N°. 9167.
Dinsdag 7 Januari.
A0. 1830.
§ourant wordt dagelijks, mei uitzondering
van don- en feestdagen, uitgegeven.
Feuilleton.
EEN GELUKSVOGEL.
PRIJS DRZ21R COURANT.
7oo? Leiden per 8 mAandoa.J l*/0.
Franco per post1.40.
Afzonderlgko Kommen0.05.
PRIJS DER ADVBRTBNTIEN:
Tas 1—6 TOgde l.Oi. led*» regel meer ƒ0.171.
Oreetere lette» out pleiternirnte. Toer het in.
wsieeren balten de et*d wordt 0.10 berekend.
AGBLAD.
INGEZONDEN.
Gravensteen.
In de middeleeuwen werden de gevangenis
sen steen genoemd, omdat ze hecht en sterk
gebouwd waren, in tegenoverstelling van de
gewone huizen, meest van hout gesticht.
In Leiden waren twee gevangenissen, nl.
De Blaauwe steen en Gravensteen. De eerste
voor de gevangenen, die gevonnist werden
door den magistraat van Leidenen de tweede
voor hen, die krachtens het hoogste gerechts
hof gestraft werden.
TFaar de Blaauwe steen gestaan heeft, is
onzeker. Men weet ook niet of hier te denken is
aan eene gevangenis of aan eene gerechtsplaats.
Gravensteen was eigendom van den Graaf van
Holland, vandaar den naam van Graren-steen.
De openbare gerechtsplaats bij Gravensteen
wordt in vroegere sententiën genoemd Schoon-
verdriet.
Het jaar van stichting van Gravensteen is
niet met juistheid op te gevenvermoedelijk
heeft die plaats gehad in het midden van de
twaalfde eeuw.
In de vijftiende eeuw verkeerde die gevan
genis in zeer vervallen toestand, zoodat de
Graaf van Holland by overdracht in dato 12
November 1463 besloot, die in vrijen eigen
dom over te dragen aan de Regeering van
Leidon, behoudens enkelo voorwaarden.
De Regeering van Leiden heeft de herstel
ling krachtdadig ter hand genomen. Immers,
in 1556 en 1598 is deze gevangenis vergroot
in 1665 is bij de vergrooting de gevel ge
bouwd aan hot Pieterskerkhof; in 1671 is
de vierschaar en schepenen-kamer gebouwd
tegenover de Papestraat, en is de galerij
langs het Gerecht gerestaureerd.
Uit het bovenstaande blijkt dat verschil
lende bouwmeesters deze gevangenis gebracht
hebben in zijn tegenwoordigen toestand. De
primitieve bouw is wel te onderkennen; dat
torentje met nevonhuis en galerij dragen de
kenmerken van hun tijd; van kunstwaarde
geen sprakeuit dien ty'd is er beter werk
geleverd. De andere gebouwen, later gesticht,
kenmerken ook hun tijd, maar het was niet
de bloeitijd der bouwkunst. En het geheel
levert een mengelmoes van stijlen dat
geene kunstwaarde bezit, dat niet op schoon
heid mag roemen en in disharmonie is met
de daarbij staande gebouwen, gewijd aan gods
dienst en wetenschap.
Historische waarde heeft het gebouw ook
niet. Immers, dat daar twee samenzweerders
tegen het leven van Prins Maurits berecht
Uit de portefeuille van een arts.
1)
De oranjeboom is voor de eilandengroep
der Azoren, wat de druif voor de wynverbou-
wende districten van Duitschland en Frankrijk
isde hoofd- en dikwijls genoeg de eenige bron
van inkomsten van het grootste gedeelte der
bevolking. Ook gedijt hij nergens beter dan
op den vulkanischen bodem dezer prachtige
eilanden, met name op Fayal en S3n-Miguel,
waar de tienjarige stam gemiddeld 5000 vruch
ten brengt. In 1884 werd het aantal boomen
op de beide genoemde eilanden op circa
150,000 en de jaarlyksche opbrengst gemiddeld
p 700 millioen oranjeappels, ter waarde van
150,000 gulden, geschat. Het grootste gedeelte
er vruchten wordt naar Engeland uitgevoerd,
at aan dezen tak van handel reeds sedert
ngeveer 70 jaren zeer veel zorg gewijd heeft,
n zoowel de tranenpest of lagrina (1836
842) als de kort daarna (1843 1847) op-
edende oranjeluis hielp bestrijden.
In het jaar 1842 had ik mij te Ponta-Del-
gada gevestigd, om, in opdracht van de ge-
roeders Stipton, handelaars in zuidvruchten
zijn, zal ieder gaarne willen vergeten. Zulke
biadzjjden slaan wij liefst over.
Bovendien, dat men in Leiden aan gebou
wen van dien tijd niet veel historische waarde
hecht, bewijst, dat men niet geaarzeld heeft,
's Gravenhof of Lokhorst te sloopen, en daar
voor in de plaats te bouwen Gymnasium,
Hoogere Burgerschool, Gymnastieklokaal enz.
Toch is de herinnering aan 's Gravenhof
aangenamer dan die aan Gravensteen.
Wij achten het wensckelijk Gravensteen
te sloopen met de daaraangehechte huizen,
opdat er iets beters, iets schooners, iets nut-
tigers, iets aangenamers voor in de plaats
kome. De aangehechte huizen hebben geene
kunstwaarde, en uit een hygiënisch oogpunt
beschouwd, is hun verdwijnen misschien wen-
schelijk. Bovendien, bij de tegenwoordige
rechtsbedoeling heeft deze gevangenis geene
reden meer van bestaan.
De Stadsgehoorzaal.
Langen tijd moest de stad zich behelpen
met eene gebrekkige Gehoorzaal. Sedert eenige
jaren is die geheel gesloopt, en op dezelfde
plaats verrees eene nieuwe Gehoorzaal. "Wel
mocht die niet op uitwendig schoon bogen,
maar inwendig was die goed ingerioht, en
strekte den bouwmeester tot eer. Door een
ongeluk brandde die zaal, weinig jaren na
hare stichting, zoo goed als geheel af; en
thans is Leiden zonder eene haar waardige zaal.
Waar zal de nieuwe zaal verrijzen?
De zaal zal moeten dienen voor weten
schap, kunst, muziek enz.
Voor voorlezingen en muziek is het wen-
scheljjk dat de zaal niet ligt aan den pubhe
ken weg, althans niet onmiddellijk daaraan
grenst, en nimmer aan eene hoofdstraat. Bij
voorlezingen toch geeft een vreemd geruisch
afleiding, en by muziek kan dat de beste
passages bederven.
Voor kunst is licht, veel licht, en goed
licht behoefte, en 't is daarom wenscheiyk
dat het gebouw vrijstaat.
Nog is een vereischte dat de toegang over
dekt zij, en bulten den openbaren weg; met
andere woorden: dat men met rijtuigen,
buiten den openbaren weg, onder eene over
dekking, toegang verkrijgt tot het gebouw.
Aan geen van deze voreischten voldoet de
plaats, waar de Gehoorzaal gestaan heeft,
zy ligt in de richting der huizen aan de
hoofdstraat en is geheel door gebouwen in
gesloten.
Thans is het de tyd om Gravensteen met
aangehechte huizen te sloopen, en op dat
te Londen, de lagrina te bestudeeren, de in
hare gevolgen met den zwarten dood te ver
gelijken plantenpest, die destijds de wereldbe
roemde oranjetuinen in woestijnen veranderdo
en de Azoren met verarming, mijne lastgevers
met den ondergang hunner zaak bedreigde.
Op San-Miguel alleen, het grootste der negen
eilanden, waren sodert 1836 ongeveer 40,000
oranjeboomen aan deze ziekte bezweken. Dezen
haard der ziekte had ik daarom tot basis
mijner operaties, de havenstad Ponta-Delgada
tot standplaats gekozen, en door de omstan
digheden begunstigd, was ik reeds na drie
maanden gewerkt te hebben ten minste over
de oorzaak der ziekte in 't reine. De ziekte
was het onmiddellijk gevolg van het woeke
ren van een hypodermium of schorsknager,
een kleinen, grijs-zwarten paddenstoel-vorm,
die eerst de wortelen aantastte, daarna tus-
schen hout en schors tegen den stam opkroop,
den bast vernielde en aan de schors knaagde,
totdat deze barstte en een gomachtig sap voor
den dag deed komen, dat het karakteristieke
kenteeken der ziekte vormt en haar den naam
lagrina of tranenpest verschaft heeft. Gelijktij
dig met het voor den dag komen van deze tranen
(het sap) begonnen de bladeren geel te worden,
de bast viel er stuksgewijze af, de ontbloots
stam was blootgesteld aan wind en weer, het
terrein eene Stads gehoorzaal te stichten.
Immers, het terrein voldoet aan alle ver-
eischten, het ligt in het beste gedeelte van
de stad, heeft eene waardige en stille om
geving, en aan twee zijden ruime toegangs
wegen, namelijk Papestraat, Houtstraat en
Pieterskerkhof. v. L.
De „Nieuwe Rotterdamsche Courant" betoogt
de wenschelykheid dat van bevoegde zijde,
in casu heeren Doet. Med., voor het publiek
eenig licht worde ontstoken omtrent de ver
schijnselen, waarmee de heerschende ziekte
gewoonlijk begint, en de gedragslijn, die voor
zichtigheid by het opkomen dier verschynselen
gebiedt. De ziekte breidt zich uit en genees-
heeren zullen tyd te kort komen om zoo snel
te komen, als dat op vele plaatsen zal ge-
wenscht worden; daarom wenschen wy op
het betoog in de Courant voornoemd de aan
dacht te vestigen. Dr. Nykamp gaf al een
goed voorbeeld door te toonen dat hy byzondere
aandacht aan de ziekte schenkt. Wy ver
wachten nu eenige practische raadgevingen,
huismiddeltjes als 't zyn kan. D. H.
Gemengd Nieuw*.
De opbrengst der Noord-Zuid-
Holl. Stoomtramweg-Maatschappy Haarlem
Leiden bedroeg in December 1889 7001.62
en in Dec. 1888 f 6386.165. Sedert 1 Januari
1889 ƒ95,670.615, tegen 83,211.485 over
hetzelfde tydvak van 1888.
De uitslag van den Zaterdag
te Amsterdam gehouden schaatsenwedstryd,
baanlongte 1 myl, was, dat de prys door
Pander werd gewonnen in 3.6 min.de tweede
aankomende was Norseng in 3.7, derde
Jurrjens in 3.15, vierde Houtman in 3.20.
Slechts 6 mededingers waren opgekomen,
nl. Tebbutt, Ahrends, Norseng, Pander, Hout
man en G. Jurrjens.
Aan den wedstryd op tweemyis-baan namen
deel Tebbutt, Ahrends en Norseng, buiten
landers, en Jurrjens, Pander en Houtman,
Nederlanders. Eerstaankomende was Norseng
in 6 25 m., tweede Pander in 6.33ys, derde
Jurrjens in 6.53, vierde Houtman in 7.9.
Uit Amsterdam wordt aan de
„N. R. C." aangaande de aanleiding tot het
aldaar plaats gehad hebbende duel tusschen
twee officieren het volgende gemeld:
In de manége der cavalerie waren op een
ochtend in het begin van November twee
officieren, Van L. der cavalerie en K. der
artillerie, by de oefeningen tegenwoordig,
naakte hout begon te rotten, en na twee, hoog
stens drie maanden was de boom dood.
Tegenover zulk een vyand waren de gewone
huismiddeltjes volkomen machteloos. Er bleef
my dus niets anders over dan eene zending
chemische toestellen en preparaten uit Londen
aan te vragen en mijn werk intusschen te
staken.
Deze gedwongen werkstaking kwam echter
niet ongelegen. Ik was de stad en hare oran
jetuinen recht moede, ik verlangde naar den
aanblik van een gezonden plantengroei, en
voordat myn baminnelyke gastvriend dom
Jose het voorzag, had ik myne koffers gepakt
om naar het dorp Porto Formosa te gaan,
waar ik in het huis van de weduwe Riscado
een redelyk onderdak, in de oude eene draag-
lyke gastvrouw en in hare negentienjarige
dochter Roseta eene aardige vriendin vond.
Wel is waar miste ik in dit nieuwe kwartier
al die commoditeiten van het beschaafde leven,
welke dom Jose's huis my in overvloed ver
schaft had, maar ter vergoeding daarvoor zag
ik uit myn venster, in plaats van eene ein-
delooze reeks verwoeste oranjeboomen, do
heerlyke korenvelden van het dorp, daar
achter den 'vyftig meter hoogen rotswand,
die de vlakte begrensde en waarover de Gor-
riana bruischend neerstortte, vervolgens den
toen over de wyze van instructie-geven tus
schen hen een geschil van gevoelen ontstond,
dat weldra in een weinig parlementairen
woordenstryd overging, en gevolgd werd door
eene uitdaging, welke, naar men beweert, van
eerstbedoelde uitging. De heer K. meende de
uitdaging niet te mogen afwyzen, maar stelde
als voorwaarde, dat de zaak zoo geheim
mogeiyk en in de manége zelve zou worden
uitgemaakt. Dat is dan ook geschied. Het
duel had plaats op do sabel, en beiden wer
den gekwetst, de eerste echter zwaarder dan
de ander. De luit. Van L. was zelfs genood
zaakt gedurende 3 weken zyne kamer te
houden. De zaak bleef ook voor de militaire
autoriteiten geruimen tyd geheim, doordien
de betrokken personen zoowel als de getuigen
over de zaak hebben gezwegen, en luitenant
Van L. voor het verbinden van Zijne wond
niet de hulp heeft ingeroepen van een officier
van gezondheid, m»ar van een burger-arts.
De „Britannic," eene stoomboot
van de „Whito-Star"-iyn, kwam Donderdag
avond by het aanvaren van de „Mersey" in
botsing met de brik „Czarowitz" welke ter
stond zonk. De kapitein der brik kwam om
in de golven.
Aan de „Standard" wordt uit
Shanghai gemeld dat de opstand op het eiland
Formosa zich uitbreidt. De gouverneur is met
zyne troepen zeer ernstig slaags geweest met
de opstandelingen, maar het is hun niet ge
lukt het verzet tegen de regeering te be
dwingen.
Volgens het rapport van den
Oostenrykschen consul te Teheran blyft de
cholera nog heerschen in Perzië. Men vreest
dat de epidemie zich zal uitbreiden en zich
ook te Teheran zal vertoonen.
Berichten uit St. - Petersburg
melden dat de keizerin van Rusland over
eenigen tyd hare bevalling tegemoetziet.
Koning Humbert van Italië is,
toen hy Zaterdag een rit maakte, van het
paard gevallen. De koning bezeerde zich echter
niet en reed in een huurrytuig naar zyn paleis.
De voortvluchtige secretaris van
den gemeenteraad der stad Havana, die 40,000
ponden sterling heeft verduisterd, is te Nieuw-
York aangehouden op het oogenblik, dat hy
gereed stond naar Europa te vertrekken.
Te Toledo, in Ohio, is een gla
zenmaker, die bezig was aan een dakvenster
ruiten in te zetten, in aanraking gekomen
met een draad der electrische verlichting en
dood neergevallen op de draden. Toen men
hem vond, was het lichaam geheel verkoold.
kegelvormigen, met een altyd groenen plan
tengroei bedekten Monte de Cabras, en ter
rechterzyde eindeiyk, door de huizen gedeel-
telyk aan myn oog onttrokkon, den langge-
rekten Monte Redondo, die zich tot de zee
uitstrekt. Wel is waar had ook Porto-For-
moso zyne door de lagrina aangetaste quin-
ta's (oranjetuinen), maar deze lagen buiten
het bereik van mijn oog, en ik wachtte my
wel, hen zonder noodzakelykheid te naderen.
Acht a tien dagen waren sedert myne ver
huizing verstreken, toen ik op zekeren morgen
met het geweer op den rug den rotswand
beklom, over de smalle met zeer hoog heide
kruid bedekte hoogvlakte ging en den Monte
de Cabras begon te beklimmen. Ik had daar,
ofschoon wy reeds in April waren, daags te
voren nog kwartels gezien, die zich aan de
blauwe bessen van een Afrikaanschen boom
te goed deden en had het voornemen eenige
van die vogels te schieten. Terwyl ik in ver
band daarmede de vraag overwoog, of ik den
gewenschten buit in de pan braden of op
andere wyze zou laten toebereiden, ging ik
onvermoeid voorwaarts, totdat ten slotte de
moeilykheden van het beklimmen al myne
aandacht trokken.
Wordt vervolgd.)
