en gingen er alom in Nederland stemmen op voor een opleiding der dienaren des woords. Dit velangen werd kenbaar gemaakt aan den Prins van Oranje en de Staten door menig verzoekschrift. En niet te vergeefs! Wat in het hart van Prins Willem leef de, vinden wij geuit in een brief van 28 De- ceiriber 1574. De tekst van dit schrijven is, benevens andere stukken, die wij zullen inzien, le vinden in het standaardwerk: Bronnen tot de geschiedenis der leidsche Universiteit, uitgegeven door dr. P. C. Mol- huysen. Mr. Jacques Tayaerl kreeg op dracht om den brief uit Middelburg, waar de Prins zich bevond, over te brengen aan de Stalen van Holland en om in monde linge toelichtingen des Prinsen gevoelen nader te ontvouwen. Wij lezen in dezen brief: „Alsoe tot een vast sluen9el ende onderhoudt der vryheyt ende goede wettelicke regieringe des lants niet alleen in zaeken der religie, maer oock in tgene den gemeynen borghelicken wel- standt belanght insonderheyt ende voor alle dynghen van noode is dat hier binnen slandts eh.de die Groeff-e-licheden van Hol- landt ofte van Zeelant eenen goede, ge- nouchsaeme ende vermaerde schole ofte universiteyt weidde opgericht". Verder vermaant de Prins de Staten* om deze zaak le behartigen naar den raad, dien Mr. Tayaert als zijn zaakgelastigde zal voordragen en om hiermede bekwamen spoed te maken, „eer ende alvooren men in eenige besluyt van vrede ofte verdrach eenichssins trede, gemerct dat, soe verre alsulcx van le vooren nyet en geschiet, soe sal ontwijffelijck door die communicatie ende veibanddinghe des vrcdrachs eenen -stilstandt geboden ende alsoe alle hope, middel ende gelegenlheyt van hiernamaels yeft sulex le willen ofte te moghen oprich- ien gantscholiek afgehouwen ende wech genomen wordden". Den tweeden Januari 1575 las de%Advocaat van Holland Paulus Buys de Stalen, vergaderd te Delft, dezen brief voor. Mr. Jacques Tayaerd, (er verga- dering binnengeleid, zette de beweegrede- nen voor den inhoud uiteen en noeihde levens naar liet gevoelen van Zijne Excel lentie de stad Leiden als een bekwame plaats om aldaar een universiteit op te richten „omme in tkeologia in philosophia ende mathematica te doceren". Den volgen den dag besloten de Staten „volgende de goede vermaningc van Syne Excellentie, dat een goede schole ende universiteyt bin nen Ilollandt sonder vertreck opgerecht werdc, daertoe verkosen is de stad Ley- den". Al zoo is de derde Januari 1575 een ge denkwaardige datum in de geschiedenis der Leidsche hoogeschool; op dien dag is de oprichting eener universiteit in Leiden be slist. Ook de steden Gouda en Middelburg hadden moeite gedaan om de universiteit in haar midden te krijgen. Geen enkele offi cieele bron vermeldt iets van een keuze, die de Prins aan de Leidsche burgerij zou ge laten hebben, tusschen tien jaar vrijdom van lasten of een universiteit als belooning voor den doorgestanen nood van den krijg. De Vader des Vaderlands is alzoo ook de Vader der Leidsche hoogeschool en in dit verband denken wij aan zijn belofte van den vijfden October, welke iets groots deed verwachten. Merkwaardig is de kortheid van tijd, van 3 Januari tot 8~Februari, waarin de voor bereidselen tot de oprichting der hoogeschool voltooid zijn. Den zesden Januari commit- teeren de Staten van Holland Johan van der Does, heer van Noordwijk, Mr. Cornelis Co- ninck, burgemeester van Delft en Gerrit van Hoogeveen, pensionaris van Lei- dun „omme zonder ophouden oft vertreck terstont die vorderinge des voors. wercx te beginnen ende by handen te grijpen"; den zelfden dag werden brieven van octrooi (onder dit artikel opgenomen) tot het oprichten der universiteit door Phi lips II, den Koning van Spanje uitgevaar digd. De Groote Vroedschap van Leiden laat het „Convent van St. Barbaren gelegen aen Raepenburch ontruymen, ledigen ende be- reyden tot de schole van de universiteyt" en reeds den 19den Januari kon door „die van den Gerechte van Leiden" bepaald wor den „dat de dach omme de universiteit dezer stede te inaugureeren sal wesen 8 Februari" Nauwelijkt een maand is er dus noodig ge weest voor do geheele voorbereiding. Wat er door de eerste drie curatoren tot stand is gebracht in zulk een korten tijd, wordt ons aanschouwelijk voorgesteld in den plechtigen optocht van het Stadhuis naar de nieuwe academie in het Barbara-klooster, waarvan de voorstellingen der reeds aanwe zige faculteiten on dc namen der professo ren genofcg voor zich zeiven spreken. De stoet werd geopend door twee vendels schutterij. Dan volgde een „verdekte koets", waarop een vrouw in 't wit, voorstellende de „Sacra Scriplura"; naast den wagen gingen de vier evangelisten Hierna kwam „Juslitia", te paard, „sierlijk toegemaakt met verbonden oogen. hebbende in de eene hand een bloot zwaard en in de andere een weegschaal" rijdende tusschen beroemde juristen van het Romeinsche recht. Dan volgde „Medicina" te paard, omringd door vier vermaarde doctoren in de medicijnen. Dan „Minerva" le paard, met een lans in de rechterhand en gewapend met een schild aan den linker-arm „daar 't hoofd van Me dusa op stond", rijdende tusschen Aristote- les en Plato, Cicero en Virgilius te paard. Ieder der genoemde groepen werd begeleid door twee lakeien en vipr hellebaardiers. Hierna „de vier stadsspeellieden, spelende op schalmeien en fagotten, achter dewelke kwamen de vier stadsroeidragers, in de hand hebbende elk een pedelstok van stads ver ven als wit en rood". Nu volgde Mr. Ge rard van Wijngaarden, vertegenwoordiger van Prins Willem; zijne Excellentie had hem den zesden Februari gemeld verhinderd te zijn, „overmits de groote menichfuldeghe ende swaere affeyren, die onlancx ter cause van den jeghenwoordegen vredehandel ons toegecommen sijn". Dan wordt onze aan dacht getrokken door de hoogleeraren: Cas par Jansz. Coolhaes, predikant te Leiden, hoogleeraar in de theologie; mr. Diederik van der Nieuborch, in de rechten; mr. Joost de Menin, in de rechten; dr. Pieter van Foreest, in de medicijnen; Laurens van Oorschot, in de medicijnen; dr. Gerard ée Bont in de astronomie en mathematica en mr. Cornelis de Groot in de philosophie. De hoogleeraren werden begeleid door hoog- waardigheidsbekleeder8 van den lande of door leden van den Leidschen magistraat, gevólgd door „heeren en luiden van soot en qualité", terwijl de %loet gesloten werd door twee vendels schutterij. Zoo ging de optocht statig naar de academie, toen ge vestigd in het voormalig „St. Barbara-kloos ter x) op den hoek van de Lange Brug en hel Rapenburg, waar Coolhaes de .redevoe ring hield. In hoofdtrekken heeft deze stoet ons het beeld geteekend van de opgerichte hooge school. Zij begon met een klein getal stu denten; door den rector Petrus Tiara werd in 1575 een tweetal ingeschreven: Theodori- cus Leuwen uit Delft den 5den Augustus en Theodoricus van der Laen uit Haarlem den 14den Augustus, welk getal in de vol gende jaren snel gestegen is. Zoo is onze hoogeschool klein begonnen; zij is spoedig groot geworden; om groot te blijven tot in lengte van dagen! J. W. V. x) In 1577 werd de hoogeschool verplaatst naar de Kerk der Gefaliede Bagijnen op het terrein van de tegenwoordige Universiteits- Bibliotheek, en vandaar wegens gebrek aan ruimte, op 16 April 1581 naar het klooster der Witte Nonnen, waar zij thans nog ge vestigd is. Wegens den brand in het gebouw tusschen 11 en 12 November van het jaar 1616 uitgebroken, zijn de colleges weder in St. Barbara gegeven tot 1 Juni 1618. Octrooi, op naam van Philips, tot stichting der Hoogeschooli. Philips, by der graatien Goodes Coninck van Castillien, van Leon, van Arragon, van Naverre, van Napels, van Oicilien, van Maillorque, van Sardeyne, van den eylan- den Indien, ende vasten Landen der Zee OeceaneEertzhertoge van Oistenrycx, Hertoge van Bourbongien, van Lothier, van Brabant, van Limboreh, van Luxem- burch, van Gelre, ende van MRanenGrave van Habsburch, van Ylacnderen, van Arthoys, van Bourgongien Palsgrave, ende van Henegouwen, van Hollant, van Zee lant, van Namen ende Zutphen, Prince van Zwaven, Marcgrave dee Heyliehe Ryokx, Heere van Zalina, van Mecheleo, van der Stadt, Steden ende Landen van Uuytrecht, Ovcryssel, Groningen ende I>o- minateur in Asia ende Affricque. Alsoe wy bevinden, dat mits die jegenwoordige, ende langduyrige Orychsberoertcn binnen onzen Lande ende Graofschape van Hol lant, ende Zeelant, alle goede institutie, leringe ende stichtinge des Jeuchs, ende de oeffeninge derzelver in sciontic ende vrye consten geheel ende al in vergeten, ende nu eenige Jaeren achter rugge gestclt es, ende dat d'ingesetenen der selver landen vresende eensdeels de zware oncosten, eensdeels de periculen, daer inne zyluyden ende heure Kinderen souden mogen ge- raeeken, indien zy luyden de zelve haire kinderen tot eenige studie, ende ter scho len zouden moeten zeynden in eenige Uni- versiteyten van andere onze landen ende provinchien, zonderlinge mits de verschey- dentheit, ofte onderscheyt van der religie, ende d'oeffcninge van dien, de welckc aen. gaonde de voorsz. van Hollant, ende Zee lant mit den anderen provinchien niet al verdragende ofte over een comcnde zyn. Behalven ooc dat alle onvrede, twist ende vyantschappe by den Hertoge van Alva mit zynen anhangeren, vyanden der landen van Hollant ende Zeelant, tusschen den ingesetenen van den voorsz. onsen landen ende provinchiesn ten wederzyden geconci- teert ende gemaect, niet zoe haest beslicht ofte weohgenomen en sal konnen werden ten gonougen van eenen ycgelycken, in der vougen dat by lange ophout, ende gebreck van goet onderwys, leringe, discipline, ende oeffeninge der Jongeren in de voorsz. onse landen van Hollant, ende Zeelant alle ze- dickeyt, scientie, ende geleertheyt vergaen, ende te niet comen soude, tot verminde- ringe vam de eere Godes, ende grote quetse van den gemeenen staet, policie ende re gieringe der selver Landen daer toe, als in alle goede Republyck bequame persoo- nen van scientien van noode zijn gebruyet te werden, ofte zonden deselve van Hol lant ende Zeelant veroorzaect worden hem te vervougen, ofte heure jongeren ende Kinderen te yerzeynden in andere uytheem- sche Schooien, ende Universiteyten buyten onsen Landen, ende gebiet, van eender re- ligio mit hem wesende, 't welck wy om zeeckere insichten willen verhoeden. Desen aengemerct, ende dat wy verstaen die con servatie van den Staet, ende politie der Landen van Hollant ende Zeelant, t'onzer hoocheyt ende Heerlicheyt zeer dienlieke te zyn, hebben daeromme, ende omme an dere redenen ons bewegende, ende zun- derlinge oock dat wy gantselicken gc- neycht zyn onse Stadt van Ley den mit den burgeren, ende innewoonderen van dien, ten ansien van den grooten lasten, ende noot van den Krych by liem luyden in al- der getrouwicheyt gesustineert, ende ge dragen, by alle wegen ende middelen te gratificeren ende te vorderen. By rype deliberatie, ende advys van onsen lieven Neve, Ridder van onser orderc, Wil- hem Prince van Oraignie, Grave van Nas- sou etc. Stadthouder, ende Capibcyn Ge- nerael voor ons, over Hollant, Zeelant, Wcstvrieslant, ende Utrecht, mit die van den Raidc pvovinciael van Hollant, ende van den gemeene Staten van Hollant ende Zeelant, binnen de voorsz. Stede van Ley- den geordonneert ende opgerecht een vrye openbare Schoolc ende Universiteyt, glie- lyck wy die selve aldaer ordormeeren, ende oprechten by desen, omme in de sclffde Schoole, ende Universiteyt vryenlick ende opcnbaerlick de scienten der Godtheyt, in de Rechten, ende Medicinen, mitsgaders der Philosophien, en alle andere vrye con sten, ooc de taelen Latyn, Greke, ende He- braicke, gecondioht, gelesen ende geleert te werden by Doctoren ende Leeraers daer toe gequalificeert, ende aen te nemendo- welcke ooc auetoriteyt ende macht zullen hebben in de voorsz, scienten, openbare oeffeningen, ende disputation te houden, ende naer behoorlicke examinatic ende ondersouck, titulen van Doctoren, ende Meesters in de voorsz. scientien, ende con-> sten te verleenen onder behoorlicke lette ren, end© brieven daartoe dienende, die wy willen van zulcken effect, ende craclit te zyn, ende gehouden te worden, als dei in andere gemeene Sohoolen ende Univer- siteyten verleent, ofte gegeven mogen zyn: Auctoryaerende alsulcx don voornocmcren onsen lieven neve, ende Stadthouder van onsentwegen tot vorderinge der voorsz. Universiteyt van alle goede policic, regie ringe, ende ordeninge van dien, mitsgaders totten onderhout van den Doctoren ende Leraers voorsz. te maecken alsulcke or donnantiën ende statuten als daer toe nodich ende dienlick zullen mogen zyn, by advys van de Staten der voorsz. landen van Hollant ende Zeelant, alle welcke Ordon nantiën, ende Statuyten, mit 't gunt daer aen dependerende is, wy willen onderhou den ende achtervoicht te werde>n mals of die van ons uytgegaen waeren, gelyck wy deselve ooc voor U alsdan, ende dan als BINNENLAND. De Memorie van Antwoord op het voor- loopig verslag der Tweede Kamer nopens het wetsontwerp tot regeling der zieken* verzorging. Je .liend is het ontwerp Ziekte- en On gevallenwet 1925. De afschaffing van den stemplicht. Bepalingen betreffende- herhalingsoefe ningen. BUITENLAND. De opiumconferentie is door hel zich terugtrekken der Amerikanen mislukt. Herriot al meer in 't gedrang. nu houden bij ons beve3ticht, endo beves tigen by desen, zonder dat wy nochtans willen eenige andere gelycke Schoole tot eeniger tyt in Hollant, ofte Zeelant gcfun- deert, ofte opgerioht te werden 't welc wy voor ons, ende onsen successenrs cx- presselicken Terboden hebben, endo verbie den by desen. Hebben voorts gegunt ende geoorloft,, gunnen, ende oorloven bij de sen den Burgermeestcren ende Regierdors der voorsz. Stede van Leyden, den selven oock gevende volcomcn maoht, endo aueto riteyt, voor zo vele des noot zy, totter plactse van de voorsz. Sohoole fallen tyden te mogen aenvaerden, gebruyeken, ende eygenen alsulcke gemene ofte private plactse ende huysinge, als hemluyden goet- duncken sal, deselve tot de voorsz. Schole accommoderende, e>ndc timmerende, ooc ver anderende, ende getimmerde demolicren- de, ende afwerpende, zulcxs zy luyden be vinden zullen totten bequaemheyt, niet al leenlick der selver schoole, maer ooo tot commoditeyt, endo stichtinge vaneenigc der Doctoren, ofte Studenten woonplaet- se<n, ofte Collegicn, mitsgaders tot ciraat der zeiver, ende rccreatio der Studenten eenichsins dienlick te wesenbehoudcnlick dat sy luyden gehouden worden den parti culieren eygenaers, ofte besitters van de private huysen, alleenlicken te vernuegen tot schattinge van Schepenen, na de Keure ende Ordonnantiën derselver Stede, niet- tegenstaendo eenige appellatie, ofte te- gensegge>n van yemant. Ontbieden daer omme onsen neve ende Stadthouder, mitsgaders die van den Ra<le, ende Staten van Hollant, ende Zeelant, bevelende ooc allen onsen Justicieren, ende Officieren, Rcgierder, ende Wethoudere der Steden van den selven Landen, mitfl- gaders van de voorsz. Universiteyt toeoo- mende, end© alle andere dien dit eenich sins angaen mach, dat zy luyden, ende clck van hem in syn regardt dese onze ordon nantie, ende Octroye naer heure forme ende inneliouden volcomen, ende doen vol- comen, ende de voornoemden van Leyden daer van volcoraelicken te laden ge nieten ende gobruyeken, zonder hemluyaen daer innc te doen, ofte loeten geschien eenige verhindering ofte belet, maer ter contrairie alle vorderingen endo onder- •tandt des verzocht, ofte van node zj*nde, want onse meeningc zulex is. Gegegen tot Delff, onder onsen Zegel aen desen gehangen, den zesten Ja nuary, in 't Jaer ons Heeren duysent vyffhondert vier ende tzeventich, Stillo Curie Hollandie Yan onsen Rycken, tc weeten van Spaengien, Sicilien etc. 't XXe, ende vod Napels 't XXIIe. Opte plycke stont geschreven: By den Ooninck, ter relqtie van den Stadthouder ende Capiteyn gencrael. Onder stont geteyekent, A. GENIETS. Men herinnere zich hierbij, dat, naar den styl van het Hof, liet jaar eerst met Paschen een aanvang nam. Volgens onze wijze van berekening, moet men hier het jaar 1575 lezen Het Leidsche Lustrumfeest. Omtrent de lustrumfeesten van het Leidsch. Studentencorps van 22 tot en mei 26 Juni kunnen wij mededeelen, dat de plannen dezer dagen definitief zullen worden vast gesteld. Het hoofdnummer zal. zooals bekend, zijn een avondopenluchtspel op den Zoelerwoud- sche Singel. Heden komen Joh. de Mees ter Jr. en Herman Teirlinck naar Leiden om met de Lustrumcommissie overleg te plegen. Tevens is lot deze conferentie uitgenoo-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1925 | | pagina 1