a
Courant wordt dagelijks, met uitzondering
van (Zon- en feestdagen, uitgegeven.
Dit nommer bestaat uit
TWEE Bladen.
Eerste Blad.
Red.-Znidalrikaauselie Vereeniging.
Leirfen, 15 Januari.
,|K 12851
W*oensdag 15 Januari.
A®. 1902.
IEIDSCH
DAGBLA
PRIJS DEZER COURANT:
'Voor Leidon por 8 maandenf
vBuiten Luiden, per looper en waar agonton gereatigd illn 1.80
■-Franco per post
PRIJS DER ADVERTENTIE!!:
Van 1 6 regels f 1.05. Iedore regel meer f 0.17 Grootere
lettere naar plaatsruimte. Voor het incasseeren buiten de stad
wordt f 0.05 berekend.
Afd. Leiden en Omstreken.
Ontvangen bU den Penningmeester, Zoeter-
froudeche Singel 41: -
Door bemiddeling van het Letdsch Dagblad:
Gecollecteerd op de uitvoering van 13 Januari
floor de „Harmonie van Warmond" f 6.25
Op den verjaardag van vader Willem. 2.—
Gecollecteerd op een verjaarpartU van
4en Boerenvnend1.01
Gecolleoteerd op den verjaardag van
fan 1-20
Opgehaald op Doortje's verjaardag„0.31
Overgehouden van een Portret 0.15
Bedragen kunnen worden toegezonden aan
Jflen Penningmeester of aan het Bureel van dit
{Blad.
Men deelt ons mede, dat in de volgorde der
opera's, welke Vrijdag a. e. in den Schouwburg
'alhier worden opgevoerd, verandering is ge
{komen, zoodat eerst zal worden vertoond
i#I Pagliacci" en daarna „Cavalleria Rusticana."
Het sedert eenige dagen loopend ge
rucht, dat ,,De Doge van Venetie", quasi-
ernstige opera van Joh. Wagenaar, den ^wel
bekenden geestigen Utrechtschen toonkun
stenaar, hier ter stede zou worden opge
roerd, wordt ons bevestigd. De datum is
jyaetgesteld op Maandag 10 Februari.
I Dit geestige werk werd voor het eerst in
('het vorig jaar le Utrecht net enorm succes
j (opgevoerd, doch over een uitvoering elders
{kon niet worden gedacht eerstens omdat hc-t
groot ensemble van uitvoerenden, allen dilet-
ftant-kunstenaars, niet zoo gemakkelijk veree-
j nigd kan worden, en in de tweede plaats om
jide zeer aanzienlijke kosten aan een opvoe-
I ring in andere steden verbonden. Solisten en
'koor alleen bestaan uit ongeveer honderd
personen.
Toch ia nu het plan voor een tournee
i fvormd, omvattend Amsterdam, Leiden, Den
jHaag enz., waarbij het Utrechtsch stedulijk
örkest zijn medewerking, ook voc zelfstandi-
i ge orkestwerken, zal verleenen.
j Het vooruitzicht belooft dus heel veel en
jvij hopen spoedig iets naders hieromtrent
1 ite kunnen mededeelen.
De vrijz.-demoer. kiesvereoniging Voor
uitgang", zal Vrijdagavond a. a. in het Nut,
alhier, oen cursusvergadering houden, waar
in mr. J. van Drooge, redacteur van hct-So-
'ciaal Weekblad, zal spreken over: Hand
having der sociale wetten." Deze vergadering
is uitsluitend toegankelijk voor de leden, die
lachte r het recht hebben belangstellenden te
jintroduceeren.
Op het concert van 29 Jan. a. 8., gearran-
fgeerd door de Muzikale Commissie van den
jNed. Blindenbond, zal mevrouw De Witt
iHuberts door afwezigheid tot haar leedwezen
jTerbinderd zyn haar medewerking als sopraan-
f soliste te verleenen. Zeer welwillend heeft
i thans mejuffrouw M. van Rhyn, uit Utrecht,
[zich bereid verklaard de sopraan-party op
)Bich te nemen.
Bij Kon. besluit zijn de daarbij aange
prezen pensioenen verleend aan de npgenoem
de hoofden van en onderwijzers (eressen) aan
('openbare lagere scholen: A. Visser, hoofd Le
HKapclle, /6S4; P. v. d. Dussen, hoofd te
i Strijen, 700J. D. van Wijk, hoofd te
'•Leiden, ƒ1723; W. Reabel, hoofd te Tilburg,
1067G. B. B. de Graaff, hoofd te Wil
lemstad./ 1067; G. A. Vorsterman van Oijen,
'hoofd te Aardenburg, 1267; L. Boersma,
onderwijzer te Harlingen, 534; S. Saarloos,
fgeb. De Koning, onderwijzeres te Dordrecht,
200; J. Gerritsen, hoofd te Laag-Soeren,
(gemeente Itheden, ƒ634, H. W. de Heus,
[hoofd te Amersfoort, 1134; W. S. van der
''Mei, onderwijzer te Haulerwijk (boven), ge-
jmcente Oo§tellingwerf 299; O. D. de Mar-
•ïée, onderwijzeres te Rotterdam; 374; E.
•W. Stevens, onderwijzeres te Rotterdam,
460; C. Bakker, onderwijzer te Delft,-ƒ600.
f Zondagnamiddag overleed te Amsterdam
jin Het gesticht der broeders van den H. Jo-
j annes de Deo aan de Keizersgracht, na voor-
izien te zijn van de HH. Sacramenten der
{Stervenden, de zeereerw. heer J. Borghols.
De overledene was in 1850 geboren en ont-
(jving in 1875 de H. Priesterwijding. Na in
[Verschillende parochieën als kapelaan te zijn
'werkzaam geweest, word hij benoemd tot pas-
jtoor te IJmuiden, later te Sassenheim. Hier
bleef hij de herderlijke bediening waarnemen
j totdat zijn wankelende gezondheid hem noop-
ite ontslag aan te vragen. Sedert een paar
jaren verbleef de overledene in eerstgenoemd
■gesticht waar hem in de functie van 1 i b r o-
r u m censor voor het bisdom Haarlem,
'zijn uitgebreide kennis uitstekend te stade
kwam.
In de te Utrecht onder voorzitterschap
Van proi E. H. van Leeuwen, gehouden le
denvergadering van de Christelijk-Histori-
sche Kiezersvereeniging (do vroegere afdee-
ling Utrecht van den Christelijk-Histori-
6chen Kiezorsbond) werd een nieuw bestuur
van 9 leden gekozen, ml. de hecrcn Prof. dr.
E- H. van Loeuwen, Th. Stuivenberg, F.
Maljers, W. T. A. Vermeulen, C. L. dc Leur,
Jhr. mr. F. H. Radeinacher Schorer von
Nieuwerkerke, G. A. baron Van Till, P. J.
van Endt en D. Kruyf.
In een vergadering van het comité te
's-Gravenhage voor vervroegde winkelsluiting
werd de bereidverklaring van den minister
van binnenlandsche zaken, om tot wetteiyke
regeling mede te werken, met grooten byval
ontvangen. Besloten werd op het voetspoor
van Amsterdam te trachten van den Haagschen
Gemeenteraad te verkrijgen een plaatselijke
regeling van vervroegde sluiting voor winkels,
kantoren en magazijnen. De aamenwerking
met patroon8vereenigingen is nog niet ver
kregen. Goedgekeurd werd de houding van
den voorzitter van het comité, den heer Haver,
die op de vergadering van het comité te
Amsterdam Ijverde voor oprichting eener
algemeene vereeniging over het geheele land
en aansluiting der kleinere steden aan de
beweging, die zich steeds uitbreidt. Het houden
eener monstervergadering te Amsterdam of
to 's-Gravenhage van aangeslotenen ligt in
het plan. In een volgende vergadering zal do
JVereeniging voor Den Haag definitief worden
samengesteld. Geprotesteerd werd tegen het
optreden der Kiesvereeniging „De Middenstand"
tegen het streven van het comité, bepaaldelijk
by de jongste verkiezing der Kamer van
Koophandel. De tegenstanders werden opge
roepen tot een gedachtenwisseling met voor
standers.
Nog werd gewezen op de wenschelljkheid
van een Kamer van Arbeid voor het winkel
bedrijf in het belang der winkelbedienden.
In plaats van den heer De la Rivière, die
bedankt had, werd de heer Pauptit tot penning
meester gekozen.
De voorstelling van ,,Faust" door het
Amsterdamsch Lyrisch Tooneel in het Pa
leis voor Volksvlijt, had gisteravond voor
een vol huis plaats, bij gelegenheid dat de
heer Johan Schmier zijn zilveren jubilé als
zanger vierde. De opvoering had zeer veel
verdienstelijks. Jammer dat de heer Schmier
(Mephisto), ten gevolge van een lichte ver
koudheid, de toegevendheid van het publiek
moest doen inroepen.
Waren den jubilaris na de eerste akten
reeds bloemen overhandigd, de regen van
geschenken kwam na do kerkscène. Tc mid
den van confraters en vrienden werd naast
een schat van bloemen hem door mej. Sohns
(Siebel) een gouden horloge uit naam der
leden van het ,,A L. T." geschonken; ande
ren vereerden hem een wandelstok, een gou
den ketting en nog veel meer. Ook ontbrak
het niet aan toespraken, zelfs in verzen.
De 1ste luit. M. G. Labree van het 5de
rog. inf., zal 31 dezer van z|jn detacheering
by het lste reg. ve&t.-art. te Utrecht, naar
zyn korps terugkeeren.
Te Groningen zal vanwege de anti
revolutionairen in de provincie van dien
naam, op 20 Maart een partijdag plaats
hebben. Als referenten zullen optreden: prof.
dr. H. Bavinck, van Kampen, over: „De
sociale kwestie en de kerk"dr. R. J. W.
Rudolph van Leiden, over„De sociale kwestie
en het huisgezin" on ds. A. S. Talma, lid der
Tweede Kamer, over„De sociale kwestie en
de overheid." (Ned.)
H. M. de Koningin maakte gistermid
dag den dagelijkschen rijtoer met H. M. de
Koningin-Moeder in eon victoria.
De uitnoodigingen voor het gala bal
op aanstaanden Vrijdagavond ten Hove zijn
dit jaar gedaan vanwege H. M. de Koningin
en Z. K. H. den Prins der Nederlanden.
Men meldt uit Amsterdam, dat Willem
Kes een uitnoodiging heeft gekregen om te
Madrid twee concerten te dirigeeren: 26
Januari en 2 Februari, aan welk verzoek hij
hoopt te kunnen voldoen, hoewel de voorbe
reiding van de opvoeringen van Wagncr-
opera's te Moekou veel van zijn tijd in beslag
neemt.
Aan het Engelsche gezantschap in Den
Haag zullen twee danssoiréee gegeven wor
den, de eerste op Vrijdag 24 dezer, de tweede
op Vrijdag 7 Februari.
De gisteren in Den Haag gehouden buiten
gewone algemeene vergadering van aandeel
houders der „Sumatra-Palembang-petroleum-
maatscbapplj" had ten doel de aandeelhouders
In de gelegenheid te stellen kennis te nemen
van eenige hoofdbepalingen van een te sluiten
contract met de „Kon. Ned. Maatschappij tot
Expl. van Petroleumbronnen in Ned.-Indiö",
welk contract moreel reeds gesloten is.
Na eenige toelichtingen van het contract
werd de vergadering gesloten.
By deNed.-Herv. Kerk waren op 1 Januari
jl. 289 predikantaplaatsen vacant, d i. 13 minder
dan op 1 Januari 1901.
Ned.-Herv. Kerk. Drietal te Amsterdam
(29«te predikantsplaats) ds. E. J. W. Posthumus
Meljes, te Middelburg, ds. A. Klap, teVelzen,
en ds. J. Reynenberg, te Kampen.
Hr. Ms. pantserdekschip „Utrecht",
onder bevel van den kapitein ter zee A. G.
Ellis, is 11 dezer te üuragao teruggekeerd.
-De adelborst der lste klasse bij de Ko
ninklijke Nederlandsche Marine-reserve N.
J. Vermeulen, wordt met 21 dezer geplaatst
aan boord van Hr. Ms. monitor „Reinier
Claeszen."
De kapitein Petri van het korps genie
troepen is opnieuw belast met do functie
van eeerstaanwezend ingenieur te Utrecht en
zulks wegens de langdurige ziekte van den
tegenwoordigen functionaris, den majoor-in
genieur Weijler.
Gekozen is tot lid der Provinciale Sta
ten vafl Utrecht voor IJselstein jhr. mr.
J. B. L. C. C. de Wijckerslooth de Woerde-
stcijn te Utrecht (R.-K.).
Het stoomschip „Koning Willem III",
van Batavia naar Amsterdam, vertrok 10
Jan. van Padang; de „Teucer", yan Amster
dam cn Liverpool naar Java, passeerde 12
Jan. Gibraltar; de ,,Gedé", van Rotterdam
naar Java arriveerde 12 Jan. to Southamp
ton; de ,,Bogor", van Stettin naar Rotter-
dam, passeerde 12 Jan. Brunsbuttel; de ,,Jo-
mina", van Rotterdam naar Batavia, pas
seerde 13 Jan. Perim; de „Prinses Am alia",
van Batavia naar Amsterdam, vertrok 13
Jan. van Port-Said; de „Soembing", van
Rotterdam naar Java, passeerde 11 Januari
Fortespurria; do „Sindoro", van Batavia
naar Rotterdam, passeerde 12 Jan. Gibral
tar; dc „Zaanland" vertrok 12 Jan. van Bue
nos-A y re's naar Amsterdam.
Alkemade. Aan het adres van mevrouw
Waszklewicz la verzonden een bedrag van
f 180 als opbrengst dor collecte alhier ten
behoeve der behoeftige Boerenvrouwen en
kinderen in Zuld-Afrlka gehouden. De ver
schillende dorpen brachten opOude-Wetarlng
80.81'/,, Nieuwe-Wetering f 24.14, Ryp-
wetering f 45.50 en Oud-Ade f 29.54'/a.
In De Kaag ia reeds vroeger gecollecteerd
en verzonden, terwijl in Roelofarendsveen
voor dit doel nog een collecte moet worden
gehouden.
Yoor de hier Maandag gehouden insohrU-
ving voor de Militie meldde zich o. a. ten
Raadhuize een 19 jarig jongeling aan, die de
respectabele lengte had van 1.965 M.
Roolof-Arendsveen. Het fanfarekorps
„Liefde voor Harmonie" gaf gisteren in de
bovenzaal van den heer Wagenaar, zijn eer
ste uitvoering in dit jaar voor de eereleden
en donateurs van het gezelschap. De zeven
nummers van het programma werden onder
de voortreffelijke leiding van den heer Van
Oeffeit, uit Leiden, met juistheid en smaak
uitgevoerd. Den executanten evenals hun
leermeester, komt een oprecht woord van
welverdienden lof toe. Bij vele dergelijke ver-
eenigingen op het platteland bewondert men
neen verbaast men zich vaak over de
kracht der longen van dc spelers -- zóó wordt
het koper in trilling gebracht hier hoort
men waarlijk spelen. Indien de werkende
leden slechts volharden in hun oefeningen
eü het vaandel trouw blijven.,, dan kan dit
korps, aldus geschoold, het ver brengen in
de kunst. Ter afwisseling werden door de
leden eenige voordrachten gehouden. Het
tooneclstukje „Tsaar Peter do Groote te
Zaandam" werd goed gespeeld en verwekte
in de volle zaal een herhaaldelijk en daverend
applaus.
Vermoedelijk ten gevolge der duister
nis geraakte gisteravond de reeds bejaarde
weduwe G. Hoogenboom in de Veenwete-
ring. Niemand had het ongeval opgemerkt.
Een voorbijganger bespeurde nabij een lan
taarn een mcnschclijke gedaante in het water
zoodat hij spoedig middelen tot redding aan
wendde. De vrouw, die reeds eenigen tijd
in het water had gelegen en bewusteloos was,,
werd door den inmiddels ontboden arts dr.
Van Dillen bijgebracht. Haar toestand is be
vredigend.
Wassenaar. Gisteravond gaf de Tooneel-
verceniging „Wassenaar" een voorstelling
aan het Boschhek.
De optredenden kweten zich bijzonder
goed van hun taak en verwierven dan ook
den warmen bijval van bet publiek.
In het bijzonder verdienen de heeren V. d.
Meer, Schrama, Van Leeuwen en Tuin _een
woord van bijzonderen lof.
Moge de Tooneelvereeniging „Wassenaar"
spoedig weder optreden 1
Warmond. Maandag-avond gaf de muziek-
en tooneelvereeniging „Harmonie van
Warmond", in het lokaal „De Zon" alhier
haar eerste uitvoering in dezen winter.
De afdeeling Muziek, bestaande uit zeven
nummers, werd op zeer verdienstelijke wijze
uibgevoerd.
Een woord van lof aan de leden en hun
directeur, den heer J. Oostelaar I
Na de pauze werd opgevoerd het blijspel
met zang in één bedrijf „Hard gaat ie". De
verschillende rollen bleken in goede handen
te zijn; de opvoering viel zeer in den smaak,
getuige het applaus, hetwelk bij het einde
aan de opvoerders werd gebracht.
Ten slotte werden wij i.n de gelegenheid
gesteld kennis te maken met twee voordrach
ten, n.l.„Naar de Wandelpier" en
„Meerenberg en Medemblik", welke door den
heer J, v. d. V. heel aardig werden voorge-
dragejt*
Gaarne brengen wij hem bij deze onze
warme en welverdiende hulde, eu roepen
allen, die medegewerkt hebben om dezen
avond voor do aanwezigen te doen zijn een
genotvolle, een spoedig en hartelijk tot weer
ziens toe.
Woubrugge. Loop uer bevolking gedurende
het jaar 1901. Werkelijke bevolking op 31
December 1900, 997 m., 1007 v., totaal 2004.
Vermeerdering gedurende het jaar, door ge
boorte 36 in., 28 v., tot. 64; vestiging 56 m.,
54 v., tot. 110. Geheele vermeerdering 92 m.,
82 v., tot. 174. Vermindering gedurende het
jaar, door sterfte 19 m., 23 v., tot. 42; ver
trek 61 m., 81 v., tot. 142. Geheele vermin
dering 80 in., 104 v., tot. 184. Verschil
tusschen vermeerdering en vermindering 12
m. meer, 22 v. minder, tot. 10.
Bevolking op 31 December 1901: 1009 m.,
985 v., totaal 1994.
De vóór onheuglijke jaren hier opgerich
te Dames-vereeniging Dorcas" heeft thans
ook weder haar gewone jaarlijksche uitdee-
ling gehouden, van in hare bijeenkomsten
vervaardigde handwerken, en aangekochte
kleedingstukken. Menige vrouw uit de be
hoeftige klasse wordt door Dorcas" zoo
doende gesteund, en gevoelt zich aan dezen
goed doenden dameskrans verplicht. Mejuff.
Drenthen had ditmaal de regeling en uifc-
deeling op zich genomen
Zoetermeor. Uit 52 sollicitanten Is tot
hoofd aan de school voor Chr. Nat. onderwijs
benoemd de heer D. Biezebos, onderwijzer aan
de Chr. school te Kampen.
De wording van literaire kunstwerken.
Hedennamiddag te twee uren aanvaardde
dr. G. Kalff, als opvolger van wyien prof. dr.
Jan ten Brink, by de faculteit der letteren en
wysbegeerte, het hoogleoraarsambt aan de
Ryks Universiteit alhier met een rede „Over de
wording van literaire kunstwerken".
Spr. begon met den ontwikkelingsgang van
menige wetenschap te vergeiyken met de
■panrüps, zooals zy voorwaarts kruipt of
opwaarts klimt. Afwisseling is er tusschen het
rusteloos onderzoek, het voortdurend kennis
vermeerderen en het zich bezinnen en reken
schap geven. Do meesten werken, anderen
staken den arbeid en plegen raad met het
verledene met het oog op de toekomst.
Zulk bezinnen en zich rekenschap geven
ziet men in de „Introduction aux Etudes
Historiques" van Langloia en Seignobos, zulke
wegwyzer8 in Tiele's „Inleiding tot de Gods
dienstwetenschap", in Pauls „Principien der
Sprachgeschichte".
Zoo in de studio der literatuurgeschiedenis
en in-wetenschap ziet men het onderzoek
telkens poozen en den loop wenden in menige
richting.
Sinds na de Renaissance de literatuur
geschiedenis nieuw leven kreeg, door Lessing't
geniale onderzoekingen hooger eischen leerde
stellen, sinds Herder haar blik verruimde,
zyn de voortbrengselen der letterkunde steeds
hooger gesteld. Gebrs. Grimm, Paulin Paris
en Fauriel, Warton en Tiraboschi, te onzent
o. a. Van Alphen, Jeronimo de Vries en Willem
de Clercq gaven een door velen gevolgd voor
beeld. Wat in handschriften verscholen lag
werd te voorschyn gehaaldmen trachtte
de ontwikkeling eener nationale literatuur
beter te overzien, het oigenlyk wezen der
literatuur te leeren kennen, en daaraan danken
wy menige voortreffelyko bydrage voor onze
wetenschap.
De velden van onderzoek breiden zich steeds
meer uit, waardoor onwillekeurig het gevaar
dreigt her- en derwaarts te dwalen in plaats
van een vasten koers te houden. Vandaar
de poging van sommigen om veiliger wegen
te vinden en vertrouwbaarder toetssteenen.
Spreker herinnert aan de pogingen in dien
geest van Grant Allen in zyn Physiological
Aesthetics, van Hennequin, e. a., terwyl hy
vooral do aandacht vestigt op het nog slechts
half voltooid werk „Prinzipien der Literatur-
wissen8chaft" van den Duitschen hoogleeraar
Ernst Elster, die in aansluiting by het psycho
logisch stelsel van Wundt de poëtische levens
opvatting tegenover de logische en moreele
gesteld heeft.
Behoort tot het schry ven van zulk een boek
moed, misschien wel overmoed, „zyn wy nog
zoover niet", zooals sommigen zeggen, er is
hier voor die afkeuring wel eenige grond,
omdat de psychologie ons nog zoo weinig kan
verklaren van het inneriyk leven der menschen,
vooral van die „beimlykbeid der heiralykheden"
het ruischen der verborgen bronnen, waaruit
de goddelyke poëzie opwelt terwyi het voorbarig
schynt zich nu reeds te richten alleen naar
Wundt. Toch meent spr by al de opmerkingen
over Elsters werk gemaakt, dat er uit dit
bo6k vry wat te leeren valt, al is het voor
„Prinzipien" te wydloopig en heeft het nog
andere gebreken.
Spr. wil in afwyking van den door Elster
gevolgden weg een poging doon om een
vraagstuk, door hem slechts terloops aange
roerd, eenigszins uitvoeriger te behandelen:
de wording van literaire kunstwerken. Hy
zal trachten door het byeenbrengen, groepeeren
en bespreken van eeu aantal feiten, aan de
literatuurgeschiedenis van verschillende volken
ontleend, eenig licht te werpen in het duister,
dat ook dit punt bedekt.
Sprekende allereerst ever den aanvang dier
wordiDg, zegt spr., dat voor hem lust en
onlust de voornaamste bronnen der poözie zyn
en de poëzie zelve cene bevryding, bevryding
van de overvolheid eener stemming, die het
gomoed bezwaart en drukt, dat de poëzie
geboren wordt uit den drang, waarop Vondel
het oog had in do bokendo verzen
maar wat op 's harten grond leyd,
Dat welt me na de keel; ick wordt te
[styf geparst
En 't werkt als nieuwe wyn die tot de
[spon uytbarst.
Wat omtrent don oorsprong der poëzie aan
het licht is gebracht, bevestigt Turgot's woord:
„Des hommes grossiers ne fout rien de simple
Wat van de wording der kunst in 't algemeen
gezegd is, nl. dat vooral by primitieve volken
de zoogen. belanglooze artistieke aandrift
dikwyls gepaard gaat niet eenig persooniyk,
politiek zedelyk of godsdienstig belang, schynt
te gelden voor de wording der primitieve
poëzie. Spreker voegt hier nog een en ander
by over den in den dichter steeds aanwezigen
drang tot scheppen, die zich van tyd tot tyd
openbaart, maar vaker latent blyft. Een onzer
jongere dichters heeft op voortreffelyke wyze
die „inwendig ruischende zielsmuziek" biyk-
baar uit eigen ervaring beschreven, ons
duideiyk gemaakt dat een waar dichter, als
hy gestemd wordt om een vers te schry ven,
diep in zich iets voelt trillen, als zacht
rhythmisch zingen, buiten al bewuste willen
en weten, en uiten om." (W. Kloos).
Spr. toont aan dat die voorstelling door de
literatuurgeschiedenis bevestigd wordt en
noemt daarvoor Schiller, Vondel.
Overgaande van den oorsprong der poëzie
tot haar wording in den gewonen zin des
woords, en de vraag stellende: wat gebeurt
met de dichterlyke kiem na de ontsluiting?
tracht spr. in de verwarrende massa van
vorschynselen eenige scheidende lynen te
trekken, eenige groepen aan te wyzen. Hy
maakt allereerst onderscheid tusschen de
wording der zoogenaamde volksliteratuur en
die der meer individueele literatuur, wat spr.
breedvoerig uiteenzet, het onpersoonlyke, het
spontane, het vaak kunsteloos samenvoegen
of aaneenrygen der deelen van de volkspoëzie
tegenover het persoonlyke, het beredeneerde,
het zelfbewuste van de individueele poözie.
Bestaat er dus grond voor scheiding, in
de literatuur uit tydperken eener ontwik
kelde beschaving kan de volkspoëzie blywu
bestaan naast de individueoio poëzie, morkt
men In de werken van een zelfden dichter
heide soorten op, zyn er talryke overgangs
vormen tusschen beide aan te wyzen.
Een tweede scheidingslijn is te trekken door
uiteen te zetten, wat in de dichterlyke werk
zaamheid, in de wording van een literair kunst
werk, onbewust is, wat bewust.
Tot het onbewuste behoort zeker het rhythme,
dat uit de poëtische stemming geboren wordt
verder wyst spr. op het onbewuste in het ge
bruik dor taal by een paar schry vers van vei-
schille'nden tyd en zeer verschillend karakter
„Bilderdyk en de Italiaansche romancier d'An-
nunzio." Ook in de conceptie van literaire
kunstwerken moet vry wat als onbewust wor
den beschouwd, zooals blykt uit een verge-
lyking bv. van Vondels en Schillers Maria
Stuart, zyn Samson met dien van Milton,
Hooft's Ware n ar met den A vare, en wyst
spr. op de aanmerkeiyke verschillen in de
wyzen van bebandeliDg der stof, verschillen
teruggebracht tot verschillen van tyd, volks
aard en beschavingstoestand, te verklaren deels
uit de verschillende wyzen, waarop de ver
beelding der dichters zich openbaart in het
scheppen van een literair kunstwerk.
Nadat spr. een en ander heeft uiteengezet
vervolgt by met te zeggen dat het soms moeilyk
is de grens to trekken tusschen bewust en
onbewust, terwyl de overgang van het laatste
in bet eerste een punt van onderzoek moet
blyven. Het zelfbewust verstand mag in vele
gevallen een belangryk aandeel hebben gehad
in het ordenen, wyzigen, aanvullen of ver-
wydeien van poëtische elementen, die dooi de
onbewust werkende phantasie waren byeen-
gebracht, ook elders zal men een dergelyken
overgang moeten aannemen, wat door spr.
met tal van voorbeelden wordt opgehelderd.
Bewust zyn verder die wyziglngon en ver
anderingen onder het lezen in hot werk gebracht,
omdat het vers niet juist uitdrukte wat de auteur
op dat oogenblik voelde, m. a. w. zelfcritiek,
zooals men daarvan tal van voorbeelden aan
treft in de handschriften van dichters als Uoofton
Staring. Bewust is de zelfdwang ten opzichte
van het werk, waaraan de dichters bezig z\jn.
Een derde iyn is to trekken, als wy het
oog richten op de groote wet dor navolging,
die zich hier openbaart in den invloed van de
vroögero literatuur geoefend op de latere. Alle
oudste poézio was oorspronkelijkby omwik-'
keiing eener literatuur mot uie van liet volk
en naarmate literaturen en volken met elkan
der in aanraking kwamen, begon do invloed van
individuen en volken onde1 liDg zich in do
literatuur der beschaafde volken te openbaren,
door "overneming van dichterlyice stolfon in
motieven en poëtische vormen. Spr. toont zo»
den invloed aan dor Grieksche literatuur op
de Romeinsche, der Fransclie literatuur ge
durende de middeleeuwen, der Italiaansche
literatuur in de lOdo en 17de eeuw enz. uok
groote auteurs hebben in eigen land cn in
den vreemde invloed geoefend op de wording
vau letterkundige kunstwerken; xoo o. a