Leidsche Courant | 1940 | 22 februari 1940 | pagina 11

DE BRUYN

fDe tatpedeeting aan de
COtendófietk

PATRIJZEN-RECLAME.

DONDERDAG 22 FEBRUARI 1940

DE LEIDSCHE COURANT

DERDE BLAD - PAG. 11

De Inspecteur-generaal van
de scheepvaart is van
oordeel dat den kapitein
geenerlei blaam treil

De Raad voor de Scheepvaart te Am
sterdam heeft gisteren een onderzoek in
gesteld naar den ondergang van het 7906
br. r. t. metende m.s. „Arendskerk" van
de Ver. Ned. Scheepvaartmaatschappij te
's-Gravenhage, hetwelk op 15 Jan. tus-
schen Ouessant en Flnlsterre door een
Duitsche duikboot getorpedeerd is.

Het oordeel van den deskundige.

De Raad heeft eerst gehoord den heer
Th. P. v. d. Bergh, directeur van Radio-
Holland.

De voorzitter, prof. mr. B. Taverne,
deelde mede, dat de Raad liever den mar
conist gehoord had, die in deze zaak een
rol speelt, maar deze is thans op reis en
wegens een zeker tekort aan marconisten-
personeel heeft de Raad er niet opgestaan,
dat hij binnen zou blijven om op de zit
ting te kunnen verschijnen.

Voorlezing is gedaan van de door den
marconist voor de Scheepvaart-inspectie
afgelegde verklaring. Hij was des mor
gens te 7 uur gewekt door schoten, heeft
eenige kleeren aangeschoten en zag, toen
hij aan dek gekomen was Lascaren loopen
met zwemvesten aan. Hij heeft zich toen,
begrijpende, dat er iets gaande was, maar
niet precies wetend wat, naar de seinhut
begeven en het nood-toestel beproefd en
hiervan de meters gecontroleerd. Hierna
heeft hij de brug opgebeld om te vragen
wat er gaande was en de positie van het
schip op te geven. Hij kreeg van den ka
pitein ten antwoord, dat er een onder
zeeër in de buurt was, en de opdracht om
niet meer te zenden. Hierna heeft hij de
zendinstallatie niet meer aangeraakt. Tege
lijk met de andere opvarenden is hij om 9
uur in een der reddingbooten gegaan.

Naar aanleiding van deze voorgelezen
verklaring vraagt de voorzitter den getui-
ge-deskundige, den heer v. d. Bergh, direc
teur van Radio-Holland, of het mogelijk is,
dat door het geven van vijf punten door
den marconist van de „Arendskerk" de
lampen van de radio aan boord van de
duikboot gesprongen zouden zijn, zooals de
U-boot-commandant voorgeeft.

De heer v. d. Bergh antwoordt hierop,
dat dit op den afstand waarop de duikboot
zich bevond, zeer zeker uitgesloten was. In
smalle vaarwaters seinen schepen elkaar
bij het passeeren zonder dat zoo iets ooit
gebeurt.

Getuige noemde het probeeren van de
nood-radio-inrichting van den marconist
een zeer lofwaardige reactie op wat hij,
aan dek komend gezien had, n.l. schepelin
gen, die met zwemvesten aan loopen. De
marconist wist toen immers nog niets; ach
teraf ware het beter geweest, dat hij het
nood-toestel niet beproefd had. Er werd
trouwens, zoolang het schip in de gevaar
lijke zone was, sinds het verlaten van de
Duins den vorigen dag zeer weinig ge
seind.

Deskundige verklaart verder, dat het on
denkbaar is, dat het gebruik van de hoofd
installatie lampen aan boord van de duik
boot zou hebben doen springen, laat staan
gebruikmaken van de nood-installatie.

De voorzitter: Als we aannemen, dat de
lampen aan boord van de duikboot ge
sprongen zijn, waardoor zou dat dan ge
beurd kunnen zijn?

Deskundige: Door te sterke inductie,
maar zeker niet op dezen afstand.

De voorzitter: Aan een sein van vijf pun
ten is toch geen bepaalde beteekenis te
hechten, of is er niets anders uit op te
maken dan dat men het toestel probeert?

Desk.: Men kan natuurlijk een afspraak
maken dat 5 punten een geheime beteeke
nis hebben, maar theoretisch is dit in dit
geval zeker ondenkbaar.

Op een vraag van den inspecteur-gene
raal, of het mogelijk is om aan vijf punten
het zendende station te peilen, antwoordt
de heer v. d. Bergh, dat de tijd hiervoor
veel te kort is. Hij deelt verder mede den
marconist gevraagd te hebben of hij het
toestel ook beproefd zou hebben als hij ge
weten had, dat er sprake was van aan
houding van de „Arendskerk", maar hier
op heeft hij ontkennend geantwoord, om
dat hij strikte instructies had om in der
gelijk geval den seinsleutel niet te ge
bruiken.

Het verhoor van kapitein Wijker.

Hierna is de raad overgegaan tot het
hooren van den gezagvoerder van de
„Arendskerk", kapitein Wijker.

De lading van de „Arendskerk".

Deze verklaarde, dat het schip bemand
was met 60 koppen; er waren verder twee
passagiers aan boord; het echtpaar Brou
wer. De maximum vaart, welke het schip
halen kon was 21 mijl. Het was geladen
met stukgoederen, en bestemd voor Dur
ban en Kaapstad. Omtrent de lading wa
ren er papieren aan boord, die noodig zou
den zijn bij het onderzoek in de Duins;
het waren manifesten, afgestempeld door
den Britschen consul te Antwerpen; deze
papieren zijn echter aan boord van de
Duitsche duikboot gebleven. Get. heeft er
geen stuwplan bij gezien; met het opma
ken hiervan waren de le en de 2e stuur
man nog bezig. Het schip heeft alleen te

Antwerpen geladen, en wel o.m. cement,
ijzer, radio-toestellen en radio-lampen.
Ook klossen prikkeldraad, veel nieuwe va
ten, automobielen.

De voorzitter: Het is wel niet de taak
van den raad om uit te maken wat er van
de lading contrabande was, maar hij zou
er toch wel gaarne nog meer preciese ge
gevens over wenschen.

De kapitein: De afschriften van de mani
festen bevinden zich op het departement
van buitenlandsche zaken. Get. deelt dan
mede, dat de „Arendskerk" een gedeelte
der lading zou lossen te Durban, de rest
te Kaapstad; voor de terugreis was zij ge
charterd door de regeering voor het over
brengen van een volle lading regeerings-
mais. v

De voorzorgsmaatregelen.

De route naar den Theemsmond had ge-
loopen over de Goodwin; te Antwerpen
had get. er instructies voor gekregen. Het
schip was niet uitgerust met paravanen. In
het Engelsche Kanaal zijn twee drijvende
mijnen gezien; hiervoor werd speciaal uit
kijk gehouden. Men voer met de sloepen
alle vier buiten boord gedraaid, ook was
nog een giek steeds klaar om te strijken
en lagen er reddingsvlotten op het dek.
Elke sloep had een capaciteit van 45
man.

De voorzitter vraagt den kapitein of hij
niet overwogen had slechts de helft van de
sloepen tevoren buiten boord gedraaid te
houden, nu hij over een zoo groote sloepen
capaciteit beschikte, maar de kapitein
heeft gemeend het beste te doen zooals hij
gedaan heeft.

Zijn relaas vervolgend, zegt hij, dat men
's nachts te 11/4 u. Ouessant gepasseerd
was. Tot des nachts halfdrie is hij hierna
op de brug gebleven, om dan de wacht
over te geven aan den 2en en den 3en
stuurman. Zelf is hij toen gekleed op een
bank gaan rusten. Om 6 uur kwamen de le
en de 4e stuurman op wacht. Om 7 1/4 u.
kwam de eerste hem waarschuwen, dat
hij in de verte explosies gehoord had. Hij
dacht aan een zeegevecht, en het gevaar
voor de „Arendskerk" het geringst achtend
als zij met de smalle zijde naar de richting
waaruit het zou kunnen komen lag, heeft
hij het schip rond laten draaien

Aan een aanhouding door een oorlogsbo
dem van een oorlogvoerende mo-gendh'/t
werd toen nog niet gedacht. Toen sprongen
er echter plotseling granaten op niet meer
dan 30 M. achter den achtersteven; nu was
het duidelijk, dat het om de „Arendskerk"
te doen was. Get. ging naar de telegraaf
om vol achteruit te geven, Wat echter zóó
maar niet ging, omdat hij zich telkens on
willekeurig bukte of op den vloer wierp
als er weer een granaat in de nabijheid van
het schip ontplofte, een overigens geheel
nuttelooze, maar begrijpelijke instinctmati
ge beweging. Toen de „Arendskerk" rond
kwam bleef de onderzeeboot schieten; de
kapitein en de stuurlieden op de brug had
den intusschen recht achteruit vaak in de
schemering en in den mist een toren uit de
zee zien oprijzen en hieruit begrepen
waarmede zij te doen hadden. Toen hij de
„Arendskerk" over stuurboord rond liet
gaan, heeft de kapitein drie korte fluitstoo-
ten gegeven; de onderzeeër wist dus, dat
het schip niet wilde vluchten, maar stop
pen. Maar het schieten hield aan, gelijk
nader bleek, omdat de commandant van
de duikboot de manoeuvre aanzag voor een
poging om zigzaggend te ontvluchten.
Eindelijk kwam de duikboot tot op een
mijl afstand en seinde met een lamp om
de scheepspapieren te brengen. In de giek,
die toen gevierd is, namen de eerste stuur
man, een stuurmansleerling en eenige Las
caren plaats; zij zijn toen naar de duikboot
geroeid, waar zij 20 minuten gebleven zijn.
Intusschen heeft getuige alle opvarenden
bij de sloepen aan laten treden.

De voorzitter: Had u een vermoeden van
wat er gebeuren zou?

De kapitein: Het was een Duitsche duik
boot, men kon alles vermoeden. Deze sein
de: Lig Zuid voor op 1 of 3/4 mijl; dat was
de positie, waarin zij, gelijk later bleek,
de „Arendskerk" wenschte om haar te
kunnen torpedeeren. De kapitein heeft de
bevolen manoeuvre uitgevoerd, waarvoor
het machinekamerpersoneel weer naar be
neden moest. Deze mannen zijn terugge
komen zoodra het schip weer stillag. Het
kanon van de duikboot volgde draaiend de
manoeuvre, bleef dus steeds op het schip
gericht. Getuige hield intusschen onafge
broken niet alleen de duikboot in het oog,
maar lette ook op of er geen Engelsche
vliegmachines in de lucht verschenen; in
dit geval had hij onmiddellijk het schip
door allen doen verlaten, omdat dan de
Duitscher dit zeker zou torpedeeren alvo
rens zelf te vluchten.

De duikboot heeft de giek met beman
ning naar de „Arendskerk" teruggesleept;
toen kreeg getuige de boodschap: verlaat
het schip, het wordt getorpedeerd.

De twee booten aan lij-zijde met opva
renden erin zijn toen eerst tewater gela
ten; getuige heeft het schip hierna met
eenige anderen in een derde boot verlaten;
de le stuurman, de leerling en eenige Las
caren bleven in de giek.

Getuige is toen met zijn boot naar de
andere zijde van de „Arendskerk" ge
roeid, en zag toen den onderzeeër voor den
voorsteven overvaren en daarna op eeni-
gen afstand langs de. loefzijde van het
schip. De torpedo trof het schip op onge
veer 2/3 van zijn lengte. Het brak midden
door; het grootste gedeelte bleef drijven
met alle lichten op; de machinekamer was
blijkbaar niet beschadigd; het andere klein
ste gedeelte ging rechtop in zee staan en

De Raad voor de Scheepvaart behandelde Woensdag de zaak der torpedeering van
het m.s. .Arendskerk*. Tijdens het verhoor van den kapitein, den heer C. J. H. Wijker

verdween in de golven. Als er een sleep
boot in de buurt geweest was, had het
grootste gedeelte best gered kunnen wor
den. De explosie van de torpedo is zeer
hevig geweest; het heele achterdek sloeg
om; masten, luiken, lading, alles vlóóg de
lucht in. De duikboot heeft het gedeelte
van het schip dat bleef drijven in brand
geschoten; het is spoedig daarna onder een
oorverdoovend lawaai, vermoedelijk ver
oorzaakt door het neerploffen van de mo
toren door het schip, dat in rechtstandige
houding kwam, in de golven verdwenen.

De duikboot is, toen zij wist haar werk
afdoend verricht te hebben, weggevaren.
De commandant had beloofd de positie van
de opvarenden van de „Arendskerk" op te
geven, wat hij ook gedaan heeft. Na 2 1/2
uur kwam het Italiaansche schip „Fedora"
opdagen en nam de schipbreukelingen aan
boord, waar zij zeer goed behandeld zijn.
Gelijk men weet, zijn zy den volgenden
morgen op de „Poeloe Bras" van de
Stoomvaartmij. „Nederland" overgegaan,
die hen naar Lissabon gebracht heeft.

De kapitein zeide nog, dat hij had kun
nen vluchten, maar dit niet gewild heeft.
De duikboot had een kanon aan boord,
volgens den len stuurman een stuk van 10
c.M., en achterop een mitrailleur voor
lucht-afweer. Had ikzelf een kanon aan
boord gehad, aldus de kapitein, dan had
Uij me nooit gekregen. Den afstand waar
op de „Arendskerk" getorpedeerd is, schat
ik op 400 a 500 Meter.

Verklaringen van den lsten
stuurman.

De eerste stuurman van de „Arends
kerk", J. H. Oosterhuis, verklaart als
volgt:

Des morgens 6 uur was ik met den vier
de op wacht gekomen. Tijdens onze wacht
hebben we geen schip gezien. De vierde
hoorde het eerst een explosie op een af
stand, dat was ongeveer te half acht; wy
zagen eerst niets, kort hierop echter een
vuurstraal, die onmiddellijk door een over
de zee dreunenden slag gevolgd werd. Wij
dachten aan een zeegevecht, waar we
middenin dreigden te komen en hebben
het achterschip naar het gevaar gewend.
Hiervoor moesten we vier streken van
koers veranderen. We hebben aan de ma
chinekamer het commando: klaar voor ma
noeuvreeren gegeven. Toen de kapitein op
de brug was, volgde weer een vuurstraal
op zee en een ontploffing dichterbij. Hier
na regende het granaten rondom het schip;
het leek op ons gemunt. Toen wij de
„Arendskerk hadden laten by draaien,
hield het vuren op.

De tocht naar de duikboot.

Met een leerling en drie Lascaren ben
ik toen in de giek naar de duikboot ge
roeid, waartoe hij alleen toegelaten is.
Tijdens den vorigen oorlog heb ik dit nog
eens een keer'moeten doen, toen als stuur
mansleerling met den eersten stuurman.
De gebundelde manifesten van de lading
heb ik aan den matroos van de duikboot
gegeven die mij aan boord hielp; ik heb
ze niet teruggezien. De herkomst van de
lading van de „Arendskerk" en de bestem
ming stonden hierin.

Ik werd in den toren van de duikboot
gebracht en trof hier een tamelijk groot
gezelschap Duitschers aan, die burgerklee-
ren en uniformkleeding door elkaar droe
gen. De commandant, die een militaire jas
en een burgerbroek droeg, maakte zich aan
my bekend: het was een jongmensch van
omstreeks 27 jaar. Hij gedroeg zich zeer
correct; ongeveer het volgende gesprek
heeft zich toen ontsponnen:

Commandant: Waarheen is de „Arends
kerk op weg?

le stuurman: Naar Durban en Kaap
stad.

Cdt.: Lading?

le st.: Stukgoederen, als cement, ijzer,
prikkeldraad, auto's enz.

Cdt.: Dat is toch allemaal contrabande!
le St.: Wij beschpuwen dat niet als oor
logsmateriaal.

Cdt.: Als wat beschouwt ge dan prik
keldraad en ijzeren staven?
le St.: Deze soort lading vervoerden we
1 ook al vóór den oorlog, maar we hebben

geen ammunitie, wapenen of vliegtuigen I
aan boord.

Hierop antwoordde de duikboatcomman-
dant heel niet. Hij nam eenige zijner offi
cieren terzijde en beraadslaagde fluiste
rend met hen. Wat zy zeiden kon ik niet
verstaan. Hierna herhaalde de comman
dant, wat hij reeds eerder gezegd had:
„Sie werden versenkt". Ik protes
teerde en ried den commandant ook nog
voorzichtig te zijn, omdat de „Arendskerk"
voor de terugreis gecharterd was door de
Nederlandsche Regeering. Hierop gaf hij
geen antwoord dan met een schouderopha
len. Wel betuigde hij zijn spijt dat hy zulk
een mooi schip moest vernietigen, maar hij
moest zijn plicht doen; Krieg war Krieg.
Als redenen hiervoor gaf hij op:
le. De bestemming van het schip naar
vijandelijke haven;

2e. Het vervoeren van contrabande;
3e. Dat er radioseinen gegeven waren
nadat er waarschuwingsschoten gelost wa
ren;

4e. Poging tot ontvluchting door een zig
zag-koers aan te nemen.

Vooral het laatste heeft getuige zeer
nadrukkelijk tegengesproken, maar de
commandant geloofde hem niet toen hij
zeide, dat hij tijdens de eerste koerswijzi
ging nog niet wist, dat de schoten waar
schuwingsschoten van een onderzeeboot
waren, die het schip aan wilde houden.
Van de duikboot af waren wij beter waar
neembaar dan de duikboot voor ons; die
lag in den mist zeer laag boven de oppe—
vlakte der zee. Bovendien was, gelijk van
zelf spreekt, scherper uitkijk naar voren
dan naar achteren gehouden. De vermeen
de radio-seinen, aldus get., werden ons zeer
zwaar aangerekend. Ook wat dit betreft
heeft get. den duikbootcommandant uit
drukkelijk verzekerd, dat hij het bij het
verkeerde eind had; hij wist immers dat
de iparconist van den kapitein strengen
order had om bij ontmoeting met een
vreemden oorlogsbodem niet te seinen,
maar de marconist wist toen nog niets van
wat er eigenlijk gaande was.

„Hoe kunt ge zeggen, dat ge geen sei
nen uitgezonden hebt?" vroeg de comman
dant hierop opgewonden, „alle lampen zyn
hier kapotgeslagen".

Getuige gelooft hiervan niets; hy kon er
echter niet meer op antwoorden, omdat hij
toen nog niet wist, dat de marconist het
noodtoestel een ondeelbaar oogenblik be
proefd had. De Duitschers wilden trouwens
geen enkele discussie; alle argumenten be
antwoordden ze met een schouderophalen.
Toen get. naar boord van de „Arendskerk"
terugging, had hij geheel het gevoel dat
het een verloren zaak was.

Hij heeft den commandant van de duik
boot een schriftelijke verklaring gevraagd
van de redenen waarom hy de „Arends
kerk" zou torpedeeren, maar hij wilde
niets zwart-op-wit geven. Eenig nummer
of eenige letter als kenteeken heeft hij niet
aan de duikboot ontdekt; hij kan slechts
zeggen, dat alles glom van de nieuwheid
en dat ze eruit zag of ze pas in de vaart
was. Alvorens hij de duikboot verliet is
het precieze tijdstip afgesproken waarop de
torpedo gelanceerd zou worden; get. heeft
toen zijn horloge met dat van den comman
dant gelijk gezet. Precies te 9.30 heeft de
torpedo de „Arendskerk" getroffen.

Conclusie van den inspecteur-

generaal van de scheepvaart.

De inspecteur-generaal van de Scheep
vaart, de heer van 't Haaff, stelde vast,
dat de „Arendskerk" getorpedeerd is. Het
beproeven van de nood-installatie door den
marconist acht hij niet te beschouwen
als een. poging om hulp in te roepen. De
minieme tijdsduur van dit beproeven was
n.l. te kort om een peiling mogelijk te ma
ken. Toen de „Arendskerk" van koers ver
anderde, wist men hier 'nog niet, dat een
duikboot in de buurt was; de waarschu
wingsschoten vlakbij vielen pas na de
koersverandering. Er is dus geen sprake
geweest van een ontvluchtingspoging, al
had het schip best kunnen ontvluchten.
Den gezagvoerder treft geen enkele blaam,
veelaar komt hem lof toe voor zijn kalm
optreden. De leering uit <3it geval is, dat
schepen de uiterste voorzichtigheid be

trachten moeten om te voorkomen, dat aan
overigens normale handelingen andere be
doelingen toegeschreven worden dan waar
mede zij verricht worden.

Uitspraak van den raad volgt later.

„Nieuwe Rott. Crt."

Buitenlandsche berichten

AARDSCHOK IN TURKIJE EISCHT
VEERTIG DOODEN

Ten gevolge van een aardschok in het
nabij Kayseri gelegen dorp Soysalli
(Turkije) zijn veertig personen gedood en
20 gewond.

Het D.N.B. meldt nog, dat de aardbeving
bijna twee uur duurde en dat vier dorpen
bijna geheel verwoest werden. Ook te
Ankara en te Adana zyn lichte aard
schokken gevoeld.

LAWINE VERNIELD EEN HOTEL IN
ZWITSERLAND

Gisternacht heeft een lawine het berg-
hotel „Baeregg", dat boven de Beneden-
Grindelwaldgletscher ligt, vernield. De ge-
heele inventaris is vernield. Het hotel is
des winters gesloten, zoodat geen men-
schenlevens te betreuren zyn.

DE WINTER IN HET NOORDEN

Sneeuwstorm in Zweden

In Zweden heeft gisteren een hevige
sneeuwstorm gewoed. Op vele plaatsen
werd het verkeer ernstig gestremd. In het
bijzonder op het eiland Oeland, waar vele
plaatsen thans reeds wekenlang van de
buitenwereld zijn afgesloten.

In de omgeving der Zweedsche hoofd
stad heersohte gisternacht een koude van
dertig graden onder nul.

Denemarken nog steeds verdeeld

Het verkeer tusschen de Deensche lands-
deelen wordt nog steeds uitsluitend door
vliegtuigen onderhouden.

De spoorwegen hebben thans voor het
verkeer over de Groote Belt 16 groote ijs-
vletten beschikbaar gesteld.

Temperatuursstijging van 36 graden In
één dag

De strenge koude der laatste dagen is in
Noorwegen plotseling geweken, hetgeen
geleid heeft tot zwaren sneeuwval, in het
bij onder in Zuid-Noorwegen.

Bijzonder sterk was de temperafcuiurs-
stijging te Roeros, ongeveer 100 K.M. ten
Zuiden van Trondheim, waar de tempera
tuur eergisteren nog 40 graden onder nul
dooh gisteren nog slechts 4 graden onder
nul was.

DE RECEPTIE VAN MYRON TAYLOR
WORDT GEFILMD

De plechtige receptie van den afgezant
van president Roosevelt bij Z.H. den Paus,
Myron Taylor, zal worden gefilmd. De
Paus heeft gebroken met de strenge voor
schriften van zyn voorgangers en heeft
niet alleen toestemming gegeven, dat het
overhandigen van de geloofsbrieven zal
worden gefilmd, doch ook de redevoeringen,
welke zullen worden uitgesproken, mogen
op gramofoonplaten worden opgenomen.

Jonge Patrijzen 80 ct. p. stuk
Wilde Eenden 90 ct. p. stuk
Piepkuikens 90 ct. p. stuk

Poulardesff 1.75, ff 2.25

Vette Soepkippen vanaf ff I.
Hazen, 5 pond, panklaar f2.50
Tamme Konijnen ffl.—ff 1.75

H00GEW0ER0 72 - Poelier - TEL. 25H3I

513