Moccasprits.
De Tilburgsche Schoenen-Compagnie
231 Haarlemmerstraat 231.
X. HEEMSKERK.
Het beste adres voor solied Schoenwerk.
N.V. „OE TIJDGEEST"
De heele Winkel.
Janvossensteeg 63.
HetLeidscheVoINshuis.
3% TIJD8EESTBRIEFJES
HOLTZ HARTEVELT,
Plantage-Tabak
Éif^ynre Hij» 2Iy Leiden.
tfe. 15873.
LEIDSGH DAGBLAD, Vrgdag1 24 Sfaart.-Tweede Blad.
AüJlO 1911
KBALEN-GARBlEËRiNG
CONSTAilZ
Draadnagels per 5 Kilo f 0.65
Bouwgrond te koop,
fl CADEAU voor Reclame.
Zieken,
Oude PaascWiederoD,
E. R. BEULINK.
NIEUW.
Crema St&aiv@ro«>?aisl35ing»
Neemt een proef, het is in Uur voordeel.
3980 Staatsloterij,
Dames-Kleedermaaksters
berichten haar terugkeer uit Brussel met een
geheel nieuwe collectie Stoffen eïl OTö®
dellen naar de laatste mode.
ELEGANTE COUPE. PRiHA AFWERKING.
G^!S§1© ÜBJET8 IIO. 4012 32
23fc.-£milion
1904.
Leidsche Begrafenis-Onderneming „PIËTAS".
Lunchroom N. Uyn 43, Steenstraat 49.
Heeren Winkeliers worden er attent
op gemaakt, dat de vau ouds gerenom
meerde en overal bekende 33e7 4i
G. WILHELMY DA MS TÉ uit-
van
sluitend en alleen verkrijgbaar is
Zeer lage prijzen.
Buitenlandseh Oyerzieht
in 89 werschiiiende klsuren en genres waar de moderne Blouses der Firma Löltf£iiriiAL
te Chemnitz zijn te Leiden uitsluitend verkrijgbaars
403J 31)
T^/Tar» t<^i m a.g-a-y.ij n „DB DTCJljy», R^yloina.iEO.oirigitx'g^svfc 07.
Zagea van af 40 Cts., 50 en 60 Cts.
fJa»£t«eliroeven
booyaan.lageu
ageMT.ilen
OaiK«tokkes
f 1.50
o.«o
o.oyj
O.Ö9
ili
IiUitjiaseri f O.OÖ
o.io
T«eip.iupou 0.60
Puvf-Hettinsen 1-50
Pewy-ïrljwiel 1.50
Bfatiuokuuleu 1.75
ilail«n
Magnaat 2.10
1046 24
«9 v«er4e«ligs betalingsi oor waar-
#90, Ta bevr. b(J li. J. IIUUR-
nit n DZn., lleerengr. ÏO,
te Leiden. 4866 7
Tfi» vWr 4 April Poatw. zendt gr.
8 aan TILKEMA'o SIgaran Fabriek
LeanTrardeo, roor lOO prima kwali
teit 3 «te Sigaren ontrrangt 2 Kist
jes cadeau, voor reclame, dus tijde
lijk S kistjes van 9 roor slechts/8.
4048 8
last uw Urine onderzoeken
4o«t het Scheikundig Labora
torium. 1318 10
Bir.: H. W. VALKEN AAR en
G. H. DUNNEVELD. Aris.
Qfceekuur: Vrydog van 9 tot 13
Wf», Kalseritraat No. 36, Leiden.
Voordracht (met Koorzang,) van
den Heer H. WESSTISK,
van Amsterdam, op fflanudag
27 Maart, ts klokke aoiit nar.
Kinderen benedtn 16 jsai' hebben geen
toegang. De deuren worden te acht
nar gesloten, 4036 12
Luxe-Brood!»» kkerjj
Casinobrood 10 en 20 ct. per stuk,
onze bekende kwaliteit Krentenbrood
vanaf 12 j ot. per stuk, Kofflebroodjes,
Roombroodjes en Suikervlindere 2£ ct.
per stuk, Qebakjes 3 ct. per stuk, zuiver
Helkbrood, bekroond te 's Her togen-
boscb met zilveren medaille.
Aanbevelend: 4041 12
E. R. BEULINK, Langt Mare 6.
5 Cts. per pakje, inet zuivere Rietsuiker bereid,
beter dan duurdere. Overal verkrijgbaar.
Vraagt.: CREïdA CACAO. 4028 20
foowel doorgefourneerd si» klassikaal gevon deselfde kansen als
Staatslot.
IK. f 0.76 I 2 K. f 0.60 3 K. 0 70 4 K. /0.80 6 K. f 0.65.
Verkrijgbaar aan het Hoofdkantoor, Wijnstraat 16 te
Botterdam on by H.H. Agenten. 3637 24
Koninklijk goedgekeurd.
Bessrves Ruimf 150.000.
1/5 3 TIJD3EESTL0T f6 -
Klassikaal 11.20.
1/10 3 TIJDBEESTLOT 13. -
Klassikaal f0.60.
-1/20 3 TIJD3EHSTL0T f 150
Klassikaal (0.30.
3 ÏIJDGËESTPOLIS 111.
Betaalbaar mot tl.per maand.
Harverzekoring Gratis.
De Polissen geven 3 loterijen
precies dezelfde kansen als 1/20
Staatslot, doch zijn veel voordoeliger.
Verkrijgbaar te Rotterdam aao net
Hoofdkantoor Winstraat 16 en te
Leiden by J. A. SUIT, Haarlemmer
straat 83, Hoofdagent; by J. FLEUR,
Haailammeratr. 260; by JAC. DE
TOMBE, Doezastraat 11; by C. J.
WIJNBEEK, Nieuwsteag 10; b(J F.
C. H. v. d. LINDEN, Haarlemmer
straat 18; by A. STAR ^ENSURG,
Hooigracht 100; by H. ZAALBERG,
Prinsenstraat 1; W. VEl'.MEY,
Noordeind» 6; by P. J. C. G0DD1JN,
Heersnetr. 16; P. O. BEUGELSDIJK,
Groanoordstr. 6; ts Sassenhcim by
K. DEN BOER, Kerklaau 146; te
Noord wijk a/Zee by 0. W. VAN RIEL;
te Katwijk a/Zie by h NV. v d. LA aN;
te Zegwaard by P. SJARDIJN; te
Voorschoten b(j H. v. d. WIJNGAARD,
Kerkeluot 63; te Oegstgeest by 11.
VREEv'EN, Rynsburgerweg 40; te
Rijneburg by J. J. YERBREE, Caté
Contral Restaurant; te Ltsse bp J.
D. KORK, Dorpsstr. C43; te Wassen tar
by ilsj. de Wed. N. ZANDVLIET geb.
v. D. STAR, Achterweg 41; te Noord-
wigkerhout by A. DE WINTER; te
Woubrugge by C. VEttWEY; te IVar-
mond by J. J. v. SEGGELEN; ts
Voorhout by O. PAARDEKOJPER
te Nootdorp by W. v. HAASTRECHT.
Toezending naar bnitea na ontvangst be
drag plas 10.15 voor porto- en segelkosten.
2603 60
f 0.85 per Fl.
f 32-- per Anker.
Een zachte Avondwyn met veel
bouquet is deze belegen St.-Emiliou.
Jlen schryft met veel waardeering over
dezen Wyn. Vraagt ter overtuiging
gratis fr. proetfleschje aan. HUIS
I>E VLIJT, Voorschoten. 1819 12
Onder aanbeveling der H.H.
Notaris J. J. TER LAAG Czs.
S. J. LE POOLE.
Dr. J. C. M. TIMMERMANS.
W. P. VERHEY VAN WIJK.
Dr. C. M. VAN YOORTBUYSEN.
Directeur:
H. KEEKEWEER.
Kantoor
Aalmarkt 16.
Tclctoonn. 861.
3395 80
Tw,:. -Y
4044 12
urn 1 li g
Wacht U voor namaak.
Aanbevelend,
4010 60
Heb debat over het ontwerp-Grond wet
yoor Elzftft-Loth&ringea duurt nog
Bteeds roort. De conservatieve partij kan
nog NiiDir steeds geen genoegen nemen met
bet feit dat het Rijksl&nd drie stemmen in
(den Bondsraad krijgt. De afgevaardigde
Ton Zedlitz zeide, dat een dergelijke maat-
ïegel, van Pruisisch standpunt bezien} ern
stige critiek moet uitlokken.
De nataonaal-liJberaal Sohiffer meende, dat
hot verwijt van von Heydebrand aan den
Prui&Lschen minister-president niet andera
beschouwd kan worden dan als een waar-
aohuwing, dat de regeering van Pruisen
|Biet in handen berust, die in staat zijn
,Pruisen'8 taak te beschermen.
Yon Bethmann Hollweg, de minister
president» verklaarde, dat bij het verleenen
yan stemmen in den Bondsraad aan Elzas-
Lotharingen van verwaarloozaiig van Prui
sische levensbelangen niet gesproken kan
Worden. De wensoh van Elzos-Lotharingen,
Om stem te hebben in den Bondsraad, is
alles/.ins begrij pelijk. Mochten wij, waar
voor God ons behoede, met Frankrijk in
oorlog geraken, dan zou het rijkstand ook
in dit opzicht een rol te spelen hebben. Wij
hebben echter het rijksland in~ 1870'71 niet
verworven, om het zekere beperkingen op
to leggen, maar wij zien er een land in,
dat in politiek-, beschaving»- en ©econo
misch opzicht zoo nauw mogelijk met het
Duitsahe vaderland moet versmelten. Het
deelnemen van Elzas-Lotharingen aan de
Rijksaangelegenheden is daarvoor geschikt.
De Icwesrie-Elzas-Lotharingen kan niet dan
in Duitschen geest opgelost worden. Wan
neer Pruisen in deze kwestie een sokrede
voorwaarts dcet, dan vervult het de taak,
die het tegenover het Rijk heeft.
De rede van den Rijkskanselier had veel
Suoces.
In verband met de ligiging van Elzaft-
Lotharing?n is het dan ook zeer begrijpe
lijk, dat Duitschland zich in moeilijke tij
den verzekeren wil van de medewerking der
Elzassers en daartoe wat meer geeft dan
een echte Pruis eigenlijk goedvindt
Ook de Duitsche- Koloniën zijn
ter sprake gekomen in den Rijksdag. De
nieuwe koers door Dernburg begonnen en
door Luidequist voortgezet, echijnt goede
vruchten af te werpen. De sprekers van alle
burgerlijke partijen toonden waardeermg
voor de in de koloniale begrooting betoon
de zuinigheid en legden nadruk op de voor
spoedige ontwikkeling der verschillende
kolonies.
Zooals reeds bdj geiuiohte weird verno
men, heeft heden een verandering ïin het
Engelsche kabinet plaats gehad.
HaJdane, de minister van oorlog, is in den
adelstand verheven met den titel viscount.
Sij zal nu waarschijnlijk als opvolger van
Drewe zitting nemen in het Hoogerhuifl.
Tegelijkertijd ie kolonel Selly tot onder
staatssecretaris voor oorlog en lord Lucas
voor koloniën benoemd.
Minister-president A&quith heeft Don
derdag in het Engelsche Lagerhuis ver
klaard, dat de Regeering van plan is nog
vdór de loopende begrooting een krediet
aan te vragen voor een vergoeding aan
leden van het Lagerhuis.
Onmiddellijk daarop vroeg de afgevaar
digde Ashley, onder luid gelaoh van het
Huis, of de Minister ook kon mededeeüen,
hoe hoog die vergoeding zou zijn. Hij moest
zich echter met een ontkennend antwoord
tevreden stellen.
Het lid had er zeker zijn uitgaven al naar
willen inrichten.
In de FTansohe Kamer had Ber-
teaux, de minister van oorlog, gisteren
een gelukkig oogenblik.
De socialisten hadden het voorstel gedaan
om de instructie-periodes voor de reservis
ten op te heffen. Een der sprekers had het
daarbij over de sflechte behandeling der sol
daten. De minister stond op en riep „Waar
komt dat voor? Gij vergist u in het landl"
Deze handige repliek werd uitbundig toe
gejuicht
De Kamer verwierp daarop met 445 tegen
118 stemmen het voorstel der socialisten.
Ook in Zweden heeft de vredes-rede
van Grey beweging veroorzaakt-.
In de Zweedsche Kamer ïs gevraagd wel
ke houding de Regeering zou aannemen
tegenover het van de Regeering der Ver-
eenigde Staten uitgegane voorstel tot be
perking der oorlogstoerustingen door een
internationale overeenkomst en tegenover
de voorstellen van de Interparlementaire
Unie omtrent benoeming eener commissie
ter voorbereiding van de behandeling dezer
kwestie op de aanstaande Ha-ag&che confe
rentie.
Da Minister antwoordde, dat er geen voor
stel van Amerika ontvangen was- Teven»
verklaarde hij, dat liij niet instemde, met
het voorstel van den Zweadschen Vredes-
bond, dat Zweden het initiatief zou nemen
voor een samengaan der kleinere volken in
de kwestie van beperking der bewapening,
daar zulk een stap, zijns inziens, niet het
gowenschte resultaat zou opleveren-
Het laatste nieuws uit Rusland is,
dat Stolypin niet weggaat.
Volgens de „Times" zou de Tsaar twee
hooggeplaatste hofdignitarissen op hem af
gestuurd hebben, om hem over te halen
zijn ontslag-aanvrage in te trekken- Sto
lypin zou daarop verklaard hebben, dat het
hem onmogelijk zou zijn verder de regee-
tringszaken te leiden, tenzij er maatregelen
worden genomen, om een einde te maken
aan de „geheime regcering", die tot dus
verre steeds zijn plannen heeft gedwarsboomd-
De keizerin-weduwe Maria Feodorowna
heeft eveneens een afgezant naar Stolypin
gezonden om dezen te verzoeken aan de
regeering te blijven.
De „Nowoje Wremja" bevat een artikel,
waarin leedwezen wordt te kennen gegeven,
oveg het aftreden van Stolypin en gewezen
op het gevaar van een verandering in liet
ministerie, nu de Fmsoho kwestie nog niet
afgedaan is, da ongeregeldheden aan de
universitoiten voortduren en de verkiezin
gen voor de vierde .Doerna ophanden zijn-
Verder wotrdt in het artikel betoogd, dat
het heengaan van Stolypin gevaar zou kun
nen opleveren voor den „nieuwen koers"
in de buitonlandsohe politiek van Rusland
en het blad verzoekt Stolypin daarna ten
slotte zijn persoonlijke gevoeligheid te of
feren aan het welzijn van het land.
Volgens dn laatste berichten in Stolypin
ten alotte vootr den aandrang gezwicht em
blijft hij nu toch aan. De Tsaar had hem
nl- zijn adjudant gezonden, om hem over te
halen zijn ontslagaanvraag in te trekken, en
dat heeft blijkbaar den doorslag gegeven.
Uit Portugal komt het bericht, dat
Rolva», de minister van financiën,' zijn ont
slag hooft aangevraagd, maar dat dit door
don ministerraad is geweigerd- Als het waar
is, zou dit voor den financieelen toestand
van Portugal nu juist niet zoo gunstig zijn-
Het voorspellen in de natuurwetenschap.
In een druk bezoohte vergadering in heb
klein Auditorium der Academie hield gister
avond op uitnoodiging der Vereeniging voor
Ethisahe en Godsdienstige vraagstukken
alhier prof. dr. H. A. Lorentz een voor
dracht over „het voorspellen in de Natuur
wetenschap.'
Spr. begon met er op te wijzen wat er
noodig is geweest om de astronomische
voorspellingen mogelijk te maken en op de
hooge mate van zekerheid te brengen waar
mede men ze thans doet. Voortreffelijk in
gerichte sterrenwachten zijn over de geheele
wereld verspreid. Voeg hierbij, dat in de
laatste kwarteeuw de photographie der ster
ren de visueel© waaimeming is komen on
dersteunen en aanvallen en men krijgt een
denkbeeld van de moeite, die de sterre-
kundigen zioh voor de vervulling hunner
taak gegeven hebben. Het reusachtig waar-
nemingsmateriaal zou evenwel van betrek
kelijk weinig waarde zijn, zoo niet met de
waarneming de theorie hand in hand was
gegaan.
Spr. herinnerde in verband daarmede
aan de ontdekkingen van Kepler en New
ton, waardoor men tot de wet der alge
meens aantrekkingskracht kwam. Het voor
spellen der bewegingen in het zonnestelsel
komt nu ,neer 0p een wiskunstig vraagstuk:
hoe zullen zich de lichamen b-wegen die
elkaar volgons de wet van Newton aantrek
ken'? een vraagstuk dat in zijn algemeen
heid uiterst moeilijk is waaraan dan ook de
grootste mathematici hun kTaohten hebben
besteed.
Spr. deed vervolgens o-a. door een be
spreking over de komeet van Halley uitko
men de zekerheid dezer voorspellingen en
de vastheid, waarmede men er op ver
trouwt.
Hierna merkte spr. op hoe ook in andere
natuurwetenschappen waarnemingenen
theorie ona zoo vertrouwd met vele ver-
achijnselen hebben gemaakt dat wij den loop
daarvan te voren kunnen aangeven; ook
nabuur- ea aoheikunde hebben ontdekkingen
aan te wijzen, welke met die van Neptunes
op één lijn kunnen worden gosteld. Ook dit
werd weder nader met voorbeelden uit het
gebied der wetenschappen geïllustreerd.
De verkregen uitkomsten geven wel heb
reoht ons over de vorderingen der natuur
wetenschappen te verheugen, al zal de na
tuuronderzoeker, die voortdurend ract on
oplosbare raadselen të worstelen heeft en
steeds gevoelt dat wij niet ver beneden de
oppervlakte der dingen kunnen doordrin
gen, allicht tot besoheiden vreugde gestemd
zijn. Maar dit is in ieder geval zeker dat
wif veelal physische en chemische verschijn
selen op zeer bevredigende wijze in hun loop
kunnen voorzien. Elke collegoproef is eigen
lijk een voorspelling en als de proef mis
lukt, dan weten wij dat de fout aan ons
ligt.
In verband met de onderzoekingen over
de radio-activiteit krijgen wij volgens spr.
ook allengs eenig inzicht in de wetten van
de atmospherische electriciteit en het ont
staan der onweaers en wij behoeven geens
zins de hoop op te geven dat wij eenmaal
precies zullen kunnen zeggen wat er ge
beuren zal als een gebouw van een bepaalde
samenstelling door een bliksemstraal wordt
getroffen.
Allo natuurverschijnselen zijn volgens
spr. voor voorspelling vatbaar. Men drijft
wel eens den spot met de profetieën der me-
lereologiache instituten, maar bij eenig na
denken zal men toch moeten toegeven dat
men des te beter weerprofeet zal zijn naar
mate men meer van het weer weet-, en zoo
heel slecht ziet heb er met de officicele
weervoorspellingen niet uit. De storm-
waarschuwingsdiensien hebben al menig
schip behouden, en niet overal is men wat
de gegevens voor een weervoorspelhng be
treft er zoo slecht aan toe als hier aan
Europa's Westkust. In heb oosten der Ver-
eenigde Staten, waar de nadering der de
pressies van uit heb Westen beter kan wor
den aangekondigd, ia men in veel gunsti
ger omstandigheden, en er wordt daar ook
veel meer op het uitkomen der voorspel
ling. gerekend. Doch ook hier zal de tijd
eenmaal komen dat de weerberichten van
groot practisch nui; worden.
De vraag in hoeverre .er grenzen aan het
wetenschappelijk voorspellen gesteld zijn,
acht spr. haast overbodig. Principieel zijn
deze er niet, maar ze zijn er wel wat betreft
de beperktheid onzer vermogens. Daardoor
zal dit werk evenals alle menscbenwerk,
steeds gebrekkig en ongelukkig blijven.
Na er cp gewezen te hebben dat onze
voorspellingen des te gewaagder worden
naarmate zij zioh over een langer tijdsver
loop uitstrekken, deed spr. uitkomen dat
men in plaats van voorspelbaar ook wel kan
zeggen „gedetermineerd" al is bij dit laat
ste e enige toelichting ge wensoh t.
Alles te zamen genomen mogen wij ons
echter op onze voorspellingsgave niet ts
veel laten voorstaan. Deze zelfvermaning
tot. bescheidenheid is vooiral van pas bij ver
schijnselen op geestelijk gebied, waaraan
spr. ten slotte eenige beschouwingen wijdde.
Er bestaat tusschen de geestelijke en
stoffelijke wereld een zeer innige samen
hang. In het bijzonder houdt de geestelijke
werkzaamheid nauw verband met den maie-
rieelen toestand der hersenen. Alles wijst
er op dat aan elke verrichting van onzen
geest een bepaalde toestand der hersenen,
beantwoordt.
Vat men het zoo cp dat met elk verschijn
sel op geestelijk gebied een werking in de
materie onafscheidelijk gepaard gaat, en
omgekeerd, dat ïs het duidelijk dat het ge
determineerd zijn der materieele verschijn
selen, het gedetermineerd zijn. van de gees
telijke als een noodzakelijke consequentie
met zich brengt.
Zonder voorspelbaarheid ook voor gees
telijke verschijnselen, zou er geen opvoed
kunde, geen regeerkunst, ja in het geheel
geen mensckelijke samenleving mogelijk
zijn. En hier geldt weer dat het op de
mate van onze kennis en van ons inzicht
aankomt'.
Alles samen genomen ziet spr. niet in,
waarom wij de lijn ergens zouden moeten
afbreken, en waarom wij rn'et-, met de er
kenning van alle moeilijkheden, in beginsel
tot de voorspelbaarheid ook van alle psychi
sche verschijnselen zouden moeten beslui
ten.
Worden wij er aldus toe geleid het gede
termineerd zijn van alle gebeuren te ponee
ren, dan rijst de vraag welken invloed dit
op onze levens- en wereldbeschouwing moet
hebben. Met de hoogere vormen der religie
is dit standpunt zeer goed vereenigbaar.
Juist' de deterministische theorie zal ens
rust en bevrediging kunnen geven. Het valt
lichter te berusten in een onwankelbare
noodzakelijkheid dan de speelbal van arg
listige en onbetrouwbare machten to zijn.
Er rijst echter een groote moeilijkheid:
de vraag van de „wilsvrijheid" en de daar
mede verbonden verantwoordelijkheid. D*5>
wij het werkelijk in onze macht' zouden
hebben tekiezenis in strijd met het de
terminisme maar dat wij een keus kunnen
doen dringt zich onweerstaanbaar en onaf
wijsbaar bij ons op. Dit bewijst meent -?pr
dat het in ons innerilijk wezen aan -enheid
ontbreekt, althans dat wij die eenheid met
kunnen vinden.
Wij gevoelen ons vrij met een vol bea*f
van plicht en verantwóórdelijkheid. Deter
ministische overwegingen zullen het gevoel
daarvan niet doen verslappen. Evenmin als
wij staan tegenover daden van andoren.
Alle kunnen zij ons stemmen tot zachtheid
en toegeeflijkheid bij de beoordeeling ^an
anderen, vooral tegenover hen die door
erfelijke belasting of een noodlottige omgo-
ving minderwaardig zijn, aldus besloot spr.
