K\ 9574.
A*. 1891.
iBeze pourant wordt dagelijks, met uitzondering
van Zon- en feestdagen, uitgegeven.
Dit nommer bestaat uit DRIE
Bladen.
Derde Blad.
Leiden, 9 Mei.
^Taandao; 11 31ei.
LEIDSCH
DAGBLAD.
PRIJS DEZER COURANT:
Vöor Leiden per 3 maanden. .W.T..». f 1.10.
Franco per post1.40.
Afzonderiijke Nommers.0.05.
PRIJS DER AD VERTENT IÈN
Tan 16 regel» 1.05. Iedere regel meer ƒ0.17$.
Grsotere lettere naar plaatsrnimte. Yoor hel
incaeseeren buiten de etad wordt ƒ0.10 berekend.
Bezoek aan de Gasfabriek te
Amsterdam.
In verband met het voorgenomen bezoek
aan eene der fabrieken van de Imperia? con
tinental gas-association te Amsterdam, hield
het departement Leiden der Nyverheidsmaat-
schappu deze week eene vergadering, in welke
door den voorzitter het een en ander werd
medegedeeld omtrent gasfabricage, zoodat de
aanwezigen, die later bijna allen bleken be
zoekers te zijn, eenigszins beslagen ten ijs
kwamen en zeer zeker van de conferentie
hebben geprofiteerd.
De mededeelingen, welke ons werden ge
daan, berustten deels op eigen aanschouwing
(want dr. De Loos had eenige dagen te voren
de fabriek reeds gezien) en werd het theoreti
sche gedeelte op de bekende populaire en be
vattelijke wijze voorgedragen.
Het lichtgas wordt, zooals hekend is, ver
kregen uit de steenkool, door droge distillatie.
In retorten van vuurvasten steen, in den vorm
eener liggende D, welke retorten aan den voor
kant voorzien zijn van ijzeren mondstukken,
welke door middel van ijzeren deksels her
metisch met vuurvaste klei gesloten worden,
wordt steenkool gebracht. Deze vulling ge
schiedt door in V-vormige ijzeren scheppers
ter lengte van de retort steenkool te laden,
welke scheppers door 3 man in de geopende
retort worden geschoven en daarin omgekeerd
elke retort bergt 2 zulke V-scheppers, waarna
de retort gesloten wordt. Zeven retorten bij
elkaar worden verhit door een oven, welke
door middel van cokes gestookt worden. Aan
de fabriek, Haarlemmerweg, zjjn 72 zulke
ovens, waarvan eenige door generator-vuren
gestookt worden. Het stookhuis of liever do
twee stookhuizen (want de fabriek beBtaat
voorzichtigheidshalve uit twee zulke afdeelin-
gen, welke door sluiting van kranen geïso
leerd kunnen worden) is gebouwd op kelder
gewelven, die het sousterrain vormen.
De waggons der Hollandsche Spoorweg-
Maateehappij rijden op eene afzonderlijk voor
de fabriek gebouwde viaduct tot in de stook
huizen en stortten voor de ovens hun inhoud
uit; in hst sousterrain wordt de cokes uit
de geledigde retorten daarboven verzameld
en in wagentjes van een Déoanville-spoorweg,
welke over het geheele fabrieks emplacement
gelegen is, naar de plaats van bestemming
gevoerd.
De vooreinden der retorten steken buiten
de ovens uit en men ziet aan elke retort eene
ijzeren buis, welke boven den oven zich om
buigt in de zoogenaamde mijn, hydraulic-
main, eene ijzeren buis van groote afmeting,
die voor een gedeelte gevuld is met vloeistof,
water en teer, waarin de gekromde ijzeren
buis der retort eenige centimeters uitmondt,
zoodat elke retort hermetisch is afgesloten,
wat toelaat dat men ze afzonderlijk openen
en vullen kan, hetgeen gewoonlijk om de
4 uren plaats heeft.
Yoor de stokers zijn badkamers in aan
bouw, zoodat zij zich bjj elke rust aan een
douche of regenbad kunnen verkwikken, voor
zij zich in de wachtkamer gaan verpoozen aan
de daar gereed liggende lectuur.
De distillatie van de steenkool heeft de
ontwikkeling van vele gassen ten gevolge,
waarvan de voornaamste zijn: koolstof, wa
terstof, zuurstof, stikstof, zwavel. Om de ver
binding van de eerste twee gassen is het aan
de gasfabriek voornamelijk te doen. Deze
heide zijn brandbaar en vormen lo. licht
kooiwaterstofgas of mjjngas en 2o. zwaar
koolwaterstofgas, welk laatste gas meer licht
sterkte heeft; de schadelijke gassen, zwavel
waterstof, zwavelkoolstof, zwaveligzuur, en de
verbindingen van koolstof en zuurstof, kool-
oxyd en koolsuur moeten door mechanische
en chemische bewerkingen daaruit verwijderd
worden.
Door de hermetische sluiting der retort
worden de gassen gedwongen zich door het
laagje vloeistof in de hydrauliomain heen te
werken en verzamelen zich buiten het gebouw
in eene 30-duims ijzeren buis, nadat ze in eene
T-buis in liggenden vorm een groot gedeelte
van hun water en teer, die zich eveneens
in gasvorm ontwikkelden, doch door verlaagde
temperatuur het eerst verdikken in de ondersten
arm der T-buis hebben afgezet en de overige
gassen door hun lichter specifiek gewicht naar
boven een uitweg zochten, waartoe ze trou
wens door de zucht van zuigpompen, exhaus
ters, wel gedwongen worden.
De verdere mechanische zuivering vindt nu
plaats in de U-vormige buizen, welke men
steeds tracht op constante temperatuur te
houden en daartoe in de opsn lucht worden
geplaatstdoor langs de zijden doen afvloeien
van water wordt de temperatuur des zomers
verminderd en des winters door stoom ver
hoogd. Op verschillende afstanden zijn om de
buizen ijzeren kragen aangebracht om het te
snelle afvloeien van het water te voorkomen
in de eerste buis wordt nu aan de onderzijde
het gas ingelaten; dit stijgt naar boven en
wordt door de werking der exhausters naar
beneden gezogen, ontmoet daar water, waar
het doorheen moet om in eene volgende buis
te kunnen opstijgen, doch verliest door het
gedwongen oponthoud in het vochtige element
een deel van z(jn teer en staat een deel van
zijn ammoniak (verbinding van stikstof met
waterstof) aan het water af. Heeft de gas
massa nu achtereenvolgens eèn twaalftal
dezer U-buizen gepasseerd, dan vervolgt ze
haren weg naar den zoogenaamden cokestoren.
Den naam „cokes-toren" heeft dit hooge,
ijzeren gevaarte behouden, omdat, volgens
eene vroegere methode, de torens met cokes
gevuld waren, doch thans treft men slechts
rechthoekig gestapelde houten latten daarin
aan, waarop steeds van boven water neer-
druppelt. Door de stapoling wordt eene zeer
groote, vochtige oppervlakte verkregen en
ontmoet het gas, dat in den toren opstijgt,
genoegzaam water, waarin het ammoniak
gas zich gemakkelijk oplost en onder aan
den toren verzameld wordt, om straks naar
het tweede reservoir van den watertoren te
worden opgepompt.
Alvorens nu chemisch gezuiverd te worden,
wordt het gas van zjjn laatste teer ontdaan
door het te voeren in een dubbelen cylinder
met geperforeerde wanden, welke niet juist
tegenover elkaar zijn, zoodat het gas, dat
in den binnensten cylinder wordt ingelaten,
door de perforaties uitweg zoekt, doch tegen
de wanden van den tweeden cylinder eerst
aanbonst, voordat het door de openiDgen
ontwijken kan. Door dit schokken wordt
de teer vr(j en onder in den toestel ver
zameld. Ofschoon van Fransche uitvinding,
hebben de uitvinders eene echt Engelsche
reclame daarvoor gemaakt; men ziet n. 1.
aan den inlaat een neger in den toestel ver
dwijnen en aan de andere zijde er geheel
blank uitkomen: de totale afwezigheid van
teer werd ons trouwens ook op wit papier
aangetoond.
De chemische zuivering heeft plaats in
ijzeren kisten van groote capaciteit, die 8
aan 8 een sets vormen, in elk waarvan eene
bepaalde hoeveelheid gas gezuiverd wordt.
Deze kisten zijn gevuld met gebluschte kalk
en ijzeroer, volgende met zwavelhoudende
kalk en de laatsten met kalk en jjzeioer;
de kalk zuivert het gas 6erstens van kool
zuur, niet brandbaar en blusschend, van zwa
velzuur, van blauwzuur en zwavelwaterstof
en gaat daarmede verschillende verbindingen
aande ijzeroer verbindt zich met de zwavel
waterstof van het gas, vormt zwaveljjzer;
door het blootstellen van dit met zwavel
verzadigde oer aan de lucht wordt dit gere
genereerd en kan ten tweede, ten derde en
meermalen dienen, totdat het zijne kracht
verloren heeft.
- Is nu het gas geheel gezuiverd, dan wordt
het naar den meter gevoerd om de productie,
waarvan aan de gemeente Amsterdam betaald
wordt, dus ook van het verlies, te bepalen
en van daar naar de gashouders, welke elk
20,000 Meter' gas bevatten kunnen. Voor de
distributie naar de verbruikers in de stad
passeert het gas dan nog den regulator, waar
door uiterst gevoelige reguleerketels, welke
in glycerine drijven, tot op 1 mM. waterdruk
de gasdruk voor geheel Amsterdam geregeld
wordt.
Van alles, wat we aanschouwden, kregen
we natuurlijk slechts het uitwendige te zien
en wij verlieten ons dus op de verklaringen
van onze geleiders, de heeren Egeler, ingenieur
en onderdirecteur, de inspecteurs Spruyt en
Francke, die ieder voor zich een gedeelte van
de bezoekers rondvoerden. Het ruime, 14l/j
hectare groote terrein, waarop de enorme
gebouwen niet in den weg stonden, vorderden
heel wat tjjd tot bezichtigen en niet het
minst werd onze aandacht getrokken door
het pomplokaal, waarin geen spatje vocht
werd aangetroffen, hoewel daar pompen werk
ten voor den 40 meter hoogen watertoren,
de teer- en ammoniak-reservoirs, de scrubbers
(cokestoren), een tiental pompen bij elkaar;
het lokaal van de exhausters, alles zeer fijn
met nette tegelmuren en blinkend alsof er
geen kolen- en cokesgruis in de onmiddellijke
nabijheid was.
Het gas kost, zooals bekend is, te Amster
dam slechts 9 cents, waarvan de stad voor
eiken geregistreerden M'. 3.2 cents empocheert,
met het vooruitzicht in 1915 de geheele fabriek
cadeau te krijgen. Dat daarom de bijproducten,
welke onbelast zjjn, op waarde moeten ge
houden worden, spreskt vanzelf. Dezp bij
producten zijn dan
lo. de cokes, welke gedeeltelijk voor eigen
brandstof worden aangewend, terwijl het over
tollige verkocht wordt, ongeklopt a 70 ets.
en geklopt 75 ets; het kloppen der cokes
geschiedt zeer vernuftigdoor eene Jacobs-
ladder wordt deze uit het Bousterrain naar
eene machine gevoerd, welke ze in stukken
breekt; het stof, de brise en de even groote
stukken vallen ieder afzonderlijk waar het
behoort, het laatste buiten op de plaats,
waar het door eeno zelf registreerende machine
by HL. wordt gemeten;
2o. uit de retorten gaskool of graphiet, dat
zich boven aan de retorten afeet; voor electri-
sche verlichting, als koolspitsen in de boog
lampen, treffen we deze kool aan;
3o. de teer, waaruit eene oneindige verschei
denheid van producten bereid wordt, benzo),
aniline enz.
4o. de kalk uit de zuiverkisten, met kool
zuur verzadigd, brengt omtrent niets op;
doch die, welke op het cyan-gehalte'getriteerd
wordt, is een meer loonend product.
Het ammoniak-water, dat van uit het tweede
resarvoir van den watertoren naar de sul-
phaat-fabriek gevoerd wordt, om daaruit zwa-
velzure-ammoniak te bereiden, is met het
kool teer het kostbaarst product. Van uit een
schuit, aan den kaaimuur vastgemeerd, wordt
zwavelzuur uit een tank naar een reservoir
opgevoerd en in aanraking gebracht met het
ammoniak-water. Kristallen van ammoniak-
sulphaat slaan neer, de vrijkomende gassen
als zwavelwaterstofgas in hoofdzaak worden
verzameld en door een ventilator gevoerd naar
den generator-oven, waarmede het water ver
dampt wordt. Zoo wordt het schadelijke nut
tig aangewendde sporen zwavelig zuur vin
den dan door den hoogen schoorsteen een
uitweg.
Nog bezichtigden we het laboratorium en
de photokamers. De photometer vanLetheby
is by de Imperial in gebruik. De toepassing
van dezen photometer berust op de verlich
ting van eene vetvlek; heeft de verlichting
van achteren plaats, dan verschijnt de vlek
transparant, van voren daarentegen als eene
donkere vlek. Tegelijkertijd van voren en van
achteren verlicht, zal by de bekende licht
sterkte van eene dezer lichtbronnen de sterkte
van de andere zyn af te leiden. Zooals men
weet, is de gemeente Amsterdam met de
Imperial omtrent de bepaling der lichtsterkte
in een proces gewikkeld, welk proces in twee
instanties door do Imperial reeds gewonnen is.
Ons dankbaar gemoed dost ons voor de
laatste instantie het beste voor de Imperial
wenschen. De aangename wyze, waarop
bovengenoemde -heeren ons namens da directie
hebben ontvangen, maakte op ons 29 tal be
zoekers een aangenamen indruk en we kon
den ons voor wy scheidden gaarne met
onzen voorzitter vereenigen met den wenacb,
dat de tyd spoedig mocht aanbreken, waarop-
de kolen geen geld zonden kosten en de
byproducten goud zouden waard zyn. Als
het dan by de Imperial goud regent, kan
het voor onze gemeentelyke gasfabriek, zoo
niet goud storten, dan toch druppelen. Zoo-
zy het! V. v. W.
De Raad dezer gemeente is tegen Dondor-
dag, den 14den Mei a. e., ter vergadering
byeengeroepen.
De lyst der hoogstaangeslagenen in Zuid-
Holland bevat 633 personen. De hoogsten zyn
de heerenA. N. J. M. baron Van Brienen
van deGrooteLindt te 'Wassenaar voor/9326.23,
C. J. Van der Oudermeulen te Wassenaar
6159, baron R. Van Lynden te 's-Gravenhage
5770, M. J. Jochems aldaar 4574, I. D.
Fransen van de Putte aldaar 4448 en mr.
D. Van Weel aldaar 4491.
Verder komen er o. a. de volgende heeren
op voorH. J. Augustyn to Zoetermeer 603.49,.
J. Van der Breggen Az. te Leiden 964.94,
A. Van der Burg te Hazerswoude 703 65',
mr. C. Cock te Leiden ƒ1871.51', P. Va.rr
Cranenhurgh te Leiden 700.92', J. Dorrepaal
te Zoeterwoude ƒ743.08, jhr. mr. J. H Gevers
te Noordwpk ƒ2113.54, J. J. Hasselbach te
Leiden ƒ719.70, S. baron Van Heemstra te
Sassenheim ƒ617.52, J. A. Jongerbloed te
Veur 1750.26', mr. J. C. Van de Kasteele
te Wassenaar ƒ1169.79', J. M. Van Kempen te
Voorschoten ƒ784.10, C. J. Kempenaer te Ter-
Aar ƒ633.74', J. Koning te Leiderdorp 1081.03,
J. W. Koning aldaar ƒ582.64, C. J. baron
Leembruggen te Leiden ƒ956.53, W. Leem
bruggen te Lisee ƒ640.97, F. A. G. graaf'
Van Limburg Stirum Noordwyk teNoordwyk
ƒ3419.67', L. graaf Van Limburg Stirum
van Warmond te Warmond ƒ2195.443, M.
graaf Van Limburg Stirum te Wassenaar
ƒ2557.75', mr. M. H. A. Lisman te Leiden
636.62, mr. H. L. A. Obreen alhier 718.76,
mr. Ph. J. baron Van Pallandt te Wassenaar
ƒ3628.79', J. Piek te Oudshoorn ƒ1869.44,
mr. Th. W. Van der Schalk te Noordwyk
602.57', jhr. mr. H. A. Steengracht van Dui
venvoorde te Voorschoten 5645.27, F. Stok-
huyzon Az. te Leiden 617.22, A. Straathof'
te Alkemade 726.78, A. W. Sythoff te Lei
den 562.77, K. Van der Torren Kzn. te
Waddingsveen ƒ1704.21', W. C. R. baron
Van Tuyll van Serooskerken te Wassenaar
f 756.96, jhr. Ph. E. Vegelin van Claerbergen-
aldaar 1015.70', mr. J. D. Viruly te Stomp-
wyk ƒ1718.90, T. P. Viruly te Leiden ƒ2471.37,
J. H. Willink te Oegstgeest 1537 35, W.
F. Yerhey Van Wyk te Leiden 720.62, J.
Zaalberg alhier ƒ955.80, mr. P. L. F. Blussé
ƒ1662.215.
De laagste aanslag der door Ged. Staten
vastgestelde lyst bedraagt 559.35.
De Commissaris des Konings dezer pro
vincie, de heer Fock, is heden van zyn buiten-
landsch verlof te 's-Gravenhage teruggekeerd.
