De Europeme Oorlog.
Brieven van een Leidenaar.
NO. 17307.
XEiDscm dagblad, tafeNag 7 octoner.
rweecre ma<t, Anno f3f0.
i PLXXX.
Ed wordt bij alles, wat. door Leidenaren
telf dikwijls tob ijadeele Tab Lelden wordt
lezfegd', 'toch' ïtfeestal erkend, dat on?s> ge-
i'eente ofi onderwijsgebied mee vooraan
Maat onder de Nederlandsohe steden. Het
fa eohter goed daaraan qnsselven on anderen
ïfu en dan Weer eens te berinneren.
Dat wij 'bet voorrecht, een Universiteit te
bijzitten, met slechts enkele Nederlandsohe
steden deelen, fa van zóó .groot belang, dat
iet moeilijk in waardeerbare cijfers is uit
te drukken. Leiden ontleent aan de Hoogo-
fcbool vrijwel' zijn beteelcenis. Dit wordt
jouwens algemeen erkend en ik zal niet
jopihieuw de beteekenis er. van uiteen Zetten.
ijSVat het lager-, middelbaar- en gymtiasiaal-
onderwijs betreft, hierin verschilt Onze ge-
[Jneente niet veel bij andere groote en niid-
'ijjel groote' steden, al is het waar, dat van
Ons gymnasium sinds tol van jaren een roep
yan superioriteit is uitgegaan, wat hieruit
Svordü verklaard, dat het dikwijls de beate
|eerkraohteb tot zioh trok, omdat weten-
Schappelijke mannen bij' voorkeur onder den
book onzer Academie werkzaam waren. Ver
der zal menige stad vaa de grootte van Lei-
Hen, ons de Meisjes Hoo'gere Burgerschool
{lengden, die aan vrouwelijke leerlingen een
Opleiding verzekert, zooals men ze slechts in
fréinige middel' groote steden zal vinden.
Men moge daar trouwens over denken,
feooals men wil', zeker is het, dat door vele
ouders uit den gegoeden-stand, het onder-
iyrijs, zooals het op deze inrichting wordt ge
geven, wordt gewaardeerd.
Op, het gebied van ondorwgs is concur
rentie meestal heilzaam. Of het daaraan ligt
jjf aan wat anders, zal ik niet trachten uit
fee maken, doch wel kan ik, ook weer op
jgrond van eigen waarneming, constat! eren,
idat in Leiden het bijzonder kerkelijk onder-
jvjs over het algemeen op hoog peil staat
On een vergelijking met dat op andere plaat
sen zeer goed kan doorstaan.
Ik zou evenwel over hot Leidsche onder
lijs niet gesproken hebben, ai3 het hier
mede uit was. Wij hebben hier echter nog
qndeic onderwijsinrichtingen waardoor Lei
den een voorsprong heeft op vele andere
plaatsen. Als ik lieel wat jaren geleden dit.
ppmerkte, had ik op onze Ambachtsschool
Kunnen wjjzOn, De Leidsche Ambachtsschool
behoort, <fank zjj het particulier initiatief,
Itot een der oudste van heb land. Er zijn
lor nu echter zooveel, dat we daarop nu niet
toeer knnuen roemen. Wel mag ik in dit
Verband opmerken, dat do Leidsche Am-'
hachfcsschool .weer een der eerste is, die
vakcursussen voor. volwassenen heeft inge
voerd.
Maar ik denk vooral aan ons aloud Ge-
ibootschap .Mathesis Soientiarum Genitrix",
fact zijn onderwijsinrichting, die thans meer.
dan 400 leerlingen telt en door voortgaande
(verbetering, langzamerhand geljk staat met
.sen middelbare technische school. Tooh ge
loof ik, dat in tol van kringen de beteekenis
Van een „Mathesis'-opleiding nog te veel
S'ordt onderschat.
In hetzelfde verband noem ik hier de op
initiatief van prof. Kamerling!! Onnes, in het
Jeven geroepen opleiding ter bevordering
(der vorming "van instrumentmakers, gehoel
feenig in ons land. Deze inrichting lijkt zo»
bescheiden, doch' voor wie haar kennen en
&'eten hoeveel flinke jongens van uit de
Werkplaatsen van het Natuurkundig Labora
torium te Leiden, een mooie betrekking in
bet binnen- on buitenland hebben gevonden,
Stallen ook deze onderwijsinrichting, welke
piet Ambaohtssohool en „Mathesis", als het
(ivare een geheel vormt en den eerstgenoem-
klen scholen meerdere waarde geeft, op prijs
Sveten te stellen.
En waar deze inrichtingen tneer en meer
Itaar zuiver plaatselijk karakter hebben ver
boren en haar leerlingen uit alle deelen van
net land trekken, die hier onder dak moeten
Svorden gebracht, krijgen zfy oek een meer
jalgemeene beteekenis. De jongelui, zj mo-
jgen dan uit den arbeiders- of den kleinen
burgerstand komen, moeten hier kortoren of
iangeren tijd Wonen en brengen daardoor
altijd eeuig voordeel aan. Ik wijs
ten slotte op den handelscursus „Kennis is
Jlacht", wiens diploma steeds meerdere jon
gelui den toegang opent tot het kantoor," om
pindeljk wat langer stil te staan bij een
geheel eenige en nieuwe, onderwijsinrichting:
De Indische Postsohool.
Deze jonge inrichting, die beoogt de op
leiding hier te l-.nde voor commies bij den
Post-, Telegraaf- en Telefoondienst) in Ne-
Üeriandsck-I«dië, heeft Leiden aan den te-
génwoordigen Minister - van Koloniën, den
heer Pleyte, te danken, die daarmede heeft
'getoond zgn geboortestad nog een goed hart
toe te dragen. "Er waren natuurlijk, toen he
kend werd, dat deze school vanwege het Kijk
Zou worden geopend, stadsbesturen genoeg,
öie haar gaarne gastvrijheid" verleenden. Lei-
Jden, dicht bij Den Haag en bij hot Ministerie
Van Koloniën golegen, had als Academie-
Stad, waar ook de Indische ambtenaren wor-
jden opgeleid, wel wat voor boven sommige
andere gemeenten, doch wanneer de Minister
Leiden de voorkeqr niet had willen geven,
éou daarvoor toch wel een reden kunnen
'gevonden zijn. Er waren gemeentebesturen,
die graag een geheel nieuw gebouw be-
^ohikbaar hadden gesteld, terwijl Leiden
jnocht volstaan met het aanbieden van loca-
ïiteiteu in de oude Hoogere Burgerschool,
Öie do nieuwe inrichting moet deelen met
liet Genootschap „M. S. G."
Men moet over de beteekenis van deze
School voor onze gemeente niet Je- .licht den
ken. Er zijn niet den directeur eên tiental
leeraren aan verbonden, die uit den aard in
Leiden moeten wonen, er hun salaris groo-
fcndeefa verteren, er, hun belasting betalen,
ijnz. Verder worden de lessen gevolgd door
120 leerlingen, jongelui van 18 tot 24 jaar,
die' een .gymnasium, Hoogere Burgerschool
tpet 5-jai-igen cursus of daarmede gelgk-
ètaande inrichting hebben bozocht. Zjj, die
in opioiding worden genomen, ontvangen
jëen toelage van f75 per, maand, of f900.
Eer jaar, iterwjjl alle. leermiddelen vr§
Ze' zjjn verplicht'in 'de gemeente te wonen,
moeten-hier dus kost isn inwoning Zoeken
en kunnen dat bjj een jaarlijksche toelage
van f900 op vrg royale wjjza deen, ook al
hebben zg zélf geen middelen, wat, gezien
da vooropleiding, die wordt vereischt, in de
meeste gévallen toch Wel de. zaak zal zijn.
Er komt dus door deze jongelui jaarlijks
minstens een f120.000 in de stad. Telt men
en bjj het bedrag, dat de tien leeraren aan
het rollen brengen, dan kunnen wij op zeker
wel f 150.000 rekenen. Inderdaad een' groot
materiaal voordeel voor de gemeente.
Ongetwijfeld zal de aanwezigheid van deze
school ook nog wel gezinnen naar de stad
trekken, die het beter achten, dat hun jon
gens of meisjes tijdens de opleiding bjj hen
inwonen. Wjj mogen, om al deze redenen,
uit materialistische overweging 'dankbaar zijn,
dat do Minister Leiden uitkoos voor de ves
tiging der Indische Postscheol, en moeten
ons beijveren haar zoodanig? gastvrijheid
te verleenen, dat er geen reden is, om el
ders naar iets ander3 om t? zien.
Ik heb onder leiding van den directeur
der inrichting, den lieer Bitter, de verschil
lende localiteiten eens bezichtigd en kan Ver
klaren, dat men er behoorlijk i3 geïnstal
leerd, ai blijft er nog wel iets te wenschen
over. Mocht evenwel het plan van liet Ge
nootschap ,,'M. S. G.", voor den bouw van
een geheel nieuwe school tot verwezenlij
king komen, dan zou het, dunkt mij. over
weging verdienen, ook aan de Pestschool
daarin te gelijk een naar de moderne eischen
ingericht? huisvesting te verleenen. In elk
geval moet èn gemeentebestuur èn burgerij
alles, wat in hun vermogen is, doen, om
deze inrichting voor Leiden te behouden.
Het ligt niet op mijn weg hier de op
leiding, welke behalve theorie en practijk van
de posterijen en telegrafie in den meest nit-
gehreiden zin, aardrijkskunde en volkenkun
de, bepaaldelijk van Nederlandsch-Indij en
Maleisch omvat, in bijzonderheden mede te
deelen, maar ik mag niet nalaten ieder,
die daartoe in de gelegenheid is, aan te
iaden, zich er eens mee op de hoogte tó
stellen. Men zal dan nog meer de' aanwe
zigheid dezer inrichting leeren waardeeren
en Leiden er mee gelukwenschen, dat het
gen onderwijs-instituut rijker is geworden,
waarin jonge mannen en vrouwen worden op
geleid. bekwaam en in staat om zich een
eeivolle positie en een nuttigen werkkring
in onze overzeesche bezittingen te verwer
ven.
BUITENLANDSCHE BERICHTE».
- dq beroemde Russische zanger Chalia-
pin heeft to Sotsji een avontuur gehad, dat
veel belangstelling heeft gewekt. Hij logeer
de bij een vriend, die een villa- heeft aan de
kust van do Zwarte Zee. Chaliapin sliep in
een kamer met open raam; en iniddea in
den nacht schrikte hij wakker, toen hij een
man bezig zag naar binnen te klimmen. De
man zag er als landloop er uit en droeg
een stok, maar (Jhaliapin, die nog slaap
dronken was, zag het wapen, voor een ge-
woer aan en na don man een paar keer te
hebben aangeroepen schoot hij hem neer.
Naar het raam ijlend, zag do zanger oen
man wegvluchten. Hij schoot ook op dezen,
maar raakte hem niet.
In de zakken van den inbreker werden
een mes en een pakje bedwelmende stof
aangetroffen. Hij schijnt bekend té zijn ge
weest met Chiliapin's gewoonte, steeds
veel geld en sieraden op zijn persoon te
hebben
De negus van Afoeasinië afgezet.
Do negus van Abea&ioië is, naar uit Rome
wordt 'gemeld, afgezet.
Lidzji Joassoe, een kleinzoon jan Menelilc,
zoon van diens dochter Sjoagaej on van Ras
Michaël Walio, is in 1893 geboren on volgde
zijn grootvader in December 1913 op. Waar
om en door wie hij i3 afgezet vermeldt, heb
telegram niet.
Intusschen hlijkt uit ©en bericht- ia de
"Corriere della'Sera", dat er oen staats
greep in Abessiniö heeft plaats gevonden.
Lidzji Jeassoe is officieel om redenen van
godsdienstigen aard onttroond. Zeoditoes,
de veertigjarige docliter van Menelik, is nu
tob „keizerin van Aetkiopië" gekroond. Yol-
gens het Italiaansche blad zou Joassoe zijn
afzetting hebben te wijten aan zijn eigen
zwakheid als hoerscher, waarvan Duitsche
en Turksche agenten misbruik maakten.
Zeoditoes is entente-gezind. De staatsgreep,
werd al lang voorzien, verzekert de „Car
rière".
De Deeuscke Antillen.
Zoowel het Folkething als heb Landsfcliing
hebben het voorstel tot vorming eener par
lementaire commissie van vijftien leden uit
elke kamer, om de overeenkomst tot af
stand van de Deensche Antillen na te gaan,
aangenomen. De commissie zal haar onder
zoek binnen zes weken voltooien. Indien zij
haar instemming betuigt met de overeen
komst, dan zal daarover een volksstemming
worden gehouden, waaraan alle kiesgerech
tigden ook vrouwen volgens de nieuwe
grondwet zullen deelnemen. Tenzij meer
dan do helft der kiezers tegen de overeen
komst stemt in welk geval zij vervalt
zal de Rijksdag de beslissing nemen.
Legerreorgaiiisatie in Spanje.
In den Spaanschen Senaat heeft dézer d^-
gen do minister van Oorlog een uitgebreid
voorstel betreffende dé reorganisatie Yran
het leger ingediend. Deze reorganisatie moe$
geleidelijk in een periode van tien jaren tot
stand komen. Het effectief van het Spaan-
sche leger zal, wordt dit voorstel aangeno
men, met 43.000 man verhoogd] worden. Ook
zullen er dan groot-ere réserves geformeerd
worden en zal er aan de artillerie, de luoht-*
vaart- en de intendanoe een aanzienlijk froo-
ger bedrag dan tot nu toe ten koste wón
den gelegd.
De Presidentsverkiezing in de
Ver. Staten.
President Wfrkon ftéeft in ©en openlucösfc
vergodierUng oip zijn buiten SMJtótf iiM,
in New-Jersey, 2500 jongemannek toege
sproken. Do hoofdzaak, waar het bij cle ver
kiezingen. voor het presidentschap om zal
gaan, is, of clo Voreenigd'e Staten aan den
oorlog zftllen meedoen, of niet. Een Rcpu-
blikeinsche overwinning in November zou
zeide de President deelneming aan den
EuropeescÜien oorlog beteekenen, en ook
moeilijkheden met Mexico.
'Bijna tegelijkertijd met Wilson hield oud-
president. Roosevelt een verkiezingsrëd'e te
Battle Greek, in Michigan, waarin hij den
Amerikanen lafheid verweet, door ziek neer
te leggen bij heb vermoorden van Ameri
kaan sche mannen, vrouwen en kinderen te
land door de Mexicanen on op zee door dé
Duitsche onderzeebooten
Roosevelt bepleit maar men weet
de canclidatuur van Hughes.
Von Hindenburg over keizer en
kroonprins
Hel te Milaan verschijnend tijdschrift
„Lettura"' heeft een artikel over generaal
i'on Hindenburg gepubliceerd, geschreven
door een Italiaan, die in bet voorjaar van
1911 te Florence in relatie heeft gestaan met
den Duit-schen generalissimus. Te dien tijde
liet Von Hindenburg zich in weinig beyrien-
dclijko termen over den keizer uit. „Hot
is treurig om aan hot hoofd van een groot
keizerrijk als liet. Diutsche een dergelijk
man „zonder hoofd" te zien staan", zeide
hij destijds. De auteur van genoemd artikel
sprak daarna Von Hindenburg over den
kroonprins: .-Och, die jongen," riep Von
Hindenburg uit, „is ons ongeluk!"
De Vcrvlaaniscliing der
Deutsche lioQgesi'liool.
Het Belgische kabinet' heeft beraadslaagd
over liet vraagstuk der vervlaamscbing van
dc hoogesehool' te Gent. Met algemeene
stommen is besloten, zekere maatregelen te
nemen tegen do Belgen, die zich slechte va
derlanders hebben betoond door één lijn te
trekken niet de Duitsche overheid. Ook is
besloten, dn diploma's, door de hooge
sehool te Gent uit te reiken, voor waarde-
loos t-o verklaren tijdens de Duitsohe be-
zetting vau Belgie.
Allo Diiitsclio krijgsgevangenen in
Atrikn naar Frankrijk.
De Fransche regeering verklaarde vóór
eenige dagen ia een officieel communiqué,
dat in het begin van September run de mi
litaire overheid in Marokko, Algiers en
Tunis bevel werd gegeven, alle Duitsche
gevangenen naar Frankrijk te zenden. Van
dezen zijn er thans reeds 2500 aangekomen
of zullen hier voor den 2Östen aankomen.
Do andere lialft zil zich tusschen 20 en 25
September inschepen .en op het eind van
deze maand in Frankrijk aankomen. Op -dat
tijdstip zal er in Noord-Afrika geen 'enkele
Duitsche "gevangene meer zijn, noc-h krpgs-
nocli civielgevangenen, noch in de gevan
genissen, noch iu de kampen.
Het Duitsche legerbestuur heeft -.hans ge
last, dat de 10,000 Franschen, die naar het
bezette Rusland waren gezonden, allen we
der naar de Duitsche kampen teruggezon
den moeten worden, daar deze maatregel
thans zijn doel bereikt heeft.
In het bezette gebied iu Frankrij k
Iemand, die uit Noord-Fraukrijk ont
vlucht is, deelde aan den correspondent van
de „Times" te Lausanne mede, dat de ellénde
in de bezette departementen vreeselrjk is.
Alles wordt weggevoerd en zonder de hulp
van het Amerikaansche steuncomité zouden
de burgers van honger omkomen. De in
woners boven de vijftig zijn verplicht een
identiteitsbewijs met photographic en hand-
teekening bij zich te hebben. In Rijsel wor
den nog alleen geldbiljetten uitgegeven door
liet gemeentebestuur ter waarde van 10 cen
times tot 100 francs. Do prijzen zpn lioogi
meel doet 20 h 22 shilling de zak. Rrist
alleen is, dank zp het Amerikoansohe co
mité, billijk te verkrijgen en is het voor
naamste voedingsmiddel voor de arme
klassen. Alles wat van metaal is, wordt
door de Duitscher3 weggehaald.
Hoe de-,,tanks" er uit zien.
De bijzondere oorlogscorrespondent van
Aet „Berliner Tageblatt" ban heb westelijk
•front, Georg Qnerl. geeft een beschrijving
van de nieuwe Ëngelsche tanks. Hij beschrijft
dit oorlogsmonster gis volgt: Een pantaer-
automobiei met twee torentjes, waarop twee
kanonnen, zoogenaamde zespoaders staan
en bovendien nog- een machinegeweer. Do
bemanning bestaat uit eon officier, 'een
chauffeur met zjjn mecanicien, vioi- man
nen, die de kanonnen moeten bedienen, en
een man, die het machinegeweer hanteert.
Een periscoop en verscheidene kijkglazen
uiaken het de bemanning mogelijk, uit het
binnenste van da automobiel-den omtrek" te
overzien. De „big Willy", zooals da Engel-
sohen dit nieuwe gevaarte poomen, loopt
op een zoogenaamde rail zonder einde on
kan daardoor zichzelf Oen soort brug, be
staande uit twee rails, vooruitsohuiven,
\yaardoop het mogelijk wordt, dat Ufa oveir
loopgraven en kraters heen schuift.
De iietlroeide Kroonprins.
Onder bovenstaand opgohrift zegt de „TeV1
najir aanleiding vfin het interview met aeh
kroonprins:
„De „Krieg" fa dus niets „frisoh" üoöh
„fröhlich"' meer. Het is .een sof; een hkelltf-
tmtzettendö sof. De: Duitsche kroonprins
heeft Eet gezegd, ei die zal ?t wel weten.
Hij betreurt, dat zooveel mensohenlevenü
yernietigd moeten worden, en, als we kenS
geiooven willen, dan ia er onder ztfn troe
pen, van 'de generaals tot den iaatsten der
ordonnansen toe, geen enkele man, die niet
lederen dag 'n paar bittere tranen storf
<j>vep i^yf^eedhe^ ^n «j piioh'ten, did
Eigenlijk hebben ze er allen spijt van,
dat ze soldaat zijn, verzekert do kroonprins,
Hoeveel liever zouden ze op dit oogenblik
niet knusjes in de „Heimat" zitten, en den
onbloedigen strijd voeren tegen de gemeen
schappelijke vijanden van 't meuschdom,
lichamelijke en maatschappelijke kwalen!.
't Is om te geiooven, dat Duilsohland zijn
42 centimeter mortieren vervaardigd heeft,
alléén maar om er microben van de tuber
culose mee .uit te roeien, en ze slechts
noodgedwongen op de forten van Luik heelt
afgevuurd!
Wat te denken over deze verbluffende
bevlieging van deemoed bij den keizerlijken
troonopvolger, op wien heel de wereld het
grootste deel der verantwoordelijkheid
voor deze weergalooze menschenslachting
gestapeld heeft, en dia! tot dusver nooit
eenige moeite heeft gedaan, om dezen ver-
sehrikkelrjken last vnn zijn schouders af to
wentelen."
Dan schrijft de „Tel." nog:
„Omdat de kroonprins wel de allerlaatste
is, van wien 'de wereld een ernstige poging
verwacht, om met 'den vijand tot oen ver
gelijk te komen, juist daarom speelt Duitsch-
land hein thans"in deze zoo geheel nieuwe,
vreemde gedaante uit.
J\"e kunnen ons zoo voorstellen, dat de
regeering te Berlijn hem gezegd heeft ..Kijk
eens, n gant tot op dit oogenblik nog a'tijd
door voor den onverzoenlijksten der
„Draufganger". U is voor de oogen van
heel de wereld liog immers hét vaandel
der ultra-militaristische partij. Verklaart gij
nu, dat Duitséhland vol afschuw is voor den
oorlog, en niets liever vraagt dan in vrede
te mogen arbeiden pan het jfeluk der
mensehheid in liet algemeen, dan zullen
de neutralen beslist niet meer twijfelen
aan de zuiverheid onzer inzichten, en er
eindelijk wel toe besluiten, om met practi-
sche bemiddelingsvoorstellen voor den dag
to komen.
Verder lezeu we:
„Waarschijnlijk gelooft de kroonprins, dat
hij dit bijzonder handig gedaan heeft, door
zijn lamento over dezen onmetelijken
massa-moord," even te laten evergaan in
den beurs-toon, om de Yankees aan liet
twijfelen te brengen, of zj' werkelijk wel 'n
goede zaak hebben gedaan, als ze hun geld
op ds kansen der geallieerden zetten. Wèl
zegt hjj niet meer, dat Duitschland over
winnen zal, maar lip spiegelt oen eind van
den oorlog voor, waarbij alle partijen hun
eigen gebroken potten zullen moeten beta
len en Amerika dan ook mee L-et kind
van de rekening zal zijn."
Het blad eindigt:
„Dat neemt niet weg, dat de kroonprins
nog' nooit in zóó weinig woorden zóóveel
wijsheid heeft verkocht. Maar die wijsheid
komt precies zes-en-twintig maanden én
één dag te laat. De keizerlijke troonopvol
ger had zijn tranen moéten plengen....
den lsten Augustus 1914, toen de Duitsche
legers uittogen ten „frischen, fröhliclien
Krieg".
l>e Frniisclie nnfo-uiiti-niUeai's.
De .Matin" geeft een besohrijiing van
de auto-fmitraitleurs, nu in gebruik in het
Fra'nacihe leger.
Een juist versohenen Engelsch bericht
spreekt over liet geblindeerde materiaal
der Ëngelsche automobiel-aMeelang. Er is
alle reden om o:?a te wijzen op de Eransohe
auto-mitrailleurs.
De oncJervinding in den oorlog opgedaan,
heeft reeds lang bewezen, dat de cavalerie,
hoe vermetel dezo ook moge zijn, er slechts
zelden in sla-gen za/1, o-m dwars -door het
spervuur heen te gaan, dat clo vijandelijke
infanterie, door middel van zijn mitrail
leurs, op hem richt. Het eenige middel om
deze ta-kriek te boa-ntwoorden fade vijand
ia zijn eigen stellingen bestrijden mot een
nog heviger vuur. In het begin der vijan
delijkheden stuurden -de Duitsohers de wei
nige geblindeerde auto's, die zij van het
type Benz bezaten, dwars -door Bolgic en
het noorden van Frankrijk heen. Do Fran-
sdhen bezaten teen sleohts vier auto-mitrail
leurs, -en d-io waren nog in Marokko. Op
de gewone toerwngens plaatste men toen
mitrailleurs en (la Franschen wisten er
wonderen medo te doen.
Deze afd'ecliug fa nu uitstekend in orde
ook fa er een oentrum van opleidingge
sticht. Het person oei vuil die sfcrijdauto's
heeft reeds -a-an de goveoht.cn deelgenomen
aan den Ysér, bij Eparges <cn Hortzviller,
in Servië, waar het don moeilijken torug-
tocht over den Vardar beschermde. Ook
aan de So-m-Die haddon zij meer dan eens
gelegenheid tussdhenbeide te komen. „Als
eindelijk het groot-c uur zal geslagen zijn,
eilllen rij rich werpen op -den groeten en
d-en v-rijen weg naar -den Rijn
Een bezoek aan de geteisterde stad
Reims na het laatste bombardement.
x
Ren bijzondere correspondent van de „Ma-
tin" schrijfb aan zijn blad den volgenden
brief uit heb gebombardeerde Reims;
Reims, dat ontwaakt- en inslaapt onder het
gebulder der kanonnen, Reims waar zelden
óen dag voorbijgaat, dat er geen nieuwe
wonde geslagen wordt bij al de oude lit-
teekens, heeft weder een nieuwe beproeving
moeten doorstaan. Duitsc-ho houwitsers eu
ontvlambare bommen hebben hot gemeente
lijk ziekenhuis ernstig beschadigd.
Enkele huizen in do buurt zijn tot puiu-
hoopen geworden. En eindelijk werd de ba
siliek van Saint Remy, een kerk van Ro-
maansche bouworde, niet minder eerwaar
dig dan do Gotische kathedraal, op ver-
ooheidene plaatsen getroffen. De Staatsraad
dr. Paul Olomen, de schrijver van een juist-
versohenen artikel over: „De bescherming
der godsdienstig© gebouwen en. der kunst
werken in oorlogstijd"- zal zeker niet aar
zelen, om op geleerde wijze, op Pruisische
^ijze, f» bewijzen, dab de koster van Saint-
Remy het vuur geopend heeft.
ïk Jjeb deze' nieuwe ruïnes willen zien.
P'ïór iiun groot aantal ontroeren ze u min
der. Overigens 'is men pathetisch genoeg
over Reims en zijn ingestorte gebouwen
Maar ik heb in de stad andere dingen ge
zien dau die welsprekende steenen. Ik heb
er meer verzameld dan de „tranon der din
gen'' zooals dc dichter zegt. Onder dien
voortdurènden hagelslag van bommen heeft
zicli daar een ras gevormd, waarvan het
uithoudingsvermogen, de dapperheid, de
verstandelijke voorzichtigheid niet te be
schrijven zijrn Voor alles, en dit is zeer merk
waardig heeft hot een schaduw van groot
spraak en declamatie.
Het hotel, waarin ik een onderkomen ge
vonden heb; "staat tusschen twee geheel eu
al verhielde huizon; Er zijn goen ruiten
meer, doch waarom zc te vervangen 1 De
Vensters waren met papier dichtgeplakt, en
ik heb het genoegen gesmaakt meer dan eer
oud nummer ian de „Matin" te lezen.
Met twee bedienden houdt de hotel houd
ster het "bedrijf gaande. Terwijl zij mij een
flesch van dien uitstekenden rooden wijn,
Yilledomage ^brengt, hoort men een kanon
schot.
„Dat. is ons geschut," zegt zij met- oen
glimlach
Opnieuw klinkt het gebulder.
„Dat schot wordt te Nogent- afgesehoteo
van dc Duitsche 150...."
Even later zegt zij„Nu vuurt men op d
vliegmachines
Ik bewonder liet verstand, dat dit vrouw
tje heeft van het geschut.
Dit echter schijnt niets bijzonders te zijn.
Alle straatjongens van Reims kunnen heb
geschut onderscheiden, weten waar het van
daan- komt, en wanneer het oogenblik geko
men as om zich op den grond t© werpen.
Reeds sinds lang maakt slechts de eerste
bom der periodieke bombardementen eenige
slacht of fers; de tweede vindt niemand me'cr
om nader te vellen. In de kathedraal, die
zoo hevig bes'chadigd is geworden, maar
toch nog staat heb ik een onderhoud gehad
met den kardinaal-aartsbisschop van Reims
Alleen, nedcrgcknïcld in het stof, ongevoelig
voor alle geluiden van buiten, deed de/.:
eerbiedwaardige grijsaard zijn kruisgang".
Even later in het nieuwe bisschoppelijke
paleis, dat zich bevindt- in de buurt van het
oude palcis. welks gevel door de bommen
vernield is, heeft. mgr. mij wel willen ont
vangen, Jk heb Reims slechts verlaten,"
zoo sprak hij. „'voer het conclave en nu on
langs gedurende een paar weken, die ik te
Parijs doorbracht. Mijn. plaats is hier, ik zal
haar niet verlaten. Ik wensclïte Zijn Eminen
tie- te spreken over zekere manifestaties van
do Duitsche geestelijkheid, over de schan
delijke redevoering to Youziers uitgespro
ken, in tegenwoordigheid van den anti-ka
tholieken keizer, door den kardinaal Von
Hartmanri, aartsbisschop van Keulen over
de campagne, door de Duitsche katholieke
pers gevoerd tegen de bedevaarten naar
Lourdes, ton voordoele van de „Duits.ïao
madonna's'"; want evenals een Duitsche
C4od, hebben -zij Teutoonscho „Yierges"
walkuren; die slecht- gedoopt zijn en steeds
gereed de branden van Leuven en Reims to
zegenen.
Hot meerenend dezer feiten zijn mgr. Lu-
$on bekeind.
,,Ik heb", zoo zeide de bisschop, „verme
den. hem bij het conclave aan te spreken,
evenals alle andero Duitsche on Oostenrijk-
8cho „porporati". Ik heb mooten protestce-
re-n tegen het celebreer en der pauselijke mis
door hem te Laon hij had er goen autorisa
tie toe gekregen. Hij had~gccn r.chb zulks
te. doen! Zelfs indien de diocese van Soh-
sonsjiloor het Duitsche keizerrijk was gean
nexeerd 'geworden, dan zouden toch de gees
telijke waardigheden en vachten onveran
derd gebleven zijn."
Yan het aartsbisschoppelijk paleis ging ik
naar hot stadhuistot mijn spijt echter kon
ik den burgemeester niet te spreken krij
gen. Maar ik verzamelde belangrijke bijzon
derheden, die ilc later hoop te openbaren.
Door de brcede straten, die door hun
stilte mij plechtig toeschenen, begaf ik mij
naar de voorsteden. Op twee of drie-kilo
meters afstand ziet men hier de Duitsche
loopgraven.
Yanuit een venster zie ik duidelijk dc zig
zag-lijnen der vijandelijke linies voorzien van
ijzerdraad, waaraan de wijnstok, dit jaar,
helaas, ziek. eon geelachtigen tint hoeft ge
8chonken. Ik zou haast zweren een helm ge
zien t-e he-bbcn, maar geen enkel geweerschot
heeft ruïjn oor getroffen! Ik moet per rij
tuig den weg naar X nomen, van waar men
te Y komt-, waar een stopplaats is voor den
trein naar Parijs. Het is mij niet veroorloofd
namen te noemen of duidelijke aanwijzingen
to geven. Toch kan ik niet nalaten te vor
meiden, dab er zich hier bij iedero daling
van het terrein tenten bevinden, di'c even
gerieflijk zijn, als Ëngelsche landhuisjes. Ik
kom mannen tegen, die good gevoed lijken
en wier gelaat- mannelijke beslistheid ver
raadt. Hoe weinig militair men ook moge
zijn, men weet dat or een kunst bestaat om.
zooveel mogelijk monschelijke levens te
sparen. En die kunst hebben onze generaals
zioh meesters bot-oond.
Hior bijvoorbeeld is een vliegmachine,
waarvan men mij te Reims reeds gesproken
had." Ze heeffc .de Duitsche vliegers genoeg
last veroorzaakt. Nu ligt zc daar, voor 01120
oogen, in een gat doo-r lakkëbosschen om
ringd. Zoo dadelijk zal zij weer opstijg»
het Eransche geschut ?al er door gébaafc
worden en zich heter kunnen richten l Twre
wentelingen van hei wiel; hel spookschipjs
verdwenen 1
Niemand zal zcm verwaand zijn te ver
onderstellen, dat hij op een reis va-n onkelo
uren alles zal kunnen zien. Maar te Reims
ovenals overal elders springt al wat bo-
langrijk is, onmiddellijk in het oog. Bij ho-
telhoudstcr. een burgervrouwtje, in de her
berg in de voorstad, bij het gesprek met- een
employé der administratie, met oen rechter,
een advocaat, een priester of oen kerkvorst-,
ontving ik eenzelfdcn indruk: ..Wat zijn zij
rustig; wat zijn zij zeker van Frankrijk on
van zichzelf; Hoeveel Duitsclicrs zouden dat
uithoudingsvermogen bezitten Wat- zou ons
land meer zekerheid kunnen verschaffen, om
het tot de overwinning te voeren?
