N\ 8955.
Maandag 29 April.
A*. 1889.
(geze Courant wordt dagelijks, met uitzondering
van (Zfln- en feestdagen, uitgegeven.
jDit nommor bestaat uit DRIE
Bladen.
Kikeriki.
Alfred Krupp tegenover zijne
arbeiders in zake de sociaal
democratie.
Leiden, 27 April.
LEIDSCH
DAGBLAD.
PRUB DEZER COURANT:
Vpor Leidco p«r 8 maanden1.10.
Franco per poet1.40.
Afeondeilgke Nommcra0.05.
PRUS DER ADVERTENTIEN:
Van 16 regels ƒ1.05. Iedoro regel meer ƒ0,174.
Grootcro letters naar piaat*raimte. Voor bot in-
oaaseeren buiten de stad wordt J 0.10 berekend.
Aan de Abonné's daarop, wordt by dit
nommer verzonden No. 31 van Kikeriki.
Het is licht te begrijpen, dat de firma Krupp
van den aanvang af tot do onverzeltelykste
tegenstanders der sociaal-democratie heeft
behoord; dat een man als Alfred Krupp, die
na 25 jaren van volhardenden ijver en veel
vuldige ontbering, eindelijk tot welvaart is
gekomen, geen lust had in den waanzin van
hen, die het individueels in den mensch mis
kennen om eene soort van gelijkheid te predi
ken, door de leiders der party in theorie
gehuldigd, in hunne eigen dierbare persoon-
lykheden miskend. Alfred Krupp was in 1877
tot eene positie gekomen, die hem in staat
stelde aan 16,000 menschen werk en aan
50,000 brood te verschaffen ter plaatse waar
dertig jaren vroeger slechts 74 arbeiders den
kost verdienden. Was zyn gevoel van oigen-
waarde misplaatst, dat hom deed gelooven
aan de nuttigheid zyns bestaans meer nog
voor anderen dan voor zichzelven? Want hy
voegde by dit gevoel van zelfgenoegzaamheid
de eene pogiDg na de andere om zynen werk
lieden ten zegen te zyn. Fondsen voor eene
leven8verzekeringmaatschappy onder zyne
arbeiders, die hy grondvestte met eene gift
van 50,000 mark ineens, en regelmatige
vierendeeljaarsche bydragen tot een bedrag
van de halve coutributiën, plus kostelooze
administratie; scholen voor kosteloos onder-
wys der fabriekskinderen, door Krupp gebouwd
en onderhouden..., ziedaar slechts eenige
bewyzen der goede gezindheid van den Essen-
schen fabrikant voor zyn volk.
Toch moest Alfred Krupp het ondervinden,
dat ook onder zyn werkvolk sociaal-democra
tische woelgeesten voorkwamen, die den
rustigen werkman in de war brachten. En by
de verkiezingen in 1877 voor den Ryksdag
behaalde de sociaal-democratische candidaat,
de candidaat der zoogenaamde arbeidersparty,
Gerhard Stötzel, gewezen metaalwerker in de
fabriek van Krupp, met 11645 stemmen de
meerderheid op zyn tegen-candidaat. Direct
noch indirect had zich Krupp ooit met de
politiek ingelaten; geiyk in 't godsdienstige,
zoo was ook in het staatkundige niet
gewoon naar iemands gevoelens te vragen,
en rekende hy op 't gezond verstand zu'ner
werklieden als geneesmiddel tegen het be-
driegiyke der voorstellingen van de sociaal
democratische wereldhervormers. Maar de
■voorjaarsverkiezing was een te afdoend bewys
voor Krupp, dat hy te zeer op dat gezonde
verstand zyner arbeiders had gerekend en
dat een persooniyk tusschenbeidekomen
zynerzyds en tegen de sociaal-democratie
rioodig was geworden. Daarom richtte hy den
15den Maart 1877 eene „als manuscript ge
drukte" circulaire: „Een woord aan de ge-
zameniyke werklieden myner nyverheids-
ondememingen", tot alle arbeiders. Do circu
laire luidde aldus
„Ik richt deze woorden aan de onderhoo-
rigen myner nyverheids ondernemingen, der
gietstaalfabriek, der mynen en ertsovenshet
is een vertrouweiyk woord en uitdrukkelyk
beperkt tot het geheel mijner arbeiders, mees
terknechts en beambten. Zy zyn als 't ware
myne eigene huiswet, en niet bestemd voor
het groote publiek. Ik moet dus met beslist
heid opkomen tegen iedere poging om de
statuten, meeningen en beslissingen van
andere werkgevers met mijne woorden in
verband te brengen of ze onder zulken. in
vloed geschreven te achten; ook zal ik my
in geene enkele courant, met welken stryd-
lustigen tegenstander ook, tot polemiek laten
bewegen. Het oordeel over de quaestie of
myne vermaning te rechter tyd geschiedt, of
zy een noodige plicht is, of ze door eigen
belang wordt ingegeven dan wel uit de zucht
voor het algemeen welzyn, dit alles laat ik
gerust aan de toekomst. Door iédereen, door
mannen en yrouwen, ook door de minder
beschaafden, wil ik verstaan worden. Daarom
spreek ik een éénvoudig, duidelyk Duitsch.
Op geiyke wyze richtte ik indertyd eene ver
maning tot u ter wille van vrede en verdraag
zaamheid by alle verschil van geloof, en ik
vertrouw, dat myn woord niet zonder vrucht
is gebleven. Heden kom ik opnieuw tot u
allen met eene even ernstige vraag. Het ge
vaar, waarover ik thans spreken wil, is wel
is waar nog niet dreigend, en ik vertrouw,
dat de gezonde zin des volks het intyds
zal kunnen afwenden; maar ik wil heden
reeds myne meening zeggen, omdat ik ge
loofde u nuttig te kunnen zyn en omdat ik
na vyftigjarigen diensttyd er niet oprekenen
mag hetgeen ik heden zou verzuimen later
te kunnen inhalen. Wel echter reken ik op
het oude vertrouwen.
0ndank3 herhaalde waarschuwing, schynt
zich onder een gedeelte van u de geest der
sociaal-democratie te openbaren. Deze geest
is echter verderflyk, en ieder verstandig man
moet hem bestryden, de arbeider evengoed
als de werkgever. Dat gy dit zult willen
erkennen is myn wensch en streven.
„In haren zachtsten vorm is de leer der
sociaal democratie van de strekking, dat zy
den eigendom van het individu wil beperken,
hem zyne bezitting gedeelteiyk wil ontnemen.
De maatschappy of grootere vereenigingen
moeten den eigendom hebben en de arbeiders
moeten altemaal aandeel genieten in de winst.
Zoo moet dan, heet het, de toestand van den
arbeider verbeterd worden; inderdaad echter
wordt hy daardoor verminderd. Neme men
b. v. een3 aan dat ik van myne bezittingen
vrywillig afstand deed en de leiding myner
inrichtingen aan het goeddunken der geza-
meniyke werklieden enz. ware overgelaten. Uit
de tegenwoordige leden van bestuur en de
werkeiyk ingewyden en bekwamen zou er
moeilyk ook slechts één te vinden zyn, d e
zich aan de nieuwe heerschappy wilde onder
werpen. In de plaats der ervaring, welke
alleen in staat is door geschikte leiding en
bestuur in de fabrieken de onderneming te
behouden en over de gevaren der ongunstige
tydsomstandigheden henen te brengen, zou
den dan zeer lichteiyk krachten komen van
onbevoegden en zeker twyfelachtigen aard en
daarmee het geheel der zaak een spoedigen
ondergang te gemoet gaan. Dit behoeft wel
niemand nader verklaard te worden. Maar
zelfs aangenomen dat men lieden kon vinden,
die in staat waren de werkzaamheden te
leiden en de fabricaten te leveren, welke door
hoedanigheid en prys met de machtige
vreemde industrie zonden kunnen concur
reeren en haar overvleugelen eene taak,
welke tot heden aan my was toevertrouwd
zelfs in dat geval zou toch de fabriek door
gebrek aan werk moeten gesloten worden,
en gevolgeiyk aan niemand langer brood ver
schaffen, want de staalwaren moeten niet alleen
gemaakt, ze moeten ook verkocht worden.
Het binnenlandsche verbruik is niet groot
genoeg om al onze werkplaatsen bezig te
houden, en zonder eene onafgebrokens, ver-
oenigde, volle werkzaamheid is de onder
neming niet levensvatbaar Het grootste ge
deelte onzer voortbrengselen moet dus in
vreemde landen verkocht worden en gaat
dan ook naar alle hoeken der wereld.
Deze byzondere plaats in de nyverheid en
hare grootheid, dankt de onderneming aan
don ouden naam, de bekendheid en 't ver
trouwen, dat het bestuur van den eersten
dag, dat de fabriek bestond, tot op heden
heeft weten te verwerven. Zonder dit aan
personen verbonden vertrouwen vervalt het
debiet byna geheel. Geen enkele Staat en
geene enkele Regeering zou de onderneming
als de oude aanzien, indien ze onder de heer
schappy der socialisten kwam; in de plaats
van het vertrouwen, zou het wantrouwon
komen en daardoor alleen reeda zouden alle
bestellingen >an oorlogsmateriaal en van ar
tikelen des vredes door regeeringen en parti
culieren op verren afstand blyven.
De nieuwe volksvrienden zullen zich voor
't overige ook met met dit eenvoudig begin
eener omwenteling vergenoegenze zullen
verder gaan, van stap tot stap. Wat eene
vlytige, spaarzame familie, wat eene gene
ratie eerlyk verworven heeft, zal de luie
verkwister zich toeëigenen, en de onbekwame
met de knappe werkman geiykgesteld worden.
Als vanzelf moeten dan deze volksredders,
die tegen iederen prys hunne plannen uit
voeren willen, er toe komen, allen eigendom
en ieder erfgoed, iederen troon en elk geregeld
Staatsbestuur terzyde te stellen. Velen komen
er rond of dubbelzinnig voor uit, dat ze ook
den godsdienst en het huwelyk willen opheffen,
maar daarmede zouden ook orde en tucht,
schaamtegevoel en zedelykheid verdwynen.
Wat door de eeuwen ten goede is gewrocht,
veredeld en geheiligd, moet vernietigd wor
den vernietigd, natuuriyk te vuur en te
zwaard. Dat is de slotsom, waartoe de leer
voeren moet. De veelbesproken Parysche Com
mune, haar afschuweiyk schrikbewind met
moord, brandstichting en vernieling, leverde
ons een voorbeeld van toepassing van dier-
geiyke meeningen. Ook daar in Parys zag
men spoedig, wat zich vroeger of later her
halen zoudo, dat de leiders en woordvoerders
ten slotte onderling gingen vechten om de
opperheerschappy.
Zoo iets te bereiken, is het geheime stre
ven van velen, die nu nog voor 't gemeen-
schappeiyke, naastliggende doel, voor de
omverwerping der bestaande orde in Staat en
huisgezin, vereenigd optreden, maar er later
geen bezwaar in zouden vinden de bedrogen
menigte aan hun eigenbelang op te offeren.
Voorzeker, we mogen wel zeggen dat in ons
vaderland eene omwenteling van zoodanigen
aard onvermydeiyk zou afstuiten op de soli
diteit van alle bestaande toestanden, regelin
gen en machten in den Staat. Maar ik koester
hot geloof, dat het aan deze machten niet
eens zal toekomen, ten einde ons te behoe
den voor zulke uitersten. De meerderheid der
lieden, die voor de sociaal-democratie zyn
gewonnen, blyven alleen daarom lid der party,
omdat ze geene flauwe vermoedens hebben
van de misdadige en verderflyke bedoelingen
dier vereeniging. De man, die dagelyks voor
zyn brood zich moet aftobben, is natuuriyk
geneigd naar de voorspiegelingen van een
beter levenslot te hooren en zal het licht
gelooven, indien hem een gemakkeiyker maal-
tyd beloofd wordt. Maar de groote meerder
heid staat te hoog in beschaving en rechts
gevoel om zulke bedriegers bly vend te volgen.
Daarom ook zullen hunne pogingen reeds
afstuiten op den gezonden zin des volks. Dit
voorzeker kan niemand een geheim blyven,
dat de plannen der socialisten onuitvoerbaar
zyn en eene dwaasheid tevens, want de
wereld laat het zich zoo maar niet aanleu
nen, dat ieder onderscheid van plaats en waarde
van menschen en dingen, dat al het bestaande,
het goede en deugdeiyke, ten koste van recht
en wet verdelgd wordt, opdat misdadigers
op de puinhoopen van dit alles hun triomf
vieren.
Ik verlaat thans dit hatelijke beeld en deze
zoo onverkwikkelyke beschouwingen, om tot
een nader onderworp ovor te gaan en wel
tot de geschiedenis- myner nyverheids-instel-
ïingen, opdat gy- moogt inzien op welken
grond en met welk. recht ik geen haarbreed
zal afwyken van de eischen, die het slot
dezer toespraak zullen vormen. Het is be
kend, dat in 't jaar 1826 eene verloopen giet
staalfabriek zonder kapitaal my ten bestuur
toeviel. Met weinige arbeiders begon ik; zy
verdienden meer en leefden er beter van dan
ik; zoo ging het 25 achtereenvolgende jaren
onder zorgen en moeitevollen arbeiden nog
toen ik reeds aan een vry groot aantal men
schen werk verschafte, was myn vermogen
geringer dan dat van menigen arbeider heden
ten dage uit de gietstaalfabriek. Het waren
allemaal zeer brave menschen, met wie ik
den arbeid begonnen en volvoerd beb. Allen,
van wie velen het tydelijke reeds gezegend
hebben, gedenk ik met dankbaarheid en een
hart vol trouwe. De latere werklieden, die
ik van achter de schapen of den ploeg aan
nam, die ik als bekwame handwerkslieden of
als werkloozen van alle professiën, of als
kinderen van weduwen heb aangenomen, ze
kwamen vrywillig by my in dienst, omdat
ze hun lot verbeterden, en ze hebben in de
meeste gevallen daarvoor hunnen dank ook
gaarne getoond.
Meer dan één hunner is een welgesteld
man geworden. (Vele ouden van dagen, mees
terknechts en arbeiders, die voor ongeveer
46 jaren by my in dienst getreden zyn, ge
nieten reeds sedert lang hun pensioen; an
deren doen nog hun werk met volle kracht
en de oude trouw.) Den menschen, die mij
gediend hebben, heb ik hun loon betaald,
meestal hunne positie verbeterd en overeen
komstig wettige bepalingen hun contract ver
lengd of opgezegd. Meer dan één verliet de
fabriek om zich elders te vestigen; de een
is gegaan en de ander is gekomen, en waar
aanvankeiyk slechts 3 mannen aan 't werk
waren, arbeidden er later 15,000. In den loop
der jaren hebben meer dan 100,000 menschen
alzoo hun tocht door myne fabrieken gedaan,
en het ligt in de reden, dat zulk gaan en
komen zal voortduren.
Ieder werkman heeft naar zyne kracht en
zyne bekwaamheden zyn loon ontvangen, en
in de plaats van den vertrekkende kon in
de meeste gevallen een ander gesteld worden.
Slot volgt.)
De koninklyke goedkeuring is verleend aan
de statuten van de „Nederlandsche Albumin-
fabriek" te Leiden, met een kapitaal van
f 35,000, in aandeelen van f 1000. Tot com
missaris is aangesteld do heer C. J. Langen,
raachinefabrikant te Grevenbroich (Duitsch-
land), terwyi de hoofddirecteur en mededirec
teur voor de eerste maal door de oprichters
by afzonderlyke akte zullen worden benoemd.
De vennootschap hoeft ten doel het fabri-
ceeren van en den handel in albumin en aan
verwante artikelen in den ruimsten zin van
het woord; hieronder zyn begrepen de fabri
cage en verwerking, alsmede de handel in de
byproducten, welke by het fabriceeren van
albumin eventueel zullen wordon verkregen.
Zy wordt aangegaan voor een tyd vak van
vyf en twintig jaren.
De fabriek zal werken volgens het procédé-
Van der Ploeg, civiel-ingenieur, te 's-Herto-
genbosch.
Het procédé-Van der Ploeg of de later daarin
aan te brengen verbeteringen zal door de
vennootschap uitsluitend in hare thans op te
richten fabriek worden in werking gebracht,
biyvende alleen aan den heer Van der Ploeg
of zyne rechtverkrygenden het recht zyn
procédé of de later daarin aan te brengen
verbeteringen elders in te voeren of op andore
wyze te exploiteeren.
Dit recht hebben niet de vennootschap
noch de vennooten, noch de beheerders in
hunne qualitoiten als zoodanig, noch in privé,
ten ware, by nader te maken overeenkomsten,
bun dit recht mocht verleend worden.