N«. 10404.
Maandag: 22 Jaiiuari.
A0. 1894.
<§eze (Courant wordt dagelijks, met uitzondering
van (Zon- en feestdagen, uitgegeven.
PERSOVERZICHT.
Feuilleton.
HET SLOT ELKRATH.
LEIDSCH
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Leidon per 3 maandenf 1-10.
1.40.
0.05.
Franco per post
Afzonderlijke Nommers
PRIJS DER AD VERTEN TIEN
Van 1 6 rogels f 1.05. Iedere regel meer f 0.17 J. Grootere
letters naar plaatsruimte. Voor het incasseeren bulten de stad
wordt f 0.05 berekend.
Tweede Blad.
Over de bekende plannen van don gemeente
raad van Opsterland tot vermindering
der armoede in die gemeente laat een
der anti-revolutionnaire leden van de Prov.
Staten van Friesland, de heer H Pollema,
zich uit in de Standaard. Zyn betoog werpt
op de zaak en op de houding van het college
van God. Staten tegenover dit plan een ander
licht, dan wat de heer Van Zinderen Bakker
daarover in het S. W. ontstak. Aan zyne
mededeelingen ontleenen wy, dat men in
Opsterland vele woeste gronden heeft, ver
oorzaakt door afgegraven hoogveen. Do toestand
■waarin vele veenarbeiders, vooral in den herfst
en winter, verkeeron, is dikwerf betreurens
waardig. Voor de lage venen hebben Fries-
lands Staten in den loop dezer eeuw maat
regelen genomen door slik- en armengelden te
heffen. Hier geldt het echter meer de hooge
venen en de arbeiders, die na afgraving
werkeloos zyn en elders ook geen werk
kunnen vinden.
„By de jongste gemeenteraadsverkiezing
zegevierden in Opsterland de socialisten en al
dadelijk was merkbaar, dat de socialistische
staatstheorieën hier zouden worden toegepast,
voor zoover mogelijk. De socialist wenscht,
dat uit de publieke kas zal worden voorzien
in al de behoeften der maatschappij, dat de
instellingen, die dat doel bevorderen, door de
gemeenschap beheerd worden en dat de
arbeiders het benoodigde levensonderhoud van
die gemeenschap moeten ontvangen.
„Al dadelijk was dit merkbaar bij het arm
wezen. In Opsterland en byna in gansch
Friesland heeft men Staatsarmenzorg. De toe
passing der Armenwet, zooals ze ook door
Gedep. werd voorgestaan, werkt die in de
hand. Kolossaal stegen in Opsterland de uit
gaven van het armwezen en toen de onge
lukkige noodwet kwam, was het eind niette
overzien. Tal van gemeenten redeneeren dan
ook„uitgaven min inkomsten is een tekort
van zooveel, waarvoor Den Haag goed is."
„Eene verdere uitbreiding van deze beginselen
zie ik dan ook in 't veel besproken plan van
'tin cultuur brongen van woeste gronden, zoo
als dat in Opsterland zal gebeuren. Hoe zal dat
ondernomen worden? De gemeenteraad heeft
daar niets minder op touw gezet, dan een
landbouwonderneming, waarvan de exploitatie
rechtstreeks van den Raad zal uitgaan.
„De Raad koopt land, brengt in cultuur,
koopt mest, bouwt en verkoopt aardappelen,
betaalt arbeidsloon aan zyne arbeiders, enz.
enz. De Raad treedt hier dus geheel in de
plaats van een landbouwer. Besloten werd
om aardappelen te bouweneen plan om haver
te bouwen werd verworpen.
„Dit plan is dus geheel iets anders dan hot
121 cultuur brengen van woeste gronden, die
aan de gemeente toebehooron, óm ze later
in erfpacht te geven.
„De Raad neemt hier al heel de taak der
maatschappij op zich Dit zal, consequent
doorgevoerd, ook moeten leiden 1 t kinder
voeding, kinderkleeding enz. en O: aak der
ouders gaat over op den Raadwaartoe trou
wens in Weststellingwerf de voorstellen reeds
gedaan zyn. Keurt men Opsterlands plannen
goed, dan ligt de verdere consequentie voor
de hand.
„Ik zie in die plannen niet anders, dan de
doorvoering van 't socialistisch systeem. Die
plannen moeten juist van dat systeem ontdaan
wordenmaar zooals ze daar liggen, staat myn
politiek beginsel my in den weg om ze te
'steunen.
„De Provinciale Staten van Friesland wer
den door eene motie van den heer Van Vliet
in de gelegenheid gesteld om san Gedeputeer
den te eischen, die plannen door. spoedige
afdoening goed te keuren, door fiat op die
gemeentebegrootingen te geven. Over dat voor
stel kan ik kort zyn, omdat het de bevoegd
heid der Staten geheel overschreed. In de
Provinciale wet is geen enkel artikel aan te
geven, dat aan de Statenleden recht geeft, om
Gedeputeerden zoo iets voor te leggen. Ware
het voorstel aangenomen, de vernietiging door
de Koningin was te verwachten geweest, ge
lyk trouwens by de behandeling voldoende
is gebleken."
Eene andere vraag ismoet men het nu by
de afkeuring dier plannen laten en geen ant
woord geven op de vraag: Wat moet er dan
gedaan worden? De schr. weet volstrekt niets
nieuws, maar z. i. is overheidsbemoeiing hier
noodzakelijk. De Staten van Friesland zyn
ook vroeger in dien geest opgetreden. Het in
cultuur brengen der woeste gronden, welke na
afgraving der hooge venen overbleven, werd
krachtig aangemoedigd door de ondernemers
bfi verschillende resolution vrij ie stellen van
hoofd-, schoorsteen- en consumptieve lasten;
daaraan danken de plaatsen He '-ren veen,
Drachten en Gorredyk hun ontstaan. Dien
weg bewandele de overheid woei- Zy geve
den ontgmners voorrechten, sub^id:ën, stelle
in cultuurbrengen verplichtend en bij weige
ring ga men tot onteigening voor de gemeente
over, die ze dan in erfpacht aan de arbeiders
kan geven, nadat ze eerst in cultuur zijn
gebracht.
In het Jaarboekje voor 1894, uitgegeven
door de Yereenigirig van levensverzekering,
behandelt prof. MolengraafF de viaag hoe de
Nederlandscho wetgever, wanneer de politieke
beslommeringen hem eens mochten veroor
loven aan de overeenkomst van
levensverzekering do aandacht te
schenken, die by aan dit onderwerp reeds
voorlang had behooren te wijden, de beschik
king van den verzekeringnemer, dat de door
hem bedongen uitkeering na zijn overlyden
zal geschieden aan een of meer t>y name of
by hoedanigheid aangewezen personen, behoort
te behandelen.
Naar het oordeel van den schr., hebben de
bevoordeelingen van derden ingeval van over
ïyden van den verzekeringnemer, by de over
eenkomst van levensverzekering bedongen,
reeds onder het geldende recht geen an'er
rechtskarakter dan die van testamentaire be
schikkingen voor het veröogen en zyn zy
dus onderworpen aan de b-->ei kingen, welke
overigens gelden voor bescUkkingen by doode,
en hebben zy ook teg6no»er de schuldeischers
der nalatenschap en tegjftover den fiscus geen
ander karakter. In die lichting echter beweegt
de Nederlandsche jurisprudentie zich niet.
Terecht, naar de meeting van het W. v. h. 7?.,
dat echter daarin een reden te meer ziet om
zich te voegen by den aandrang dat de Neder
landsche wetgever m deze zyn plicht doe.
Jure con8tituendo bestaat er geen reden
waarom het bedrag, dat door het overlyden
uit een levensverzekerings contract opvorder-
baar wordt, indien de bevoordeelde niet zelf
de premies heeft betaald, voor de heffing van
een successierecht niet met een geërfd of by
legaat verkregen bedrag op één lyn zou wor
den gesteld. En wat het burgerlyk recht be
treft, beantwoordt het W. v. h. R. met prof.
Molengraaf! de vraag ontkennend of het een
goede wetgeving mag heeten, die toestaat de
grootste sommen by overlyden te verzekeren
ten behoeve vaii dezelfde personen, wien by
uitersten wil zelfs het. geringste voordeel niet
mag worden toegekenddie verbiedt door
schenkingen onder levenden of by testamen
taire beschikking een wettelyk erfdeel te ver
korten, maar toelaat om, zoo men wil, het halve
vermogen te besteden tot het verzekeren van
uitkeenngen by overlyden en daarover om
niet te beschikken ten behoeve van wien men
wil, onverschillig in welke mate daai door hot
erfdeel der legitimarissen wordt verminderd.
Mr. E. J. 'Everwyn Lange Jr., die vroeger
reeds in het/ Hbl. zijne denkbeelden hoeft
uiieengezet omtrent do mógelijkheid eri won-
scholykheid van emigratie van N tr
ianders, inzondrrheid van Nederland-i bo L.nd-
i
bouwers, n a"ar Transvaal, ibams
nader mededeel rn gen o itrent (ie ecoii"in:.-cli«
toestanden van Transvaal, zooals i j ni ge-
duren i e een reis van eemge maan Jet <t*t
land heelt leeren kennen. Iu.tegeiispi.iakr.^i.
mededeelingen hieromtrent, die eene oiigun-lig'
strekking hadden, durft hy gerust vol houden,
dat hot wel aan te raden is by bohoorlyke
voorbereiding om eene landbouwonderneming
aldaar op touw te zetten. Alle deskundigen,
die hy in Transvaal heeft gesproken, waren
het er over eens, dat het klimaat or buiten
gewoon gunstig is, ja zelfs aan een plaag,
zooals aie der sprinkhanen, een krachtig
tegenwicht bood. Wel is do regenval er zeer
ongelyk, zoodat irrigatie noodig is, wanneer
men slechts over het noodigo grondwater
beschikt en met de wyze van irrigoeren. be
kend is, bieut de irrigatie hoegenaamd geun
iiioeilykheid, integend el maakt zy den land
man geheol onafhankelyk van het weder.
Bestond er tot dusver geen aanleiding, om
den grond in cultuur te brengon, thans, na
de ontd kkirig van den mineralen rykdom
van Transvaal, bestaat hiertoe alle redon. De
ontdekking en exploitatie van uien mineralen
rykdom heelt reeds een zeer grooten omkeer
op economisch gebied gebracht. Waar Trans
vaal lot dusver geen of weinig markten bezat,
heeft zy thans een markt erlangd, die juist
omdat de exploitatie der gouomynen zoo veel
arbeid eischt, zeer belangryk is en steeds
belangryker zal worden naarmate meer mynen
in exploitatie komen. Van uitbreiding der
cultuur zal het gevolg zyn, dat verschillende
industrieën in 't leven zullen worden geroepen,
waaraan tot dusver, wegens gebrek aan grond
stoffen, niet kon worden gedacht. Aldus zal
Transvaal op economisch gebied de plaats
bereiken, die hare vele natuurlijke hulpbronnen
haar aanwyzen.
Doch hiertoe heeft Transvaal een bekwamen
Europeeschen landbouwersstand noodig, want
de boeren bebouwen hun grond niet dan voor
eigen gebruik en zyn tevreden met wat hun
veeteelt in haar meest beperkten vorm geeft.
Dat is volkomen natuurlyk, want de omstan
digheden hebben hen tot een half nomade
herdersvolk gemaakt.
Wil derhalve eene eenigszins belangrijke en
spoedige verandering op economisch gebied
in Transvaal intreden, dan moet er een
bekwame Europee6che landbouwersbevolking
met veel Europeesche behoeften worden ge
vestigd. Hiertoe bestaat te meer aanleiding,
omdat er nog altoos Boeren zyn, die verder
trekken, thans naar het westen, naar Namaqua
en Damaraland, Mossamedes en naar Angola,
en aldus ruimte maken voor eene nieuwe
bevolking.
„Indien er dan plaats is voor eene nieuwe
bevolking, indien bet dan van het grootste
belang voor do economische ontwikkeling van
het land is, dat het die nieuwe bevolking
spoedig erlangt, en nu spoorwegen toegang
tot het land verschaffen het niet twijfelachtig
is, of weldra een stroom van Europeesche
emigranten zich daarheen zal bewegen, daar
r\jst de vraag, wie zullen het zijn Zullen wy
N nier landers die emigranten zyn? Indien wy
lui zyn, in Transvaal en met Transvaal in
Zuid Afrika, zal de Hollandsi he taal en denk
wijze do heerschende blyven, zullen onze
handel en industrie, oi ze overvloedige intellec-
tueele en handenarbeidskrachten een onmete
lijk gebied veroveren. Indien wy het niet zyn,
of indien wy daartoe niet zullen behooren,
dan zal Transvaal, en met Transvaal heel
Znid-Afrika, allengs voor onze belangen ver
loren gaan. Ni«t alleen zullen wy niet ver
werven, wat voor ons aldaar on nergens
anders voor hot grypen ligt, maar wy zullen
ook verliezen, wat wy reeds daar hebben
verworven."
De heer C. A. A. Steinigeweg, Leidschekade
87, Amsterdam, licht in eene brochure een
kolonisatieplan toe in den staat Vir
ginia (Vereenigde Staten van Noord-Amerika).
De landstreek, waarop hy het oog gevestigd
heeft, is half in Virginia, half in Noord Caro
lina gelegen en draagt den teekenachtigen
naam van Dismal Swamp, d. i. akelig moeras-
lan 1. Het groote euvel, waaraan deze land
streek lydt, is blykbaar het gebrek aan af
watering. De schryver beweert de oplossing
te hebben gevonden van het vraagstuk om
dat gebrek to verhelpen en daardoor dit
„akelig moerasland" te herschappen in een
ander, dat aan meer dan 50.000 menschen
gelegenheid zal bieden om een goed bestaan
te verwerven.
Natuurlyk, zegt het XJtr. Dagbladis het,
evenals by elk kolonisatieplan, ook hier plicht
van hen, die aan de onderneming wenschen
mee te doen, om uit eigen oogen te zien. Dat
is plicht, zoowel waar men te doen heeft met
achoone voorstellingen en verleidelyke schil
deringen als waar het geldt, zooals hier, een
onbewoonde wildernis, wat de Dismal Swamp-
lanaen zyn, een schuilplaats voor de weggeloo
pen slaven, die bier door de honden niet
konden opgespoord worden, wat zy waren, in
eene vruchtbare, ryke landstreek te herschep
pen. Wie zelfstandig onderzoekt, zal iD staat
zyn de mededeelingen, die in deze brochure
voorkomen, te controleeren. Sommigen daar
van komen op het eerste gezicht eenigszins
vreemd voor: b. v. die, dat in dit „akelig
moerasland", hoewel het betrekkeiyk laag is,
geen koortsen heerschen en het zelfs een
herstellingsoord is voor ïyders aan lever- en
nierziekten en maagkwalen.
Maar wie zelf onderzoekt en daarby goed
uit de oogen ziet, die komt niet licht bedrogen
uit; hy kan zichzelf voor teleurstellingen
vry waren.
Het Vaderland schryft het volgende:
By de algemeene beschouwingen over de
Staatsbegrooting bewees de heer De Beaufort,
dat de studie der geschriften van zyn
overleden vriend Buys, waarmede hy zich
in den laataten tyd had beziggehouden, ook
voor de politiek in onze dagen van uitnemende
waarde is.
Zonder twyfel zal hy dan ook, de proeven
voor den eersten bundel Stud ën corrigeerende,
een oogenbiik gepauseerd en aan zyn tegen-
woordigen bondgenoot Van Houten gedacht
hebben, toen by by de meesterlyke critiek over
de conservatieve oppositie in 1865, stuitte op
deze woorden: „Wat baat het aan het hoofd
van een Kabinet te vragen: of hy homogeen
is met het wetsontwerp van een ambtgenoot,
wanneer men vooraf kan berekenen, dat het
antwoord volgen zal: „indien de bedoelde over
eenstemming niet bestond, gy zoudt het be
speurd hebben lang voor de vraag over uwo
lippen kwam"?
LICHTSTERKTE.
Resultaten der waarnemingen aan de Gasfabriek.
WEEK van 713 Jan.
Datum.
Uur
Aantal.
Gom. Eug.
St&ndk.
7 Jan.
5.7.—
7
16.6 f*)
8
5.7.—
8
16.4
9
6.7.15
7
16.6
10
5.7.15
8
164
11
5.7.—
7
16.
12
5.7.15
8
16.4
18
6.7.15
8
16.2
(*j Dit beteokent: Wanneer men 5 cubio foet 111.6
litors per unr van zulk gae verbrandt in een Sugg's
Louden-Argand-Standard burne/ No. 1, met 24 gaatjes,
wordt eeu lioht verkregen, dat in sterkte gelijk staat
met 16.6 16.4 onz. Ötandaardkaarsen, waarvan elke
kaars 20 grains 7.8 grammen Spermaceti per nur
verbrandt.
DOOR
GOLO ltAIMUND.
37)
Hoe meer hy van de bezitting, die hem
ten deel gevallen was, zag, hoe onverschilliger
zy hem werd. In de lange reeks der kamers
stierven zyne schreden weg, in de verlaten
kronkelpaden van het park wandelde hy
alleen, by zyn eenzaam maal klonk geen
vertrouweiyk woord. Hier te leven voor altyd
met z y n o ervaringen en zyne herinnerin
gen, in deze woesteoy, waarin geen straal
van vriendschap of liefde viel, neen, dat
ware hem met mogeiyk geweest!
Hy gevoelde dat alles onwederstaanbaar,
maar met dit bewustzyn ging weder de ge
dachte aan Adelheid gepaard wat zou alles
anders zyn geweest, indien zy hier warel
Hier, juist hier werd haar beeld levendig,
doemden al die smarten en herinneringen
weder op.
Dit was de eerste dag in het huis zyner
vaderen en toen hy ten einde spoedde, en
de nacht naderde, vestigde zich by Wolfgang
hoe langer hoe meer de overtuiging, dat het
lot hem te laat de verzoenende hand ge
reikt had.
XIII.
Met slaande trom trok de compagnie sol
daten, die huDne kameraden van den wacht
dienst moesten aflossen, door de straat, waarin
het bankiershuis Breidinger en Zoon gelegen
was. De stichters van het oude geslacht
waren reeds lang by hunïte vaderen ver
zameld, maar het oude huis, dat van buiten
nog vast op zyne grondslagen stond, werd
ook inwendig gesteund door eene soliditeit,
die vol trots ook thans nog den naam van
de oude firma in den wimpel voerde.
De tegenwoordige firmanten, de heeren
Gradiowski en graaf Elkrath, hielden den
gewonen en geregelden gang der z*ken in
stand en waren door de menigvuldige relatiën
en betrekkingen, die zy vonden on die zich
tot alle rangen on standen uitstrekten, weldra
overal bekend. Dit was in het by^onder het
geval met Gradiowski, die bloedverwanten
in Breslau had, die zich, sedert het oogenbiik,
dat het verrassende testament hem in het
bezit stelde van een groot vermogen en van
eene bloeiende zaak, zyner met liefde herin
nerden. En Gradiowski greep zonder dralen
de handen aan, welke zich naar hem uit
strekten, want, onbekend met de menschen
en de toestanden van zyn tegenwoordig ver-
biyf, had hy nog eene zekere leiding noodig,
om zich te oriënteeren in het maatschappelyke
zoowel als in het staatkundige leven.
Dit laatste interesseerde hem spoedig veel
meer dan men van den nieuwbakken Pruis
had kunnen verwachten, en de neven en
tantes zagen weldra met geheimen schrik,
dat zyi.e ov i plaatsing in deu Araerikaariochen
gror/d de Poolsche sympathieën, die hy van
zyn vader had overgeërfd, geenszins bad
kunnen uitroeien Z io vroeg aan het vaderland
ontrukt en van zyne ouders beroofd, had
men gehoopt dat die gevaaiiyke neigingen
hein vreemd waren geworden die zyn vader
zulk een zwervend leven hadden doen leiden
maar nauwelyks in Euiopa teruggekeerd,
vergat de zoon voor mogeiyke vooiuii zichten
en avontuurlyke plannen voor Pok-ns wel en
wee zyne eigen plichten en zyne zaak.
Dit zou onmogelijk lang zoo hebben kunnen
duren, indien Wolfgang met een waakzaam
oog en onvermoeide werkzaamheid niet overal
leidend en regelend ware opgetreden. Ofschoon
hy van den aanvang af door Gradiowski als
compagnon was aangenomen, bleef hy in de
wereld, die hy met voordacht vermeed,
tameiyk onbekend. Eerst sedert den dood van
graaf Stephan was men begonnen aan zyn
weinig gewaardeerden en vaak in twyfel ge
trokken graventitel eenige beteekenis te
hechten en langzamerhand was hy, zonder
zyn toedoen, de held van den dag geworden.
Thans herinnerden de voornamere kringen
zich eerst, dat hy tot de hunnen behoorde;
men zocht, waar dit slechts eenigszins moge-
lyk was, kennis met hem te maken, en de
vrouwen roemden hem als een knap man.
Dat hy zich byna met hardnekkigheid terug
trok, deed hem te meer zoeken en maakte
hem te interessanter; de trotsche droomen
van den ouden Worlitz waren alle vervuld.
WolfgaDg zelf scheen al even weinig ge
troffen door de veranderingen in zyne omstan
digheden als door de plotselinge voorkomend
heid der menschen; het gelukkige en onschul
dige vertrouwen zyner jeugd was door het
gewicht der slagen, welke hem getroffen en
het geloof aan de liefde in zyne borst uit
gedoofd haddon, ten onder gegaan.
Hy werkte veel en deed het gaarne: de
gedachte, dat bet voor Gradiowski geschiedde,
en het bewustzyD, voor dezen iioodzakeiyk
te zyn, spoorde hem tot verdubbeling van
werkzaamheid en inspanning aan; het gaf
een doel aan zyn leven. Zy waren niet minder
innig aan elkander verbonden sedert zy samen
in Europa leefden en streefden, maar zij
waren in hun ledigen tyd niet zoo vaak samen
als in Nieuw-York. Gradiowskis byna uit
sluitende omgang rnet vreemdelingen, meest
allen Polen, een omgang, waarover iets ge
heimzinnigs veropreid lag, deed Wolfgang op
een afstand blyven en zijne waarschuwingen
en aanmerkingen, die hy zich verplicht
rekende Gradiowski nu en dan te geven,
werden door dezen niet altyd geduldig op
genomen. Aan lieden met Poolsche namen,
die Wolfgang volstrekt niet onbekend waren,
werd een niet onaanzieniyk krediet toege
staan, Gradiowski, die zelf vaak groote
sommen voor privé-aangolegenheden uit de
kas nam, verzekerde dat hy voor hunne soli
diteit instond.
Het was dus voor de orde en don goeden
gang der zaken een geluk te noemen, dat
Wolfgang reeds na eenige weken zyn vader-
lyk erfgoed weder verliet, om na de eerste
noodzakelyke schikkingen weder naar Breslau
en zyne gewone bezigheden terug te keeren.
Alvorens naar Breslau te vertrekken, had hy
nog eens zelf met de grootste nauwkeurigheid
elk vertrek, elk meubel van het oude elot
doorzocht, om te trachten zoo mogeiyk het
testament te ontdekken, dat graaf Stephan,
naar zyne meening, indien hy zyn geheel
verleden niet had verloochend, moest hebben
nagelaton, maar alles tevergeefs: wel vond
hy eene menigte familiepapieren, aanteoke-
nmgen en correspondenties, tot voor den tyd
zyner eigen geboorte, maar geen spoor van
oen testament.
Hij kon zichzelven geene rekenschap goven
van de gevoelens, die hem na dit nauwkeurig
onderzoek bezieldenzyne vreugde over hot
bezit van deze prachtige en uitgestrekte goe
deren en de erkenning van al zyne rechten
werd verbitterd door het bewustzyn, dat het
niet „de blyde gever, dien God liefheeft,"
geweest was, die hem zoo ryk maakte, dat
niemand buiten Gradiowski zich met hem
verheugde en dat menigeen hem zyn geluk
benydde. Steeds keerden deze gedachten en
zyne sombere blikken terug naar het kinder
portret van Elizabeth, naar dat schoone,
levenslustige gelaat, vol goedheid en schalksch-
heid, dat nu tot maagd gerypt, een go-
heel anderen geest ademde, den geest van
hoogmoed en van overmoedige on verzoen-
lykheid.
Word* iMtoolgd.)
