DAGBLAD VOOR LEIDEN EN CMSTREKEN
Se invaC in Jjtan ótuit op ueuzet
Generaal Wavell leidt de operaties
Momentje.
DINSDAG 26 AUGUSTUS 1941
32ste Jaargang No. 10034
S)e Celd&efi^Soij/fca/nt
Telefoon: Redactie 20015. Administratie 20935.
Giro 103003. Postbus 11.
Bureaux: PapengTacht 32.
Het 'voorwendsel der
Duitsche agenten
LANDING VAN BRITSCHE TROEPEN BIJ
BANDARSJAEPOER.
I
Reuter meldt, dat een Britsch contin
gent van zee uit bij Bandarsjakpoer aan
de Perzische Golf geland is. De Britsche
troepen zijn op verzet gestuit. Het is ech
ter nog niet bekend, waar dit verzet be
gonnen is en hoe sterk het is. De Britsche
strijdkrachten bestaan uit Britsche en In
dische troepen, doch niet uit troepen van
de dominions.
Reuter meldt, dat de Britsche strijdkrach
ten, die gisteren Iran binnentrokken, on
der opperbevel staan van generaal Wa
vell, den opperbevelhebber in Britsch-In-
dië. De Britsche marinestrijdkrachten in de
Perzische golf staan onder bevel van ad
miraal Sir Geoffrey Axbuthnot den opper
bevelhebber- in de oostelijke Indische wa
teren.
Volgens te Tunis ontvangen berichten
opereeren drie Britsche colones van Irak
uit tegen Iran. In Noord-Iran werd de aan-
val begonnen vanuit Ravanduz en Aayat
met het doel naar de in Aserbeidsjan ope-
reerende Sovjets door te stooten. De mid
delste colonne rukt van Khanakin via Kasr-
Schirin aan de Iraansche grens op. Het
Zuidelijke operatiegebied wordt gevormd
dooi; de streek aan de Perzische Golf bij
Bender-Schapur en door het petroleumge-
bied van A'badan.
ENGELSCHE MOTIVEERING.
In Londen werd er gisteren op gewezen,
zoo meldt Reuter in een extra-bericht over
de kwestie Iran, dat het antwoord der re-
jgeering van Iran op de Britsche en Sov
jet-Russische stappen van 1 Augustus be
wijst, dat het niet bereid is, dienovereen
komstig rekening te houden met de aan
wijzingen van deze regeeringen. Het is nu
duidelijk, zoo merkt men in Londen op,
dat andere stappen op gelijke basis geen
nut zouden hebben en dat de Britsche re
geering en de regeering, der Sovjet-Unie
ter bescherming van haar belangen tot an
dere middelen moeten overgaan. Overi
gens motiveert Reuter de actie van Enge
land en de Sovjet-Unie tegen Iran met de
„aanwezigheid van een overmatig groot
aantal Ouitschers in Iran" en noemt Iran
„een bron van nazi-intrigjies". Iran was
bestemd, zoo meent Reuter, om als spring
plank voor een Duitschen aanval op
Britsch-Indië te dienen, en ook een aart-
valsactie tegen de Sovjet-Unie moest van
daar uit plaats hebben.
DE SOVJET-RUSSISCHE NOTA
AAN IRAN.
Naar de berichtendienst te Moskou
meldt, heeft de Sovjet-Russische regeering
er in een nota aan de Iraansche regeering
op gewezen, dat Iran de eischen van de
Sovjet-Unie heeft afgewezen. Derhalve
aldus de nota heeft de regeering der
Sovjet-Unie „het recht genomen, tijdelijk
troepen in Iran te laten binnenrukken".
Als motief geeft de nota volgens het D. N.
B. een „Duitsch gevaar" aan.
De Sovjet-Russische gezant te Teheran
beeft deze nota gisteren aan de Iraansche
regeering overhandigd.
Associated Press meldt uit Teheran, dat
in het Iraansche antwoord op den Brit-
6chen eisch tot het uit het land zetten van
Duitschers wordt gezegd, dat Iran als sou-
vereine mogendheid zelf heeft te "bepalen,
welke vreemdelingen verwijderd moeten
worden. Iran past sedert lang het beginsel
toe, dat slecht bekendstaande vreemdelin
gen, van welke nationaliteit zij ook zijn, het
land moeten verlaten.
Verder meldt het Amerikaansche agent
schap, dat de bezetting van Iran slechts uit
strategische motieven geschiedt. De Sov
jetunie en Engeland willen met elkander
in contact komen. De Iraansche regeering
wijst de berichten over een mogelijken
Duitschen staatsgreep als dware verzinsels
van de hand.
IRAANSCHE GEZANT BIJ SUMNER
WELLES.
De Iraansche gezant tè Washington heeft
gisteren een onderhoud gehad met den
Amerikaanschen onderstaatssecretaris van
buitenlandsche zaken, Sumner Welles. Na
afloop verklaarde hij, naar Associated
Press meldt, dat hij de positie van Iran
volledig had uiteengezet en voorts had be
toogd, dat Iran open kaart heeft gespeeld.
De Britsch-bolsjewistische beweringen over
een groot aantal „Duitsche agenten" zijn
slechts een voorwendsel voor den inval
geweest. Er zijn geen Duitsche agenten in
Iran. Dit land heeft steeds den wensch ge
koesterd tot vriendschappelijke betrek
kingen met zijn buren.
DE WILHELMSTRAS SE TOONT ZICH
NIET VERRAST.
Naar het D. N. B. uit Berlijn meldt, heeft
de ontwikkeling van de Sovjet-Russisch-
Engelsche manoeuvres om Iran in toon
aangevende Duitsche kringen geen verras-
ring gewekt. De inval in een land, dat tot
het laatst vasthield aan zijn neutraliteit,
die niet in twijfel getrokken kon worden,
is naar de hier heerschende meening in ze
keren zin slechts de cynische consequentie
van de bewust onjuiste bewering, dat Iran
resp. de Sovjet-Russisch-Engelsche belan
gen in Iran bedreigd werden door de Duit
schers in het land. Geheel afgezien van het
feit, dat deze bewering is gelogenstraft
door de getallen omtrent de weinige Duit
schers in Iran en door de verklaringen der
Iraansche regeering zelve, staat het volgens
de opvatting der Wilhelmstrasse vast, dat
Engeland er de schuld aan heeft, dat op
nieuw een land, of althans een deel daar
van, aan het bolsjewisme is overgele
verd.
De door den omroep te Moskou gepubli
ceerde nota van Molotof aan de Iraansche
regeering, waarin de Sovjet-Russische com
missaris zich beroept op een verdrag met
Iran van 1921, acht men slechts opmerke
lijk, omdat het Engeland is geweest, dat
de Sovjet-Russen aan dit verdrag heeft
herinnerd ter rechtvaardiging -fran den
thans ondernomen inval.
V VICTORIE
Duitschland wint
voor Europa
OP ALLE FRONTEN
HET LAND VAN IRAN
VROEGER FERZIë GENOEMD
Iran (vroeger Perzië) het mysterieuze
land van den Zilveren Leeuw en de Gou
den Zon, ligt als van de buitenwereld afge
sloten, daar hooge bergketens den toegang
tot het Iraarigche hoogplateau versperren.
Het land is een 'monarchie, met, volgens
de officieele gegevens, ontleend aan den
Almanach de Gotha, 15.055.115 bewoners en
beslaat een oppervlakte van 1.647.000 K.M.2
In het Noorden wordt het begrensd door
ae Kaspische Zee en de Sovjet-Unie, in
het Oosten door Afghanistan en Beloetsji-
stan, in het Zuiden door de Perzische Golf
en in het Westen-door Irak en Türkije.
Het leger, dat naar Europeesch model is
uitgerust, telt ongeveer 120.000 man en is
samengesteld uit negen gemengde divisies,
infanterie, cavalerie, artillerie, génie, ge
motoriseerde troepen, tanks enz. Reeds
eenigen tijd geleden aldus de „National
Zeitung" zijn bij wijze van voorzorgs
maatregel reeds drie lichtingeij^reservisten-
onder de wapenen geroepen, zoodat de
totale sterkte van het Iransche leger op
200.000 man gesteld mag worden.
In deskundige kringen te Istanboel, zoo
meldt genoemd blad, schat men het aantal
Britsche troepen, dat in Voor-Azië en voor
al aan de grens van Iran geconcentreerd is,
op 200.000 man, met gemotoriseerde een
heden en eenige luchteskaders.
Ofschoon rijk aan nuttige mineralen
(ijzer, koper en steenkool), staat de mijn
bouw in Iran door de ongunstige verkeers-
toestanden nog op lagen trap. Alleen de
petroleumontginning heeft zich snel ont
wikkeld. Zoowel de productie-bedrijven als
de raffinaderijen bevinden zich voor het
grootste gedeelte in Engelsch of Ameri-
kaansch bezit. De Anglo Iranian Comp.
heeft, uitgezonderd de vijf Noordelijke
provincies, het geheele land in concessie.
De N.V. Algemeene Exploratie-Maat
schappij te 's-Gravenhage heeft twee ter
reinen in Iran, het eene ten Westen en ten
Zuiden van de Kaspische Zee (lood, zilver,
koper en petroleum), het tweede in Zuide
lijk Iran, aan de Perzische Golf. Hier heeft
de maatschappij recht op alle mineralen,
behalve petroleum en ijzererts.
Sjah Pahlevi regeert thans vijftien jaar
met vaste hand over Iran en zijn verdien
ste is het, zijn land, evenals Kemal Pasja ir
Turkije deed, een nieuwen politieken en
cultureelen status te hebben gegeven. Een
van de eerste maatregelen van den nieu'
heerscher was de afschaffing der capitula
ties, welke Perzië tot dusver in een positie
van minderwaardigheid tegenover de Wes-
tersche mogendheden hadden geplaatst.
Talrijke nomaden-stammen, die den Perzi-
schen regeeringen vroeger zooveel zorg
hadden gebaard, werden onderworpen en
Teheran werd weer het centrum van een
geordenden staat. Ook het leger kreeg zijn
deel van de reorganisatie. Sjah Pahlevi
de voormalige kolonel Riza Khan die
zich steeds voor alles soldaat heeft gevoeld,
voerde den algemeenen dienstplicht in en
stichtte een Perzische militaire school.
Ook in economisch' opzicht brak een tijd
perk van grooten bloei aan, waaraan de
sterk in beteekenis winnende petroleum
industrie niet vreemd was.
Iran is in de eerste plaats van strategisch
belang als drempel tusschen ons oude we
relddeel en Britsch-Indië, maar het is ook
een olie-producent van beteekenis en van
daar dat het in politiek opzicht steeds een
begeerd object is geweest „Tel."
Rookende puinhopen
Waar het Sowjetleger zich heeft terug
getrokken blijven slechts rookende puin
hopen over. In hun matelooze woede ver
nietigen de wilde horden van Stalin en
zijn satellieten alles wat hun op de sma
delijke terugtocht onder de vingers valt.
En dan, als de slag is uitgewoed, keert
de gevluchte bevolking terughuis en
hoeven zijn verwoest, er is geen drinkwa
ter, geen voedsel, geen medische hulp
Daar ^moet geholpen worden, spoedig,
zoo snel mogelijk. Het gevaar van besmet-
telijken ziekten dreigt, kinderen en grijs
aards wachten met opgeheven handen op
de redding brengende Duitsche ambu
lances. Hier is een taak voor ons, Neder
landers weggelegd.
Want juist Nederland heeft steeds aan de
spits gestaan als het er om ging menschen,
die in nood verkéerden te helpen.
Nederland heeft die plicht begrepen,
heeft een ambulance opgericht die straks
aan en achter het front zal medehelpen het
leed van al die zwaar getroffen menschen
te verzachten.
Nederland zendt een ambulance.
Maar dat moet dan ook een uitstekende
ambulance zijn. Het beste is niet genoeg.
Veel geld is naar voor noodig!
Dat geld zal er komen!
Reeds storten duizenden hun bijdrage op
de girorekening van de Nederlandsche am
bulance.
Hebt u het al gedaan? Zoo niét, doe het
dan vandaag nog.
Maak het bedrag, iets meer dan u missen
kunt, over op girorekening
8 7 6 0 0
Nederlandsche ambulance, Koninginne
gracht 22, 's-Gravenhage.
De strekking van het nieuwe
filmbesluit
Het Zaterdag j.L afgekondigde filmbe-
sluit-1941 behoeft op enkele punten een
nadere toelichting, welke ons van bevoeg
de Nederlandsche zijde werd verstrekt.
Het belangrijkste element in dit besluit
is ongetwijfeld, dat de rijksfilmkeuring,
welke tot voor kort nog ressorteerde onder
het departement van pinnenlandsche za
ken, thans definitief is overgedragen aan
het departement van volksvoorlichting en
kunsten. Tevens blijkt, dat ook op dit voor
de volkscultuur zoo uiterst belangrijke ge
bied het zoogenaamde leidersprincipe is
doorgevoerd, doordat gebroken werd met
het stelsel der „anonieme" verantwoorde
lijkheid eener meerhoofdige commissie. De
voorzitter beslist thans over de al of niet
toelaatbaarheid van een film. Hij draagt
echter tevens de volle verantwoordelijk
heid voor zijn beslissingen. Anderzijds be-
teekent dit evenwel niet, dat hij „dictato
riaal" in zijn gebied heerscht. Artikel 3
van het besluit zegt zeer uitdrukelij'k, dat
de toelating van een film voor openbare
vertooning wordt verleend door den voor
zitter der rijksfilmkeuring „na de leden te
hebben gehoord".
Ontduiking onmogelijk gemaakt.
Wanneer in het verleden films niet toe
laatbaar werden verklaard, dan bleken
handige verhuurders er toch meestal wel
iets op te weten. Er werd ijlings een ver-
eeniging in het leven geroepen, waarvan
men gemakkelijk lid kon worden en er
werden besloten voorstellingen gegeven
In de practijk was hieraan weinig of niets
te doen. Het filmbesluit-1941 beschouwt
echter in principe elke filmvoorstelling als
openbaar, tenzij zij plaats vindt „in beslo
ten kring en uitgaat van een overheidsin
stantie". Een andere uitzondering wordt ge
vormd door voorstellingen in den huise-
lijken kring, bijgewoond door niet meer
dan twintig personen. Deze toeschouwers
moeten dan ook inderdaad tot den huiselij-
ken kring gerekend kunnen worden en hun
bijeenkomst mag bijvoorbeeld niet het ka
rakter van een vergadering dragen. Deze
uitzondering is speciaal gemaakt om den
liefhebbers van de amateursmalfilm geen
moeilijkheden in den weg te leggen. Ten
slotte wordt natuurlijk ook het zoogenaam
de proefdraaien in het filmbedrijf niet als
een openbare voorstelling beschouwd. Het
proefdraaien mag echter alleen worden bij
gewoond door personen, die beroepshalve
werkzaam zijn in dit bedrijf.
In de tweede alinea van art. 2 wordt de
toelating geweigerd, wanneer de vertoo
ning van de film de openbare orde of vei
ligheid in gevaar zou kunnen brengen.
Hierdoor wordt de mogelijkheid tot mis
bruik door vereenigingen en andere instel
lingen uitgeschakeld.
Overzichtelijke regeling.
Elke film, welke in circulatie komt of
is, moet van een geldige keuringskaart zijn
voorzien. Tegen een beslissing van den
voorzitter der ri|ksfilmkeuring bestaat al
leen beroep bij den secretaris-generaal van
het departement van volksvoorlichting en
kunsten. Met het vroegere systeem van
keuringen en herkeuringen is gebroken.
De secretaris-generaal kan bovendien te
allen tijde de beslissing van den voorzitter
der rijksfilmkëuring, waarbij een film
werd toegelaten, herroepen.
Ook is het mogelijk, dat bepaalde films
alleen worden toegelaten voor vertooning
aan bepaalde groepen v. personen; bijvoor
beeld voor artsen, voor politie- en justitie-
beambten, enz.
Indien een film, welkd niet is toegela
ten, bijvoorbeeld dbor een vereeniging, of
een stichting, in het algemeen dus door een
rechtspersoon, toch wordt vertoond, dan
wordt de strafvervolging ingesteld tegen
dengene, die opdracht gaf tot het orga-
niseeren van zulk een voorstelling, of wel
tegen dengene, die in deze aangelegenheid
de feitelijke leiding had. De verantwoor
delijkheid is in geval van overtreding van
het besluit, dus wel zeer duidelijk om
schreven.
De controle op de uitvoering van het
bij dit besluit bepaalde berust nu de
plaatselijke bioscoopcommissies zijn opge
heven behalve bij de politie, bij contro
leurs, welke door den voorzitter van de
rijksfilmkeuring zijn benoemd. Deze heb
ben recht op toegang tot alle lokaliteiten,
waar zij vermoeden, dat filmvoorstellingen
worden gegeven. Het is niet noodzakelijk,
dat de controleur het geven van een voor
stelling met niet toegelaten films consta
teert. De aanwezigheid van zulk een film
is reeds voldoende om aanleiding te geven
tot inbeslagneming en strafvervolging.
Zoogenaamde schoolfilms vallen niet
onder het filmbesluit-1941; voor deze rol
prenten draagt het departement van opvoe
ding, wetenschap en cultuurbescherming de
verantwoordelijkheid. Films, welke ten
tijde van de afkondiging van dit besluit
reeds waren toegelaten, worden beschouwd
in overeenstemming te zijn met de nieuwe
bepalingen. De secretaris-generaal kan die
beslissing voor elk geval echter te allen
tijde ambtshalve herroepen.
Positieve maatstaven.
In het algemeen valt over het filmbesluit-
1941 nog op te merken, dat, terwijl de oude
bioscoopwet slechts twee negatieve maat
staven kende, waaraan de toelaatbaarheid
van een film werd gemeten namelijk of
er gevaar bestond vopr verstoring der
openbare orde en/of een rolprent in strijd
was met de goede zeden dit besluit in
cultureel opzicht meer positieve eischen
stelt aan de filmproductie. Op grond vein
het'besluit kunnen films worden verboden,
indien dezeniet voldoen aan de eischen
san staatsbestuur en volksopvoeding van
den nieuwen tijd en hieronder rekent men
ook films, welke op een te laag artistiek en
technisch peil staan om in* het openbaar te
worden vertoond. De controle over de ver
tooningen, welke vroeger plaatselijk was
geregeld, is thans ook gecentraliseerd, ter
wijl het departement van volksvoorlichting
en kunsten, via de rijksfilmkeuring, in
staat is tot het verkrijgen van een over
zicht, of overal in den lande aan alle
voorwaarden wordt voldaan, welke de nieu
we tijd stelt aan zulk een belangrijk pro
pagandistisch instrument, als de film in het
volksleven is.
GEBRUIK VAN POOTAARDAPPELEN.
De Nederlandsche Staatscourant van
gisteren bevat een besluit van den se
cretaris-generaal van het departement
van landbouw en visscherij, waarbij
het wordt verboden door de N. A. K.
te velde goedgekeurde pootaardappe-
len van den oogst 1941 te gebruiken
voor andere dan pootaardappelen.
Het verbod geldt niet indien hiervan
door de N. I. C. A. ontheffing is ver
leend en de voorwaarden, zoo noodig
aan deze ontheffing te verbinden, zijn
nagekomen.
In de Nederlandsche staatscourant van
heden zijn opgenomen een vestigingsbesluit
terrazzobedrfjf 1941, een Vestigingsbesluit
mineraalwaterbedrijf 1941 en een vesti
gingsbesluit tabakshandel 1941, waarbij
wordt bepaald aan welke voorwaarden
moet worden voldaan voor het verkrijgen
van vergunning tot vestiging van een
terrazzobedrijf, mineraal waterbedrijf of
een kleinhandel in tot verbruik bereide
tabak.
VERVREEMDEN VAN ZAAIZADEN
De Nederlandsche Staatscourant van
heden bevat een besluit van den secretaris
generaal van het departement van Land
bouw en Visschery, waarbij het vervreem
den van voor zaaidoeleinden bestemde
granen, peulvruchten en zaden aan een be
perking wordt onderworpen. In het ver
volg zal dit n.l. slechts zijn toegestaan, in
dien een vergunning door de Prov. inkoop
centrale van Akkerbouwproducten of Ned.
Inkoopcentrale van Akkerbouwproducten
is verleend.
SPIJSKAART
Ik vind het geen kwaad idee, dat de
menu's in de restaurants voortaan niet
meer in het Fransch de spijzen zullen
vermelden, welke de gérant ons van
plan is voor te zetten. Immers: wie wist
er wat hij kreeg, als hij vóór het dinér
een nieuwsgierigen blik wierp op Wet
menu? Wie vermocht er een behoorlijk
diner samen te stellen aan de hand van
een spijskaart, die evengoed in het Pa-
tagonisch had kunnen zijn gesteld?
En nu krijgen wij dus menu's in het
Hollandsch. Dat wordt natuurlijk wat
moeilijker voor de Horecaffers. Want
als wij nu eend bestellen, dan moet er
ook een eend op tafel komen, onder ca
nard kon men voor sommige gasten
ook wel eens wat anders verstaan.
En wie kan ons verzekeren, dat in
de vroegere potage la Bruxelles geen
vet was vergaard, afkomstig van de
borden van andere gasten?
En dus: vaderlandslievende autori
teiten, ^gaat nog een stap verder en laat
ons menu1 een weerspiegeling van den
werkelijken inhoud zijn. De gérant zal
er toch altijd nog wel iets op weten als:
Soep van afwaschwater (een specia
liteit van sommige res au rants in Alba
nië). Vroeger heette het médaillon de
tarbot bouilli.
Gemengde balletjes, samengesteld
uit onze exquise menu's van de vorige 1
week. Vroeger heette dat croquettes
bonne femme. De waarheid bovenal.
Ook zoo kan een. menu smakelijk
worden gemaakt.
V
BRITSCHE VLIEGTUIGEN BOVEN
DUITSCHLAND
BERLIJN, 26 Aug. (D.N.B.) Britsche
vliegtuigen hebben in den nacht van Maan
dag op Dinsdag boven West-Duitschland
gevlogen. Door den vijand neergeworpen
bommen veroorzaakten slechts onbeteeke-
nende branden.Militaire of oorlogs-economi-
sche schade ontstond niet. De Duitsche
luchtafweer schoot vijf Britsche vliegtui
gen neer.
LOONEN, SALARISSEN EN ANDERE
ARBEIE|SVOORW AARDEN.
In de Nederlandsche Staatscourant van
gisteravond is opgenomen het derde uitvoe-
-rijksbemiddelaars doop den werkgever
van het departement van sociale zaken in
gevolge de verordening van den rijkscom
missaris voor het bezette Nederlandsche
gebied betreffende de totstandkoming van
regelingen in zake loonen, salarissen en
andere arbeidsvoorwaarden.
Hierbij wordt o.m. bepaald:
Bij indienstneming vakarbeiders mogen
zonder goedkeuring van het college van
ryksbemidedlaars door den werkgever
geen gunstiger loon- en arbeidsvoorwaar
den worden overeengekomen dan welke
gelden, ten aanzien van overeenkomstige,
•bij hem in dienst zijnde arbeiders, of
indien hij zoodanige arbeiders niet in zijn
dienst heeft noch pleegt te hebben ten
aanzien van overeenkomstige arbeiders in
den betrokken bedrijfstak.
Iedere handeling, die ten doel heeft ar
beiders, die de dienstbetrekking, waarin zij
werkzaam zijn, niet hebben opgezegd, door
het aanbieden van een hooger loon of an
dere gunstiger arbeidsvoorwaarden uit die
dienstbetrekking weg te lokken, is verbo
den.
De werkgever, die in strijd hiermede
handelt, is strafbaar.
Het feit wordt beschouwd als overtre
ding en wordt gestraft met hechtenis van
ten hoogste drie maanden of geldboete van
ten hoogste drie duizend gulden.
Wanneer het strafbaar gestelde feit door
of vanwege een rechtspersoon wordt be
gaan, wordt de strafvervolging ingesteld
en de straf uitgesproken tegen degene, die
de opdracht tot de strafbare handeling ge
geven heeft of daarbij de feitelijke leiding
heeft gehad.
De eerste groep vrijwilligers van den Nederlandschen Arbeidsdienst is i.„
scholing van zes maanden afgezwaaid. Tijdens het défilé. - Op den achtergrond
(met platte pet) districtscommandant H. Sjouke (Stapf-Mol)