De Gruyter's Witte Boonen-Week
P de Gruyter Zoon
Vuurvast
Aardewerk
e
9
Bovendien onze 10% extra korting
EBke
keeper
van
1
pond
ontvangt
V
pond
EBke
kooper
van
2
pond
ontvangt
3
pond
Elke
keeper
van
4
pond
ontvangt
pond
Elke
keeper
van
6
pond
ontvangt
pond
m
BERUJNSCHE BRIEVEN.
LAMP- EN TUINBOUW.
VRAGEHRüBRtEK
Papenstraat 1, Telef. 336.
S
Het Nieuwste
HOLLAND'S
Pannen - Schotels
ONTBIJT-
KOFFIE-
THEE-
Serviezen
Zie de Etalage!
Van Donderdag tl tot en met Woensdag 17 Januari
Deze week Is deze reclame alléén geldig in onze Winkels Maarsmanssteeg en Haarlemmerstraat Leiden
Zeer verlaagde Prijzen
Electr. Ornamenten
Oude Efin 5
iwelke brj iedere nieuwe kroning onder-
Streept werden door van den troonopvol
ger te cischen dat hij de misbruiken, onder
zijn voorgangers in zwang gekomen, stipt
zou vermijden.
Het was vooral t>p het punt van de
rechtspraak dat de Raad zich bij die ge
legenheden schrap zette. Het was de elfde
en laatste Gaston van Bearn, die zich
hoorde toevoegen (1436) „dat de ambte
naren van de vorsten lieden hadden ge-
vangen gezet, gemarteld en verbannen of
„ter dood gebracht zonder voorafgaando
„openbare aanklacht en onderzoek, zonder
„dat de beklaagden werden verdedigd, en
„zonder dat het vonnis werd uitgesproken
„volgens de rechten en gebruiken des
„lands; dat de vorst en zjjn dienaren zich
„voortaan daarvan zouden hebben te ont
houden; dat er steeds een behoorlijk on
derzoek moest voorafgaan; dat de be
klaagde gehoord moest worden ter zijner
„verdediging; dat de uitspraak moest
„plaats hebben in het district waarin do
„beklaagde verblijf hield, een en ander zoo-
„als geschieden moest volgens „Fors" en
gebruik."
De bedreiging, reeds vroeger in de
„Fors" vervat, werd verscherpt door een
nieuw artikel: „als de Heer zijn eed
schendt, kan de eed der Staten niet te
hunnen nadeele gelden"; m.a.w.hen niet
langer binden.
Deze laatste Gaston zou blijken, een
goed vorst te zijn. Hij verhoogde bet aan
zien des lands naar buiten door zijne deel
neming aan het verdrijven der Eugelscben
uit Frankrijk. Hij ontrukt bun verschei
dene versterkte plaatsen en veroverde, ge
zamenlijk met Dunois, do belangrijke ves
ting Bayonnc.
Van zjjn binnenlandsch bestuur wordt
gezegd, dat hij zijn eed getrouw bleef en
zich zorgvuldig onthield van inbreuken,
gelijk onder eenige zijner voorgangers wa
ren bedreven. Zijne regeering wordt ge
roemd als „des plus beaux et des mieux
„remplis."
Echter valt pok op hem de verdenking
Tan een zware misdaad in zijn eigen fa
milie. Zijn schoonzuster, Blanche van Ar-
ragon, door haar echtgenoot den Koning
van Castilië verstooten, had zekere opvol
gingsrechten op den troon van Navarro.
Met medewerking van haar eigen vader en
van den sluwen Lodewijk XI van'Frank
rijk, wiens zuster aan Bearneeschen stam
houder was uitgehuwelijkt, werd besloten
dat Blanche onder Gaston's hoede zou
worden gesteld. Als verblijfplaats werd
haar aangewezen dezelfde toren van het
vorstelijk slot te Orthez, waarin vroeger
de zoon van Gaston Phoebus om het leven
was gekomen. Ook haar werd dit verblijf
noodlottig en, hoewel ieder bewijs ont
breekt, de overlevering wil dat Gaston XI
daarin de hand beeft gehad. De rechten
van Koningin Blanche gingen nu over op
Gaston's vrouw welke inderdaad de kroon
van Navarre in het Beamecsclie vorsten
huis overbracht.
Do dagen van het liuis Foix waren nu
spoedig geteld; Gaston's kleinzoon en op
volger stierf als knaap (1483) en door
het huwelijk zijner zuster met Jean d'AI-
bret ging de Kroon in eene nieuwe linie
over. Verscheidene voorname mededin-
;ers, waaronder de hertogen van Augou-
êmo cn van Alengon, hadden getracht de
hand te verwerven van deze erfdochter,
Wier grooto rijkdom werd opgeluisterd
Boor hare titels van koningin van Navarre,
hertogin van Nemours, Bigorre en Eive-
gorce, burggravin van Bearn, Castelbon,
ïlarsan, Gavardan en Nébouzan. De staten
Van Bearn hadden evenwel een woord mêe
te spreken en zij waren het die de keuze
Op d'Albret lieten vallen.
Bearn zou nu spoedig worden meege
sleept in den strijd tussclien Frankrijk en
Spanje en daarna in de godsdienst-oor
logen om zijn latere vorstenhuis, dc Bour
bons, wel de Kroon van Frankrijk te zien
Verwerven, doch om zichzelf daarbij gaan
g<
lê
deweg in het grootere rijk op to lossen,
waarover mijn volgende brief zal handelen.
20 December 1922. H. v. P.
Het eerste der daartoe aangewezen geslachten
in dat Tan Navaillcs, waarvan thans nog een na
zaat een treffendo gelijkenis vertoont met Hen
drik IV. Op aardigo wijze is hiervan gebruik go-
maakt by do feesten in 1920 ter herinnering aan
do aanhechting van Bearn aan Frankrijk in 1620.
Do tegenwoordigo graaf de Navailles was toen
als Hendrik IV gekleed en bewoog zich, met een
aantal anderen in klecdjj van hetzelfde tijdperk,
te midden van do feestvierenden in het historische
kasteel te Pau. Men meende „le roi vert-galant"
in eigen persoon te zienl Bij die gelegenheid vond
ik vermeld dat de Graaf onder do voormoedors
van Hondrik IV er eene kan aanwijzen, van welke
hijzelf eveneens afstamt. Ik verstout mjj hier tot
het maken van een nieuw woord; ik kon toch
moeieljjk spreken van „vrouwelijke voorvaderen" I
De geschriften van Uriel da Costa.
(Een Duitech werk over den Holland-
eohen philosoof).
- Zoo juist is in de Duitsche taal een op
zienbarend werk' verschenen dat voor het
eerst, voJgens nieuw ontdekte bronnen het
gebouw van de leerstellingen van Uriel da
Ooeta voor ons optrekt, doordat hot do
geschriften van den merkwaardigen reli-
gietusen philosoctf uit de 17e eeuw recht
streeks en in samenhang tot ons laat spro
ken, en tegelijkertijd ons zijn leven schil
dert, volgens historische oorkonden. 1)
Het boek is het resultaat van do schitte
ren do wetenschappelijke arbeid van Oarl
Gebhardt, de in Frankfort a. Main leven
den philosoof en demoeratisohen politicus,
dio het materiaal aan het licht bracht,
voor de zuiverheid dor tekst zorg droeg, de
Duitsche vertalingen leverde en in een uit
voerige inleiding, zoowel als in bijgevoegde
registers do resultaten van het onder
zoek uitstekend samenvatte. Het is het
tweede deel van de „Bibliotheoa Spinoza-
na", die door de zorg van de „Societa-s
Spinazanae" uitgegeven en tegelijkertijd
bij de U n 1 versita ts-Buohhandilun g Oarl
Winter in Heidelberg, bij Menno Hertzber
ger in Amsterdam en bij de Oxford-Uni
versity Press te Londen verschenen is.
Gelukkige vondsten hebben het Geb
hardt mogelijk gemaakt, dit belangrijke,
buitengewoon interessante werk uit te ge
ven, dait de geleerden evenzeer als den wij
deren kring van ontwikkelden boeien zal.
Vier wetenschappelijke instellingen lever
den 't leeuwenaandeel tot het tot nog toe
ongepubliceerde materiaal dat dè schrijver
aan het licht bracht. Ten eerste de collec
tie Rosenthal te Amsterdam, welke on-
eohatbare verzameling uitgaven van do eep-
hardiscthe Gemeente de grondslag van het
geheele onderzoek vormde. Bovenal was
van gewicht het aldaar bewaarde exem
plaar van de „Tratado" van Uriel da
Costa's tegenstander, de arts da Silva.
Verder doorsnuffelde Gebhardt de biblio-
heek van het semenariuin van de Portu-
geesch-Israelitische GeoneenJte in Amster
dam de gezelligste boekerij van de we
reld'-, zooals hij ze noemt, welks schatten
van nog ongepubliceerde handschriften
dikwijls uitsluitsel gaven, zooala ze ook
voor het toekomstige onderzoek nog aller
lei ophelderingen beloven. Ten derde wer
den nieuwe bronnen gevonden in hot ar
chief van genoemde Amsterdamsobo ge
meente. Ten vierde in de Frankfurter bi
bliotheek met haai* grooto Judaica-Samm-
lung. Onder de vabmenschen en geleerden,
wio de Duitsche onderzoeker in het bijzon
der dankbaarheid verschuldigd is, bevindt
zich in de eerste plaats den heer I. M. Hil-
lesum, die hem als kundige wegwijzer door
do Amsterdamsche literatuur van de 17e
eeuw voerde de heer Men des da C-asta van
genoemd archief, de grondige kenner van
de geschiedenis van do Joodsohe gemeente
in Amsterdam. Sigmund Seeligman, den
beer Kurb H. Schmidt en wijlen den heer
H. Hüttenbaeh, beide oveneens te Am
sterdam. De heer Adam Querido in Oude-
kerk deed onderzoek naar de in da Costa-
graven, nadat hij reeds in het jaar 1920 te
samen met Gebhardt de Spinoza-graven
ontdekt had.
Gebhardt begint zijn grootsch opgezet
kunstwerk met de schildering van de stich
ting van de sepbardische Gemeente te Am-
terdom door Portugeeecho joden, die het
Christendom en de vervolgingen der inqui
sitie vreezend, in Holland een nieuw va
derland en vrijheid van geloof zochten, ter
wijl ze tegelijkertijd en zeker niet het minst
ook door hun belangstelling in de vooruit
strevende, jonge handelsstad Amsterdam
aangelokt werden. Velen onder hen be
hoorden tot het volk der Marranen, de van
Joodsch ras afstammende familie's, die in
Portugal na het edikt van 1492 tusschen be
keering of verbanning kiezen moesten en
tegen hun zin het Christendom aannamen,
zonder daardoor de innerlijke samenhang
met het Jodendom te verliezen. Ook Ga
briel da Costa, zoo luidde oorspronkelijk
zijn naam, was een Marraan. Hij is om
streets 1585 in Oporto geborentussohen
1612 en 1615 verhuisde do familie naar de
Nederlanden. Als alle Marranen was hij
een „nieuw Christen", maar in Amster
dam, waar de Pcrtugeesohe landverhuizers
weer nader kwamen tot het Jodendom,
ging ook hij tot de godsdienst van zijn va
deren over. Daarbij kreeg hij den nieu»ven
voornaam Uriel. Het huis da Costa, waar
van we meerdere leden kennen, 6tichfcto
toentertijd in Noordelijk Europa verschei
dene depots, behalve in Holland ook in
Hamburg, waar in 1619 een zekere Abra
ham da Costa als een der oprichters van
de bank van Hamburg optrad.
Gebhardt legt dan het systeem van gods
dienstige beschouwingen van Uriel da
Costa bloot. Hij volgt de tragische weife-
liogen van den man, die zijn overtuiging
niet loochenen kon en ze ook dan openlijk
bekennen durfde, als ze veranderdevan
den man, die als het ware tot twee gods
dienstige partijen behoorde en zijn geheele
levon onder het grooto conflict leed, waar
onder alle Marranen gebukt gingen. Ten
slotte onderzoekt de schrijver Uriels be
trekkingen tot de leer van Spinoza.
Da Costa's beschouwingen concentree-
ren zich in de stelling, dat de Joodssche wet
niet van God of Mozcs afkomstig is, maar
d'at het een „menschelijke uitvinding" is.
Hij negeert daardoor de bovenzinnelijkheid
van de godsdienst der openbaring en slaat
de brug naar de jongere philosofen. „Spi
noza begint, waar Da Costa eindigt", for
muleert Gebhardt.
Dan volgt de afdruk van do «geschrif
ten, die we tot nu toe in deze volledigheid
niet kenden de „Thesen tegen de Tradi
tie" in Hebreeuwschen en Poirtugee-
seben oerspr onkel ijken tekst en in Duit
sche vertaling de beroemde verhande
ling „Over de sterfelijkheid der ziel" (Por-
tugeesck en Duitsch) en de autobiographic,
genaamd „Exemplar liumanae vitae"
(„Een voorbeeld van het menschelijke
leven". Latijnsch en Duitsch). De inleiding
brengt als bekoorlijke versiering twee re
productie's van oude, HoUandsche koper
gravures, het straataanzicht van de Syna
goge van de in 1639 vereenigde gemeenten,
waarin de ban over Uriel cla Coeta werd
uitgesproken, naar een cts van Picter Per-
soy, en het inwendige van dezelfde syna
goge, naar een ets van I. Veen huy zen.
1) „De geschriften van Uriel da Costa.
Met inleiding, overdracht cn register uit
gegeven door Carl Gebhardt.
Het gebruik van stalmest.
In ons vorig schrijven noemdlen we de
groenten teelt, waarbij in dte tuinbpuiWjprak-
tijk steeds een groote hoe veelheid stalmest
werd gebruikt. Dit niet in de eerste plaats
om het aangevoerde plantenvoedsel, vooral
ook om de nevenwerking van de natuur-
mest. De voedende bestandideelen van dien
stalmest komen niet in één jaar. D© be
schikking van de planten zoodat ook iü het
tweede jaar de uitwerkinfg er van merk
baar is. Zoo is het te verklaren dat in tui
nen, waar jaarlijks stalmest wordt gebruikt,
zich oude kracht ophoopt en dat zulke
gronden steeds beter in conditie komen.
Meermalen wordt gevraagd, welke van de
verschillende stalmestsoocrten 't meest doen,
van de te verbouwen gewassen e.d. "Waar de
mest in het bijzondr wordt aangewend! voor
structuurverbetering, daar wordt hij liefst
in verschen, stroorijken toestand onderge-
weerkt. De omzetting hebben dan in den bo
dem plaats; deze wordt losser, meer poreus.
Vooral zware, vochtige gronden komen
hiervoor in aanmerking. Lichtere zand
gronden, welke meer samenhangend en meer
waterhoudend moeten worden gemaakt,
zijn beter gediend met vergane specie.
Vooral op koude, stijve gronden in die
paardeninest op zijn plaats. Vooral met
stroo vermengd en ddt laatste doortrokken
van do urine. De urine is rijk aan stikstof,
wlke spoedig verandert, waarbij veel warm
te wordt ontwikkeld. Bovendien is do vaste
paardenmest droog en poreus, dus gemak
kelijk toegankelijk *voor lucht- Schapen-
mest, hoewel afkomstig van een -herkau
wend dier, is om dezelfde redenen wann.
Niet alleen in do urine arm aan stikstof,
maar do vaste mest is fijn verdeeld en slij
merig, zoo geen of weinge warmte wordt
ontwikkeld. Aan de lucht blootgesteld s de
koemest spoedig mot een korst bedekt,
waardoor de toetreding van lucht wordt be
lemmerd. Voor lachte gronden is koemest
zeer gewenscht.
Ook de varkensmest wordt tot de koude,
hoogstens tot de halfwarme mestsoorten ge
rekend. Ook deze mest is, voor structuur
verbetering, op de lichte gTonden zeer ge
schikt.
Welke mestsoort met het oog op de plan-
tenvoedende waarde de meest gewensohte
is, is moeilijk uit te maken. In hoofdzaak ligt
dit aan het feit dat het gehalte zeer sterk
uiteen loopt. De waarde van den mest hangt
nauw samen met het voeder, dat wordt ge
voed. Tevens zal de mest van jong vee en
van" melkvee minder stikstof rijk zijn dan
van mest vee, omdat een groot gedeelte van
het eiwit uit het voer vooo* de vorming van
melk en vleesoh wordt gébruikt. Ook in de
qualiteit van het strooisel van invloed op
den most. Daarbij maakt het een groot ver
schil of die mest gemengd is met db urine of
wel of beide streng gescheiden worden be
waard en aangewend. In het laatste geval
idient er rekening mee gehouden, dat de
urine zoo goed als geen fosforzuur bevat.
Waar de urine heel vaak voor bemesting
wordt aangewend, daar dient een fosfor-
houdende mest toegevoegd, bijv. superfos-
forzuuT in do minderheid komt. De prak
tijk spreekt van „dood gieren' van het
land. Het best kan men de mest van ver
schillende dieren mengen en zal men bij
aanwending van 10 14 kruiwagens per
100 M2. goed mesten.
In vele tuinen wordt de beer of huisjes-
mest gebruikt. Beer bevat gewoonlijk veel
stikstof en fosforzuur, weinig kali en kalk.
Als gemiddelde samenstelling van Amster-
damsche beer geeft A. Mayer op de 1000
deelen 815 water; 5,6 stikstof; 6,9 fosfor
zuur; 1,3 'kali. Bij een geregeld gebruik van
•beer dient kali toegevoegd, bijv. in den
vorm van patentkali of door 20 of 40
kalizout. Vooral het eerste is in den tuin
bouw zeer aan te bevelen. Ook dient met
de kalikbemestng rekening gehouden en
'doet men goed hiervan om de drie jaar een
gift te geven van geblusChtc kalk in het na
jaar of tijdens den winter. Bij gebruik van
beer bij planten in potten of kuipen, moet
deze mest flink met water wolfden verdund,
opdat de vaak hooge concentratie van zou
ten niet doodend' zal wenken.
Ook de vogelmest heeft^ voor de bemes
ting veel waarde. Waar men hem verzame
len en gebruiken kan, daar is aanwending
len en gebruiken kam, daar is aanwending
zee raan te bevelen. Bijgaand lijstje geeft
aan de gemiddelde samenstelling, resultaat
van meerdere onderzoekingen.
Op 1000
deelen
Duiven-
mest
Kippen
mest
Eenden-
mest
Ganzon-
most
Koemest
vaste
Droge
Stof
4.81
4.40
4.31
2.29
3.3$
Stikstof
17.6
16,3
10
6.6
2-9
Fasfor-
zuur
17.8
6.4
14
6.4
1.7
Kali
10
8.5
C.2
9.2
1
Kalk
lö
21
8.4
Ter vergelijking plaatsen we hierbij een
overzicht van de bestanddeelen van koe
mest. Kippenmest bevat gemiddeld 6 ml.
zooveel stikstof a& vaste koemest; 10 maal
zcoveel fosforzuur, en plm. 7 maal zooveel
kali en 8 maal zooveel kali Waar vogel-
mest sterk aan elkaar klevend is daar doet'
men goedi tijdens de bewaring te vermengen
met tuinaarde. Bij het uitstrooien laat de
mest zich dan beter vcfkruimeien.
Van verteerbare afvalproducten van huiis
en tuin kan een koanposthoop worden ge
maakt. Wanneer dlat afval, op een hoop be
waard, in den loop van het jaar eens wordt'
omgezet, verteert een en ander heter en zal
na Va of 1 jaar zijn vergaan. Asch dient'
hierbij niet gemengd. Asch bevat wel eeni
ge bemestingwaarde en dient afzonderlijk,
bijv. in een gat in den grond, bewaarldi
Door de kompost- of mesthoop gemengd, zal
asch sti-kstofverlïes veroorzaken.
Als gemiddelde samenstelling van Gno*
ninger kompost gaf het proefstation te Wa-
-geningen: vtter 35 a 60 pet. organische
stof 14 pet. sHl.Hicif 0,4 h 0,8 pet. fostforzuuir
0,5 pet. en kali 0,30,8 pet.
J. S.
Vraag. Hoe is de behandeling van de Cyclia1-
men in die hudskamcir?
J. V. te L.
Antw. Vermoedelijk staat uw Cyclamen te
wainn. Hoe koeler, too boter de plant zich
houdt. Geeft water in een diep schoteltje,
waarin do plant moet staan. Zet haar voorna®
's avonds dm een ongicstoökt of heel matig ver
warmde ruimte, niet bij gaslicht- of olie
lamp. Bemesten is niet wenschelijk.
J. S.
Vragen op tuinbouwgebied aan dè Redactie!
onder motto ^Tuinbouw".
P. B. te A. De Minister van Justitie
geeft audiëntie dee Zaterdags V/> uur. Het
verdient «♦oiber aanbeveling dat u daar
van vooraf kennis geeft met vermelding
van heb onderwerp, waarover u Z.Ex. wilt
spreken.
M. G. Z. te V. Melkchocolade vlekken
zijn uit een wollig weefsel niet zoo gemak
kelijk te verwijderen. Maak een mengsel
van 2 deelen glycerine, 9 deelen water en
1 deel geest van salmoniak en houd daar
mede do vlek geruim en tijd nat. Daarna
afwaoscben met gal zeep.
Mej. J. B. te L. Veer zoover wij kun
nen oordeelen is uw aanslag te hoog. Het
is echter mogelijk dat men uw inkomen,
door welke omstandigheden dan ook, hon
ger heeft geschat, als dat van uw kennis.
Wij raden u zoo spoedig mogelijk te reelat
me eren op otn gezegeld papier.
M. M. te L. U moet eens do kip af
zonderen van den haan. Helpt dit niet,
dam is het. een gebrek in de eierlciding
van het dier en u zult verstandig doen de
kip to slachten. Vermoedelijk is het een
jonge kip. In dat geval herstelt het zich
nog wel eens.
1ste soort Goudrenetten
per 10 pond 40 cts.,
2de soort 25 ets.
Mooie zure Bellefleuren
p. kist van 10 pond 1.20.
Adres van ouds: 7724a
Met Garantie
Speciale modellen en
décors
Zeer Billijke Prijzen!
1365
Speciale aanbieding van onze prima gelezen Witte Boonen 15, 20, 25 en 30 cis. pot* potui.
"2
8631
i
4 ftW
De Officier van Justitie
bij de Arrondissements-Eecht-
bank tc 's-Gravenitage maakt
bekend, dat in de onteigenings
procedure, aanhangig tus-
schen dc IV. V. „Slaagsch©
Traanweg Maatschappij",
gevestigd enkantoorhoudende
to 's Gravenhnge, eischeres
tegen dc N.V. Maatschappij
tot Exploitatie van On
roerende Goederen „Be
perkt Bezit" te Leiden,
hebbende het geding overge
nomen van ANNA CLAS1NA
VAN HARTROP, wonende
te Schevssingen, gemeente
's Graveniiagb, gedaagde.
Het onderzoek door des
kundigen omtrent dc schade,
tc veroorzaken door de ont
eigening van de perceelen
Voorschoten kadastraal be
kend Sectic A no. 2034, 2035
(gedeeltelijk), aan den eige
naar cn derde belanghebben
den, zal'plaats op Zaterdag
20 Januari 1923, des voor
middags te 10 uur, ter plaatse
van de tc onteigenen perceels-
gedeelten. 1385
's Gravenhage, 10 Jan. 1023.
De Officier van Jüstitio
voornoemd,
BAUDUIN.
op al onze
Schemerlampen, enz. enz.
beneden alle concurrentie.
Bezoek onze Toonkamers.
nabij dc Hoogstraat.
Telef 1782. 1393
