N°. 2662.
Woensdag
A°. i86j^
14 October.
PRIJS DEZER COURANT.
Voor Leiden, per 3 maandenf 3.00.
Franco per post3.85.
Afzonderlijke Nommers0.10.
Deze Courant wordt dagelijks, met uitzondering
van Zon- en Feestdagen, uitgegeven.
PRIJS DER ADVERTENTIEN
Van 1-6 regels 0.75; iedere regel meerf 0.12*.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten van
1-4 regels ƒ0.90; iedere regel meer0.15.
LEIDSCH
DAGBLAD.
Leiden, 13 October.
De Friesche Yereeniging tot bevordering en
verdediging van het openbaar volksonderwijs
gaat nog steeds voort hare in de Prov. Friesche
Courant geplaatste artikeltjes bij afdrukken als
vliegende blaadjes te verspreiden.
Niemand zal ontkennen dat de openbare volks
school tegenwoordig ernstige tijden beleeft. Of
haar leven inderdaad in gevaar verkeert, willen
wij niet beslissendoch hare voorstanders mo
gen er wel op bedacht zijn dat de heilige zorg
dier school van hen in deze dagen dubbele waak
zaamheid, dubbele krachtsinspanning eischt. Zij
die tegen de openbare school ernstige bezwaren
hebben mogen er hunnerzijds wel aan den
ken, dat zij het aan de belangen van het on
derwijs, aan de belangen van het vaderland,
verschuldigd zijn als leus in hun vaandel te
voeren: //appreciatie, geen agitatie." De agitatie
verblindt het volk, en de mannen die baar heb
ben veroorzaakt mogen wel toezien dat niet de
tijd komt, waarin zij zelve die agitatie zullen
willen bezweren en het niet zullen kunnen. De
doodelijke slag in opgewondenheid en drift toe
gebracht, berouwt den dader altijd, doch be
rouwt wanneer het te laat is. Appreciatie, geen
agitatie; het is ook daarom dat wij aan de
vliegende blaadjes der Friesche Yereeniging veel
lezers toewenscben. Yroeger hebben wij er ons
over beklaagd, dat in die geschriftjes te veel
werd gepolemiseerd en niet altijd met matiging.
Tegenwoordig zou zulk een klacht onverdiend
zijn. Polemiek kan natuurlijk niet uitgesloten
worden daar waar men voor de agiteerende denk
beelden, aangaande het openbaar volksonderwijs,
zuivere begrippen, begrippen op de werkelijk
heid gegrond, onder het Nederlandsche volk zoekt
te verspreiden. Doch het verspreiden dier zui
vere begrippen staat bij de schrijvers van ge
noemde blaadjes op den voorgrondpolemiek,
ftaar die noodig is, komt slechts in de tweede
plaats. Wij herinneren er onze lezers nog eens
aan, dat zij aan het bureau van ons blad gratis
eenige blaadjes kunnen bekomen, zoover de voor
raad strekt en dat aan datzelfde bureau hun
de gelegenheid zal worden gegeven, legen con
tributie van éen gulden 'sjaars, lid dier ver-
eeniging te worden, welke niet alleen in maar
ook buiten Friesland werkt.
Op verzoek nemen wij hierbij het een en an
der uit de laatst ontvangen afdrukken over.
Meer dan eenmaal hebben de schrijvers er
op gewezen, dat in de school alles aankomt op
den persoon des onderwijzers en dat na //een
uurtje in de opeubare school" te hebben door
gebracht, menigeen zijn vooroordeelen zou laten
varenwant de meesten der agitateurs, zelfs
van hunne leiders, kennen de openbare school
niet. Zal men eene bijzondere christelijke school
goed noemen, alleen omdat zij bijzonder chris
telijk is? Neen, verre van dien; er zijn er in
derdaad, waar het onderwijs beneden alle critiek
is en waar de opvoeding er alleen op schijnt
aangelegd, om de kinderen een soort vroomheid te
doen aanleeren, die zoo formalistisch is, dat ze
op hun gemoed niet den minsten goeden invloed
heeft. Er zijn er echter ook, die uitstekend zijn.
Het is niet de naam der school, die voor of
tegen haar beslissen mag; dit kan alleen het ge
halte van haren onderwijzer. Bij een goed on
derwijzer behoeft zelfs de strengste orthodox,
wanneer hij het maar ernstig met de opvoeding
zijner kinderen meent, niet bevreesd te zijn voor
den invloed der neutrale school; bij een slecht
onderwijzer zal diezelfde persoon het niet dur
ven wagen zijne kinderen zelfs naar eene bijzon
dere christelijke school te zenden. Yan den per
soon des ouderwijzers alleen bangt het af, of
de kinderen op de school tot //alle christelijke
en maatschappelijke deugden" zullen worden
opgeleid. //Zijn voorbeeld, zijn omgang, zijn ge-
heele manier van zijn, zie daarin ligt het ge
heim, waaraan do school haar christelijk karak
ter ontleent." //Lang voor dat de leerlingen
de christelijke en maatschappelijke deugden bij
name kennen, worden ze reeds door hen in
beoefening gebracht. Niet, omdat de school eene
christelijk-nationale heet, niet omdat ze eene
inrichting is voor openbaar onderwijs, maar
omdat er aan het hoofd van die school, zij ze
dan eene openbare of bijzondere, een christelijk-
nationaal man staat, daarom zal ze een zegen
zijn voor Nederland
Bij deze juiste opmerkingen des schrijvers
meenden wij nog deze te kunnen voegen, dat
de kinderen welke tot hun 12de jaar de neu
trale lagere school bezoeken en welke gevormd
zijn door een onderwijzer, zooals hierboven
beschreven is, dat die kinderen lieve, deugdzame,
gemoedelijke kinderen zullen wezen, vatbaar
voor alle goede indrukken, maar dat zij voor of
tegen geen enkele bepaalde godsdienstleer zullen
zijn ingenomen. De ouders en de geestelijken
zullen bij die kinderen vinden een geopend oor
en een ontvankelijk gemoed, doch zij zullen door
hunne leiding er van kunnen maken wat zij
willen, strenge katholieken, orthodoxe protes
tanten, liberale protestanten, atheïsten, irvingia-
nen, of wat daD ook. En wanneer dan, nadat
die kinderen ouder zijn geworden, hun verstand
of hun gemoed onder den grooten invloed der
maatschappij, waar men ze toch niet buiten
houden kan, tegen die leiding der ouders of
geestelijken in verzet komen, dan wijte men
niet aan de lagere school, welke zij tot hun
12de jaar bezocht hebben, wat daaraan niet mag
geweten worden. Wij roepen het den school-
agitateurs toe: om der wille van uw eigen ziele-
rust, om der wille bovenal van de rust des va
derlands, apprecieert toch alvorens gij agiteert.
BINNENLAND.
LEIDEN, 13 October.
Gisterenavond had in de Stads-Gehoorzaal de
eerste vergadering plaats der Volksvoorlezingen.
Na eene korte inleiding door den voorzitter,
den heer G. G. Snellen, trad als spreker op Prof.
L. W. E. Rauwenhoff, die deze vereeniging zoo
menigmaal genoeglijke avonden heeft verschaft.
Spr. had tot onderwerp gekozen //Scheiding van
kerk en staat", en betoogde op welsprekende
wijze dat onafhankelijkheid van berk en staat
het beste was wat wij konden wenschen.
Door het centraal-comite van den Ned. Weer-
baarheidsbond is aan de vereenigingen ter be
vordering van 's lauds weerbaarheid eene circu
laire gericht, waarin het o. a. te kennen geeft,
dat Z. M., een bewijs willende geven van HDs.
voortdurende belangstelling iu de zaak der zelf
verdediging, den grootmeester van HDs. huis,
Mr. R. J. graaf SchimmelpenniDck tot Nijen-
huis, benoemd heeft tot HDs. commissaris bij
den Ned. Weerbaarheidsbond.
In het tijdschrift //Astronomische Nachrich-
ten" komt een uitvoerig verslag voor van den
sterrenkundige Dr. E. Weiss te WeeneD, die aan
de Oostenrijksche expeditie voor het waarnemen
der totale zonsverduistering op 18 Augustus jl.
heeft deelgenomen. Het voornaamste van dit
bericht laten wij hier voor onze lezers volgen.
De ondersteuning, door verschillende Europee-
sche regeeringen, den sterrenkundigen verleend,
heeft ten gevolge gehad, dat de zonsverduiste
ring van 18 Aug. jl. op vijf plaatsen van Zui
delijk Azië is waargenomen. Door de maatregelen
der hooge regeeringen der Keizerlijke Academie
van Wetenschappen te VYeenen werd de uitrus
ting van eene Oostenrijksche expeditie tot stand
gebracht. Tot deze expeditie behoorden Dr.
Oppolzer, astronoom te Weenen, de luitenaut
ter zee Rhiza en de schrijver van dit verslag.
Yolgens den weg, welken de kernschaduw
bij deze verduistering over het zuidelijk gedeelte
van Azie nemen zoude, kwam mij Masulipatam
in Yoor-Indië als de meest geschikte plaats voor
tot het doen der waarnemingen. Yan dit plan
ben ik evenwel teruggekomen, om den mousson,
welke in dit jaargetijde aldaar beerschte. In
plaats van Masulipatam werd Aden gekozen,
bekend om zijnen altijd helderen hemel, dat
evenwel gebleken i9 een fabel te zijn.
De expeditie verliet in den nacht van den
19den Juli met het stoomschip Austria, de reede
van Triest en bereikte den 24sten Juli na eene
zeer aangename reis de haven van Alexandriè,
waar zij door den consul-gener. al Yon Schreiner
op de hartelijkste wijze ontvangen werd en den
