LEIDSCHE 6R0B.
f 1,25 afgeEiaald ra f 1.4® p. P.L. ttalslezorpl
KLEEDING 1! BRUSSEL!
TBIGOT-OOEDEBEN
E191S
W. F. KORS, Haarl.straat 241.
Prijsdaling
y^ond P^lMBOöMEN
.si.
Banketletters i
Spoorbanket i
Speculaas 10 Cf. per ons
Prima Witte Suiker 28 Cl. per pond
00 Ct. per pond
Haas! Uü Hotel „Rijnland", Steenstf. 37, Leiden.
Voor VARKENSViEESGH zijn wij alle prijstlaiiopo vooruit
Fa. I. ZATOVGOitT, ©ud© ¥esS SSIiöoir&s, Tel. 880.
Zie ETALAGE en PRIJZEET.
Drie belangrijke, bedrijven, van verschil
lende afmeting, wachten ons bezoek daar-
Vrfii officdeedfc ontvangst door ckti gouver
neur der provincie Luik in het oude, histo
risch© paleis van het oud© Westfa-lisohe
prinsbifiohoppen. En daarna wat er
volgen zal, dien geheelon cbg door. Het zal
een dag zijn van indrukken van allerlei
card, waarin het ernstige, bc-t ontroeren
de, heb opwekkend© elkaar zullen op
volgen.
Allereerst gaat do tocht naar do S o-
ciétó Anonym o du Hord
do L i g e, waar de directeur, do heer
Fnkïérix, ons ontvangt met c-on woord,
dat. aJs een verontschuldiging moet dienen.
A-oor do z. i. klein o afmetingen van de in
dustrie, waarmee wo nu kennis zullen ma
ken. Inderdaad,-wanneer men uit Ougréo
komt, lijkt alles klein maar ook hier zien
we 'n groot, fc-rsch bedrijf. Hier worden
metalen bruggen en o ver ka p pin gen ge
maakt, waarin deze Sociéto zich heeft ge
sp ceialiseea'd, voort-s allo vast materiaal
voor spoorwegen en trams. Van deze fa
briek gaan do producten, naar alle landen
in Europa on daarbuiten. Het torreen is
overdekt, bevindt zich in do stad zelf ein,
beslaat. daar ineor dan - een -hectare, waar
driehonderd arbeiders volop werk vinden.
Aan bruggen, en overkappingen wordt
jaarlijks het cijfer van 5000 ton bereikt,
aan vaefc spcorwegmateriaol 3000 ton.
Als een bijzonderheid mag wel vermeld
Avordkn, dat t-oem do eerst o directeur, do
heer Alphonso Frédénix, die in 1866-"liet
bedrijf stichtte, gestorven was, diens we
duwe cie zaak voortzette, beheerd© eai
uitbreadrd©. Zij was opgewasschen tegen do
moeilijk© taak: een maïtreeso femme;, zij
was cb ziel der cnd&niieamng en een schit
terend voorbeeld \an dien klaren geest,
tbio BeÜgisch© en Fmaaiseh© vrouwen zoo
dikwijls tot kranige „fiommes d'affaires"
maakt. Zij was do eerste gedecoreerd©
vrouw in België. In do directiekamer
hangt haar portret naast dat der andere
directeuren Onder clou naam cler Ven
nootschap staat tórectbt vermeld: Ci-de-
A'ant Vvo Alphonse Fréctérix.
Eu, .bij ons bezoek, snorren d© peüaen-
tyiolon, dio door drijfriemen verbonden de
machines in beweging zettenrails worden
geniaaKt en wissels en draai bar© plauor-
menkranen worden opgebouwd en brug
gen ineengezet; de rouzeinhsil vult zich
mot enorme gevaarten, cJio straks do
rioruto zuilen verlaten en in do Argentijn-
Eciie KepukCiek, in Brazilië, in do Congo
zullen getuigen van do Luikschc metaal
industrie.
Niet lang geleden was echter die reu-
zenhal leeg. Do Duitsohers waren geko
men en hadden allee- wat er in stond, de
afgewerkt© en de niet afgewerkte stukken
meegenomen. Daarna hadden zij een der
tigtal vrouwen gezond etn, dio alles, wat
clan grond bedekt© tot do kleinst© stukjes
ijzer toe, opveegden. Tocai zij vertrokken,
was het er schoon. Maar de onderneming
had een verlies van milldoonen to boeken.
Het is waar Men had den directeur de
keus gelaten tusschenwerken voor do
Ihiitsehers of de gevolgen van een weige
ring afwachten Hij koos het laatste. Do
gevolgen worden geïllustreerd door eon
foto, in Maart, 1917 genomeneen veerla
ten eindeloosheid.
Alleen had tb directeur, dio het beslis
send gesprek met cJen Duitsohen officier
bod, do A7GÜdo2fndng, dat dez© hem zeddo
na zijn weigering: „Mijnheer, ik wensch u
geluk met uw antwoord; ik had niet an
ders verwacht".
Weer doorklieven wc Luik met* een snel
heid, dio in ons land tal van auto-vallen
aan het werk zou hebben gesteld. De Usi-
nes Béduvvé, eveneens een Naamlooze Ven
nootschap, gesticht in 1S29 nemen ons op
in de intimiteit, barer industrie. Wc "gevoe
len ons hier dadelijk thuis trouwens,
Avaar zouden avo ons niet thuis Aroelen bij
zoo gulle, jovi^e ontvangst, als ons' hier
overal ten deel valt'? want het eerst o
wat' ons oog treft, is een reeks brandspui
ten, zooals we zo in ons vaderland kennen
en waaraan. Ave onmiddellijk de op-en-necr
gaande armen van eeriige spuitgasten
vast knoop en.
Want de brandhpuit-pompen-fabricage is
langen tijd do arbeid geweest van deze fa-
blieken en is daarvan nog eon groot en be
langrijk onderdeel. Wellicht zullen de Jaar
beurs-bezoekers zich nog Avel herinneren,
hoc van "'t jaar te Utrecht een klein mo-
torpompje tentoongesteld werd op tweo
Avicltjés, dat buitengewoon gemakkelijk to
transporteeren was? dat AVas afkomstig
van dé Usines' Bédivcvc.
Maar, zooals gezegd, nog andere worden
er vervaardigd. Toen de fabrieken Averden
uitgebreid,ging men over tot de fabricage
van de waterpompen voor de spoorwegen
waarvan ons land en onze koloniën,
ovenals van do brandspuitpompen, reeds
vele bezitten cn tob dio van allerlei
pompen, eentri fugaalp onip en cn andere,
tot zelfs en vooral van pompen voor
vloeibare cn vaste stoffen te gelijk'. De
pompen in do beetwortelsuikerfabrieken,
tTïo voor het oppompen van aardappelen,
grint, zand, komen van liier en als conse
quentie van liet principe, dat er aan ten
grondslag ligt, liebbcn de Usines Béduwé
transportabel materiaal gemaakt, dat
dient voor het oppompen van kolen, mi
neralen of van vaste lichamen in schepen,
ciio gezonken zijn.
Ook hier weer herhaald© zich do historie.
Be machinerieën, d'io gereed waren, en
wat er meer was, Avas naar Duitsohland
weggesleept. Gelukkig i3 veel teruggevon
den en staan er nu weer de mooi afge
werkt© stukken, sommige nog voorzien van
liet nummer, dat de Duitsohers er op aan
brachten. Doeli aangezien elk afgewerkt
stuk met het fabrieksnummer gefotogra
feerd wordt, Avas het mogelijk in Duitsoh
land veel op te sporen en to doen terug
zenden.
Onze geleider, de sympathiek© ingenieur
Crets, maant ons tot onzen plicht: „hoe
ren, we moeten verder!" En verder gaan
we, do nijvere Sclcssingenbuurt in, waar
de Sociëté Anonym o des ateliers d© con
struction do la Meuse ha-ar geweldige eta
blissementen heeft. Hier zijn we dan weer
bij onzen tocht door de groot-induslri© bij
een der allergrootste. Hoeveel kilometer
hebben wé afgelegd onder dié ijezren over
kappingen, tussohen cie wanden dier hal
len, dio elkaar opvolgen tot aan den ge
zichteinder. Het begon zoo rustig. In d-c
ernstige zaai van den Conseil cVAdmini- -
stration, waar \ve, begrijpelijke ironie, de
in drie talen verspreide proclamatie van de
Düitsdho Kommandantur bij de bezettting
van Luik ingelijst vonden tussclien twee
mooie portretten van Koning Albert cn
Koningin Elisabeth, was niets te bespeuren
van de de geweldige kracht, die in de on
middellijke nabijheid in werking was. Maar
even later zaten wo er midden tusschen
in en zagen alle onderdeden van heb groot
bedrijf, dat, in 1835 gesticht, is voortgeko
men uit de Etablissements M. Ch. Marcel-
les cn in 1872 in Naamloozo Vennootschap
overging. Do terreinen beslaan meer dan
tien hectare; ruim vijftienhonderd werklie
den cn een honderdtal ingenieurs, teeke
naars en ambtenaren zijn er aan verbon
den.
De arbeid is tc verdeel en in tweo groe
pen:
Afdecling Locomotieven, dio allo soorten
van locomotieven omvat;
Afdecling Algcmeene Mechaniek,* voor de
constructie van het materiaal vow de mij
nen, voor de metaalbeAverking, de stoom
machines enz.
Ziedaar heb groote terrein van arbeid
aangegeven. Zooals men ziet, hier vallen de
kleine afmetingen Aveg.
Met bijzondere welwillendheid worden
Avij in kennis gebracht met alle onderdee-
len; drie deskundigen uit de fabriek zelf
stellen.zich to onzer beschikking en, van
do - ontwerpen der ingenieurs af tot aan
tic- volkomen gereed zijnde' locomotief tóe,
zien wij do conceptie van den vermiftigen
menseli zic-.Ii verstoffelijken in ijzer cn staal
Het is van stap tot stap een tocht vol
verrassingen: do gedacht© op heb papier
gezet, de teekening' uitgewerkt in houten
vormen soms, door zeer bijzonder kun
dige werklieden, rechtstreeks als het ware
uitgebeiteld in den zandvorm, dis het giet
sel moet opnemen c-e houten vormen
ingegraven in den bodem, daarna het hout
verwijderd en de vorm met vloeibaar ijzer
of. staal gevuld, dan de zorgvuldige af
werking van de aldus verkregen ijzeren of
stalen ondbrdeoleu, eindelijk, de bijeenvoe
ging tot liet groote, kolossale gevaarte, dat
een trein dwars door Amerika twee oce
anen zal c!oen verbinden. En inmiddels,
terwijl we dat zien, rollen over onzo hoofden
de beweegbare bruggen met niet ts'becijfe
ren zware lasten, beuken de hamers en
dreunen ratelend do electrische drijvers,
die de bouten inklinken in de van te voren
met automatische kracht en matomatificlic
preciesheid ingeboorde gaten. Het is soms
een weelde van lijn en van kleur, als heb
gc-smolten staal in gloeiende gulpen den
oven verlaat of wanneer pëezige mannen
armen de machines te'hivip komen; en diri-
gecren naar den wil van den meester. Bij
herhaling zijn het, toonecle-n voor onzen
Heyenbrock met zijn voorliefde .voor de
Sitsen de glansen van koxend metaal en
do viotorieuse, domineerende geste van
den gestoorden arm. En evenals giste
ren denken we aan Verhoeren, dien ge
weldige, en onwillekeurig zien avo ziin
„Passeur d'cau" voor onze oogen. zijn
„Passeur demi", die, na alle teleurstelling:
Se prit a travaillcr si fort
Que tout son corps craqua cVefforts
Efc que son coeur trembla do fièvr© et
d'epouvantc.
Want Iiefc is een glorieus schouwspel, dit
spel van den metaalbewerker met dc
gloeiende ertsen.
En avant, chauffeur!
Het duizelt onsj de stilte buiten, do
hoogte van den liemel-koepël, dc frissche
lucht werken even als een verdooving.
Maar dat gaat gauw voorhij. Terug naar
het centrum gaau we, naar het oud©, im-
ponccrendo paleis van den gouverneur,
dat terugwijst naar de cdrste helft der
XVIe eeuw, toen het de zetel was der vorst
bisschoppen. Wo worden er begroet door
den heer Horrent, directeur-hoofdredacteur
van het „Journal do Iiègo", die ons voor
do officieel© ontvangst door dengouver
neur der provincie aan dezen voorstelt. In
do groote receptie-zaal, Avaarvan de oor
spronkelijke renaissancc-stijl, wat architec
tuur betreft, zuiver is bewaard, spreekt
hij tot ons zijn eerste woord, is er een
van dankbaarheid jegens Nederland voor
Avat dit voor België en speciaal voor de be
woners der provincie Luik heeft gedaan,
toen do Duifsclie inval zooveelrouw en
ruïne bracht. Die hulp Avas niet vergeten
en zou niet vergeten worden. Zij was on
afscheidelijk verbonden aan het leed van
den oorlog. Sedert waren er hij Avilde
het niet ontkennen moeilijkheden gere
zen, wrijvingen die ccn tijdelijke verwijde
ring tusschen do beide volkeren hadden
veroorzaakt, doch hij wilde dio het lief si
beschouwen als malentendus, die zouden
verdwijnen en plaats maken voor de oude
hartelijke betrekkingen. Daarom achtte Irij
deze ontmoeting der journalisten een goedo
zaak. Zij kon krachtig medehelpen om de
vriendschapsbanden nauwer aan te halen,
het oude Avederzijdscbe vertrouwen te doen
herleven.
Daarna sprak hij over de gruwelijke ver-
Avocstingcn, door de Duitschers aangericht,
en, vestigde vervolgens de aandacht op den
krachtigen arbeid der reconstructie en
van het economisch herstel, dat het land
te zien geeft, met name in do provincie
Luik. Hij was overtuigd, dat wij ons daar
over zouden verheugen en terwijl hij ons
onder de hoede der Luiksche gastvrijheid
aangename uren toewenscht, drukte hij do
verwachting uit, dat België en Nederland
beiden daarvan het goede gevolg zouden
ondervinden.
Het was een hartelijk en een ongekun
steld woord, dat de lieer Grégoire had ge
sproken. Daarop ingaande, sprak do woord
voerder der Nederlandscho journalisten
over de vriendelijke ontvangst, hun bereid,
over hun waardcëring van deze officieele
receptie in het oudo historische paleis en
over de bewondering, die zij gevoelden bij
hetgeen zij reeds aan herleving cn aan ver
dubbelde .energie gezien hadden in deze
mooie provincie, waar industrie en natuur
wedijveren in rijkdom. Hij meende, dat ont
moetingen als deze groot nut konden heb
ben, omdat een pers, die zich haar verant
woordelijkheid bewust is, een machtige hef
boom kan zijn om de publieke opinio in
goede richting te leiden.
Met vreugde had hij de erkenuing der
dankbaarheid vernomen, die do Belgen be
waarden voor Nederland's hulp, en met
niét minder voldoening de verkaring ge
hoord, dat de sedert ontstane wrijvingen
als malentendus moesten worden beschouwd
en zoo spoedig mogeijk dienden te verdwij
nen.
Hij hoopte, dat dit bezoek daartoe mocht
medewerken en terugkeerende tot het doel
van het bezoek, verklaard© hij, dat de Xe-
dcrlandsche journalisten niet al to zeer ver
wondert! Avaren over den wederopbouw CQ
den nieuwen bloei der Wanlscho industrie.
Zij wisten immers, dat deze provincie het
eerst den herstellenden arbeid zou aanvan
gen, zooals zij do eerst© geweest Avas om
het hoofd to bieden en hoe! aan den
geweldigen eersten aanval van den vijand.
Hij achtto den gouverneur gelukkig, eeii
dergelijke provincie to regecrcn cn wenscli-
te hem toe hier en in zijn land de oudo
welvaart to zien hersteld cn aan België de
zegeningen te zien hergeven van een niefc
meer gestoorden vrede.
De schuimende champagneglazen werden
omhoog geheven. Een handdruk besloot
deze korte internationale gedachtenwisse-
ling. Zelf geleidde dc gouverneur ons rond
door het imposante gebouw, waar, behalve
zijn persoonlijke vertrekken, ook do zalen
der provinciale regeering en do zetel dei'
rechterlijke colleges zijn te vinden.
Hier cn daar werd' ons gewezon op his-
torische herinneringen: een kamer, waar
Napoleon sliep, enkele zeer mooie stijlmeu
belen, gobelins van Vlaamsche meesters,
boiscries van onmiskenbare waarde. ,,Les
Hollandais sont der -connaisseurs, j© lo
sals", zeide de hoffelijke gastheer, en Avaar-
schijnlijk maakte hij daarom zijn veront
schuldigingen voor de waardeloozc espagno
lettes en deurkrukken.' „Que voulez-vous,
Messieurs, les Allemands out pris ceux qui
y étaient avant; le beau cuivre bronzé a
du leur servir pour la fabrication de leurs
projectiles 1"
Het bezoek was ten einde. Nog even sloe
gen we een blik op de opmerkelijke zuilen
gaanderijen, die twee groote binnenplei
nen omringen, en weldra zaten wè in ons
hotel aan een lunch, waar behalve verte
genwoordigers der Luiksche industrie, ko
lonel Naessens, de verdediger van het fort
Loncin het laatste fort, dat in 1914 door
do Duitschers geomen werd, nadat het tot
een ruïne was geschoten ons opwachtte.
Aan hem zijn Avij een onvergetelijke her
innering verschuldigd. Hij zou ons gelei
den, naar de plek, waar den löen Augustus
1914 de strijd om Luik eindigde, toen, wat
er van dc bezetting -restte, onder de puin-
hoopen werd bedolven en van waar hij zelf
met wonden overdekt, gedeeltelijk ver
brand, onder een stuk muur werd wegge
haald, meer dood dan levend: „un damuó
évadé de l'cnfer", zooals dc historieschrij
ver hem noemt. Hij en dc Aveinige overle
venden hadden echter éénc glorie, déze,
saamgeperst in den uitroepLe fort do
Loncin ne s'est pas rendu!
Neen, het had zich niet overgegeven. Het
v/as in dq lucht gesprongen. Zijn comman
dant en hun troepen hadden hun woord,;
hun wachtftvoord gehoudenOn no se rem
dra pas!
Over het bezoek aan het fort en onze
laatste indrukken in de provincie Luik nog
eenige mcdcdeclingcn in een derde artikel.
A. J. B. B.
-B-
„s Woensdag of tadsrdag arriveert een lading PRIMA GASCOKESi
welke wij leveren tegen den prys van
Bestellingen kunnen door ieder inwoner van Leiden nu reeds worden gedaan. Bij aflevering van de eerste
zending genieten de leden-verbruikers de voorkeur. Orders worden aangenomen Haarï siraaS 214 cii
Keerenstr. 9 3805 Weft Bestuur Coöperatie „Vooruit".
Bijzonder bereide zeer smake
lijke Ftmcll. 3235
PÜWS PEf? LETEÜ f4.60.
Per fleseli (0,8 Liter)f 3.70.
Per balve Sescli (0.4 f i.SS.
FIHR3A C. T. STEFFELA&ÊS,
Onder öe Boompjes,", Leiden.
RSB2.
PROFITEERT VAW BE
Hesran-Winterjassen in Grijs Cholland,
Zwarte Eskimo, Ulsters en Raglans in
prima wollen stoffen. R a tin é-Ja 3s en.
BLAUWE en FANTASIE COSTUMES.
Inkoop
Nu voor
Gummi-
30 10 60 SO 90 100 120 110
15 20 30 40 15 50 6'0 70_
Rubber en Cabas'dine Regenjas
sen. Lodenjassen, IWotor- Fiets- en Winter-
jekkers vanaf 10 gulden. 3112a
NOG SLECHTS TWEE DAGEN.
Veikooptijd Zaterdag 1—9 unr, Zondag van 10 tot liall 2.
%i
Fricandeau em Stekjes 3.UO
Elol.Isilo ca Filet l.OO
S-appeji®,90
Cni-Isotiade0.80
Gebakt
Verscke Worst
Vette f.appsn
Doorregen S,ag>pen
Jüoger gerookt Spek
Vet gerookt Spek
Gesmolten Keazcl
!.!j 5 pond
Gesmolten Rundvet
bij 5 pond
3156a
De echte Corncdbeof
worgt ti.QO p. pond.
Zaterdags tot 11 uur geopend. Deze
Kluivenj O.BO
KrapjesO.T5
l^clfiicltvet0.8®
SSookworst pel' ons 0.18
Blloodrvorst0.15
Beate EJae» ©,45
Rolkan»0.35
BoterSianusnenwoi'st ©.SSS8
Gekookt SpekW.88
©ntbijtspeii (zonder zwoerd
e.xtra mager)O.S5
Kookv!ee5Cli0.40
Gekookte iever W.25
Leverpastei (Tieleman Dros)
klein blik t 0.3Ï1 groot blik 0.55,
(goed snijbaar) 15 et. p. ons. Kanrvc Itook-
Winkels cn inrichtingen speciale prijzen.
prijzen zijn alleen geldig afgehaald.
0.80
o.n©
0,6®
O.Ï5
0.65
0.65
2.T5
©.TO
3.85
3824
©aze Sorteeriug
is
301=3013
□OE
y&poixCEEOT:
'-ÉYlïsi
V
OE^CÏ
cocoiMAcAÈgfevÈ^
j*. 7z ip
EBHBIKOEME
voojOsycENr
Vasiaf Zaterdag S November
aliesn §n onxe fiSiale© te Leiden
3734
J. C. ter BRU68EN, "SK.TriJfJSf'-"
oud-Kassierbockhoud/r c.a. der Javasche Bank.
5000 leerlingenccn voir een persoonlijk geleerd, ^ndehng
cn schriftelijk, in drie maarden met Testimonium. Prospjclusi>h
legio pr.mci getuigenissen .en cie Leerboeken, schets van net
houden inhoudende de nieuwste inzichten en drie Lzians
(Nedcrlandsche Bank ed,) op aanvntge. a
