n.
N°, 4031.
Maandag
A0. 1873.
31 Maart.
DE HERSTEMMING.
Wu
Mr. H. A. KTeeb,
STANDBEELD
Pie ter Adriaansz. ran der Werf.
LE1DSCH
DAGBLAD
PRIJS DEZER COURANT.
Voor por 8 mainden.
Franco por poat
AfcondorLyk® Nommer»0.05.
ƒ8.00.
Ti 8.85.
Deze Courant wordt dagelijks, met uitzondering van
Zon- en Feestdagen, uitgegeven.
PRIJS DER ADVBBTESTIKN.
Voor iederen regelƒ0.16.
Grootere lotton qq&t do pl&atsraimte die beslaan.
Slot
En nu de schijnbare punten van verschil: voor-
ainelijk met betrekking tot het lager onder
vijs en nopens het kiesrecht. Wat is daarvan?
Het onderwijs. Zijn de conservatieven tegen
iet openbaar onderwijs, tegen de staatsschool
looit is het beweerd. Alleen wordt gewoonlijk
ezegd, dat zij aan bet bijzonder onderwijs meer
;elegenheid willen verschaffen om met het Staats-
iDderrcht te concurreeren. Zou dat verlangeu
,ich echter Diet oplossen iu de zucht, om de kerke
lijke partijeD, met wie men tot Dog toe hand
ran hand ging, aangenaam te zijn en aan zich
rerbonden te houden?
Want dit is toch zeker: als men voorstaoder is
ran het opeDbaar neutraal onderwijs, dan kan men
roor secte-Bcholen, in een land waar de kerk
zich zelf behoort te staan, dezelfde rechten niet
lischen als voor inrichtingen, waar elk kind,
inverschillig van welken godsdienst, kan worden
ipgenomen.
Maar in elk geval: de kerkelijke partijen zijn
egenstanders van het neutraal onderwijs, zij
lijn niet slechts tegen de schoolwet, maar ook
egen de Grondwet, op 't stuk van onderwijs,
;ekaut. En daarin staan zelfs de conservatieven,
die hoogstens een wijziging in de wet van 1857,
-der nadeel voor de openbare school, zouden
óllen bevorderen, lijnrecht tegenover hen.
Is de vraag dan niet zeer rationeel: met wie
I"[kunnen de conservatieven in deze beter mede
gaan, met hen die de openbare school willen ver
vangen door godsdienstscholen, of met ben die het
behoud van het neutraal ouderwijs beoogen, doch
uaast de staatsschool ook aan het bijzonder onder,
wijs een plaats gunnen?
iloeten zich bij een keuze tusschen de beide
stelsels de zoogenaamde beboudsmannen niet
aan de zijde der liberalen scharen?
Wij zeggen: de zoogenaamde behoudsuiannen,
want inderdaad zijn zij niet behoudend. Dit blijkt
vooral uit bun houding, bij de kieswethervorming
aangenomen. Daarin bebben zij zich op bet stand
punt van het geavanceerd liberalisme geplaatst.
Zij willen coüte qui coüte uitbreiding van het kies
recht, verlaging van census, dadelijk, zonder on
derzoek, overal, zonder te letten op 'i peil van
ontwikkeling, waarop de nieuwe kiezers zouden
staaD.
Ook wij willen het kiesrecht wel uitbreiden,
doch na behoorlijk onderzoek, als de tijd daartoe
gekomen en de natie er ontwikkeld genoeg voor
blijkt; geëvenredigd aan de plaatselijke gesteld
heid; met bet verlangen naar verbetering van bet
kiezerspersoneel voor oogeo.
Wanneer ook hier de kerkelijke bedoelingen
van bet politiek belang werden losgemaakt, wan.
neer ook bier alleen op de eiscben van een goed
Staatsbestuur en niet op bet verlangeD van kerke
lijke fractiën werd gelet, zoo dan het belang
der conservatieven niet hetzelfde zijn als dat der
liberalen?
Bestaat er in den tegenwoordigen toestand dus
wel genoeg grond voor eeD afscheiding tusschen
liberalen en conservatieven? En zoo er al eenig
verschil mocht zijn, is dat van zóó gewichtigen
aard, dat daardoor de sauienwerkiDg onmogelijk
zou zijn? Wij kunuen het niet aannemen, wan
neer wij letten op den reeds vroeger aangewezen
strijd tegen de aanmatigingen der kerk, waarin
de beide staatkundige partijen, zonder twijfel, aan
dezelfde zijde moeten staan.
Daarom bieden wij deo conservatieven, voor
zoover zij niet verblind zijn door gehechtheid
aao 't verouderde, de handwij stellen de ver
zoening met oprechtheid voor, met het oog op
's lands belang, met het oog op de onmogelijk
heid voor de conservatieven, om langer meteen
der kerkelijke partijen samen te gaan.
Wij doen dat nu omdat thans aan geen
eigenbelang bij ons kan worden gedacht.
De conservatieve kiesvereeniging heeft zich
oiet ontzien den heer van den Berch van Heem
stede tot candidaat te stellen; wij verwachten
dus niet door de aangeboden verzoening de s em-
men der conservatieven voor onzen candidaat te
winneD. *aa<J 11 14 18
Maar de coocilialie, door ons voorgeslagen, kan
voor de toekomst nut hebben, wanneer degenen,
die in en buiten de Kamer bet denkbeeld daar-
ÜU, jua;. C. JU.AI jvy üQtu ud.'
oi
if
i hf
van reeds hebben omhelsd, thans de handen inéén
laan. Vooral bij de aanstaande algemeene ver
kiezingen kan een politiek van verdraagzaam
heid bij de staatkundige partijen, tegenover de
overvveldigiogsleer der kerkelijke fractiën, vooi
den Staat van onberekenbaar nut zijn.
En niet het minst voor de conservatieven zou
die politiek van belang zijn. Zooals de zaken
thans staan, zullen zij in Juni totaal verslagen
worden; nemen zij de vriendschap aan, die wij
hun aanbieden, dan zal de kracht de gematigde
richting, want aan beide zijdeD zullen zich de
uitersten toch wel steeds afscheiden, groot genoeg
zijn om de strijd der Kerk Diet te doen eindigen
met den ondergang van den Staat!
En nu nog een kort, zeer kort woord over de
tegenwoordige verkiezing.
Noch van de katholieken, noch van de conserva
tieven hebben wij thans iets te verwachtende eer
sten, die zich van de stemming zeggen te zullen
onthouden, kunnen inderdaad geen andere hou
ding aannemeD; de laatsteu, hun belang en dat
des land9 niet begrijpende ol uit partijzucht op
offerende, om den liberalen candidaat Diet te doen
zegeviereD, hebben den anti-revolutionairen can
didaat, den heer van den Berch van Heemstede
aanbevolen, den tegenstander van het openbaar
onderwijs dat de conservatieven verdedigen I
Zulk een houding moet eerder medelijden dan
verontwaardiging opwekken.
Doch met dat alles wanhopen wij oog niet aaD
den triomf onzer beginselen. De man, dieü wijde
verdediging daarvan willen opdragen, de heer
Mr. H. A. Neeb, is door rechtschapenheid eD
kunde, door minzaamheid en bereidvaardigheid,
door kennis van de belangen van landbouw
en Dijverheid en door zijn lielde voor de openbare
school, waarnaast hij echter de bijzondere
school gaarne duldt bekend, geacht, bemind
in onze stad en ons district.
Wanneer de kiezers slechts in ruimer, veel
ruimer getale dan bij de eerste steminiDg zich
van hun burgerplicht kwijten wanneer zij slechts
bedenken dat elke stem ditmaal de weegschaal
kan doen overhellen, dat itdere stem de beslis
sende kan zijn, dan, wij zijn er zeker van
dan zal, trots alle monster-combinatiën, aanst.
Dinsdag de zege zijD aan den heer
advocaat tc Leiden.
Het derde eeuwfeest van Leiden ontzet begint
te DadereD. In Nederlands geschiedboek staat die
gebeurtenis met gulden letteren aangeschreven.
Op den lsten April 1572 was, door de inneming
van Den Briel, de groodslag gelegd van Neder
lands bevrijding; op den 3deu October 1574 werd
door het ontzet van Leiden die bevrijding ver
zekerd. De onbezweken trouw en volharding
van Leidens burgerij hadden het Vaderland ge
red, ons onafhankelijk volksbestaan bevestigd.
Algemeen is de wensch, dat bij de feestelijke
vieriDg vao dien heuglijken gedenkdag een
standbeeld moge verrijzen ter eere van Pleter
Adriaansz. van der Werf. De wakkere burger
vader, aan wiens geestkracht en heldenmoed het
Vaderland zyne verlossing te dankep had, wiens
naam voor het vaderlandsch gevoel de heriuDeriog
aan dat groote feit vertegenwoordigt, heeft eene
onbetwistbare aanspraak op die hulde van het
dankbare nageslacht. Getuigde reeds de onsterfe
lijke Willem I, dat by de diensten van Van der
Werf „altijd gaarne met alle dankbaarheid er
kennen zou": die stem vindt nog heden weer
klank in elk hart, dat warm voor het Vaderland
klopt. Het aanstaande eeuwfeest is de bij uit
stek gepaste gelegenheid, om aan die nationale
verplichting te voldoen.
De ondergeteekenden hebben zich vereenigd
om de zaak tot stand te brengen. Vertrouwende
op de warme belangstelling hunner stad- eD land*
genooten, richten zij tot allen het dringende ver
zoek, tot de volvoering vau bun vaderlandsch
plaD te willen medewerken.
Aan de ingezetenen van Leiden zullen lijsten
worden toegezonden, waarop ieder kaD intee-
kenen voor de gift, die hij wil afzonderen.
Alle inwoners van Nederland buiten oDze stad
worden uitgenoodigd, hunne bijdragen aan een
der ondergeteekendeD te willen iDzenden. Moge
ouze oproeping met eene gewenschte uitkomst
worden bekroond, en de 3de October 1874 tot
een heerlijk getuigenis verstrekken, dat de Neder
landers nog altijd de zegeningen waardeereD,
eenmaal aan hun voorgeslacht verleend, en de
nagedachtenis hunner grootere Vaderen in eere
weten te houden.
Wij verblijden Ons» hierbij te mogen voegen, dat
E. K. H. Prins Alexander der Nederlanden
zich welwillend bereid verklaard heeft het Eere
voorzitterschap onzer Commissie te aanvaarden.
Hel doet ons vaderlandsch gevoel goed, ook hier
den naam van Oranje met dien van het Neder-
laudsche volk innig verbonden te zien. Waar een
afstammeling van den Vader des Vaderlands het
voorbeeld geefi om aao ons wakker voorgeslacht
hulde te bewijzeD, daar zal de Nederlandsche
natie niet achterblijven,
Dr. 11. de Vries, voorzittel; Dr. W. N. du Rieu,
onder-voorziiter; Mr. J. A. F. Coebergh, 1ste
secretaris; Jhr. W. J. C. Rammelman Elsevier,
2de secretaris; A. Ophorst, 1ste penningmeester;
G. J. Corts, 2de penningmeester; D. N. Brouwer,
T, J. van 't Hooft, Ds. J. E. Inckel, A. H. Bakker
Korff, L. Oostveen, Dr. G. D. J. Schotel, W. J.
Snouck Hurgronje en W. F. van Wijk Jr., ledeD
der uitvoerende commissie.
Ds. P. van Bonga, Dr. J. A. Boogaard, Dr. A.
H. van der Boon Mesch, Ds. J. D. B. Brouwer,
B. Corts, J. M. E. Derckseo, J. A. van Dijk,
Ds. J. H. Donner, L. Driessen, Jhr. Mr. D. T.
Gevers van Endegeest, Mr. J. E. Goudsmit, Ds.
H. G. Hagen, M. Hartog, Dr. A. Heynsius, Mr.
H. P. van KaatboveD, Mr. C. H. P. Klaverwij-
den, Dr. A. Kueneu, C. J. Leembruggen, Dr. D.
de Loos, Past. A. C. Quant, A. L. Reimeringer
Jr., P. L. Tichler, A. Tieleman, Th. van Wijk,
W. von Wrangel auf Linden berg en J. Zaalberg.
LEIDEN, 29 Haart.
Gisteravond vierde de Hollandsche Maatschappij
van Landbouw baar 25jarig bestaau en werd het
25jarig jubilé van Prof. van der Boon Mesch als
voorzitter di r Maatschappij recht feestelijk her
dacht.
Wij bepalen ons heden tot eene korte mede-
deeling, ons voorstellende in een volgend num
mer meer breedvoerig terug te komen op dit
schoone feest, dat te belangrijk en te aangenaam
was, om met eeD oppervlakkige vermelding te
volstaan.
Daardoor zullen wij gaarne voldoen aan het
uitgedrukt veilangeu om de herinnering aan dit
zilveren feesi levendig te bouden.
Reeds nu moeten wij er echter ons en aller
leedwezen over betuigeD, dat de jubilaris door
ODgesteldheid verhinderd was deze feestviering
bij te wonen.
Maandag 31 Maart en Dinsdag 1 April zal de
verkiezing plaats hebbeo van 26 gemachtigden
voor het kiescollege der Ned. Herv. Gemeente
alhier. Men vermoedt dat vele vrijzinnige kiezers
der gemeenle aan de stemming geen deel zullen
nemeD, daar zij, hoewel vol sympathie voor de
candidaten der kiesvereeniging Vrijheid en Orde,
van oordeel zyn dat er in den tegenwoordigen
toestand der gemeente toch aan geene overwin
ning te denken valt.
Een lijst van de voornaamste vorsten en regenten
uit de oude-, middel- en nieuwe geschiedenis, in
een boekje saamgevat welk eeu nutteloos werk
Redeneer zoo Diet, onbedachtzaam criticus, we
zouden u spoedig komen overtuigen, dat het
„nutteloos werk", zooals gij daar den arbeid van
den heer H. C. Rogge, waarvan nu reeds de
derde vermeerderde druk verscheeD, noemdet, u
Dog veel kan leereD. Of kunt ge misschien alle
vorsten en regenten, met opgave hunner regee-
ringsjaren en met genealogische bijzonderheden,
achter elkander noemeD van bet oude vereenigde
Egyptische Rijk tot hedeo? Welnu, lees dan de
circa 60 bladzijden, compres gedrukt, die de lijst
van den heer Rogge bevat en gij zult met odb
instemmen dat het eeo nattig, leerzaam en voor
velen zelfs onmisbaar werkje is.
Hedenmorgen om halfoegen heeft zich op de
Uiterstegracht eeoe dienstbode, door in een wa
terput te springen, het leven willen benemen.
Door spoedig aangebrachte hulp werd zij er on
gedeerd uitgehaald.
Ongenoegen met de juffrouw, bij wie zij dienst
baar was, moet haar tot deze daad hebben aan
gezet.
Gedurende deze week zijn in het werkbuis
alhier opgenomen van 95 tot 120 volwassen per
sonen en van 26 tot 44 kiDderen.
Omtreut den toestand der Herv. gemeente te
Moerdyk ontvangen w ij'het bericht, dat een groot
deel der gemeente den heer Koeken volgt bij de
godsdienstoefeningen, die door deze iD eene bij
zondere woDiDg gehouden worden. Een ander
deel heeft geen behagen lid te worden van de
„Vrije Evangelische" gemeente, die men te Moer
dijk wil stichten. In de kerk prediken de riüg-
predikanten. De pastorie wordt nog door den ge-
Wezen predikant bewoond. Het laat zich aanzien,
dat ook deze vrijwillig zal ontruimd worden.
NH, Ct
De heer N. G. PiersoD, directeur der Nederl
Bank, schreef een paar jareD geleden in het bij
blad van den Economist een zeer grondige studie
over de Italiaansche ecooouiisteo. Dit werk wekte
niet alleen de bewondering op van vaderlandsche
geleerden, maar trok ook do belangstellende
aandacht van eeu DuitscheD hoogleeraar, profes
sor Schwarzkopf te Straatsburg. Hij gaf onlangs
van die belangstelling eeu treffend bewijs. Ook
hij schreef over hetzelfde onderwerp een werk,
dat bij met de onderdanigste gevoelens van hoog
achting en eerbied opdroeg aao den hertog van
Saksen-Meiningen. Aller vleiendst was zijn han
delwijze voor de eigenliefde vao den heer Pierson.
Woordelijk van deD eersten tot den laatsten regel
vertaalde hij diens studie uit deu Economist. Zelfs
de voorrede nam professor als bewijs vaD hoog
achting over. Eenigc verbe eriugen bracht hij er
echter aaa toe. Waar de heer Pierson dank be
tuigt aan den bibliothecaris der Leidsche Hooge-
school voor eenige geleende boeken, verklaart
prof. Schwarzkopf vau Straatsburg met groote oor
spronkelijkheid, dat hij deze boeken van een
vriend le Milaan ontvangen had. Nog een regel
voegt hij aan deze voorrede toe. Hij heeft niet
alleen van deze boeken gebruik gemaakt, maar
ook van een anoniem stuk in den Economist. Het
stuk was wel niet anoniem geschreven, doch dit
is een even oorspronkelijke als guitige dicbteriyke
vrijheid.
Wij brengen prof. Schwarzkopf van Straatsburg
eeD woord van hulde (oe. Zelden vindt men een
Duilsch geleerde, die bet Nederlandsch zoo vol
komen machtig is ais hij. Piersou's stuk is voor
treffelijk vertaald. Dus onze taal te keDDen is
waarlijk oorspronkelijk. Niet minder oorspronke
lijk zijn de wijzigiugen iu de voorrede. Te recht
droeg de Duitsche geleerde met nederige gevoe
lens van innige hoogachting zijn oorspronkelijk
werk dus op aau den hertog van Saksen-Mei
ningen. (HM.)
Z. M. de Koning groothertog heeft benoemd in
de orde van de Eikenkroontot grootollicier
generaal-majoor J. J. Sas, gepensioneerd inspec
teur van den geneeskund. diensttot commandeur
kolonel J. C. J. Kempees, commandant van het
instructie-bataljon, de luit.-kolonels C. M. H. Pel
van het 6de regiment inf. en A. J. Pels Rijcken
van het 3de reg. huzarentot ridder de kapiteins
J. N. A. Baron Taets vbd Amerongen, van den
generalen staf, en H. E. Kleijn, van den staf der
infanterie, werkzaam bij het Depaitemeiit van
Oorlog, de 1ste luitenants W. B. J. Duyker van
de normaal-scbietschooi en P. v. d. Burg, hoofd
opziener der werkplaatsen bij 's Rijks gieterij
van bronzen geschut.
Aan hen die het Noordzeekanaal bevaren
wordt bericht, dat het oostelijk jaagpad van zijka
naal C voltooid en de sleepdienst bij Spaarndam
opgeheven is.
Openbare vergadeiing van den Raad van State,
afdeeling voor de geschilleo van bestuur, op
Woensdag den 2den April 1873, des voormiddags
te elf uren,
