N\ 8955. Maandag 29 April. A*. 1889. (geze Courant wordt dagelijks, met uitzondering van (Zfln- en feestdagen, uitgegeven. jDit nommor bestaat uit DRIE Bladen. Kikeriki. Alfred Krupp tegenover zijne arbeiders in zake de sociaal democratie. Leiden, 27 April. LEIDSCH DAGBLAD. PRUB DEZER COURANT: Vpor Leidco p«r 8 maanden1.10. Franco per poet1.40. Afeondeilgke Nommcra0.05. PRUS DER ADVERTENTIEN: Van 16 regels ƒ1.05. Iedoro regel meer ƒ0,174. Grootcro letters naar piaat*raimte. Voor bot in- oaaseeren buiten de stad wordt J 0.10 berekend. Aan de Abonné's daarop, wordt by dit nommer verzonden No. 31 van Kikeriki. Het is licht te begrijpen, dat de firma Krupp van den aanvang af tot do onverzeltelykste tegenstanders der sociaal-democratie heeft behoord; dat een man als Alfred Krupp, die na 25 jaren van volhardenden ijver en veel vuldige ontbering, eindelijk tot welvaart is gekomen, geen lust had in den waanzin van hen, die het individueels in den mensch mis kennen om eene soort van gelijkheid te predi ken, door de leiders der party in theorie gehuldigd, in hunne eigen dierbare persoon- lykheden miskend. Alfred Krupp was in 1877 tot eene positie gekomen, die hem in staat stelde aan 16,000 menschen werk en aan 50,000 brood te verschaffen ter plaatse waar dertig jaren vroeger slechts 74 arbeiders den kost verdienden. Was zyn gevoel van oigen- waarde misplaatst, dat hom deed gelooven aan de nuttigheid zyns bestaans meer nog voor anderen dan voor zichzelven? Want hy voegde by dit gevoel van zelfgenoegzaamheid de eene pogiDg na de andere om zynen werk lieden ten zegen te zyn. Fondsen voor eene leven8verzekeringmaatschappy onder zyne arbeiders, die hy grondvestte met eene gift van 50,000 mark ineens, en regelmatige vierendeeljaarsche bydragen tot een bedrag van de halve coutributiën, plus kostelooze administratie; scholen voor kosteloos onder- wys der fabriekskinderen, door Krupp gebouwd en onderhouden..., ziedaar slechts eenige bewyzen der goede gezindheid van den Essen- schen fabrikant voor zyn volk. Toch moest Alfred Krupp het ondervinden, dat ook onder zyn werkvolk sociaal-democra tische woelgeesten voorkwamen, die den rustigen werkman in de war brachten. En by de verkiezingen in 1877 voor den Ryksdag behaalde de sociaal-democratische candidaat, de candidaat der zoogenaamde arbeidersparty, Gerhard Stötzel, gewezen metaalwerker in de fabriek van Krupp, met 11645 stemmen de meerderheid op zyn tegen-candidaat. Direct noch indirect had zich Krupp ooit met de politiek ingelaten; geiyk in 't godsdienstige, zoo was ook in het staatkundige niet gewoon naar iemands gevoelens te vragen, en rekende hy op 't gezond verstand zu'ner werklieden als geneesmiddel tegen het be- driegiyke der voorstellingen van de sociaal democratische wereldhervormers. Maar de ■voorjaarsverkiezing was een te afdoend bewys voor Krupp, dat hy te zeer op dat gezonde verstand zyner arbeiders had gerekend en dat een persooniyk tusschenbeidekomen zynerzyds en tegen de sociaal-democratie rioodig was geworden. Daarom richtte hy den 15den Maart 1877 eene „als manuscript ge drukte" circulaire: „Een woord aan de ge- zameniyke werklieden myner nyverheids- ondememingen", tot alle arbeiders. Do circu laire luidde aldus „Ik richt deze woorden aan de onderhoo- rigen myner nyverheids ondernemingen, der gietstaalfabriek, der mynen en ertsovenshet is een vertrouweiyk woord en uitdrukkelyk beperkt tot het geheel mijner arbeiders, mees terknechts en beambten. Zy zyn als 't ware myne eigene huiswet, en niet bestemd voor het groote publiek. Ik moet dus met beslist heid opkomen tegen iedere poging om de statuten, meeningen en beslissingen van andere werkgevers met mijne woorden in verband te brengen of ze onder zulken. in vloed geschreven te achten; ook zal ik my in geene enkele courant, met welken stryd- lustigen tegenstander ook, tot polemiek laten bewegen. Het oordeel over de quaestie of myne vermaning te rechter tyd geschiedt, of zy een noodige plicht is, of ze door eigen belang wordt ingegeven dan wel uit de zucht voor het algemeen welzyn, dit alles laat ik gerust aan de toekomst. Door iédereen, door mannen en yrouwen, ook door de minder beschaafden, wil ik verstaan worden. Daarom spreek ik een éénvoudig, duidelyk Duitsch. Op geiyke wyze richtte ik indertyd eene ver maning tot u ter wille van vrede en verdraag zaamheid by alle verschil van geloof, en ik vertrouw, dat myn woord niet zonder vrucht is gebleven. Heden kom ik opnieuw tot u allen met eene even ernstige vraag. Het ge vaar, waarover ik thans spreken wil, is wel is waar nog niet dreigend, en ik vertrouw, dat de gezonde zin des volks het intyds zal kunnen afwenden; maar ik wil heden reeds myne meening zeggen, omdat ik ge loofde u nuttig te kunnen zyn en omdat ik na vyftigjarigen diensttyd er niet oprekenen mag hetgeen ik heden zou verzuimen later te kunnen inhalen. Wel echter reken ik op het oude vertrouwen. 0ndank3 herhaalde waarschuwing, schynt zich onder een gedeelte van u de geest der sociaal-democratie te openbaren. Deze geest is echter verderflyk, en ieder verstandig man moet hem bestryden, de arbeider evengoed als de werkgever. Dat gy dit zult willen erkennen is myn wensch en streven. „In haren zachtsten vorm is de leer der sociaal democratie van de strekking, dat zy den eigendom van het individu wil beperken, hem zyne bezitting gedeelteiyk wil ontnemen. De maatschappy of grootere vereenigingen moeten den eigendom hebben en de arbeiders moeten altemaal aandeel genieten in de winst. Zoo moet dan, heet het, de toestand van den arbeider verbeterd worden; inderdaad echter wordt hy daardoor verminderd. Neme men b. v. een3 aan dat ik van myne bezittingen vrywillig afstand deed en de leiding myner inrichtingen aan het goeddunken der geza- meniyke werklieden enz. ware overgelaten. Uit de tegenwoordige leden van bestuur en de werkeiyk ingewyden en bekwamen zou er moeilyk ook slechts één te vinden zyn, d e zich aan de nieuwe heerschappy wilde onder werpen. In de plaats der ervaring, welke alleen in staat is door geschikte leiding en bestuur in de fabrieken de onderneming te behouden en over de gevaren der ongunstige tydsomstandigheden henen te brengen, zou den dan zeer lichteiyk krachten komen van onbevoegden en zeker twyfelachtigen aard en daarmee het geheel der zaak een spoedigen ondergang te gemoet gaan. Dit behoeft wel niemand nader verklaard te worden. Maar zelfs aangenomen dat men lieden kon vinden, die in staat waren de werkzaamheden te leiden en de fabricaten te leveren, welke door hoedanigheid en prys met de machtige vreemde industrie zonden kunnen concur reeren en haar overvleugelen eene taak, welke tot heden aan my was toevertrouwd zelfs in dat geval zou toch de fabriek door gebrek aan werk moeten gesloten worden, en gevolgeiyk aan niemand langer brood ver schaffen, want de staalwaren moeten niet alleen gemaakt, ze moeten ook verkocht worden. Het binnenlandsche verbruik is niet groot genoeg om al onze werkplaatsen bezig te houden, en zonder eene onafgebrokens, ver- oenigde, volle werkzaamheid is de onder neming niet levensvatbaar Het grootste ge deelte onzer voortbrengselen moet dus in vreemde landen verkocht worden en gaat dan ook naar alle hoeken der wereld. Deze byzondere plaats in de nyverheid en hare grootheid, dankt de onderneming aan don ouden naam, de bekendheid en 't ver trouwen, dat het bestuur van den eersten dag, dat de fabriek bestond, tot op heden heeft weten te verwerven. Zonder dit aan personen verbonden vertrouwen vervalt het debiet byna geheel. Geen enkele Staat en geene enkele Regeering zou de onderneming als de oude aanzien, indien ze onder de heer schappy der socialisten kwam; in de plaats van het vertrouwen, zou het wantrouwon komen en daardoor alleen reeda zouden alle bestellingen >an oorlogsmateriaal en van ar tikelen des vredes door regeeringen en parti culieren op verren afstand blyven. De nieuwe volksvrienden zullen zich voor 't overige ook met met dit eenvoudig begin eener omwenteling vergenoegenze zullen verder gaan, van stap tot stap. Wat eene vlytige, spaarzame familie, wat eene gene ratie eerlyk verworven heeft, zal de luie verkwister zich toeëigenen, en de onbekwame met de knappe werkman geiykgesteld worden. Als vanzelf moeten dan deze volksredders, die tegen iederen prys hunne plannen uit voeren willen, er toe komen, allen eigendom en ieder erfgoed, iederen troon en elk geregeld Staatsbestuur terzyde te stellen. Velen komen er rond of dubbelzinnig voor uit, dat ze ook den godsdienst en het huwelyk willen opheffen, maar daarmede zouden ook orde en tucht, schaamtegevoel en zedelykheid verdwynen. Wat door de eeuwen ten goede is gewrocht, veredeld en geheiligd, moet vernietigd wor den vernietigd, natuuriyk te vuur en te zwaard. Dat is de slotsom, waartoe de leer voeren moet. De veelbesproken Parysche Com mune, haar afschuweiyk schrikbewind met moord, brandstichting en vernieling, leverde ons een voorbeeld van toepassing van dier- geiyke meeningen. Ook daar in Parys zag men spoedig, wat zich vroeger of later her halen zoudo, dat de leiders en woordvoerders ten slotte onderling gingen vechten om de opperheerschappy. Zoo iets te bereiken, is het geheime stre ven van velen, die nu nog voor 't gemeen- schappeiyke, naastliggende doel, voor de omverwerping der bestaande orde in Staat en huisgezin, vereenigd optreden, maar er later geen bezwaar in zouden vinden de bedrogen menigte aan hun eigenbelang op te offeren. Voorzeker, we mogen wel zeggen dat in ons vaderland eene omwenteling van zoodanigen aard onvermydeiyk zou afstuiten op de soli diteit van alle bestaande toestanden, regelin gen en machten in den Staat. Maar ik koester hot geloof, dat het aan deze machten niet eens zal toekomen, ten einde ons te behoe den voor zulke uitersten. De meerderheid der lieden, die voor de sociaal-democratie zyn gewonnen, blyven alleen daarom lid der party, omdat ze geene flauwe vermoedens hebben van de misdadige en verderflyke bedoelingen dier vereeniging. De man, die dagelyks voor zyn brood zich moet aftobben, is natuuriyk geneigd naar de voorspiegelingen van een beter levenslot te hooren en zal het licht gelooven, indien hem een gemakkeiyker maal- tyd beloofd wordt. Maar de groote meerder heid staat te hoog in beschaving en rechts gevoel om zulke bedriegers bly vend te volgen. Daarom ook zullen hunne pogingen reeds afstuiten op den gezonden zin des volks. Dit voorzeker kan niemand een geheim blyven, dat de plannen der socialisten onuitvoerbaar zyn en eene dwaasheid tevens, want de wereld laat het zich zoo maar niet aanleu nen, dat ieder onderscheid van plaats en waarde van menschen en dingen, dat al het bestaande, het goede en deugdeiyke, ten koste van recht en wet verdelgd wordt, opdat misdadigers op de puinhoopen van dit alles hun triomf vieren. Ik verlaat thans dit hatelijke beeld en deze zoo onverkwikkelyke beschouwingen, om tot een nader onderworp ovor te gaan en wel tot de geschiedenis- myner nyverheids-instel- ïingen, opdat gy- moogt inzien op welken grond en met welk. recht ik geen haarbreed zal afwyken van de eischen, die het slot dezer toespraak zullen vormen. Het is be kend, dat in 't jaar 1826 eene verloopen giet staalfabriek zonder kapitaal my ten bestuur toeviel. Met weinige arbeiders begon ik; zy verdienden meer en leefden er beter van dan ik; zoo ging het 25 achtereenvolgende jaren onder zorgen en moeitevollen arbeiden nog toen ik reeds aan een vry groot aantal men schen werk verschafte, was myn vermogen geringer dan dat van menigen arbeider heden ten dage uit de gietstaalfabriek. Het waren allemaal zeer brave menschen, met wie ik den arbeid begonnen en volvoerd beb. Allen, van wie velen het tydelijke reeds gezegend hebben, gedenk ik met dankbaarheid en een hart vol trouwe. De latere werklieden, die ik van achter de schapen of den ploeg aan nam, die ik als bekwame handwerkslieden of als werkloozen van alle professiën, of als kinderen van weduwen heb aangenomen, ze kwamen vrywillig by my in dienst, omdat ze hun lot verbeterden, en ze hebben in de meeste gevallen daarvoor hunnen dank ook gaarne getoond. Meer dan één hunner is een welgesteld man geworden. (Vele ouden van dagen, mees terknechts en arbeiders, die voor ongeveer 46 jaren by my in dienst getreden zyn, ge nieten reeds sedert lang hun pensioen; an deren doen nog hun werk met volle kracht en de oude trouw.) Den menschen, die mij gediend hebben, heb ik hun loon betaald, meestal hunne positie verbeterd en overeen komstig wettige bepalingen hun contract ver lengd of opgezegd. Meer dan één verliet de fabriek om zich elders te vestigen; de een is gegaan en de ander is gekomen, en waar aanvankeiyk slechts 3 mannen aan 't werk waren, arbeidden er later 15,000. In den loop der jaren hebben meer dan 100,000 menschen alzoo hun tocht door myne fabrieken gedaan, en het ligt in de reden, dat zulk gaan en komen zal voortduren. Ieder werkman heeft naar zyne kracht en zyne bekwaamheden zyn loon ontvangen, en in de plaats van den vertrekkende kon in de meeste gevallen een ander gesteld worden. Slot volgt.) De koninklyke goedkeuring is verleend aan de statuten van de „Nederlandsche Albumin- fabriek" te Leiden, met een kapitaal van f 35,000, in aandeelen van f 1000. Tot com missaris is aangesteld do heer C. J. Langen, raachinefabrikant te Grevenbroich (Duitsch- land), terwyi de hoofddirecteur en mededirec teur voor de eerste maal door de oprichters by afzonderlyke akte zullen worden benoemd. De vennootschap hoeft ten doel het fabri- ceeren van en den handel in albumin en aan verwante artikelen in den ruimsten zin van het woord; hieronder zyn begrepen de fabri cage en verwerking, alsmede de handel in de byproducten, welke by het fabriceeren van albumin eventueel zullen wordon verkregen. Zy wordt aangegaan voor een tyd vak van vyf en twintig jaren. De fabriek zal werken volgens het procédé- Van der Ploeg, civiel-ingenieur, te 's-Herto- genbosch. Het procédé-Van der Ploeg of de later daarin aan te brengen verbeteringen zal door de vennootschap uitsluitend in hare thans op te richten fabriek worden in werking gebracht, biyvende alleen aan den heer Van der Ploeg of zyne rechtverkrygenden het recht zyn procédé of de later daarin aan te brengen verbeteringen elders in te voeren of op andore wyze te exploiteeren. Dit recht hebben niet de vennootschap noch de vennooten, noch de beheerders in hunne qualitoiten als zoodanig, noch in privé, ten ware, by nader te maken overeenkomsten, bun dit recht mocht verleend worden.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1889 | | pagina 1