N°. 3040.
Zaterdag
A». 1870.
8 Januari.
Feuilleton van liet „Leidsch
Dagblad".
GE
daill.
)RT[
LGIDSCH
LRNJ
com
DAGBLAD.
i, zij!
Till
iRDI1
de at
or bt
PRIJS DEZER COURANT.
Voor Leiden per 3 maanden3.00.
Franco per post3.85.
Afzonderlijke Nommers0.05.
Deze Courant wordt dagelijks, met uitzondering van
Zon- en Feestdagen, uitgegeven.
PRIJS DER ADVERTENTIEN,
Voor iederen regel0.15.
Grootere letter naar de plaatsruimte die zij beslaan.
reiei
C. A
ƒ6.81
leiden, 7 Januari.
LEIDER EN DE ZORG VOOR DE ALGE-
MEENE GEZONDHEID.
II.
Wanneer men vraagt naar den invloed, die
verbetering van de. eerste levensvoorwaarden
voor den mensch op zijn gezondheidstoestand
heèft, dan kan men op twee wijzen deze vraag
beantwoorden.
ilen kan in de eerste plaats op wetenschappe
lijke gronden aantoonen, welken invloed de in
ademing van bedorven lucht, het gebruik van
bedorven water, op den mensch noodzakelijk
moet uitoefenen. Men kan de werking van beiden
op ons lichaam nagaan om daaruit tot de zekere
conclusie komen, dat evenais het gebruik van
een bepaalde hoeveelheid rattekruit, zoo ook deze
een doodelijke werking op den mensch hebben.
Doch sterker sprekend voor ieder zijn voor
beelden. En Engeland levert hier de meest ver
rassende uitkomsten op.
Het is al vele jaren geleden, dat daar aan de
orde van den dag was, wat thans hier te lande
een. punt van ernstige overweging uitmaakt. Men
merkte op, hoe in sommige steden, in sommige
districten de sterfte zooveel grooter was, dan in
andere, en men deed de vraag: waaraan dit
verschil was toe te schrijven? Was het soms een
hoogere beschikking dat hier jaarlijks 50 van de
1000 ingezetenen ten grave daalden, ginds slechts
80? Doch hoe was dit aan te nemen? En ware
dit niet het geval, ware werkelijk door midde
len die den mensch ten dienste stonden, de sterfte
te verminderen, dan was het plicht van allen,
dan was het ook 't voordeel van allen, om die
middelen aan te wenden. Zoo redeneerden de
praktische Engelschen en zij togen aan het werk,
zij. gingen aan het opzoeken van de kwaal. Geen
land der wereld evenaart Engeland in het doen
van een dergelijk onderzoek. De meest uitge
breide, de meest nauwkeurige nasporingen wer
den in alle deelen van Engeland gedaan, om
tot de kennis der toestanden te komeD, alles
wat op den gezondheidstoestand van invloed kon
zijn, werd met de uiterste zorg verzameldin 't
kort, wat de Gezondheidscommissie in onze stad
met zooveel ijver voor Leiden in de twee laat
ste jaren gedaan heeft - een dergelijk onderzoek
werd over geheel Engeland, Ierland en Schotland
ingesteld.
Het was in 1S39. Men verkreeg de meest ze
kere resultaten. En het bleek duidelijk, dat én
de slechte toestand der riolen, en het gebrek
aan goed water voor een groot deel schuld wa
ren aan de treurige toestanden die men op vele
plaatsen aantrof.
.Toch verging er nog menig jaar, eer algemeen
de hand ernstig aan het werk werd geslagen,
hier en daar gaf men een loffelijk voorbeeld,
doch op vele plaatsen zeide men: wij kunnen het
niet betalen. Toen kwam de cholera. Een alge-
uieene paniek vervulde het land: strenge wetten
werden gemaakt, en van dien tijd af aan werd
overal de noodzakelijkheid ingezien om in de
eerste plaats voor deze twee dingen te zorgen:
verwijdering van alle fecale stoffen uit het be
woonde gedeelte der steden, en toevoer van
goed drinkwater.
Met energie ging men aan het werkde kleine
plaatsjes ontzagen zich niet betrekkelijk zeer
aanzienlijke sommen daarvoor uit te geven: voor
steden van 5000 tot 16,000 inwoners bedroegen
gemiddeld de algemeene kosten 10,000 a 15,000
pond sterling of ƒ120,000 a ƒ180,000, terwijl
de werken die ieder huiseigenaar onder en in
zijn eigen huis moest maken, gezamenlijk nog eens
deze som kostten.
En wat waren nu de resultaten
In die plaatsen, waar de toestand grondig is
verbeterd, zijn waarlijk in weinige jaren de uit
komsten verrassend geweest. Wij vinden reeds in
1S60 opgeteekend dat in 50 steden, waar dit
plaats had gehad de sterfte belangrijk en geregeld
was verminderd. In plaatsen waar vroeger de iterfte
35 per per duizend inwoners bedroeg, daalde zij
tot 28 van 33 tot 25, van 26 tot 22 ja tot 17,
en dat over een reeks jaren, waarin voor het
overige in Engeland de sterfte op gelijke hoogte
bleef. En toen de cholera in 1S53 weder dit land
bezocht, werden er merkwaardige feiten geconsta-
treerdzoo onder meerderen in de twee steden
Newcastle a/d Tyne, en Tynemouth, die zeer
dicht bij elkander liggen; in beide deze plaatsen
had de Cholera van Ï848 groote verwoestingen
aangericht. In Tynemouth nu had het gemeente
bestuur na 1S48 met ijver en met voortvarend
heid die verbeteringen aangebracht, die door de
wetenschap werden noodig geoordeeld, maar in
Newcastle had men stil gezeten. Waarschijnlijk
had het gemeentebestuur geoordeeld dat de kos
ten te hoog waren. Mogelijk was het ook van
de leer, dat de mensch in deze niets vermag.
Doch de cholera'kwam in 1853 terug; in New
castle stierven 2000 der inwoners aan deze ziekte,
en in Tynemouth? Slechts tien.
Dit alles, met nog vele voorbeelden meer, staat
beschreven in de ollicieele rapporten, die in En
geland ziju opgemaakt.
KOLONIALE ARCHIEVEN.
(Ingezonden).
Hoe dikwerf is niet de klacht geuit over de
weinige zorg die men in vorige eeuwen voor het
bewaren van belangrijke papieren aan den dag
legde. Hoe dikwerf is niet geklaagd over de wei
nig goede trouw dergenen wier ambt het bewa
ren van archieven medebracht. En hoe dikwijls
zijn ons bij belangrijke veilingen van handschrif
ten geen stukken voor het hoofd gesprongen die
nooit onder den hamer hadden belmoren te wor
den gebracht, en die ook nooit uit de archieven,
waar zij eenmaal deel van uitmaakten, hadden
behooren te komen.
Dat dit in vorige eeuwen gebeurde toen er
geen controle was, en er bij archieven een stel
sel van geheimhouding, de meest zekere weg
om alles verloren te laten gaan, bestond, kan
men begrijpen. Maar dat het ook thans nog zon
kunnen plaats vinden, nu men de waarde dier
papieren heter heeft leeren kennen, gaat minder
gemakkelijk. En toch schijnt het zoo. In den
laatsten catalogus namelijk welken Nijhoff te
's-Hage uitgegeven heeft (n°. 116) komen (bi.
2133) voor: Alanuscrits concernant les possessions
Néerlandaises dans les Indes-Orientates, 15981848,
eene verzameling waar vele ollicieele stukken
onder voorkomen, die uit de archieven moeten
{plicht zijn. Want zoo dat het geval niet is be
grijpen we niet hoe ze hier te lande, komen.
Particulier eigendom zijn de meeste dier stukken
niet, en het zou al te krankzinnig zijn te den
ken dat de er bij betrokken besturen deze stuk
ken hebben opgeruimd.
Het archief van den kerkeraad te Batavia heeft
voor die stukken een goed contingent geleverd.
Niet alleen eene in den catalogus höogst belang
rijk genoemde verzameling van aan hen gea
dresseerde brieven en stukken van de kerkbe
sturen van Jaffanapatnam en van Ceylon uit de
zeventiende eeuw, of Bataviasche kerkorderen
van 1628—1726 die tot het archief behoord heb
ben, maar de ollicieele rollen der ledematen en
rapporten aangaande de hervormde gemeenten
van Onrust, Bantam, enz. van 16841716, ja
zelfs het officieel notulenboek van den Kerkeraad
te Batavia van 18111845, komen in den cata
logus voor.
Van de Oost-Indische Compagnie komen er
ook merkwaardige stukken voor, o. a. een paar
belangrijke registers, maar verreweg de meeste
stukken zijn officieele verslagen, overzichten, sta
tistieken, brieven, enz. van Bantam, Benkoelen,
Palembang, Borneo, Sumatra, enz. alle uit onzen
tijd, waarvan we er hier eenige willen opgeven.
Twee verslagen van De Stuers aangaande
den toestaDd van Sumatra's Westkust, een
over 1824 en een over 18191828. Dan nog
een van Elout over de residentie Sumatra's
Westkust van 18321833. Alle drie origineel
en onderteekend.|
Eene statistiek der residentie Bantam,
over 1820 en 1821, door den resident opge
maakt.
Een officieel, onderteekend verslag aan
gaande de handelingen van den resident ter
westkust van Borneo Van den Dungen Grono-
vius, in 1829 aan den commissaris-generaal van
Neêrl.-Indië ingediend, benevens copieboeken
van zijne briefwisseling met het Indisch be
stuur, met bijvoeging van de ollicieele er op
ingekomen antwoorden, over 18291832.
Verschillende brieven e. a. ollicieele stuk
ken betrekkelijk de residentie Sambas van
18311840, uit het archief van den assistent
resident aldaar afkomstig; waarhij NB. een
oorspronkelijke geheime orderbrief van het
Indisch gouvernement aangaande James
Brooke.
Een bericht over de gebeurtenissen te
Benkoelen, in 1833 aan den gouverneur-ge
neraal ingediend, en verslagen over die resi
dentie over 1834, 35 en 36.
Een officieel, onderteekend algemeen
verslag van de Lampongsche districten over
1836.
Een algemeen door den resident opge
maakt verslag van Banjoemaas over 1S3S.
Een algemeen overzicht der Indische
administratie over 1837, welk officieel verslag
door den lateren minister Hasselman is op
gemaakt.
Men ziet het, de meeste van de hier opge
noemde zijn de officieele bij het gouvernement
ingeleverde stukken, maar we vragen hoe die
uit de archieven gekomen zijn? Onleesbaarheid
waardoor vroeger vele belangrijke papieren zijn
weggeraakt, kan men deze stukken die tusschen
1820 en 1840 vallen en voor de koloniale geschie
denis van onzen tijd onmisbaar zijn, toch wel
niet ten laste leggen.
Bakhuizen Van den Brink heeft een einde ge
maakt aan het verder verloren gaan en bestelen
van het oud-koloniaal archief, waardoor het thans
aan De Jonge gegeven is als de geschiedschrijver
onzer koloniën op te treden, maar zou men waar
men voor het verledene zorg draagt, niet voor
het tegenwoordige kunnen waken?
Ons doel met dit schrijven is de aandacht op
deze handschriften te vestigen en een antwoord
op onze vraag te bekomen, eene vraag die we
uit belangstelling in de geschiedenis onzer kolo
niën doen. S.
De geneeskundigen van Leiden en omstreken
zullen voorzeker met genoegen vernemen, dal
prof. Heynsius evenals ten vorigen jarc eenige
voordrachten zal houden over physiologie, en daar
mede een aanvang zal maken Woensdag 19 Ja
nuari des avonds te acht uren.
Z. M. heeft bij de dienstdoende schutterij alhier
benoemd tot 2den luit. k ia suite J. Leur Jr. en
C. Van Tiel, beiden thans schutter.
De Nieuwe Rolt. Cl. bevat een eerste artikel
van Prof. H. P. G. Quack, en wel over de optre
ding van het ministerie Ollivier in Frankrijk.
De hoógleeraar brengt aan de lezers van de
A'. R. C. hierbij de blijde tijding, dat hij zijne
studiën over buitenlandsche politiek van een ge
liefd terrein naar de kolommen van de A'. R. C.
overbrengt.
De Slaals-Couranl van heden bevat het tweede
verslag van de commissie, iu 1869 belast met het
afnemen der natuurkundige examens.
Het resultaat van het examen was als volgt:
Er hadden zich 16 candidaten voor deze zitting
aangemeld, waarvan 15 reeds in de vorige zit
tingen van dat jaar waren geëxamineerd. Van
deze 16 moesten 3 het geheele examen, de overi
gen een grooter of geringer gedeelte daarvan af
leggen. De drie eerstgenoemden trokken zich alle
gedurende het examen terug. Van de overigen
werden 6 toegelaten.
eenit;
pCt
5 li
jeescl
34%
m
Amt
I'
fi*
l|
3/BJ
p'
kor
Itf .j
Rotfc
12.-
Plat
tadht
Bi
pot!
KORNELIS PLANKi
NOVELLE
DOOK
Hi. TILLEMA.
(Vervolg.)
„Wat zeg je, heeft die vent ook al gezeten?"
vroeg van Nesteren, wiens oogen van blijdschap
schitterden. „Vast gestolen hé?"
De milicien, bij wien de werking van den
sterken drank zich duidelijk begon te openbaren,
deed hierop een verward verhaal, dat. niet in
den smaak van den korporaal scheen te vallen.
„De kerel is in elk geval en 't is aan zijn
druipstaartige bakkes wel te zien een ontslagen
tuchthuisboef, en zoo ieuiand is niet waard de
militaire wapens te dragen," zei Van Nesteren,
terwijl hij opstond en vol trotsche zelfvoldoening
deD sabelriem vastgespte.
„De korporaal zal toch, hoop ik, niet zeggen,
dat hij van mij weet, dat"
„Ben je bezopen vent!" viel Van Nesterenden
milicien in de rede. „Een oud gediende weet
waar hij staan moet," vervolgde hij, terwijl hij
de laatste sigaar van den traktant opstak en van
dezen vergezeld de gelagkamer verliet.
,,'t Is goed, dat ik het weet, wij zullen den
vent wel opknappen," bromde Van Nesteren, toen
hij weer in de kazerne was.
„Zoo'n kerel," dacht hij, „laat men nog al kor-
poraalsdienst doen."
Weldra was bij het kader onderofficieren het
gerucht verbreid, dat Plank „gezeten" had.
,,'t Zal wel voor diefstal geweest zijn; de kerel
is op 't geld als de duivel op de zielen," meenden
sommigen. Van Nesteren had het overbodig
gevonden de reden, waarom Plank in handen der
justitie geweest was, ruchtbaar te maken.
Zoo bleef men hiervan even onkundig, als van
de oorzaak, waarom nimmer iets tot een onnut
tig doel door Plank besteed werd, die bovendien
door 't schoonmaken van de wapenen zijner mak
kers gedurig iets verdiende en het op die wijs
verkregen geld van tijd tot tijd zijn arme groot
moeder voor versnaperingen toezond.
„Zeg kamerwacht," zei Van Nesteren, die op
een regenachtigen dag op de kamer kwam, tot
Dörk, „ridder die boel daar eens wat op."
„Och kapperaol, 't kan niks helpen'k heb wel
al tienkeer 't wat op eheinmeld, inaor ze gooit
dadelek de boel weer over hoop," stamelde Dörk.
„Wat bromt die grasneger?" vroeg Van Nes
teren. Een algemeen gelach beauwoordde zijn
vraag.
„Ridder op!" herhaalde Van Nesteren.
„Laat de kerel 't zelf doen," fluisterde men
den onnoozele toe.
„Doo 't zölvers" zei Dörk.
„Geen praatjes!" donderde Van Nesteren, die
gelukkig het kromme gestamel des onnoozelen
niet verstond.
Dörk was echter niet te bewegen den hem
bevolen arbeid te volbrengen.
„Korporaal" zei Plauk, ze hebben den gehee-
len morgen den hals op 't onbarmhartigst ge
plaagd. Neem hem niet kwalijk.
„Hou je inoelschreeuwde van Nesteren.
„Waar bemoei jij je mee?"
„Allé! aan 't werk, vervolgde hij tot Dörk,
wien hij bij den arm vatte.
Dörk was echter op dat oogenblik aan een
stug geworden paard gelijk.
„Wil je 't doen of niet?" brulde van Nesteren
wiens aangezicht van toorn gloeide.
Dörk gaf geen antwoord, doch een luid gelach
der manschappen klonk over de zaal.
,,'k Zal rapport van je maken" zei Van Nes
teren.
„Korporaal, een woord als 't belieft," zei Plank
die druk bezig was een sabel te poetsen.
„Wees toch zoo goed den ongelukkige dooi
de vingers te zien; wanneer u 't goeddunkt zal
ik het werk voor hem afdoen."
„Nog al mooier? Waar bemoei jij je inee?
Hou jij je bezig met je eigen zaken. Ik zal we
ten wat mij te doen staat; of zou je mij den
dienst leeren, jij weergasche nieuwelichter!"
voegde van Nesteren hem toe.
„Zwijg jij tuchthuis1" zeide hij, toen Plank
het nogmaals waagde een woord in 't midden
te brengen.
Dat „tuchthuisboef" was voor dezen te veel.
Als een bliksem daalde de sabel op Van Nesteren
neer, wiens arm daardoor zwaar gewond werd.
Eenige oogenblikken later bevond de dader
zich in arrest.
„Schuldig aan insubordinatie met verwonding,"
luidde de aanklacht voor den krijgsraad.
„Veroordeeld tot drie jaren gevangenisstraf,"
klonk het over hem gevelde vonnis.
Onder gewapend geleide werd hij na'ai het
Militaire Detentiehuis bij Leiden overgebracht.
