Maandag
2 December.
i\°. 3932.
A°. 1872.
De Census-vraag.
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DEZER COURANT.
Voor Leiden per 3 maandenƒ8.00.
Franco per poet8.86.
Afzonderlijke Nommer»,0.05.
Deze Courant wordt dagelijks, met uitzondering van
Zon- en Feestdagen, uitgegeven.
FRIJTS OKR ADVBRTENTII1N.
Voor lederen regelƒ0.15.
Grootere letten naar de plaatsruimte die a\j beslaan.
ii.
De Minister Fock had een fout begaan; zich
sa laatste onderwerpende aan het verlangen van
it enkele leiders der censusbeweging, gaf hij de
«zegging van de kieswet te zullen wijzigen en
ivij zijn er van overtuigd dat de minister zijn
dofte strikt zou zijn nagekomen, wanneer niet,
ank zij de ministerieele vergankelijkheid hier
fe laDde, zijn aftreding al ras ware gevolgd.
Onder het na den heer Fock opgetreden derde
inisterie-Thorbecke hield de aandrang niet op;
eeleer nam hij Dog toe, oindat tegenover het
onwankelbaar karakter van dien te vroeg ont
slapen Staatsman, zoo mogelijk nog meer kracht
soest worden aangewend om ook hém te doen
uigen voor hetgeen uien een algemeen verlan
en, een gebiedende noodzakelijkheid, een eisch
es tijds noemde.
Het baatte echter niet. Even als Thorbecke ten
anzien van den stap, door den heer Heemskerk Az
edaan, zijn oordeel bad uitgesproken in de korte
«oorden „ontijdig en onvoorbereid", beschouwde
ij ook de toezegging van zijn ambtsvoorganger
als voor hem niet bindend. Hij meende en te
recht dat aan een zooveel beteekenenden maat
regel als een census-herziening, een grondig on
derzoek moest voorafgaan. Wars van ontijdig
kaDdelen, wijdde hij zich gaarne aan dat onder
zoek der quaestie en als een gevolg daarvan
zond hij den 23sten April 1872 aan de Staten-
GeDeraal eene missive, waarin hij opgaven mede
deelde nopens den census.
Kort van inhoud, was toch die missive van
groot gewicht, omdat duaruit de loop van zaken,
de werking der wet van 1850, de stand van het
kiesrecht op dat oogenblik duidelijk bleek. Doch
op de medegedeelde feiten alleen kon geen her
ziening van den census worden gebazeerd. Daartoe
scheen meer noodig en Thorbecke zelf meende
dan ook slechts door zijn opgaven „den weg ge
baand te hebben om, bij een herziening der cen-
sustabel, in gemeen overleg tot wèL gevestigde
besluiten te komen."
Ergo: de gedane mededeelingen konden bij
eeu herziening dienst doen, niet tot grondslag
Idieneu van een herziening.
En dit is zeer begrijpelijk. Uit feiten alleen kan
de toestand duidelijk blijken; maar daarin ligt
nog niet opgesloten, dat bespiegelingen, over de ver
moedelijke oorzaken van het ontstaan dezer feiten,
niet even nuttig kunnen zijn, ja onmisbaar schij
nen bij de grondige beoordeeliog van een vraag
stuk, dat van zoo grooten invloed is op ons ge
heel staatsleven. Bovendien was, volgens het
scherpzinnig en naar ons oordeel volkomen juist
begrip vau Thorbecke,bet tijdstip van eene ceusus-
herzieuing nog niet déér. Eerst moest ons belas
tingstelsel, waarop het kiesrecht is gebouwd,
worden herzien.
Zoo was nu de stand der quaestie op het
oogenblik, toen Thorbecke aan den lande ontviel
en de Minister Geertsema hem opvolgde. Spoedig
kwam er verandering: het tegenwoordig be
wind bood weldra een wetsontwerp aan, dat de
strekking heeft de census, voor de verkiezing van
leden der Tweede Kamer en dientengevolge
ook van de Provinciale Staten op ƒ20 te bren
gen, behoudens enkele uitzonderingen.
Weinig bijval is tot nog toe aan die voordracht
ie beurt gevallen en tot ons leedwezen moeten
ouk wij verklaren, dat de regeering ons op verre
na niet heeft bevredigd.
Het aangeboden voorstel is van diep ingrijpen
den aard cn daarom ware een uitvoerige, althans
een volledige toelichting, niet meer dan billijk
geweest. Thans stelt de regeering voor o leap in
the dark te doeD, juist déar, waar overvloed van
licht slechts nut kan stichten.
In geen enkel opzicht voldoet de regeerings-
voordracht aan de eischen, die men bij een gron
dige herziening van het kiesrecht mag stellen. Zij
bepaalt zich uitsluitend tot een verlaging van
den census en blijft daarbij wel binnen de gren
zen, die de grondwet aanwijst een minimum
van f 20 eD een maximum van 160 maarzij
miskent de bedoeling van den grondwetgever,
waar zij dat minimum als regel aanneemt en bij
de bepaling van den census bijna geheel uit het oog
verliest dat èn op de plaatselijke gesteldheid én
op de vermoedelijke bekwaamheid der kiezers
het oog moet gehouden worden.
Door de aanneming van f 20 als het algemeen
cijfer der belasting, die men zal moeten opbren
gen om kiesbevoegdheid te erlangen, neemt de
regeeriug aan, dat plaatselijke gesteldheid en in-
tellectueele ontwikkeling der bevolking, schier
overal op éen lijn kunnen worden gesteld; want
slechts een gering getal voorname steden worden
van het bedoelde cijfer uitgezonderd en daarvoor
een hoogere aanslag verplichtend gesteld. Doch
waar is de grens? Kan men in oprechtheid be
weren dat de toestand der bevolking, materieel
en intellectueel, een gelijkstelling billijkt van b. v.
Vianen met Tietjerksteradeel? van Delfzijl met
Besoyen? van Harderwijk met St.-Oedenrodo
Moet niet vooral op de plaatselijke gesteldheid
worden gelet, in verband tot de uitbreiding van
het kiezerspersoneel voor de gemeentelijke ver
tegenwoordiging? En is dan een normaal cijfer
van 10 waartoe men komen zou niet te
laag? Zal men niet wat Thorbecke juist wilde
voorkomeD bij een zoodanigen census, onder
het kiezerspersoneel opnemen hen, die de intel-
lectueele bevoegdheid daartoe ten eenenuiale
missen?
Wij vragen dit niet slechts: wij mogen er
met volkomen gerustheid een bevestigend ant
woord op geven.
Het staat bij ons vast, dat men, bij de bepaling
van deD census, vooral zijn aandacht moet vestigen
op de gevolgen van zulk een maatregel op de
gemeentelijke verkiezingen. En daarvan schijnt
de Regeéring geenszins doordrongen te zijn ge
weest, toen zij het census-ODtwerp, met een zeer
karige toelichting, in de Kamers bracht.
Wat Thorbecke zeide van het bekende amen
dement-Heemskerk, moeten wij thans toepassen
op het wetsontwerp van den Minister Geertsema:
ontijdig en onvoorbereid.
Waar het een zaak geldt van zoo grooten om
vang, van zóóveel gewicht als een herziening van
de wijze, waarop de vertegenwoordiging des volks
wordt gekozen, moet een grondig onderzoek elke
beslissing voorafgaan. En het blijft, naar onze
meening, evenzeer noodzakelijk om niet tot een
censusherziening over te gaan, vóórdat ouze be
lastingen zullen zijn geregeld.
LEIBEH, 30 November,
In de Donderdag-avond gehoudene vergadering
van het alhier gevestigde Departement der Maat
schappij lot Nut van 't Algemeen werd door den
secretaris, Ds. A. M. L. Riiinke, het gewone jaar-
lijksche verslag, betreffende den toestand van het
Departement en zijue verschillende instellingen
uitgebracht. Daaruit bleek, dat het getal leden
thans 312 bedraagt, zijnde 12 meer dan in het
vorig maatschappelijk jaar. De toestand van het
Departement kan over het algemeen gunstig wor
den genoemd. Ook de verschillende inrichtingen
beantwoorden aan haar doel en zeker zouden
enkele nog meer vruchten afwerpen, zoo zij niet
met financieele moeielijkheden te worsteleu had
den. Met den wensch, dat eene maatschappij, die
op zoo menig gebied zooveel nut sticht, ook in
deze stad steeds meerdere belangstelling vinden
moge, eindigde de secretaris zijn verslag.
Daarna werd door de commissie, benoemd tot
het nazien der rekening en verantwoording van
den penningmeester van het Departement en van
de daaraan verbondene instellingen, bij monde
van den heer P. de Haas, rapport uitgebracht.
Op advies der commissie werd, onder dankzeg
ging aan den penningmeester voor zijn nauw
keurig beheer, tot goedkeuring der rekening be
sloten.
In dezelfde vergadering werden eindelijk nog
dj volgende benoemingen gedaan: de heer D.F.
van Heyst tot lid der commissie voor de Spaar
bank eu de heeren J. Wilkens en A. M. P. van
Oordt tot leden der commissie voor de Leesbi
bliotheek.
Gaarne vestigen wij de aandacht op de gyrn-
nastiek-uitvoering en wapeustrijd, enz. op Dins
dag 10 December in den stads-schouwbnrg door
Arena Sludiosorum, ten voordeele van de armen
dezer stad te geven, en hopen, met het oog op
het doel, dat velen zullen teekenen op de lijsten,
die daarvoor zullen circuleeren. De aangename
afwisseling, die deze avond aanbiedt, zal voor
zeker ook vele dames bewegeD, de soirée van
Arena bij te wonen.
Gedurende deze week zijn in het Werkhuis
alhier opgenomen van 112 tot 130 volwassen per
sonen en 3S tot 53 kinderen.
Naar men verneemt hebben op den derden
druk van het door den heer S. Gille Heringa sa
mengesteld en uitgegeven aardrijkskundig woor
denboek, ook nog H. M. de Koningin, en in het
buitenland, vorst von Bismarck, ingeteekend.
In ons vorig nnmmer hebben wij een bericht
overgenomen uit de Prov. Noordbr. Cour., waarin
gemeld wordt dat een aantal officieren der schut
terij te 's Hertogenbosch voornemens zijn hun
ontslag te vragen, de majoor-commandant wegens
vertrek naar elders, anderen om redenen van
gezondheid enz. Sedert is ons echter gebleken
dat het enkel een tendenz-beriebt kan wezen,
strekkende om de aandacht af te leiden van de
aanleiding tot die aanvragen om ontslag. Die
aanleiding is geen andere dan de behandeling,
die de generaal-majoor Van der Schrieck zich
eenigen tijd geleden aan het stationsgebouw jegens
bet corps officieren der schutterij heeft veroor
loofd, en waarvoor zij, naar bet schijnt, tot dus
verre geen genoegdoening hebben verkregen.
Vaderland.)
Openbare vergadering van den Raad van State,
afdeeling voor de geschillen van bestuur, op Woens
dag 4 December a. s. des voormiddags te elf uren.
De officier-van-administratie der iste klasse
K. J. Adams, behoorende tot de rol van Zr. Ms.
transportschip rnetstoomvermogen Java, wordt met
den lOden December a. s. op non-activiteit ge
steld, terwijl, met den llden daaraanvolgende, aan
boord van gemeld transportschip wordt geplaatst
de officier-van-adinini8tratie der 1ste klasse A. J.
M. Huart.
De luitënant-ter-zee der 2de klasse H. van den
Panvert, laatst behoord hebbende tot het escader
in Oost-Indië, en den 23 dezer vandaar in Neder
land teruggekeerd, wordt met dat tijdstip op non
activiteit gesteld.
ZM. heeft aan J. H. L. de Haas, kunstschilder,
tijdelijk te Brussel woonachtig, vergunning ver
leend tot het aannemen en dragen der versierselen
van officier der orde van Leopold van België, hem
door den Koning der Belgen geschonken.
Z. M. heeft de heer H. Kurz benoemd tot Ned.
consul te Inham bane, voor de Portugeesche bezit
tingen ter kust van Mozambique.
Z. M. heeft goedgevonden het tijdvak van drie
jaren, waarvoor, bij besluit van 8 October 1870,
aan den offic.-van-gez. der 1ste kl. P. J. A. Sluys,
van het personeel van den geneeskundigen dienst
dér landmacht, vergunning is verleend zich in
Japanschen militairen dienst te begeven, onder de
bij laatstgemeld besluit gestelde voorwaarden, voor
den tijd van éeu jaar te verlengeD.
B 1IV IV EIV LAND.
Amsterdam, 28 November. De reizigers met
den sneltrein van den Haag naar hier, van 2 u.
35 m., zijn heden aaD een groot gevaar ontkomen.
Even voorbij Leiden, hoorde men het wiel van
een der gemengde wagens 1ste en 2de klasse
om de as kraken en weldra moest de trein stop
pen om de asch te smerenonbegrijpelijk schijnt
het, waarom dit niet aan het station Leiden ge
schied was. Men stoomde verder, doch moest te
Veenenburg opnieuw de reis staken, vermits het
wiel om de as aan 't smeulen was, zoodat de
rook opsteeg. Er viel niets anders te doen, dan
de smeulende waggon op het wisselspoor achter
te laten en de passagiers te laten overstappen.
De reizigers waren intusscheD niet weinig onge
rust; in de waggons 3de klasse waren vrouwen,
die in ernst uit den wagen wilden springen; dit
werd hun echter door andere passagiers belet.
(ff. N)
Den Haag, 29 November. De Hooge Raad (bur
gerlijke kamer) deed heden uitspraak in de pro
cedure van de Engelsche firma F. Lenders &C.
tegen de heeren Mrs. Mees en Vorstman,als cura
toren in het faillissement van de firma Schadée &C
te Rotterdam. Zooals wij bij de behandeling dezer
zaak mededeelden, betrof het ten deze eene lading
tarwe, door de Engelsche firma aan de Rotter-
damsche, kort voor dat laatstgenoemde failliet ging,
geleverd, en die volgen6 de eischers niet, maar
volgens de curatoren wel in den faillieten boedel
moest worden opgenomen en dus ten gerieve van
alle crediteuren aangemerkt. Het beroep in cas
satie, ingesteld tegen het vonnis der rechtbank te
Rotterdam, waarbij curatoren in het gelijk wer
den gesteld, is door den Hoogen Raad verworpen.
Zalt-Bommel, 27 November. In de lieden ge
houden zitting vaD den raad dezer gemeente kwam
onder anderen in een schrijven van het raadslid
P. A. van de Garde, daarbij als zoodanig zijn
ontslag nemende. De brief werd voor kennisge
ving aangenomen. Deze schijnbaar hoogst een
voudige zaak kan evenwel nog aanleiding geven
tot moeielijkheden. De gemeentewet zegt name
lijk, dat de raadsleden, die hun ontslag hebben
ingezondeD, leden van den raad blijven totdat de
geloofsbrieven hunner opvolgers zijn goedgekeurd.
Bijgevolg zou de ontslagnemer nog eenigen
wellicht nog langen tijd raadslid blijven. Nu
is echter diezelfde persoon door de rechtbank van
Tiel veroordeeld tot een jaar cellulaire gevange
nisstraf, wegens allerlei schandelijke handelingen
ten aanzien van minderjarige meisjes, en is hij
door die veroordeeling tevens onbevoegd geworden
om lid van den raad te zijn. De vraag is nu of,
als hij vóórdat zijn opvolger optreedt, nog inden
gemeenteraad wil komen, hij dan al of niet
kan geweerd worden? Misschien zal echter die
vraag niet behoeven beantwoord te worden, daar
de veroordeelde sedert eenigen tijd voortvluchtig
is en niet zoo spoedig zal terugkomen.
In de behandeling van deze zaak heeft onze
ijverige commissaris van politie, de heer W. Knuf-
man, zich bijzonder verdienstelijk gemaakt en zich
den dank van alle fatsoenlijke lieden verworven
Men moet met de omstandigheden bekend zijn
om te weten, hoeveel fermiteit en moed er ver-
eisebt werd om den dilinquent aan te durven, en
in spijt van bevriende grootheden te doen wat
eed en ambtsplicht geboden en de openbare zede
lijkheid dringend eischle. ii.)
Harderwijk, 28 November. Op den 7den Decem-
e. k. zal een detachement, sterk 60 militairen,
waaronder 4 onderofficieren, in het Nieuwediep
overgaan aan boord van hot via Suez naar Batavia
bestemde stoomschip Koning der Nederlanden, gezag-
voerder M. C. Braat.
Het bevél over dat detachement is opgedragen
aan den kapitein der Oost-Indische artillerie W.
C. de Jongh, terwijl als medegeleider is bestemd
de 2de luitenant van dat wapen .1. C. van Geel,
met bijvoeging van den officier-van-gez. 2de kl.
J! D. H. Vane.
Leeuwarden, 29 November. De arrondisse-
ments-rechtbank alhier heeft voor de betrekking
van kantonrechter te Hindeloopën de volgende
aanbevelingslijst opgemaakt: Mr. A. C. C. Fol-
kersma, griffier bij het kantongerecht te Lem
mer, Mr. J. Vosmaer, griffier bij het kantonge
recht te IJselstein, en Jhr. Mr. T. Van Beijma
Thoe Kingma, advocaat te Lemmer.
's-IIertogenbosch, 29 November. Door den
buitengewoon sterken en nieuwen was van het
water te Maastricht, worden de stations langs
de Boven Maas tusschen Boxmeer en 's-Herto-
genbosch op heden door de daartoe aangewezen
ambtenaren bezet. De Maas is hedennacht te Maas
tricht 76 cM. gewassen, zoodat wij alhier nog een
massa water te wachten hebben.
GEMENGD NIEUWS.
De schippersknecht uit Bergschenhoek, die in
den nacht van 23 op 24 September jl. zich meester
maakte van een gouden halsketting en medaillon
benevens een lombardbriefje hetgeen geborgen
was in de toonbanklade eener herberg te Rot
terdam, welke voorwerpen door hem werden te
gelde gemaakt, is gisteren door 't Hof in Zuid-
Holland veroordeeld tot 3 jaren gevangenisstraf.
Gisteren is door eenige werklieden te Rotterdam
uit het water aan de Geldersche Kade nabij de
in aanbouw zijnde spoorwegwerken opgevischt
het lijkje van een geheel naakt voldragen kind
van het vrouwelijk geslacht. De politie, met het
gebeurde bekend gemaakt, heeft het lijkje in be
slag genomen en doet onderzoek. Te Bleiswijk
zijn gisterochtend twee lijken uit de Boezem vaart
opgevischt; het eene van eene vrouw, die niet
recht wel bij het hoofd was; het andere van een
man, die vermoedelijk door de duisternis misleid
in het water geloopen en aldus omgekomen is.
Een inwoner van Schagerbrug heeft op treurige
wijze den dood gevonden. Als koetsier bij een
logementhouder geplaatst, bad bij met een der
