E.Br^ndsm^
NUTRICIA
Schoenenmagazijn G. VAN DONGEN
LAAT
VERZUIM NIET
Heerenhuis.
Woonhuis met Tuintje te koop,
Vlasveld Zoon,
W. SMIT,
BOERDERIJ.
INSTITUUT PONT
V-.
HANDEL EN NIJVERHEID.
plaht-Iaedappeien.
bevalt op den duur het best.
DE ESS AAM
FiliaalKorenbruysteeg 3 Tel. Ne. 1059
deen zichtzendingen. Uitsluitend CONTANTE verkoop.
Goederen worden niet gernild of teruggenomen.
HAARLEMMERSTRAAT 44
Telefoon 1266.
GEVRAAGD.
Sleeperij, Veevervoer en
Goederendienst,
DAGCURSUSSEN,
HANDELSOPLEIDING
en KANTOOROPLEIDING
r=
eijfie£m»juis
TE KOOP
met voor en achter tuin,
voorzien van lichten water,
leiding, staande Kooge
Rijndijk Leiden. Direct te
aanvaarden. Te bevragen:
Hooge Rijndijk 218,
Leiden. 5367a
<j_
N. V. Wemink's Beton- en Kalkfabrieken.
Onder do kalenders, bij; de jaarwisseling
..floor ons ontvangen, is ook een wamdkalender
Van de N. V. Weniinks Beton- en Kalk-
jsbrieicii. en lijj is niet een van de minste,
,«at aanzien en Bewerking Betreft. Integen
deel!
Wat de aanbieding voor ons nog belang
rijker maakte, was een er bijgevoegde scnets
,van Jan Feith naar aanleiding van diens
bezoek aan deze Leidaene fabrieken,
JV'ft lezen datirin o.nz:
i Uonnier was een eenvoudige Fronsche
Juinman, die op een goeden dag bedacht,
.om zgn bloempotjes niet meer op een plank
Ja plaatsen, doch een laag zand en cement
(mengde en deze met ijzerdraad versterkte,
iwaardocr hij een vlak oppervlak verkreeg,
veel sterker dan zjju houten schraag en on
aantastbaar voor weer of water. Zoo werd
ifKomiier de uitvinder van een 'der belang-
llijkste grondstoffen voor moderne bouw
constructies. En al moge zjju systeem later
,'jdoor Hennebique en andere wetenschappe
lijke mannen in formules 7-ijn omgezet en
Joepasseljik zijn gemaakt voor de ingewik
keldste constructies, den naam Monuier
■fa ir.en bliiven handhaven. Het is Monnier's
^oorspronkelijke uitvinding, doch hoe wijd-
omvattend toegepast, welke men telkens
(.weer herkent, wanneer men een moderne
beten-fabriek bezoekt, of een moderne
Constructie van beton in wording ziet. Het
l'iirn feitelijk nog dezelfde grondstoffen als
•Van de IVansche tuinman zich bediende
•grint, zand en cement, en dan het ijzeren
.vlechtwerk ter versterking der constructie.
Doch hoe heeft de vakkennis onder De'.ftsehe
Ingenieurs de toepassing dezer oerbestand-
j'deelen seder'.; weten te perfectioneren
En een fabriek als deze Leidsche, dra
gende den naans van Wernink, dient dan
f.wel als sprekend voorbeeld van hetgeen op
het gebied van betonwerken te scheppen
'.valt: vloeren, brnggen, trappen, kolommen,
'cbee'e gebouwen, welke natuurlijk niet aan
ito fabriek zelve, doch ter plaatse, waar
gebouwd wordt, door het eigen technische
tersoneel worden opgebouwd van houten
uipvermen, om daarin den vloeibaren beton
ti5 gieten, opdat nai verharding een massief
geheel ontstaan zal, dat met recht den tand
des tijd? zal weten te weerstaan. Want welk
bouwmateriaal is in de laatste tientallen jaren
fcewtzen bruikbaarder en tevens sterker te
zijn dan gewapend beton?
Toch gaat mjjn belangstelling nu niet in
de eerste plaats naar de verschillende meer
of minder belangrijke bouwwerken, welke
door deze onderneming en haar ingenieurs
overal in ons land worden uitgevoerd. Mijn
bezoek geldt de fabriek. Dus gaat ook mijn
aandacht naar de beton-artikelen, welke hier'
fabriekmatig vervaardigd worden. Hki mijn
verbazing stijgt dan van de eene minuut
op do. andere, wanneer de directeur nrii
uitnoodigt op een wandeling over het onge
veer drie hectaren uitgestrekte terrein, waar
wij onzen weg te zoeken hebben door alpen
vau grint, rotsen van bazalt, duinen van
zand en draad-versperringen van zwaar
ijzerdraad.
Van te voren krijg ik de verklaring,
waarom do beton-industrie zich niet uitslui
tend beperkt tot plaatselijke werken, doch
zich ook als grootbedrijf vestigde. Oorspron-
keljjk toch dreef de vader van den tegen-
woordigen directeur Wernink een kalkfölriek
te Alphen aan den Rjjn. Doch bij het wij
zigen der tijden, en bij de eerste toepassin
gen van beton als bouwmateriaal voor som
mige onderdeelen der- fundamenten, bleek
bet van voordeel te zijn. indien men deze
en dergelijke fabriekswerken kan vestigen
in een centrum, waar veel gebouwd wordt.
Niettemin was het van economisch voor
deel, het algemeene* bedrijf toch aan den
gang ta houden, ook wanneer een slappere
touw-periode intreedt. En zoo werd een
kleine twintig jaar terug buiten Leiden een
ierrein i ngericht, uitnemend gelegen aan den
spoor, tevens met uitgestrekt waterfront,
ten einde hier verschillende voorwerpen te
vervaardigen, welke als stapelartike'en zou
den kunnen gelden voor allerlei bouwwer
ken. Men begon met voorwerpen, welke nood
wendig en in de eerste plaats bij eiken
nieuw-bouw onder den grond noodig z'rjn:
regen- èn beerputten. De betontoepassing
verkeerde toen nog in haar prille jaren;
hot materiaal gold nog als nieuw. Eerst
langzamerhand Teerde men er de be teekenis
van schatten. Doch geleidelijk begon de
bouw-techniek in te zien welk een onover-
trelfei'ijk bouwmateriaal men hier ter be
schikking had bi het oer-sterke en ouder
zekere technische omstandigheden betrekke
lijk makkelijk te'verwerken gewapend beton.
Telkens worden door de ingenieurs, die met
dit materiaal hadden om te gaan, verbe te
ringen aangebracht, en steeds werden de
mogelijkheden greoter, waarbij "luen deze
uitnemende substantie constructief kon toe
passen.
Doch, zooals gezegd, de Leidsche fabriek
zelve legt zich hoofdzakelijk toe op het
ir.assa-produceeren van allerlei betonvoor-
werpen, welke niet bij een bouwwerk ter
plaatse behoeven vervaardigd te worden,
doch industrieel kunnen worden aangemaakt,
hetzij als uitgebreiden voorraad, hetzjj op
bestelling. Ik heb hier het oog op riolen,*
trottoirhanden en tegels, regen-, zink- en
beerputten.
En nu meet ik mijn verbazing uitspreken
over de ongelooflijke en ongedroomde hoe
veelheden betonartikelen. waarvan wij overi
gens liet bestaan nauwelijks vermoeden, om
dat alles, wat onder den grond zit en dus
onze. aandacht niet direct trekt, gewoonlijk
builen onze directe belangstelling valt.
Maar wat daar onder onze voeten al aan
betonwerken verborgen ligt!
Hoevele duizenden kubieke meters inhouds-
voorwerpen. hoevele tienduizenden strekken
de kilometers rioolbuizen en mijlen trottoir
banden, hoeveel hectaren oppervlakte vloer
tegels, alles ran beton, gewapend of hy
draulisch geperst, worden niet jaarlijks door
zoc'r. moderne betonfabriek afgeleverd, op
dat al ons regen- en afvalwater behoorlijk
ODderaardsch verzameld worde, opdat de ge
regelde reiniging met behulp van het onbe
rispelijk doorgevoerde rioolstelsel feilloos
en onzichtbaar onder den grond zal plaats
hebben, opdat onze voetpaden stipt van de
rijwegen afgescheiden zullen lijnen, en op
dat het onslijlbare plaveisel van betontegjels
onze achtelooze schreden vlak en vlot drage!
Déze verbazing blijft mij bij gedurende
het bezoek aan de verschillende afdeelingen,
wnarelk dezer varieerende artikelen als
isassa-prodnct vervaardigd wordt. In het
algemeen geldt, dat het versteeningsprocss
van hel vloeibare of weeke beton 28 dagen
duurt; doch reeds na drie dagen is de nien-
gingsspecie voldoende gehard, zoodat de ver
dere uitdroging en natuurlijke verharding in
de' open lucht kan plaats hebben. Er is dus
een groote terreinoppervkikte noodig, om al
deze massaproducten te plaatsen en ook 0111
voldoende, ruimte te hebben voor de ber
ging der voor levering geschikie voorwer
pen. Gewoonlijk echter wordt op bestelling
■gewerkt, voornamelijk waar het omvangrijke
gemeentelijke opdrachten geldt, en dan wor
den de zware en encombrante voorwerpen
dus zee spoedig mogelijk geëxpedieerd. Zoo
is er, om slechts een voorbeeld tc noemen,
aan deze fabriek op het oegenblik een order
van de gemeente Groningen in uitvoering
van 11,000 meter betonnen riool-buizen. Men
stelle zich zulk een aaneen-gepasten teleskoop
voer! En te gelijk wordt een omvangrijke
o'-der geweldige waterpatten van gewapend
beton uitgevoerd, waarbij onder gemeente
lijke controle gewerkt wordt, met dien ver
stande, dat eerst aan het gevlochten ijzeren
geraamte een loodje bevestigd wordt, ver-
vo'gens weer zco'n loodje wordt gehecht aan
den betonbouw, terwijl een derde officieel
loodje als waarborg geldt; dat de put water
dicht heeft bewezen te zijn na aan een
'bepaalden proeftijd onderworpen te zijn ge
weest En op weer een ander deel van het
open terrein is men bezig een bestelde
party geweldig harde trottoirbanden in plaats
van grint van bazaltslag samengesteld, met
pneumatische stampers, aangedreven door
een compressor-machine, te> bewerken. En in
weer een andere afdeeling staan een drietal
tegelpersen, werkende onder 6 atmosferen,
vertegenwoordigende een druk van 300.000
kilo's, de keurig gelijkmatige grijs-betonnen
trottoirtegels to drukken, waarna deze platen
30 X 30 X 6 c.M. na drie dagen binnens
huis te zijn gehouden, hun nakuur van drié
maanden in de open lucht volgen, om vol
ledig te versieenen. En ook zie ik de modellen
van hont- of ijzer, waarin de latere riool
buizen, hetzij rond- of eivormig, hetzij vol
gens den minimum-maat van 10 c.M. of tot
een doorsnede van 1 meter, gevormd en
gestampt worden. En nog gaat onze wande
ling langs groote vierkante blokken, 75 kilo
zwaai-, welke tegenwoordig bij voorkeur door
de scheepvaart van beton worden gevraagd,
in plaats van de vroeger gebruikte ballast-
vaten. En eindelijk wamt de toepassingen
van beton lijken moeilijk te .omgrenzen
staan we aan den oever van het Galge
water, waar eenige lichters, hun inhoud van
zwsaigeltorreld Pruisisch grint en van olank
rivierzand, en van papieren zakken buiten-
landech cement lossen (bestaat er geen Ne-
derland6che fabriek van deze laatste zoo
belangrijke grondstof?) en waar dan unjn
aandacht valt op een der eigen schuiten ran
ds fabrieksvloot, een 40-tons-dekschuit, zoo
waar! vervaardigd van beton, hard a's ijzer,-
drijvend als hout-, en toch waterdicht als
een flesch 1
Dan kent mijn verbazing ook geen perken
meer. Want voor wat onder den grond zit
aan belonscheppingen behoef ik mij mijn on
kunde niet te schamen; doch aan hetgoen
op de wateren aan beton drijft, moest mijn
modern- aanpassingsvermogen reeds gewend
zvn. Maar zou zelfs mijn brave Fransohe
tuinman Monuier geen gat in de lucht slaa»)
wanneer hij dit alles aanschouwde?
Ik zou mijn causerie van gewapend beton
hiermede kunnen afbreken, indien ik den heir
Wernink niet gevraagd had, of het vijftal
fleschachtig onrhooggebouwde schoorsteenen.
blijkbaar staande op zijn fabrieksterrein, iets
had uit te staan met deze toegepaste beton-
industrie, waarmee hrj me bad laten kennis
maken? Doch uit zijn antwoord begreep ik,
dat het hior gold een afzonderlijk bedrijf,
namelijk een kaltjubriek, welke, hoewel on
der denzelfden naam werkende, in een afzon
derlijke naanilocze vennootschap is ondergor
bracht.
De techniek van het schelpbranden, gel
dende als een onzer eigenaardigste vader-
landsche uijverheidsvormen, is niet ran een
aard, dat hier ditmaal apart moet worden
behandeld. Ons land heeft op- dit gebied
steeds een goeden naam gehad, en gedursnde
den oorlog, toen buitenlandsche concurren
tie achter de eigen grenzen bleef, kon hvt
bewijs worden geleverd, hoe onze kalk in
staat is, een uitnemende grondstof te geven.
Toch wil ik met een enkel woord wijzen op,
een bijzondere bereidingsmanier in dezn Leid
sche kalkfabriek, waar-, na branding, in een
verhouding van 4 deelen kalk en 5 deelen
tras. dit mengsel machinaal wordt geiualen,
waardoor het even fijn als cement te voor
schijn komt, en als menging van schelpkalk
en trasmeel tot een mortel ï^ordt, welke
uitstekend in staat is, het zooveel duurdere
cenvent te vervangen.
Dr. N. NANNING's üuppositoria
tegen haemorrhoïden
•JTcAtiïdvVvltTl .1
(zetpillen tegen aambeien)
f 1.75 per doosje van 12 stuks
7887
S«ed onderhonden, groot 9Q cA. «taande Mnredljk.
Direct vrij Tan haar te aanvaarden, bevattende:
flang, twee in één loopeiide hamers, Keuken,
flaats en Tuin* Borenrnirao beschoten Zolder
en Slaapkamer.
Brieven, liefst reet koopsom Bureau van dit
Blad onder Ko. 5364a.
Gebrs. BOOKS, Oude Vast 5, verwachten binnen
eenige dagen Prima Blanke Eigenheimers, Friesche
Blauwe Eigenheimers en Red-Star-poters, prima
zuiver goed. 314
TBADE MAIl
•ïr '.V
Enorme Opruiming
Wegens verbouwing en verandering onzer zaak zijn wjj voor
nemens vanaf Zaterdag 10 Januari alle voorradig schoen
werk, zoowel de goedkoopere, alswel de luxe soorten ^TEGBN
SPOTPRIJZEN op te ruimen.
ii
n
ii
ii
n
f 13.50
12.50
7
7.50
9.50
9.75
10.75
895
op Uw Roomboter geeft U de zekerheid dat gij een
PRIMA kwaliteit Boter steeds in V ERSCHEI3,
STAAT ontvangt, doordat ze rechtstreeks van de
Fabriek, door middel onzer Filialen, verkocht wordt.
Prijs: jlarktadteerans;.
Efgea Besteldienst. 5952
MAATSCHAPPIJ NUTRICIA Z0ETERM5ER (Beiftiand).
Maar plaatsen wear niet vertegenwoordigd, ge
schiedt de verzending per postpakket van 21 en 41
K.G. vanuit de fabriek, zonder verhooging.
BOEKHOUDEN in drie maanden met Testimonium.
I P TFR RRIlflfïPM t-eeraar M. O. Bookhouden, sinds
d.U iLil VUUUULil, ,g3S Leiden, PAPENGRACHT 14
N.B. De ervaring met 4500 oudleerlingeu, een voor een
geleerd in tientallen jaren, mondeling en schriftelijk, staat
ten dienste. Prospectus op aanvrage.
Den HaagGr. Herlogiunel. 46, 87 Maart '26.
Hooggeachte Eo.r TER BRUGGEN.
Deze «s dienende U vriendelijk dank tc zeggen voor Uwe uit
stekende leiding tn het mij uitgeredde testimonium. Uw. inrichting
tal ik met warmte aanbevelen, inderdaad zou ik een ondankbar»
leerling zijn, indien ik niet goedkeurde van mijn getuigenis naar
Uw genoegen gebruik ie doen maken; in twee woorden: „ad libitum".
In 't belang vooral van candidaten wensch ik' U veelsucciz. Met 6c-
ltefde groeten. Hoogachtend, Uw dw. IV. W1CIIARD TIMilERS,
Oud-Directeur Ba'.aafeche Bank. 6368a
In deze opruiming zullen wij een serie goederen brengen, welke door hunne
uif;«r%4e soliditeit ten volle Uwe aandacht verdienen, nl.:
Chroomleder Heeren-Sclioeiten thans
Box Runttledcp Heeren-Schoenen
Chroom Heeren-Pantoffels
Box Rund itleisjesiaarzen (28—31)
Box Rund Meisjesiaarzen (3235)
Bo'x Rund iongensschoenen (32—35)
Box Rund Jongensschoenen (36—39)
ear ALLES PRIMA LEDER. "W
YIjRDER: Dameslaarzen Heeren-Bottines Kinderlaarsjos Schoollaarzsn Panloffel-
goedaren Fiuvveolon- en Lak-Baischoentjos Koeren- en Kinder- Lak-Bat-
schoenen Bruin Box Kalf- en Chroomschoonen, in dén woord
al onze bekende solide artikelen tegen spotprijzen waarmede U
thans uw voordeel kunt doen.
LET WEL!! Ba£" Alle goederen worden onder strikte garantie verkocht.
Ter voorbereiding dezer ongeevébaarde opruiming zal ons Magazijn Morgen
(Vrijdag) GESLOTE» zijn.
303
BELEEFD AANBEVELEND,
T«ol' terstond gevraagd een .!te couische-
C2K2&Ï2LZAGEB en een bekwaam '"HAYEK,
tegen hoog loon. CSehuwd© pcuïittji kuunen
rekenen op een woning. 324
Brieven te richten aan de Jf. V. Utreelitsche Hout
handel, voorheen D. WIT28AT<B> Hzi:., Utrecht.
per uur, per dag, per week
en per aanneming.
Oude Vest 109.
Telefoon 1320.
6178
UW LAARZEN
VERVOORSCHOENEN
OF VERZOLEN BIJ
Rapenburg 96 Lsitien.
5391
te informeeren naar de
Door vertrek naar Indi6,
zeer billijk tc koop, een
BOERDERIJ,
met 18 Hectare best Wei
land, omtrek Amsterdam,
Mei a.8. te aanvaarden.
lirioveii fr. letter A, Bur.
Wassenaarsche Codkanf,
Wassenaar. 328
Gemeubileerd
xje KOOI* aangebo
den op mooisten stand aan
den Witteii Singeleen
HEERE?i\HUlS, 8 Kamers,
Serre, Badkamer, Dienstbo
denkamer, flinke Zolder, Eleo-
trisoh Licht, Gas en Telefoon,
Vóór- en Achtertuin. Té aan
vaarden in Maart a.sr Meubi
lair betrekkelijk nieuw en
uitstekend onderhouden. Brie
ven onder letter A aan
ZWICHT's Bockhandel. Bree-
straat 126. 294
Elcctriciiiii.
Aan een Macbinelabrlek
en Scheepswerf kan ge
plaatst worden een
El.clrleiëii
voor het bedrijf en on
derhoud van de elec-
triscbe licht- en kracht-
installaties (draal- ch ge
lijkstroom). Brieven met
opgave van condities en
referentiën onder No.
643 aan liur. „De Coopra"
Haringvliet 82, Rotter
dam. 218
GEMALEN VERVEN
bij 11. C. VISSER ZOON
Maro 38
274
weinig sp0ediöP^
IN DRIE MAANDEN.
Aanvang hall Januari
327
1 MEI 1920 GOEDE BETREKKING.
1 ALLEEN: NIEUWE RIJN 28.
$choeïMJi?ên.W
7330
