de rijm. Al wat ik had kunnen samen ne
men van hui» waren drie kombaarzen en
een leerer handkoffertje. Mijn slaapplaats
was altijd naast den wagen op den grond, die
steeds rijk bezaaid was met uilonapiegelvee-
ren, n. 1. grootere en kleinere steenen.)
De voeding langs 't pad was ook ellendig.
Wo leden bijna geregeld honger. Wel werd
©r af en toe wat kost uitgedeeld, zooals vleesch
(van de schapen en bokken, die van de men
schen afgenomen waren, kregen wij de slecht
ste), biscuits, die veel lijken op scheepsbe
schuit en wat koffie, suiker en zout, maar
het voedsel was geheel ontoereikend.
Toen we op Zeerust kwamen, waren cr
menschen, die in volle 24 uren niets meer to
eten hadden gehad.
Bij de schaarschte van het hout in den om
trek van de kampplaatsen ging het moeilijk
vuur te maken om koffie te kunnen zetten of
kost te koken.
Op Zeerust werden we redelijk van kost
Jroorzien.
Gelukkig hadden we daar te doen met een
Hallket, een sergeant, die met de uitdeeling
yan levensmiddelen belast was.
Altijd zal die man aangename herhinne-
ringen --ij mij achter laten. Hoewel in merg
en been 6oldaat, deed al wat hij kon, om do
menschen goed te voorzien. Hij toonde veel
hart te bezitten en het trof mij, dat hij de
bescheidenen en zwakken te hulp kwam.
Nog eenige soldaten en officieren zou ik
kunnen noemen, die zooveel mogelijk 't lijden
trachtten te verzachten door woorden en da
den.
We trokken zoowel 's nachts als overdag.
Er werd ons niet veel rust gegunu.
Als wo 's avonds om een uur of elf na een
tocht van een uur of zeven acht, ons lichaam
eenige rust meenden te kunnen gunnen, klonk
nachts om drie uren weer het bevel: in
spannen" en dan konden we weer eenige uren
genieten van koude en stof, om later voor
afwisseling hitte, stof en dorst op de spijs
kaart ce vinden.
Als ik zooeven sprak van personen, aan
wie ik met dankbaarheid terugdenk, dan mag
ik ook niet vergeten den kaffer, die mij, toen
ik hongerig en begeerig naar zijn knapzak
keek, een biscuit presenteerde, welke ik met
•maak opat.
We kwamen eindelijk in 't Burg*herkamp
bij Mafeking, laat in den avond.
Nu zou ons lijden op oen eind zijn in het
Land van Beloften. Om te beginnen moesten
wc nog drie dagen op de vlakte liggen, want
er waren geen voorzorgsmaatregelen geno
men on de ongeveer twee duizend zielen onder
dak te brengen.
Omdat er weer wagens met de konvooien
uit moesten gaan, werden vele families met
hun goeu op den kalen grond gesmeten 't
op- en alladen van mónschen en goederen
gaat zoo haastig, dat het geen beteren naam
waard is.
Eenige dagen moesten we op eigen kosten
leven, want men kon geen levensmiddelen
bekomen, voor men aan 't kantoor een kaart
je had gekregen en zoo n ticket kreeg men
niet voor allerlei bijzonderheden omtrent de
familie geboekt waren. Honderden stonden
elkaar voor 't kleine loketje te verdringen
om het eerst geholpen te worden. Den derden
dag werd ik eindelijk, na een kalven dag in
de zon te hebben staan verbranden na zon-
ondor geholpen.
We kregen ook eindelijk een tent, waar we
lang in moesten wonen en die du3 voor be
woning moest geschikt gemaakt worden.
Gelukkig kreeg ik met nog drie families
©en marqueetent van dubbel zeil (Later heb
ben ze ons die afgenomen en rondo tenten ge
geven), maar de meeste kregen kleine ronue
tenten.
Komt, Leve Engelsche dames, dio zoo voor
zichtig uw parasol meeneemt, opdat de ion
uw tint niet te donker zal maken, komt eens
•enige dagen in zoo'n teno uoorbrengen.
Voelt eens, hoe weldadig de temperatuur
t>p u inwerkt, als de zon zoo'n tent tot bak-
ovenwarmte verhit heeft. Alle ziekten moe
ien wel uitgedreven worden door die nieuwe
baking cure." En de nachtelijke koude hardt
ons weer, zoodat allen, die hier onder de En
gelsche weldaden niet bezwijken, als gezonde,
Itevige, weldoorvoede menschen in Transvaal
moeten temgkeeren.
Weldoorvoede, zeg ik. Zeker i Wo krijgen
per dag voor een volwassene (gerekend boven
do 12 jaar) een pond meel, suiker, koffie, rijst
zout cn peper, jam en vleesch kregen we eerst
teen pond per dag, totdat 't vleesch allengs
minder in q -aliteit werd, vervolgens de men-
Bchen weigerde."! 't vleesch van ziek vee te
eten en eindelijk geen vleesch meer werd uit>
gedeeld voor ruim een week, zonder dat de
andere rations vermeerderd toerden, zoodat
wij in onze compagnie in een week een 70
pond vleesch moesten missen, zonder er iets
•aders voor in de plaats krijgen.
Later regen we af en loe een stukje versch
frleeach of blikkenvleesch.
Nu hoor ik, dat we binnenkort geen jam
toeer zullen krijgen, doch eenig .aeel meer,
zoodat "t© dan leven op meel, rijst, wat kof
fie en 9uiker.
Konden ze ons maar manna geven, dan
Sadden ze een reden om onze voeding nog
eentoniger te maken.
De voeding is hier onvoldoende. Eenigen
kunnen nog iete er bij koopen, maar de mees
ten zijn daartoe te arm en lijden half honger.
Do ..goed ingelichten" zullen dit misschien
Ontkennen en leggen: Sommigen verruilen
nog van hun meel aan kaffers voor drogen
taest of hout.
Een tijd lang kregen we zoo weinig hout,
'dat we heel den dag moesten besteden om
brandstof bijoen te verzamelen.
Ho© gelukkig gevoelde ik mij, als ik met een
tak op den rug een plekje ontdekte ver bui
ten het kamp in de balten, waar nog eenige
'droge beest meetkoekjes te vinden .waren, of
als ik mijn handen niet te veel stuk maakte bij
het afbreken van doorn takken of 't uitkrab-
beo van wortels van doornstruiken. Later
kregen we geregeld hout, maar we kunnen
ta moeilijk mee uitkomen. Ik zie op tegen
den Zaterdag, als ik honderden ponden hout
©en kwartier vef te dragon heb, .vooral als ik
gezegend word met groote stukken, die bijna
onvervoerbaar zijn zonder wagen.
Prachtig, prachtig dat gezicht, Engelsche
dames, zoo'n groot mierennest, waarin vrou
wen en kinderen zich lam sjouwen aan logge
houtstompen, die ze schaars beuren kunnen
en elk oogenblik moedeloos neergooien, om ze
toch ook maar weer op te nemen, omdat ze
kost moeten gaar maken-
En dan moet u zien hoe ze die blokken
ijzer hard hout aan stukken gekloofd krij
gen, met de weinige bijlen en stukken gereed
schap, die ze hebben behouden uit de beroo-
ving en verwoesting. U zoudt verbaasd staan
over de volharding, die ze daarbij aan den
dag leggen. Oefent u ook eens in die soort an
sport, die de vrouwen hier gewoonlijk aan
hun mannen of sterke kaffers overlaten.
Groenten zullen we ook krijgen, want onze
verzorgers hebben ingezien, dat al dat meel,
dat leeseh enz. de menschen koortsig maakt,
als 't ..iet iete anders is. En daarom heeft de
superintendent ruim een maand geleden de
mannen bijeengeroepen om een plan te bera-
men, hoe een ,,marketgarden" ten voor-
deele van het kamp aan tc leggen.
Is dat niet heerlijk Grond heeft 't En
gelsche Gouvernement genoeg en water ook
in de groote Malopo, dio nu al bijna uitge
droogd is, of uit te graven putten. Sedert
die vergadering heb ik verder niets van den
marketgarden gehoord en van de groenten
nog .inder.
In gezegde vergadering gaven allen hun
instemming met het plan te kennen, maar
sommigen ontbrak het aan den tijd om te hel
pen.
De een gaf voor, dat Lij een groot deel van
den dag noodig had, om zijn rations in ont
vangst te nemen bij 't eenige rations huis,
dat er voor een kamp van plm. 6000 zielen is.
En een ander moest weer heel den dag be
grafenis houden.
De laatste man echter, oordeel ik, zou wel
kunn.-n helpen aan onzen oekouistigen groen
tentuin; want om een stuk of vier menschen
te begraven heeft hij niet telkens den gehee-
len dag noodig.
Ik heb er wel eens een in een paar minu
ten onder deu grond gebracht, toen een En
gelsche colonne in aantocht was. Maar dat
was een bijzonder» gunstig geval, want 't hek
van de begraafplaats behoefde ik niet open
te maken, amdaw dc Engelschen met de palen
van de omheining wat deuren en ramen van
omliggende huizen vuurgemaakt hadden en
't gat was reeds in den acht gedolven.
Ja er sterven nogal eens menschen in dit
kamp; 5 September b. v. zeven in 6 Septem
ber was het getal niet veel minder.
Maar dat komt, omdat die domme Boeren
vrouwen dio zware condensed milk te weinig
verdund aan hun kleine kinderen te geven,
volgens lore. Raglan. Laat ik daar echter van
zwijgen, anders wordt er geen condensedmilk
meer uitgedeeld en sommige moeders kunnen
toch dat weinigje melk niet missen voor haar
kinderen.
Zoo'n heerlijke overtocht van huis naar 't
kamp kan de gezondheid niet schaden. Als er
veel menschen sterven is het de condensedmilk
hoewel ik wel eens zou willen weten, hoeveel
Engelsche dames er het leven zouden afbren
gen, als ze op dezelfde zorgvolle wijze ver
voerd werde.i als wij
Vraag eens, hoeveel geboorten er onderweg
plaats vinden 1 Alleen bij de families, die
lord Methuen van Enzelsberg m het begin van
Juli wegvoerde, hadden onderweg zeven ge
boorten plaats, terwijl ééne vrouw, die voor
een uur bevallen was, uit haar huis naar
den wagen moest stappen en opklimmen om
vervoerd te worden op een wijze waarvoor
een gezonclmensch terug schrikt. Geen hande
laar vervoert rijn koopwaar zoo slecht, als
hier menschen getransporteerd worden. En
weet ge dan ook hoeveel zwakken en zieken
gedwongen worden mee te gaan?
[Bij ons werd door de colonne van Gl. Raw-
linson in dit opzicht redelijk gehandeld. Ik
dank dit voornamelijk aan clen Provost Mars
hal Willause, die in meer opzichten getoond
heeft een gentleman te zijn.
De ondergeschikte officieren kunnen ook,
geloof ik, niet te zeer aansprakelijk gehou-
worden vooral dio ellende, waar Lord
Methuen zelfs aan de families van Rheno6ter-
fontein in Klein Marico betuigde, dat net
nem leed deed, zoo te moeten optreden, doch
dat hij niet anders kon, omdat hij op hooger
order handelde.]
Bij het verbazend aantal zieken in 't kamp
is do geneeskundige hulp in het kamp onvol
doende: de dokters kunnen het werk niet af.
Uren lang staaD de patiënten bij het hospi
taal naar medicijnen to wachten, waar het
evenzoo gaat als bij het hospitaal; de men
schen staan opeengepakt te wachten voor hot
Kamertje van den doktor, zoodat het daar de
beste gelegenheid is om ziekte op te doen,
waar er zooveel gevallen van kwaadaardigo
mazelen, kinkhoest en typhus ia het lager
zijn.
Van geduld van de dokters wordt veel
gevergd en daarom mag er wel op gelet wor
den, dat er mannen aangesteld worden, die
de menschen niet onheusch behandelen. De
menschen stappen toch al niet voor hun plei-
zier naar het hospitaal. De manier, waarop
alles verstrekt wordt, schrikt menigeen af,
daar hulp te zoeken.
Als we met geld konden koopen hetgeen
we noodig hadden, zouden we niet de moeite
nemen het te vragen.
De meesten onzer echter hebben niot veel
geld meer of in 't geheel niets.
Verdiensten zijn hier moeilijk to krijgen en
uet werk wordt slecht betaald. Men verdient
hier van een shilling en sixpence tot twee
shillingB en sixpence per dag; behalve de
(1) Menige vrouw of meisje is daar bij 't
rationshuis in zwijm gedrongen, want allen
rijn even verlangend 't eerst geholpen te wor
den en zoo ontstaat er gedrang, waaraan door
het uitdeelen van volgnummers door den
wachthoudenden poriieman gemakkelijk een
einde zou kunnen gemaakt worden, b. v. op
de wijze in gebruik bij do ruiling der boeken
bij de bibliotiiekea van 'I Nut van 't Alge
meen.
doodkistenmaker en de grafmaker, die por
stuk betaald worden en een goede verdienste
hebben.
Ik zelf was verplicht te werken een naar
weken k 2 shillings por dag aan latrines en
pompen, omdat ik bijna blootsvoets liep en
ik op mijn aanvrage om schoenen en onder -
kleeren geen antwoord ontvangen had.
't Was wel stuitend voor mijn gevoel om
kleeren te moeten bedelen, maar ik kon niet
anders, omdat ik zoo goed r1- alles thuis had
moeten achterlaten.
Werk was voor mij wel wat ongowoon
doch ik had geen keus.
Hoewel lord Methuen en andere officieren
ons verteld hadden, dat er in het kamp aan
onderwijskrachten behoefte was en de cou
ranten wel zullen vertellen van- het succes der
kampscholen, kon ik daar geen plaats krij
gen [Ik heb er ook trouwens niet naar ge
zocht, na al wat ik gehoord heb van de wijze,
waarop die school moet gehouden worden].
Er zijn hier zeven gecertificeerde Holland-
sche onderwijzers en een gecert. Afrikaansche
onderwijzeres behalve nog een aantal onge-
certificeerde Afrikaansche onderwijzers, doch
men wenscht niet van hen gebruik te maken.
lie school, voor een ongeveer honderd kin
deren gebouwd, wordt gedreven door een ko-
lonischen onderwijzer en een paar ongecerti-
ficeerde vrouwelijke assistenten. Men vertel
de mij, dat de HolIa~dsche naa n ven een da
me, die ondervinding heeft op 't gebied van
onderwijs, zelfs een bezwaar waa voor hem,
die de onderwijzers en assistenten benoemt.
Dat geeft een goed i<_ee van de zoo hoog
goioemde gelijkheid on er do Union Jack en
ook van het ontzaglijk belang, dat Engeland
in de opvoeding stelt. De meeste kinderen
genieten geen onderwijs.
Het oprichten van private scholen is belet.
De in het kamp aanwezige Duitschers
wenschten op eigen kosten een school te ope
nen. Heb werd hun geweigerd.
Dat komt alles prachtig overeen met het
gbschreeuw van de Johannesburg „Star" en
al die Engelccho bladen, die het zoo gaarne
opnamen voor de „door de Boeren verdrukte
uitla-aers."
O, de Britsche autoriteiten zijn zoo jam-
merhartig voor de vreemdelingen, daar hebt
ge zeker in Europa nu al 't een en ander van
gehoord.
Vraag een weinig aan den Hollandsclien
consul, hoe ze is Hollanders, die 6teeds rus
tig hun werk hebben gedaan, zonder zich met
den oorlog in te laten, behandeld rijn. En
als de consul 't niet mag openbaren, verzoek
dan aan de Britsche autoriteiten, dat b. v.
een paar Ho^andsche onderwijzers hier in
het kamp aanwezig u eens mogen vertellen,
hoe er m l hen en hunne families omgespron
gen ia.
Dan krijgt ge een goede voorstelling van
wat de Engelsiclien Lier fairplay en gelijk
heid van rechten noemen.
Ik walg al van a'. de mooie beloften, van
al de betoonde liefde en barmhartigheid
De Engelschen hebben zelf dc kansen slecht
gemaakt, om den oorlog spoec. g geëindigd te
zien.
Toen ver.eden jaar het land bijna in do
handen der Engelschen was en elk verlangde,
dat de toestand van rechtszekerheid en rust,
desnoods onder de Britsche vlag, mocht terug
keeren, opdat elk ijverig man weer zijn be-
s.aan zou kunnen vinden, begonnen de pro
tectors van de families al 't vee en de levens
middelen weg te voeren naar „plaatsen van
veiligheid", zoodat cr hongersnood zou ont
staan zijn, indien God niet gezorgd had, dat
onze protectors niet a1 r Lost in handen
konden krijgen.
En voor alles werd betaald, wat de hoofden
van krijgsmacht, noodig zouden achten te
ccm-^andeeren van vee en levensmiddelen l
O, die betaling is ook zoo mooi gegaan.
Vraag maar eens vrijheid van onderzoek naar
die betaling. Hoeveel graan en vee is er niet
van bij de huLcn, bewoond door wecrlooze
vrouwen en kinderen, weggenomen of ver
nietigd, zor Ier dat er eenige vergoeding voor
gegeven wera en als een boer voor een wagen,
die Lem kort te voren goed een honderd pond
kostte, slechts een vijf cn twintig pond krijgt
of voor paarden een derde van de waarde,
dan ziet hij het liever brutaal weg stelen.
Toen men angstig was voor zulke dingen,
Btclde iK de menschen verleden jaar gerust,
omdat ik meende, dat de Engelschen den per
soonlijken eigendom eerbiedigen zouden en
ik noemde de ellendelingen, die speculeerden
op 't ongeluk van een vertrapte natie, zwen
delaars, als ze de menschen h a vee en le
vensmiddelen, die ze voor een jaar in voor
raad moeten hebben van den eenen oogst tot
den anderen, voor een spotprijs afhandig
trachtten te maken door hun te vertellen, dat
later hun alles zou ontnomen worden.
Maar ik zag later, dat Engelschman En-
gelschman beter kcn«-e dan ik.
Toen men begon tc spreken van de moge
lijkheid, dat 'o vrouwen en kinderen van
kunne huizen z**"den weggenomen worden,
meende ik veer, dat Engeland tot zoo'n gru
wel niet in staat zou rijn en ik troostte de
menschen.
Maar het is gebeurd.
En wat staat ons verder te wachten van die
zijde?
Men spreekt me nu reeiis weer van geruch
ten. dat de familie© van dc nog vechtende
Burgers naar Indi zullen gezonden worden.
Hoevelen zal dat dan weer het leven kosten
Uit de laatste proclamatie van lord Kit
chener zien wo, dat de kosten van het onder
houd der na den 15den Sept. nog veohtende
Burgers, op de goederen van die families
zullen verhaald wc len.
Is dat soms ook fairplay? De families zijn
van de huizen met geweld weggevoerd, haar
levensmiddelen zijn haar ontnomen, haar klee
ren, beddegoed en huishoirdgereedschap zijn
vernield of hebben ze moeten achterlaten en
worden ze gedwongen den kost van de Engel
schen te eten en daarvoor moeten ze dan be
talen.
Voor kleeren, zeep en kaarsen en huishoud-
gereedechap zal de rekening dan niet groot
kunnen zijn, maar als die manier van handel
eenmaal in den smaak ia, zullen de menschen.
o.e bijna kaal loopen, ook wel weelderig ge
kleed worden en zullen we ook genoeg zeep
krijgen om ons schoon te kunnen houden.
't Is goed verzonnen om den grond van de
arme Boeien in handen te kunnen krijgen
Wie weet, hoeveel fraaidingen we nog
beleven.
Maar door al die fraaie dingen maken de
Engelschen de Boeren hoe langer hoe verbit
terder en zullen deze niet van overgeven wil
len weten.
Er vechten nu van 't dictrict Marico b. v.
veel meer Burgera dan er ooit in de dagen
van Mafoking'a beleg aan den oorlog deel
namen.
Allee is hun ontnomen, wat hebben ze nu
nog te ontzien? Hun leuze is „Allen vrij of
verrek
Als ik let op de handehvijzi der Engel
schen, dan denk ik aan de spreuk: Wien God
verdelgen wil, berooft Hij eerst van 't ver
stand," of in Bijbeltaal: God vangt de wij
zen in hunne arglistigheid." en ik bid met
steeds grooter aandrang: „O, Gc der wrake,
verschijn blinkende i"
INGEZONDEN.
De Kerk der Herv. Gemeente te Rliijnsliurg,
16<lc eeuw.
Het doet m[J genoegen, dat de korte be
richten, die lk in Uw Dagblad mocht plaatsen
omtrent den bouw van bovengenoemde kerk,
door velen op prfjs riJn gesteld en hun doel
niet hebben gemist.
Thans wil ik een paar van die berichten
aanvullen en ook iets modedeelen omtrent do
restauratie van don toren en van z[j:i inventaris.
Dat aan de Protestanten albier in 1578
was toegestaan om het Bagynenkerkje te
Noordwyk af te breken tot opbouw van eene
nieuwe kerk te hunnen behoeve, veronderstel
ik genoegzaam bekend te zfon. Doch omdat
ik dat bericht heb geput uit een particuliere
bron, verwas ik naar het Rijksarchief, waar
onder de stukken, op deze zaak betrekking
hebbende, o. a. voorkomt eene opgave van
Jacob Pancraes, te Leiden, die hot afbreken
van het houtwerk te Noordwjjk voor de
nieuwe kerk te Rbijnsburg had aangenomen
voor 25 (van 40 gr.). Ook vond ik daar in
de 7do rekening van Dirk van Kessel 1578
de volgende posten:
Betaelt Cornells Rommesz. ende Lambrecht
Cornolisz. de somme van sestyen ponden vyff
schellingen van XL grooten 't pont, ter cause
van't arboytsloon van twee en dortich daeghen,
de halve steenen schoon maecken ende d'zolve
te helpen laeden op do waoghens, 's daags
elck tot vyff schellingen tot behoeve van
do timmoragie van de kerek tot R(jns-
burch 16 Y Sell
Betaelt Floris Corneliaz. Steen, schoonmaoker
de somme van vyff ende dertich pondon
negenthy en schellingen van XL grooten 't
pont ter cause ende over 't arbeyden van
een ende vyfftich daeghen b[j hom aen do
kerek tot Rjjnsburch gowrocht tot seven
stuvera daechs mitsgaders noch twee endo
't zevontich daeghen 's daechs tot vyff stu vers....
Betaelt Coen Jansz. ende Aernt Gorritsz. do
somme van twintich ponden van XL grooten
't pont ter cause ende over d'oudo menich-
fuldyghe payn oft gevallen muyerago van do
plaetsse daer de kerek getimmert es wech te
cruyden ende d'zelvo plaetsse reyn te maecken
XX
Sulcxs worden alhier mede voor uytgoeff
gebouckt over 't gunt desen Rentmeester :jjne
waeghen met zijn knecht ende drye zyne
paerden, den tyt van zestien geheele weeckon
ende twee daeghen dagolicx aen den Kerek
alderhande materlaelen, als hout, calck, steenen
ende anders tot bohouve van de timmeraegie
hadde laten brenghen mitsgaders noch voor
de verderving (doer don groeten travailie) van
z(jne nyeuwe waeghen, stellende altoes (ge
merct dyes hom tot groete costen geloopon
ende overzulcxa in gheen minder aenzijen van
arbeytsloon can geacht werden als ander) 't
selve tot discretie van in(jnen lïeeren, sittende
ter audiëntie van dezenC£.
Uit deze posten bl(jkt, I. dat ook de onde
steenen van hot BagJJnenkerkje to Noord wijk
voor de kerk te Rbijnsburg gebruikt zijn,
II. dat de grond, waarop do kerk te Rbijns
burg gebouwd is, geheel is schoongemaakt
en er dus van de oude parochiekerk niets is
blijven staan.
Nog komt deze post voor: Betaelt Jaecop
Blondeel eertijts conventuaele tot Egraont
wonende binnen der stede van Leyden do
somme van 24 (van XL gr.) ten cause van
dat den zelffden in 't franchijn op en calffvel
met groete letteren geschreven hadde een
epitaphum van alle de Ghraeven en de
Ghraovinnen van Hollant om in de kerek van
Rijnsburch tot een ineinorye gehanghen te
werden... 28 Aan Claes Bruynensz, kisto-
maeker te Leyden over 't bordeeren van de
voorsz. epitaphum 3
De toren en zijn inventaris.
Volgens quitantie van den timmerman
Jacob Pancraes te Leiden, 10 Apr. 1581, en
hiermede vergeleken de kerkrekening, hoeft
de spits aan timmerwerk gekost 650 Yan
den leidekker Jan Aernts (Aryenss.) vond ik
twee opgaven van kosten, eene in de rekening
van 1583 en eene in do genoemde rekening
van Dirk van Kessel. Do eerste luidt:
Betaelt Jan Aernts zoon leydeckor over
't decken van toorn en materiaolen van dien
gelevertCXL de andere:
Betaelt Jan Aryenss. leydecker de somme
van een ende dertich ponden (40 gr.) ter cause
van de kerek tot Noord wijck de ley en aff te
nemen ende d'zelffde weder tot Rijnsburch
op de nyeuwe huyffde aldaer te decken
81
Betaelt den voorsz. Jan Aryenss. de sommo
van 8 6 Sch. (40 gr.) ter cause van zeecker
leynagelen b[J hom gelevert van de boven
genomineerde huyffde8 6 Sch.
Zoo is dus de spits van den toren gedeel
telijk of geheol gedekt met do oude leien van
NoordwiJk afkomstig. De koperen weerhaan
Is echter geheel nieuw door den smid geleverd.
Omtrent de klokken vond ik vermeld, dat
de oudste (1444) te Utrecht gokocht is bfl
Thomas Bots voor 280 (9 Sept. 1580), voor
welke betaling Dirk van Kessel borg bleef
Nog is op het Ryksarchiof een briof aanwezig,'
door Bots over de leverantie van deze klok
geschreven. Aan vracht werd betaald 4 7
at. en aan drinkgeld enz. 3 18 st. en de
klepel kostte afzonderlijk 11 13 st. en woo*
78 H.
De grootste klok ls eerst in 1603 aange
kocht. Hiervan wordt ons bericht in de oude
bescheidon van het kerkarchief, dat de baiiluw
on do kerkmeesters den 21sten Juni naar
Amsterdam zijn geweest om de klok b\J Cor
nells van Ammeroyen to besteilen, dat ztf
weder den 12den October dat reisje hebben
gemaakt om te zien hoe het met de klok stond
en voor het laatst, 19 Oct., daarheen gereisd
zjjn in tegenwoordigheid van den heer van
Poelgeest en den baiiluw van Rbijnsburg. De
klok kostte 400 en hierby de onkosten voor
het plaatsen er van in don toren gebracht,
beliep dit te zaarn een som van 753 19 st.
In den ouden toren is ook een uurwerk
geweest, maar dit was niet moor bruikbaar
en daarom had men het voorloopig maar iu
een hoek van de school geborgen Dit uurwerk
is te Leiden verkoeht in ,,'t gulden kantoor",
(horberg) van Willem Pauwelsz. van Toorn
vliet, waarvan do onkosten voor vertering
van de magistraten der stad Leiden 30
bedroegen (zie quitantie 4 Dec. 1579 aan
wezig op hot Rijksarchief).
Het toeval wildo echter, dat het oude uur
werk der St.-Pancraskerk te Leiden onder
den hamer kwam (Fobr. 1579) en dit werd
aangekocht mot inbegrip der vertering bij den
herbergier Jan 'Marensz. van lp ren voor 72
(zie de quitantie, geteekend door Laurens
Hugens, tresorier der stad van Leiden, op het
Rijksarchief aanwezig). Dit um werk ia naar
Rbijnsburg gebracht en by het andere in de
school geplaatst. Hier bleef het gornimen tyd
staan en omdat de schoolkinderen er op
en...., bogon het te roesten. Toon is het
weder naar Leiden getransporteerd, schoon
gemaakt en daarna in den toren geplaatst.
Als men nu alle berichten, dio ik uit offi
cieels stukken heb geput, eons b\j elkaar
voegt, dan zal het toch wol bewezen zijn,
dat ons tegenwoordig kerkgebouw r niets
gemeen heelt met de abdijkerk, ui aar all oen
mot de parocliiokork, en nog slechts wat den
grond betreft, waarop zij is gebouwd, II dat
het hoogst waarschijnlijk is, dat de oudsto
pilaren uit liet puin der abdij zijn gehaald
om to dienon tot. steun don „allaet".
Yergelykt men hiermede chotel „Abdty
van Rijnsburg", bl. 15, wa, srhrtfft„van
alle z(jden zag men niets dan omgostorte
kolommen, deze geheel, gene ton dooie ver
brijzeld dan geeft dit veol te denken
aan den Leidschen archivaris, die in zijn
schrijven als secretaris van den Nederl. Oud-
beidk. Bond deze woorden plaatste: Waar de
kerk te Rijnsburg behoort tot de oudsten in
ons land, van kort na den brand van 1183,
en drie pilaren bij het orgel en de muur van
den zijbeuk met den toren beh «oren tot den
oudsVon bouw, vormt zij een der zeldzame
voorbeelden van oud-Romaanschon bouwtrant.
Doch niet alleen hot bouwkundig en oudheid
kundig belang is hier overwegend. Ook de
liefde voor de geschiedenis spoort ons aan om
alle krachten in te spannen tot behoud van
dit zeldzaam monument.
Wij doen een beroep op uwe liefde voor
ons geöerbiodigd Vorstenhuis om ni6t onnoo-
dig de laatste rustplaatsen te veratoren van
in hun tyd geëerbiedigde vorsten, die vuor
zes en zeven eeuwen over deze landen het
bewind voerden."
Deze woorden teekenen den diopvoolonden
secretaris, doch of by nu nog zoo welspre
kend en aangrijpend voor dat „lapwerk" zal
pleiten, betwijfel ik zeer. Meer bezadigd was
het schrijven van het Oudheidkundig Genoot
schap te Amsterdam, dat dringend verzocht
zoodanige maatregelen te nemen bij de inrich
ting der verbouwing, dat de zijbeukmuur en
de pilaren in hun oorspionkelyken toestand
bewaard blijven. Zoo zyn nog andere brieven
ingekomen, oificiecle en officieuze, die ik hier
niet memoreeren wil, maar die alle op het
zelfde aanbeeld kloppen.
Het Bouwkundig Weekblad „De Op merk or"
schreef in zijn No. 37 van 14 Sept. 1.1. deze
woorden: „Ziedaar dus na heel wat drukte
hot feit tot zyn ware verhoudingen terugge
bracht. Het is niet de eerste maal, dat in zulk
een monumenten quaestie de berg een muisje
gebaard lieoft, een dergelijke comedio is wel
eens meer vertoond en niet altijd waren daarin
allo medospelers evenzeer ter goeder trouw.
Hier echter is eerlijk spel gespeeld."
Deze laatste woorden onderteoken ik gaarne.
Hadde ik er aan getwijfeld, ik zoudo niet op
deze wyze togen lien de zaak der gemeente
bepleit hebben. Cf ik het pleit gewonnen beb,
laat ik aan bevoegden tei beoordeeling over.
Rhijxsburg, Uw Dn.
10 October 1901. H. van Druteh.
VIRCHOW
viert morgen, Zondag, zijn 80sten verjaardag.
Rudolf Virchow, een beroemd Duitsch
geneeskundige, word geboren 13 Oct. 1821 te
Schlvelbein, in Pommeren; hy studeerde te
Berlin in do geneeskunde en werd in 1846
prosector aan de Charitó, in 1847 privaat
docent aan de universiteit te Berlijn, in 1849
hoogleeraar in de pathologische anatomie te
Würzburg en in 1856 hoogleoraar aan de
universiteit te Berlijn. Hij nam Uverig dool
aan de staatkundige bewegingen van 1848 et.
werd in 1859 lid van den gemeenteraad van
Beriyn on In 1862 lid van het Pruisisch©
Hnis van Afgevaardigden, waar hy de stichtor
en de leider werd der Fortschrittepartei. In
de oorlogen van 1866 en 1870 deed hy veel
voor do geneeekundigon dienst in 't leger en
later was hij ook op velerlei ander gebied
nuttig werkzaam. Mot Bernhardt richtte hj£
op 't „Archiv fiir pathologische Anatomie und
für klinische Medicin", dat hy na't overlijden
vao zfin mederedacteur alleen voortzette. Voort*
dood hü vele ontdekkingen op wetenschappen
lijk gebied en schreef liü o. a .Vorleaucgen
über Pathologie", „Handbuch dor speciellen
Pathologie und Therapie" (1854—'62, 3dJn)#
„Sektionstechnik" (1876), benevens vele ver«
handelingon.
In het bjj dit nommer behoorende Tweede
Blad geven we enkele afbeeldingen, op den.
jnbilarle betrekking hebbende.
