No. 15632.
LËIDSöl MCrBLAD, Saterdag 4 februari. Tweede Blad.
Anno 1911.
Buitenlandseh Overzieht.
Brieven van een Leidenaar.
Financieele Causerie.
Geschiedenis der Haringvisscherij.
Eerste Kamer.
De verhouding tusschen. Kusland en
•F r a ïi k r ij k, die jarenlang zoo liefdevol
is geweest* schijnt door de bijeenkomst fe
Potsdam, wel wat geleden te hebben. De
Franschen kunnen hun jalouzie over de
Russische lonkjes naar Duitsehland niet
verkroppen. Toen eenige jaren geleden te
Parijs het verbond met' Rusland bezegeld
werd, heeft Frankrijk gedacht dat het den
igroofcen vriend uit Oost-Europa nu wel voor
altijd had ingepalmd. Maar het vergal', dat-
'fc Rusland vooral om do dubbeltjes te doen
was. Frankrijk is een rijk land en Rusland
had leeningen te plaatsen. Maar Frank
rijk zag in den machtigen bondgenoot een
wolkomen steun ook voor andere plannen,
en wie weet', of het bij een mogelijk conflict
met Duitsehland niet gehoopt had door dit
bondgenootschap de Duitsohers tusschen
twee vuren te brengen.
Nu blijkbaar Rusland niet' zoo diep door
gedacht heeft als. Frankrijk, maar in de
tegenwoordige omstandigheden en vooral
met het oog op de Perzische toestanden,
aan vriendschap met Duitsehland behoefte
gevoelde, is het naar Berlijn gegaan en heb
is geslaagd
Maar de beroering in Frankrijk om deze
verdeeling van liefde is groot. Telkens
komt zij weer tob uiting. Dezer dagen deel
den wij er reeds staaltjes van mee. Nu is er
weer een nieuwe, interpellatie aangekon
digd, waarin een Kamerlid zal inlichtingen
vragen over een op handen zijnde Russische
leening. Het kon wel eens gebeuren, dat
Frankrijk niet zoo scheutig meer zal blij
ken met zijn geld.
Dè troebelen in Champagne, waar
'wij over bericht hebben, waren voor de re
geering aanleiding om wettelijke maatrege
len te ontwerpen. Thans is een wetsont
werp tot bestrijding van de vervalsching
der champagne-wijnen ingediend en het
vindt veel bijval. Alleen do handelaren in
de goedkoopere soorten, toonen zich onvol
daan. Naar zij meenen, hebben de samen
stellers van 'fc ontwerp vergeten, dat 't aan
deel, dat zij in den handel hebben ongeveer
60 pCt. bedraagt; van de 40 millioen flos-
sohen Champagne, die jaarlijks worden
verzonden, leveren zij er ruim 18 millioen.
De toepassing der wet zal in de eerste ja
ren de prijzen geducht opjagen; alleen cle
handelaars der duro soorten zullen kunnen
koopen, en deze zullen groote voorraden in
slaan om de schade te herstellen, welke zij
geleden hebben door de slechte oogsten der
laatst© drie jaren. De kleinere kooplieden
echter zullen niet kunnen koopen; hun
cliënteel© zal niet dulden, dat de prijzen
worden opgeslagen. Zij zullen derliave hun
eakon moeten sluiten, vooral ook als gevolg
van d© bepaling, dat de wijn bewaard
moet worden in afzonderlijke lokalen. Op
het oogenblik toch is geen kelder in geheel
Champagne te krijgen. Men zal dus terrein
moeten koopen en kelders gaan bouwen.
De rust is thans weer in Champagn©
teruggekeerd, waartoe, misschien ook de
aanwezigheid van veel troepen heeft bijge
dragen.
Nu de R ij k s d a g de wet op de waar-
Ideveme ordering heeft, aangeno
men en daarbij ook, zij het met kleine
meerderheid heeft bepaald, (lat de Bonds-
vorsten zouden worden vrijgesteld, willen
deze zich royaal betoonen en naar verluidt
heeft de Koning van Pruisen reeds het voor
beeld gegeven en meegedeeld dat hij van
het verleende voorrecht geen gebruik zal
maken. Waarschijnlijk waren deze plannen,
van de vorsten reeds bekend tijdens de be
handelingen en hebben daarom verschei
dene oorspronkelijke tegenstemmers 'coen
vóórgastemd. Wij wisten dit niet en a-ls wij
ons wat ironisch mochten hebben uitgedrukt
over de houding* dier leden, die bakzeil
haalden, dan gelieven deze ons excuus te
aanvaarden. Wie achter de schermen kan
kijken, beoordeelt 9oms de zaken heel an
ders dan d© buitenstaander en wanneer
men weet dat de Bondsvorsten van het pri
vilege tooh geen gebruik zouden maken,
kan het hun eershalvo gevoeglijk verleend
worden. Wij zelf zouden in zulk een geval
ook bakzeil hebben gehaald.
In het Pruisische Huis van Af
gevaardigden is het tusschen do
conservatieven en socialisten geen koek on
ei. Eenigen tijd geleden was er een standje
geweest waarvan wij echter niets meege
deeld hebben, omdat het de moeite niet
waard was. De afgevaardigde Hoffmann
had nl. kwestie gehad met den voorzitter,
voai KTöoher. Deze heeft Hoffmann, nadab
hij Slem driemaal tot de orde had geroe
pen, het woord ontnomen. Uit verbolgen
heid over de onparlementaire manieren van
Hoffmann willen de conservatieven nu niet
meer deelnemen aan commissie-vergaderin
gen, waarin sociaal-democraten aanwezig
srijn. En dientengevolge kan ook het Benio-
ïenkonvent, den raad van de leiders van
alle partijen die bij gemeen overleg de OTde
der werkzaamheden vaststelt, niet verga
deren.
Dat ziet er dus eenigszins ohstructionis-
tiaoh uit.
Itn België is weldra la de Kamer
een interpellatie aan de orde, die de ge
moederen niet weinig zal in beweging
brengen. De minister van oorlog, generaal
Hellebaut heeft aan de commandanten last
gegeven om langs vertrouwelijlken weg zich
jvon do politieke overtuiging der miliciens
bp de hoogte te stellen. Wel heeft de minis
ter reeds meegedeeld, dat door dezen maat-
fegel niemand in zijn gewetensvrijheid be
lemmerd is, maar daar neemt men geen ge-
ftoegen mee.
De „ïndépendanoe beige" is van oordeel
ftat het den minister van oorlog niets aan
gaat, of men socialist ïfc dan wel liberaal of
katholiek; hij heeft er sleohte naar te vra
gen of de miliciens goede soldaten zijn, en
het blad acht het juist gezien van den heer
Bertrand, om over dc quaestie een inter
pellatie in te dienen: er moet maar eens
openlijk over de zaak gesproken worden,
opdat het parlement generaal Hellebaut
duidelijk kan maken, dat men in België
niet gesteld is op het „fiches"-stelsel en
dat meeningsvrijheid in het Belgenland
nog geen zmlooze uitdrukking is.
Ónze lichl-ontvlambare Zuidelijke buren
zullen daarover nog wel een woordje wis
selen.,
Uit Mexico komt nog steeds nu en
dan een bericht waaruit blijkt dat het nog
niet geheel gedaan is met den opstand.
Vooral op de Amerikaansche grens wordt
nog druk gevochten. In verband met den
strijd tusschen de opstandelingen en de
regeeringstroepen om Cindad Juarez wordt
bericht dat de politie de kruitvoorraden
van de regeering heeft vernield om ze niet
aan de opstandelingen te behoeven uit te
leveren.
De Amerikaansche consul heeft allen
Amerikaanschen burgers in de stad drin
gend geraden, zich cp Amerikaansch grond
gebied te begeven. Zij behoeven daarvoor
slechts de brug over te wandelen en zijn dan
in Ei Paso, dat in Texas ligt.
Al zijn. deze berichten niet rooskleurig,
verreweg droevige is de verschrikkelijke
wijze waarop de ,,Z w arte doo d", d e
p.e st in Oos t-A z i huishoudt. Bij dui
zenden vallen de slachtoffers. De strengste
maatregelen worden genomen maar niets
helpt. Men zoekt thans den overbrenger cler
ziekte in 'n Siberisch gordeldier, dat de
rol zou vervullen als bij ons de ratten.
De bladen brengen voortdurend de meest
tragische berichten. Vooral in Noord-China
moet het treurig zijn. Wij hopen spoedig
gunstiger berichten te kunnen meedeelen.
CCCXLIII.
Dezer dagen hebben allerlei geruchten de
ronde gedaan over onregelmatigheden die
er zouden zijn ontstaan in de administratie
van de Coöperatieve Brood- en Verbruiksver
eeniging ,,Ons Doel". Het bestuur was door
een motie van wantrouwen tot heengaan ge
noodzaakt, de penningmeester-administra
teur er van door en ja, wat al niet. Later
vernam men meer geruststellende berichten
die blijkbaar kwamen uit den koker van
het oude bestuur, dat nog aan het bewmd
bleef om de zaken te regelen, maar uit het
ingezonden stukje van den in dienst geno
men accountant in het ,,Loidsch Dagblad"
van Maandag, op gezag van den fungeeren-
den voorzitter geplaatst-, bleek toch wel,
dat cr iets niet in den haak is. Ook uit de
circulaire die door de opposanten Donder
dagavond onder do leden en verbruikers is
ver.v-preid en daar odk buiten is' bekend ge
worden, krijgt men den indruk, dat er meer
is dan een gewone ruzie en dat de admi
nistratie op niet onberispelijko wijze
is getoerd. Het schijnt dan toch zoo ver
giekomen te zijn, dat en van de zijde van
het bestuur èn van den kant der oppositie
de politie geraadpleegd is geworden. Het
feit, dat de penningmeester er heb bijltje
bij neerlegde en, hetzij dan zonder of met
voorkennis van het bestuur, de stad verliet?
heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen dat
de kwestie half en half publiek domein is
geworden en nu lijkt het mij het best toe,
dat het bestuur oud of nieuw-' na gron
dig onderzoek, alles was er gebeurd ia,
publiceert, zoodat er niets meer te verden
ken overblijft. Maar overigens geloof ik,
dat èn bestuurden leden beter hadden ge
daan de kwestie binnen de muren van het
administratiegebouw te houden. Men doet
immers liefst zijn vuile wrasch binnenshuis 1
Eerst wanneer er termen aanwezig waren
om er de justitie iu te mengen zou publici
teit noodzakelijk geworden zijn.
In de zusterinstelling „Vooruit" Is dezer
dagen ook een twistappel onder de leden
geworpen, hoewel er de administratie bui
ten scheen te staan en het uitsluitend een
personen-kwestie betrof. Men heeft daar
dan ook opspraak naar buiten weten te
voorkomen.
Terwijl ik dit schrijf zitten de leden en
bestuurders, dio in „Patrimonium" verga
deren, misschien elkaar in hot haar of is,
wat zeker voor de leden en voor de zaak
beter is, reeds de zoen weer getroffen ©n
dan ik'an liet publiek clez© vereeniging ver
der met rust laten. Wanneer ik er ditmaal
een brief aan wijd, dan is dit dan ook min
der over dan naar aanleiding dezer kwestie.
Ik kie9 hier inzake de coöperatie geen
partij. Ik" weet er zijn vurige voorstanders
van coöperatie, en dat zijn niet alleen arbei
ders, meer nog vindt rnen ze onder de
ambtenaren, klein en groot; er zijn ook felle
tegenstanders, die we vooral moeten zoe
ken onder den winkeldrijvenden midden
stand, die zich en niet ten onrechte
in hun bestaan door de coöperatie ernstig
.bedreigd achten. Wij* hebl>en echter de
coöperatie als een maatschappelijk ver
schijnsel te aanvaarden.
De ambtenaar en arbeider ziet in de
coöperatie zijn voordeel en vooral de ver
bruikscoöperatie zal vermoedelijk nog wel
groote uitbreiding krijgen. Men koopt en
produceert bij groote hoeveelheden en de
daardoor verkregen winsten vallen den
verbruikers ten deel, die bovendien con
trole hebben op de kwaliteit van de grond
stoffen voor de produotie en van de waren
die men gebruikt'.
Dat is een niet te gering te achten voor
deel en het behoeft ons zeker allerminst te
verwonderen dab heb ooöperatieve stelsel
steeds veld wint.
Maar het vereenigingsleven in heb alge
meen kost aan de deelnemers veel tijd,
dit geldt vooral aan een coöperatieve ver
eeniging, en hoeveel te meer doet hes dit
van de voormannen, de beheerdera en be
stuurders. Zoolang zoo'n coöperatieve ver-
eeniging nog aan liet begin staat en het
getal leden en verbruikers luttel is, kunnen
eenige ijverige mannen dit in hun vrijen
tijd wel nakomen, doch wanneer, zooals het
met de nu bespreken vereeniging loopt over
een GOO-ial gezinnen die hun brood en
overige levensbehoeften van de coöperatie
betrekken, clan wordt heb een werk van
omvang, dat de bestuurders, die in den
regel ook geen administratieve menschen
zijn, over heb hoofd groeit.
Stellen wé ons èen oogenblik voor dat
één penningmeester de 600 boekjes, waarop
liet benoodigde voor evenveel gezinnen,
elke week móet contrcleeren, het geld
innen, uitgaven voor den inkoop doen, en
dat zoo'n man dan tevens zijn dagelijksch
werk moet verrichten op het kantoor, de
werkplaats of de straat, en daarvoor dus
alleen zijn Vrijen tijd beschikbaar heeft,
dan behoeven we waarlijk niet aan kwade
trouw te denken, wanneer zoo'n administra
tie eens spaak loopt. En waar dan de be
stuurders en commissarissen in den regel
ook geen mannen met buitengewone admi
nistratieve kennis zijn, die de eerste de* bes
te nalatigheid in staat zijn ie kunnen con-
stateeren, daar kan de verwarring wel eens
vrij grooten omvang hebben aangenomen
vóór dat ze aan het licht komt.
Wanneer een coöperatie een omvang
krijgt als die van „Ons Doel", dan is het
een besliste noodzakelijkheid, dab er be
hoorlijk bezoldigde ambtenaren worden
aangesteld, ook voor het administratieve
werk. Zegt men dat dit ©r niét af (kan en
dab de winst dan van geen beteekenis is,
dan zou dat alleen bewijzen, dat in econo-
mischen zin zulk een vereeniging geen recht
van bestaan heeft.
En deze eisdh mogen w,e stellen niet af-
leen ter voorkoming van malversaties in
heb bedrijf of in de administratie, maar ook
met het oog op cle billijkheid en rechtvaar
digheid.
Een werkman of ambtenaar in dienst van
een particulier of van een openbaar lichaam
als de gemeente en clo Staat, moet voor een
zeker loon of bezoldiging arbeid praestee-
ren, vool* een bepaalden tijd. Meestal wordt
die tijd lang genoeggeacht ook met het
oog op de lichamelijke en geestelijke ge
steldheid van den weilknemer. Vandaar dat
er een algemeen© strooming is tob verkor
ting van arbeidsduur. Maar het is dan ook
het recht van den werkgevej voor den tijd,
dat hij iemand in zijn dienst heeft, dat
deze zijn volle kracht aan dit werk geeft.
Doch kan de persoon dat, wanneer hij in
zijn zoögenaamclen vrijen tijd overladen is
met allerlei intensief werk voor zijn ver
eeniging of cöoperatie Een mensch gaat
maar één gang, de werkkracht ook van do
physiek ikraclitigsten is begrensd.
Dit geldt wel het allereerst van de voor
mannen, die meestal niet voor een enkele
♦werkzaamheid buiten den ambtelijken
werkkring worden geroepen.
Ieder kan daarvan in zijn omgeving
wel voorbeelden voor den geest roepen. Er
zijn menschen die voorzitter zijn van dit,
administrateur van dat, commissaris van
weer wat anders, en ten slotte zóó bezet
zijn met allerlei besognes buiten hun eigen
lijk werk, dab niet alleen hun physiek het
zwaar te verantwoorden krijgt, hun gezin
er schade bij heeft, maar dat heb ook een
ernstige vraag is of niet het dagelijksch
werk er onder lijdt. Velen ambtenaren is 'fc
verboden nevenbetrekkingen te vervullen,
de gevallen dat deelneming aan het ver-
eenigingsleven niet toegelaten wordt, zijn
gelukkig nog zeldzaam, maar laten dan ook
de betrokken personen, ambtenaren groot
en klein, vooral zichzelf kennen en niet bui
ten hun beroeps- en ambtsplichten zco veel
op hun schouders nemen, dat zc er of 't een
of het ander in meer of mindere mate door
verwaarloozen. Wie in de vrijheid staan wil
moet zijn eersten plicht trouw volbrengen,
en die eerste plicht is een richtige vervul
ling van zijn ambt en behoorlijk volbrengen
van zijn werk.
Onze causerie omvat ditmaal ©en 14-
daagsch' L) verzicht, omdat wij verleden week
Sir Felix Schuster aan 't woord lieten. In
die tweo Weken, zijn or tweo feiten, die
dor vermelding waard zijn en waaraan, wij
dus ©enig© woorden willen wijden-
Ten eerste de hetere stemming op de Am'e-
rikaansche markt, die ditmaal geheel uit
ging* van Amerika, want zoowel Lonclcn
als Amsterdam volgden do leiding van New-
Yorlc islechts schoorvoetend en ten onzent
waren zelfs verlroopen van 't puhlielc over
wegend, Zooals 't meestal gaat heeft men
zoo langen tijd slecht nieuws gelezen over
Amerika, dat men in do beweerde verbete
ring, die thans plotseling zou zijn inge
treden geen vertrouwen stelt of er althans
geen geloof aan hecht. Men is ©enigszins
huiverig geworden van 't optimisme der
Yankees ©n heeft nog niet vergeten, dat
men aldaar maar al te zeer geneigd is do
zaken rooskleurig voor te stellen in de hoop,
dat daardoor de bet-ere tijden, gedwongen
zullen worden hun intrede te doen. Heb
is zeer zeker moeilijk om to heoordcelen
wat mon 'omtrent Amerika moet gelooven
en wat verwerpen. Wist men dit trouwens
zeker, dan jaou de Amerikaansche markt
ophouden t© zijn, wat zo thans is: con spe
culatie-terrein. Natuurlijk bestaan cr ook
tal van beleggers die een gedoelte van hun
kapitaal onderbrengen in obligation, pre
ferent a of zelfs gewone aandeelen, en wien
do ultra-zenuwachtige fluotuaties der markt
kcud laten, die weten wat zo willen, al
vorens zij van wal steken, en die zich voorts
niet© bekommeren om wat er gebeurt. De
grooto meerderheid dergenen, die „belangd
hebben" bij Amerika is echter van ander
gehalte. Zij volgen de berichten wol de
gelijk en komen daaruit dan maar al te
vaak tot de onjuist© conclusie 1 u
Dc door dc Slecl Corpoïalion gcpobUfêfr-
de kivartaalstaat }>er 31 Dcc. j.l. Ky alles
behalve viool Ijk. Na. de dividcndbclaling op
do gewone en prefeientc-aaudeelcn ten be
drage van 121/; millioen dollars, blijft er
slechts een luttele j/j millioen dollars over,
en aangezien men nog 6 millioen dollars
extra wonscht le reserveeren, is er feitelijk
een tekort van ruim 5 millioen dollar. aar-
lijk, indien 't dividend op de gewone aan-
deelcn op den voet van 5 pC-t- per jaar
gehandhaafd wil blijven, mag er ook wel
een zeer spoedige en ingrijpende verande
ring' ten goedo intreden. Gelijktijdig met
dit slechte Staalrappcrt kwam echter 't
nieuws, dat de Harriman lijnen (1. nion cu
Southern Pacific) besloten liehhen op een ge
deelte van den weg ter lengte van 1673
mijlen dubbel spoor aan to leggen in plaats
va.n enkel. Do heer Ijovett, de president
van de Southern Pacific zcide als verklaring
voor dit besluit, dat dc zaken in 't Westen
zich zoo snel uitbreiden, dat dubbel spoor
een absolute behoefte is en dat de^ tegen-
woordigo ongunstige tijdsomstandigheden
voor de spoorwegen, zoowel wat betreft de
moeilijkheid om nieuw kapitaal to vinden,
als ten opzichte van de opschorting dei- ge
vraagde vTachtverhoogingcn, slechts van tij-
dolijken aard zijn. Dat leest niet alleen op
timistisch en veelbelovend voor de toekomst
maar 't wil ook zeggen, dat <cr voor dub
bel spoor dit jaar circa 300,000 ton rails
noodig zijn, dio alleen reeds 9 millioen doll-
kosten De beoogde verbeteringen zouden
totaal kosten 75 millioen doll,, te verdee-
len over 5 jaren. De vaste stemming voor
Denvers verklaart zich uit de overweging-,
dat de Western Pacific een bron van groote
winsten belooft to woTden voor de Maat-
sohappij, nu blijkt, dat 't Westen zoo
sterk prospereert. Niet lang geleden rede
neerde men juist omgekeerd en noemde den
Western Pacific een blok aan 't been van
den Denver. Het liangt or maar van af
door welken bril de zakeu bekeken worden I
Geeft aan den oenen kant 't nog steeds
groeiende aaptal leegstaande vrachtwagens,
dat in 't H-dangsclie tijdrerk, geëindigd 18
Januari, tot 11,500 steeg, een minder op-
wekkend beeld van do beerscbende actrvi-
teit, aan den anderen kant geven dc ontvang-
cijfers óver de maand December stof tot
tevredenheid Wij citceren o. a. de volgende
Atchison '1,212,000 bruto mem 951,000
doll- bruto meer-
Rock Blond 926,000 doll- bruto meer
937,000 dolt. bruto moer.
Union Pacific 312,000 doll, bruto meer
380,000 doll, bruto meer.
Southern Pacifio 250,000 doll, bruto meel
9,000 doll- bruto meer.
Northern Pacific 624,000 doll, bruto meer
664,000 doll- bruto meer.
Erie R. R. Pacifio 2S,000 doll, bruto meer
51,000 doll, bruto meel'.
Illinois C. 477,000 doll- bruto meer 55o,000
doll, bruto meer.
Missouri K. T. 39S.000 doll, bruto meer
227,000 doll, bruto meer. - -
Louisville 2SS.000 doll, bruto meer 182,000
doll, bruto meer.
Een scherpe stijging ondergingen ook do
aandeelen der z.g. Hill-waarde, vooral de
Northern Pacific, die in enkele dagen 8 pCL
monteerden, lu 't Wekten dus vooral schijnt
de voorspoed in aantocht te zijn. Als nu
do vraebtverboogingen binnenkort worden
toegestaan en vel in zulk een mate, dat do
sterk verhoogde loonen kunnen worden be
streden, dan blijft nog slechts do politieke
onzokerheid, die echter mogelijk oolc nog
wel in betere banen kan geleid warden,
dan men wel cene vreest-. In ieder geval
is dit een kwestie van later zorg en zou
do markt zioli van dozen invloed zeer wel
voor een poos kunnen emancipooreu.
De tweedo factor, dio bespreking' verdient,
is do kolossale rijzing in Olie-aandoelcn. On
getwijfeld was do markt technisch rijp voor
een reprise, wegens do aanzienlijke baisse
engagementen, dio op dit terrein bestonden.
Officieel is cr overigens niets bekend, dat
do ^ijzing zou motivecren, behalve dan do
uitbreiding' van 't kapitaalder Shell, ter
verkrijging van terreinen in Egypte en cenigo
transacties, die do geconsolideerde in Rus
land zou tot stand brengen. 1 an_ den strijd
tusschen de Standard Oil cn de Koninklijke-
Shell-cembiuatio hooren we niets, maar de
overtuiging schijnt zich meer cn meer veld
te breken, dat de laatste combinatie oen te
harde noot zal blijken te zijn voor do kaken
van do Standard Oil. In 't kort resiuuearondo
wat do Koninklijkc-Shell eambinatio eigen,
lijk beteokent, willen we 't volgende even
rclevcea-en: De directeur van de Koninklijke,
de beer Detording, is een man ia do kracht
zijns levens, die in betrekkelijk korten tijd
ccn onderneming, die aanvankelijk van loka
len aard was, gemaakt Irtoft tot een bloeiende
zaak van internationale bfctcekonis, ofschoon
cr tal van moeilijkhoden te overwinnen wa
ren. In 't begin was dc Koninklijke baar
eigen product in ons Indie on ^verkocht t
in do Aziatische markten, China, cn Ja
pan daaronder begrepen. Weldra kwam do
Rothsckild-gTOcp (gerepresenteerd door do
Société Caspicnne) liaar concurrentie aan
doen in deze stroken, met Russische olie en
later do Shell met baar Iudisclio cn En-
gesch-Indische olio. Men kwam toen tus
schen deze groepen tot overeenstemming en
zoo ontstond dc Asiatic Petroleum Company,
die zich speciaal belastte met den verkoop
op do Aziatische markten. Ieder der groe-
pen nam voer Vs deel daarin. Toen bleef
de Standard Oil do eenige concurrent van
beteekenis in 't verro ©oston. Nadab men
do goed© resultaten der overeenkomst had
gezien, leidde dit vanzelf tot overeenkomsten
met anderen. Hot eerst© resultaat was dc
combinatie van allo bezittingen dar Ko
ninklijke met die der Shell. Daarfcoo
de Nedorlandscho Maatschappij opgericht,
genaamd d© Bataafscho PelToleum-Maat,
schappij en een Engelsche Maatschappij do
Anglo Saxon. De eersto kreeg allo
leum-teireinon, do raffinaderijen, en de fa
brieken dor bijproducten, zoowel van do
Koninklijke, als van de Shell. Da tweedo
kreeg all? middolon tot distributie, zooals
schepen, tanks, etc. De Bataafse!" cn de
Angle Saxon hebtoa xodht pp 60 pOt-_ in
de activa cler Koninklijke cn op 4.0 pClv'
in die der Shell. Om den band nog hechter»1
aan te halen, interesseerdo da Koninklijk©,
zich bij ccn belangrijk bedrag in aandeden?
Shell. Naderhand werd opgericht do Gecon?
solideerde Hollaiidschc Potroletim-Mij., waar?
van de Bataafsche ruim de helft aandoe-?'
Icq bezit, terwijl 't restant te Amsterdam;
aan dc markt- werd gebracht- Oorspvonke?
'lijk hield de Geconsolideerde zich hoofdza*
kol ijk onledig met do productie en den ver?
koop van olie en haar bijproducten in Riw
menie, en deed zulks met goed gevolg. To?
sapmn met de Rothschild-groep breidde zij
haar invloedsfeer uit in Rusland, waar zij
do terreinen van 't Ivastek Syndicaat heeft
verkregen. Naarmate de Koninklijke prosper
roerde, hrciddo Rothschild zijn belang in;
aandeel en dier onderneming uit, wat o- a-
blijkt uit do vertegenwoordiging* van Roth-i
schild in 't bestuur van Koninklijke en Gc'-i
consolideerde in den persoon van den lieer:
Lane. Uit 't vorenstaande blijkt dat de Ivo?
ninklijko do kern vormt eener machtige in-:
ternationale groep, waarin do voornaamste!
Engelsche, Franscho en Nederlandsclie ben
langen vertegenwoordigd zijn- Laatstelijk yct-j
luidt nu, dat ook met Nobel een overeen?
komst is gesloten met betrekking tot Rus?
siselio terreinen, in 't bezit dezer groep. Oolc
de Sfceana Roniana zou willen toenadoren,?
AV.
In de maandvergadering der Alij. v. Ncd.-
Lettork. to Leiden, sprak Vrijdagavond
dr.. H. E. van Gelder uit Den Haag over do
Hollxudsohe h a i* i n g v i s s c h e r i j
vóór c. 1600. Spi*. begon met cr op to
wijzen, hoe weinig belangstelling dit teelt!
zoo belangrijke bedrijf aan de gcscliiedkun?
digen had ingeboezemd. De 17de, de 18de cn
de 19de eeuw hebben elk maar één werk
er .over opgeleverd. Het eerste, 'dab van.'
Scmoyns beduidt bovendien heel weinig',
het tweede een paar nummers uit de in?
teressanto vertoogen van Den Koopraa.n'
biedt wel wat meer, terwijl liet derde, het
uitnemende boek van Beau jon in ©lk g*e-:
val de hoofdtrekken van de historie van heli
bedrijf aangeeft. Maar het is, zooals dei
sclir. ook zelf vooropstelt, een schets, ©n;
als antwoord op een prijsvraag' over dö
vissohcrij-wtgving eenzijdig: veel van,
wetten geeft.het, weinig* van mensehen en,
vissclien. Een veelomvattend broimenondeiv
zoek kon er niet aan voorafgaan. Toch zoif
dit vooral voor den cconomisohen kant van
liet bedrijf nog' wel goeden oogst kunnen!
afwerpen. Hot was spr.'s doel daarvan een;
voorbeeld to geven. Ter inleiding schetst©
hij in grccte trekken do geschiedenis van;
liét bedrijf sedert het ©inde der 12de eeuw,
toen men de haring leerde zouten; in licti
eind der 13d© eeuw vindt men do Holl,
visschers reeds onder de Engelsche lcust;
in het eind dm*- l-lde wordt door de bis.
werking' van het kaken de haring* brink?
baar* voor export, het eerste groote neii
dateert dan ook van kort daarna (1-416);
do egionlijko region tent coring van het he?
drijf van Jan van Beieren (1424). Onder dej
Bourgondiërs en Habsburgers neemt de regiem
mcntecring' toe, krijgt men do keliving* van;
het zout, daarna die van de visch. De vang?
tijd wordb vastgesteld. Dan komen in de
16do eeuw de grooto moeilijkheden met do
vijanden, vooral de Frausoho kapers. Con-4
vooicn worden gegeven, of gelast wordt d<S
buizein. zelf te bewapenen. Voor de kosten
wordt een lastgeld geheven; zelfs heb plan,
van ©cn 10d©n penning werd geopperd (lo55)
maar dank de tusschenkomst van Oranje
als Stadhouder niet uitgevoerd. Aan herq!
hoeft de visscherij nog meer te danken^
nml. de instelling van ccn permanent col?
lego ter behartiging van haar belangen (1575)
waaraan ook de inning van het lastgeld werd
opgedragen.
Van dat jaar ongeveer dateert, ook on%
andere redenen, een nieuwe bloei van heb
in 1580/82 opnieuw gereglementeerde
bedrijf. Spx. kan door archief vondsten over
dat "bedrijf sedert dat jaar tot oven na 1600»
meor special© mededeelingen doen; hij vond
nml. in de papieren van een reeder 29 reke
ningen van haringvaarten gedurende <Li©
jaren. Behalve, dat uit die rekeningen blijkt
ho© liet bedrijf cr technisch bijna juist
zoo .uitzag, als hetgoen wij kenden vóór1
de stoomtrawlers zijn er tal van con?
clusies uit 'to trekken voor den ©conomisehen
toestand van hot bedrijf'en de sociale vcir-j
houdingen, waarin liet verkeerde. Met grap hi?
sche vooTstollingen lichtte spr. een statistisch
overzicht dier rekeningen t-oe, waarbij hij
o. a. wees op het groote bedrijfsrisico, maar'
ook op de vrij aanzienlijke winst, geiniéU
deld 12 pCt. zelfs na alle. afschrijvingen.
Spr. wees voorts op do k a pi taais verb oud ing
en toonde aan hóe schip en bemanuing in
do voor vissclien ongeschikte maanden voor
vrachtvaart werden gebruikt. Ten slotte be
rekende spr. met de verkregen gegevens*
hoeveel geld de haringvisscherij oms break si
1600 in Holland in omloop bracht cn ver
werken liet. Tegenover het fabelachtige be-;
drag dat "Walter R a 1 c i g li noemt' in
zijn tendentieus tractaat, was het zijne,:Sl/t
millioen gl(L wol veel lager, maar toch
hoog genoeg ora de groote beteekenis van
dit bedrijf voor Hollands welvaart te doen,
kennen.
In de Eerste-Kamer-zitting* van gisterna-
middag zei de keer 'fc Hooft, den beer
Staal beantwoordende, tot zijn optreden
tegonover dezen alleen genoodzaakt te zijn
geworden in 's lands belang, en wel omdat
de hoor Sta. 1 weigert in to zien den geheel
onvoldoenden algemeen en toestand van on©
leger, en waardoor hij tegenwerkt het stre
ven om de natie ten opzichte van den toe
stand onzer defensie naar waarheid in te
lichten. Dit tooh aóhtfce opr. eon ee^sta
voorwaard© oca tot radical© vorbetering fc*.
geraken.
Do 'hoer Y t m u 1 e n protesteerde t-T
