Van oude scholen en schoolmeesters
komt, voor uw Dota of voor wat ook, en
dit u wordt overhandigd zonder een nat
ten vingerstempc!, moogt ge terdege in
uw handen wrijven.
Het geloof, dat men papier niet aan
moet raken zonder een expresselijk daar
toe belikten vinger, is zoo diep ingewor
teld over dc heelo wereld, dat de uitroei
ing in afzicnbarcn tijd nog wel niet mo
gelijk zal zijn.
Maar wij willen over het wasschen van
borden en ander eetgerei schrijven. Hat ?s
ten minste alvast iets, dat verbeterd van
worden.
Het levert een grootc moeilijkheid op om
borden en iepels cn vorken en al die din
gen zóó to refnigen, dat ze werkelijk
schoon zijn, niet alleen maar zoowat, voor
het oog, maar schoon in den waren zin,
dat er niets meer van het vuil, dat er
aan zat, op is achtergebleven. ®\ls nucn
het goed wil doen, moet er zulk heet wa
ter aan te pas komen, dat zelfs geen
keukenmeid, die in dat opzicht nogal wat
prestee ren kan, het er met haar handen
in uithoudt, en als men de reiniging op
onberispelijke wijze tot een einde gebracht
heeft en men gebruikt een niet onberispe-
lijken doek om de zaken af te drogen, is
het natuurlijk toch nog niet goed.
In een gewoon huishouden en in gewo-
n_- omstandigheden is die bacteriologische
reinheid ook niet zoo noodig, maar ineen
publieke gelegenheid als een restaurant
wordt het iets geheel anders. Daar komt
iedereen, ook mcnschen met allerlei on
behaaglijke kwalen, en het maakt een
groot verschil of wij-uit een kopje of glas
drinken, dat mogelijk nog de sporen
draagt van het gebruik van een broer of
zuster of ander huisgenoot, dan uit een
glas, dat pas de lippen van den eersten
den besten onfrisscbcn of zieken drinker
verlaten heeft.
Wij zullen u niet aan het schrikken ma
ken door tc vertellen van al de levende
waar, die cr aan den rand van eeu
schijnbaar volmaakt schoon glas nog Jcai
kleven. Onze lezers zullen ons op ons
woord wel gelooven. als wij zeggen, dat
volgens versohiltendc onderzoekers diph
theric en andere bacillen zeker uren, en
soms dagen na ernstige pogingen om ze te
verwijderen, op den rand van een glas
kunnen blijven leven. Zij gingen alle dood
als men het gias langer dan vijf minuten
in water van 50 gr. liet liggen, of één
minuut in kokend water. Dan was het
echter met de glazen zelf ook gedaan na
tuurlijk.
In deze omstandigheden was het voor een
doctor uit Keulen, dr. Czaplewski, die zich
zeer voor de zaak interesseerde, een groo
tc vreugde, toen hij een uitnoodiging
kreeg om in het restaurant van den die
rentuin eens te komen zien hoe het eet-
en drinkgerei daar machinaal gereinigd
werd.
Hij zag een machine, die de ding°n vlug
en zonder er iets "van te breken, reinigde,
en, voor het oog althans, onberispelijk
werk leverde. Wat ze eigenlijk doen kon,
bleek hem echter eerst later, toen hij er
in zijn laboratorium proeven mee nam.
De machine bestaat uit twee cylindrischo
ketels, naast elkaar staande» in een ge-
meenschappclijken mantel. Do eerste
dient als wasch-, de tweede als spoelketel.
In den waschkctel komt 70 liters van een
soda-zcepoplossing, die doo: een turbine
op den bodem in sterk draaiende bewe
ging gebracht wordt. Daarvoor is natuur
lijk de een of andere motor noodig. Do
spoelketel bevat alleen zuiver kokend wa
ter van 100 gr.
Het vaatwerk, dat gereinigd moet wor-
deD, wordt in een vertind ijzeren korf
genak; en in den eersten ketel met soda-
zeepoplossing georacht. Dit pakken in den
korf moet met eenigc zorg geschieden, om
het mogelijk te maken, dat alle vlakken
en punten van de borden cn andere din
gen voor de vloeistof bereikbaar zijn.
Het materiaal raag dus Diet gewoon op
elkaar gestapeld worden, maar ook niet
zoo los liggen, dat het door de heftig draai
ende vloeistof tegen elkaar geslagen kan
worden en dus breken.
Voor dit doel zijn voor ieder van de
verschillende soorten voorwerpen, die men
wasschen wil, bijzondere korven gemaakt,
aarin ze gemakkelijk en juist zDoals t-cL
moet kunnen worden neergelegd. Zoo komen
ze «rst ia deD eersten ketel, waarin zc in
20 a 30 sec. volkomen schoon worden ge
spoten en gespoeld, doordat het draaiende
vocht er van alle kanten met kracht tegen
aan wordt geslingerd. Daarna wordt do
korf, alles ook op een zeer eenvoudige en
gemakkelijke manier, naar boven gehaald
en in den tweeden ketel neergelaten. Daar
in blijft hij dan een minuut en als hij daar
uitkomt, is do zaak klaar. Afdrogen is niet
noodig. Door het kokende water zijn de
borden, enz. zóó warm geworden, dat ze
in een oogenblik tijds vanzelf droog zijn.'
Voor dc bediening heeft men niet meer
dan drie personen noodig.
De Koulsche doctor heeft een aanbal on
derzoekingen met allerlei soorten ziekte
kiemen ingesteld, en bevonden, dat ze alle
behoorlijk vernietigd werden.
Een machine a«ls dezo is natuurlijk niet
opeens uitgevonden, maar langzamerhand
ontstaan uit reeds bestaande. Die zijn er
al een aantal jaren, en zeker ook in ons
land wel in gebruik. Niet alleen ter wille
van de restaurants trouwens, maar ook
in het belang van ziekenhuizen, weeshui-
v zen en dergelijke inrichtingen. Tegen het
besmettingsgevaar zullen in de laatste,
vooral in de ziekenhuizen, toch wel voor
zorgsmaatregelen genomen worden, maar
afgezien van de omstandigheid, dat die,
zooals gezegd, nooit afdoende kunnen zijn,
I zijn de economische voordeden zóó groot,
dat ook die er profijt van zullen hebben.
Geen breken meer, zelfs geen beschadigen
door afbreken van stukjes van den rand,
besparing van laDgdurigen en onaangena-
meu arbeid, dat alles maakt de aanschaf
fing vau een Columbusmachine", zooals
deze genoemd wordt, ook voor andere
inrichtingen dan restaurants gewenscht.
vertelde „Tubantius" in het „Wbl. v. 01-
deDzaaI"
Gaan wc de vakken van onderwijs na,
die destijds in de scholen werden onderwe
zen. Beginnen we het eerst met het hoofd
vak: lezen. Dit werd al spellende ge
leerd, gedeeltelijk van het spe-lbord, waar
op de meester de woorden schreef, die
moesten gespeld worden, gedeeltelijk uit
een tweetal boekjes, het kleine en groote
Hanen boek" genoemd, zoo géheeten, om
dat op de titelpagina een haan stond, met
het onderschrift:
,,So wio volkomelijk wil leeren lesen,
Moet in den A. B. C„ geoeffent wesen."
Do Hanenboeken" nu bevatten allerici
spel- en leesoefeningen, maar ook nog het
,,Onzo Vader", de „Tién geboden", het
„Gebed voor en na den eten", en het
„Morgengebed" en het tweede deeltje hield
daarbij nog in: „het algemeen christelijk
gelove", ,,de inzetting van den Heiligen
doop cn van het Nachtmaal Christi", mits
gaders nog een „A. B. C. der pligten", op
rijm in dezen trant:
A.
Al wat kwaad is, moet gij mijden.
B.
Bidden moet gij te aJIen tijden.
C.
Cier u met geen ijdel cleed.
D.
Doe uw naasten nimmer leed.
Voor de verder geoefenden schreef dc
meester elke week met grootc letters, zoo
dat ieder leerling het zien kon, één of twee
woorden van 15 tot 20 1 tergrepen op het
bord, die dan in koor moesten gespeld
worden, zooals bijv.
Con stan ti nop oli ta ansche
Vrouwenkleedcrdracht
Die woorden werden gespeld, steeds met
herhaling van de reeds gespelde lettergre
pen, nl.c,o, n, con, s, t, a, n sta-n
constan, t, i, ti, tanti, eonstanti, enz.,
een oefening, die nogal vrij lang aanhield,
on naar ons inzien een vrij kluchtigen in
druk op een toehoorder moest v 'ken.
Konden de leerlingen behoorlijk lezen,
dan kregen zij een boek. geprent, d.i. ge
drukt, met een géschreven tettec. Groo-
tendeels waren het Bijbelscho -e*.-jalen,
/ooa-ls: „de Historie van Joseph, Da
vid. van Tobias, van Judith, Susanna, den
Verloren Zoön" en andere. Als kinderlec
tuur gebruikte meü ook boeken, waarvan
dc inhoud aan middeleeuwsche romans
van Spaanschen cn Arabischen oö'rsprong
ontleend was. Tegenwoordig zou men zicli
en terecht wel wachten kinderen dergelij
ke lectuur in handen te geven, maar de
school meesters van dien tijd schijnen in
dat opzicht niet zoo nauw gezien te heb
ben cn maakten de opmerking waar van
zeker schrijver, die zegt, dat onze Vaderen
in hun jeugd lang niet met melk g voéd
werden.
Do schoolmeester vam dien tijd was een
groot kunstenaar met d© pen.' In de school
hingen tal van prod ;cten zijner kunst.
Daarom werd van het schrijfonderwijs ook
heel wat werk. gemaakt.
Niet evenwel met hetzelfde doel als in
onzerj tijd, die met dc practijk van Hbt le
ven rekening houdt en schr jvers tracht to
vermen, met een nette, duidelijke hand.
Destijds was men er op uit van de jeugdi
ge schrijvers calligrafen, kunstenaars met
dc pen, te maken. Do schrijvers schreven
naar op bordpapier geplakte „exempelen"
en legden hun „arksel" een in vieren ge
vouwen vel schrijfpapier op een z.g.
schooldoos, die zij op de knie vasthielden.
Do onderwijzers van dien tijd waren niet
alleen uitmuntende schrijf-, maar ook dege
lijke rekenmeesters. Op hun bekwaamheid
in dezo hopen wij later nog terug te ko
men. In de school werd met z.g. legpen
ningen, die alle toen bestaande munten
vertegenwoordigden, op een rokenbord ge
rekend. Aan rekenboeken was toen al
evenmin gebrek als in onzen tijd. Een be
kend rekenmeester was destijds Willem
Bartjens, eerst schoolmeester ce ZwolBe,
later te Amsterdam, van wien'ue bekende
uitdrukking: „Hij kan rekenen als Bart
jens" afkomstig is.
Hij schreef o.a.: „Vornieu Tinge,
waaruit men meest al do grondregelen der
Reeckenkonst kan leeren,'' waarvan hei.
eerste deel 176, het tweede 273 bl. inhoudt.
De scholieren leerden ook brieven „dig-
ten", d.i. schrijven. Tal van handleidingen
of brievenboeken, waren hiervoor versche
nen, o.a. van Borent. Hak voort. school
meester te Zwolle, dat was getituleerd
„Gcmeene Zendbrieven, zo die in dc Duyt
se scholen van Nederland worden geleert,
met bijvoeging van verscheiden noodza
kelijke dingen, als Requesten, Houwelijks-
voorwaarden, Accoorden, Paspoorten, Be
stedingen, Heer en Rentebrieven, Quitan-
tien, Huurceduilen, etc. door Berent Hak-
voort, schoolmeester tot Swol, Anno 1696."
Wie het „brievenboek" had doorgewerkt,
kreeg in het „Titelhoecksk.n" gelegenheid
ken dis tc maken met allerlei titulatuu-
van den Keizer tot den eenvoudigstcn bur
ger toe. Bohalvo gewone brieven aan
ouders, bloe'dvorwanten cn vreemden, leer
den de kinderen ook Nieuwjaars-, Paasch-,
Kerstmis- cn Kermisbrieven aan Ouders
of naaste familie schrijven.
Aardrijkskunde en geschiedenis behoor
den'destijds niet tot de vakken van onder
wijs. Toch werd iets aan geschiedenis „ge
daan" cn wel door lectuur uit boeken, die
..Spieghels" heetten, zooals: „Spieghel der
Jeught of te Korte Kronyck der Neder-
landsche geschiedenisse" n historie
van den 80-jarigen oorlog van 156S1611.
Ook verschenen tal van „Spieghels der
Spaanscbe tyrannije, geschiet in dc Ne
derlanden, in Wcst-Indiën, in Mexico"
enz. en later, na 1672, een „Spieghel"
der Fransche tyrannije". Met ellendige
houtsneden, voorstellende allerlei wreed
heden, door Spanjaarden en Franschen,
hier en elders bedreven, -varen de „Spieg
hels" versierd Met de waarheid werd
het niet te nauw gonomen en de voorga
zette kost was zoodanig bereid en gepeperd,
