diiand in de Exlelachtfraax-
digxvienfatbdeh de*
fa. WJytmftwig.
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Twee jongens door
den bliksem getrof
fen en gedood
STADS
NIEUWS
Felle vuurgloed legt groote voorraden
ruwejabak in enkele uren in asch
MAANDAG 21 AUGUSTUS 1939,
30ste Jaargang No. 9418
$e£eid<K^Sou/ïa/nt
Bureaux Papeugracht 32.
Telefoon: Redactie 20015, Administratie 20935.
Adv. en Abonn.-tarieven zie pag 2.
Giro 103003. Postbus 11.
Dit nummer bestaat nil
vier bladen.
V Lessen van Mendelssohn
De onnat/uurlijk-groote en, als zooda
nig, verderfelijke macht van het kapi
taal is ingeperkt en aan banden gelegd door
de sociale wetgeving.
Niemand, die niet is geblinddoekt, zal dit
feit ontkennen.
Maar eveneens kan niemand ontkennen,
dat nog op veel terrein de macht van het
kapitaal te groot is en zelfs geheel onge
breideld, terwijl bezitters van kapitaal van
die te groote macht een maatschappelijk-
onverantwoord gebruik, een, onder, sociaal
en economisch opzicht beschouwd, verder
felijk misbruik maken.
De chr.-hist. „Nederlander" constateert
zeer terecht, dat het „bedenkelijk" (zacht
uitgedrukt! Red. „L. Crt.") is,
dat een firma Mendelssohn haar mil-
lioenen-transacties kon afsluiten zon
der dat aan iemand ook maar iets be
kend was over de grootte van het eigen
kapitaal waarmede zij opereerde, over
de verplichtingen, die zij op zich nam,
over al dan niet aanwezige reserves
enz., enz.
De vraag dringt zich dan ook op of
het op den duur toelaatbaar is, dat der
gelijke volkomen ongecontroleerde on
dernemingen, die tot geenerlei publici
teit verplicht zijn, maar losgelaten wor
den op de geldmarkten om daar hun
misschien verderfel ijken invloed uit
te oefenen. Een invloed, die zich niet
laat begrenzen tot het strikt econo-
misch-financieele terrein, maar die te
vens politieke constellaties -en groe
peeringen kan beroeren en in laatste
instantie een factor in "de beantwoor
ding van de vraag oorlog of vrede kan
worden.
Dergelijke invloeds-mogelijkheden in
handen van een volstrekt gesloten fir
ma kunnen groote gevaren met zich
brengen.
Zeker, wij weten, dat er in ons land
firma's zijn, ook in het bankwezen,
waarvan de firmanten gedragen wor
den door het diépe besef, dat zij een
vertrouwensfunctie in de gemeen
schap té vervullen hebben gekregen.
En een zoodanig bèsef is ten slotte
meer waard dan een verplichting tot
het publiceeren van jaarcijfers e.d.
Maar wij staan voor het feit de
affaire Mendelssohn bewijst het eens
te meer dat deze hooge opvatting
van het bankiersberoep niet meer al
gemeen leeft.
Dit geconstateerd zijnde, schijnt het
de moeilijke plicht van den wet
gever in te grijpen ter bescherming
van de belangen der gemeenschap.
Inderdaad ligt hier een plicht van
den wetgever een moeilijke plicht;
en, omdat deze plicht zoo moeilijk is,
zoo moeilijk te concretiseeren en in p r a c-
tisch goede daden om te zetten, kan
geen redelijk mensch van den wetgever een
oplossing in-eens verwachten, maar er
moet met de grootste ernst naar een oplos
sing worden gestreefd en in de richting
van machts-beperking van het kapitaal
worden gestuurd!
Uit de déblacle van de commanditaire
vennootschap kunnen en moeten vele lessen
worden getrokken.
We geven nog even het woord aan de
„Tijd", die speciaal wijst op de rol, die de
firma Mendelssohn gespeeld heeft ten aan
zien van de credietverleening in het bui
tenland:
„In de Kamer heeft minister Colijn
het uiteengaan van zijn vierde kabinet
mede verklaard uit de bezorgdheid,
die hem drukte, dat het voor den Ne
der landschen Staat bij den gegeven
toestand van 's Rijks budget onmoge
lijk zou zijn, om eenige honderden mil-
lioenen te leenen. Dat dr. Colijn daar
bij de meening van een bepaald deel
der haute, finance weergaf, behoeft wel
niet betwijfeld te worden. En, wan
neer men nu de lichtvaardigheid ziet,
waarmee geld beschikbaar gesteld werd
voor buitenlandsche orediet-operaties,
wier soliditeit zeker nauwelijks te ver
gelijken is met die van het Nederland-
sche staatscrediet, dan valt het moei
lijk, een gevoel van bitterheid te weer
houden."
Wij moeten weten te waardeeren de be-
teekenis, die het kapitaal in de samenle
ving heeft, en open oog hebben voor het
groote nut, dat de bezitters van kapitaal
kunnen stichten.
Maar wij moeten eveneens er van over
tuigd zijn, dat zooals wij als 't ware da
gelijks kunnen zien het kapitaal een
verderfelijke beteekenis kan hebben als het
niet is in goede handen, als het wordt be
heerd door lieden zonder diep zedelijk be
sef. En wij kunnen niet wachten totdat de
menschen beter zijn geworden; wetten moe
ten ook hier wij erkennen: hoe moeilijk 't
ook is de zeden in de goede richting lei
den.
BE WERELD IN
VOGELVLUCHT
DANTZIG. De sfeer van spanning en
agitatie rondom Dantzig, welke door de
Duitsche pers kunstmatig wordt opge
zweept, heeft langzamerhand haar hoog
tepunt wel bereikt. Men heeft het gevoel,
dat het zóó niet lang meer duren kan. Zoo
schrijft bijv. ook de Italiaansche „Rela-
zioni Internationale": „Wij kómen tot het
laatste bedrijf van het drama". Zal dit
laatste bedrijf oorlog zijn of ontspanning?
Het tot het uiterste opvoeren van de
oorlogsstemming past ongetwijfeld in de
theorie van den zenuwen-oorlog, zoodat
men nog niet behoeft te denken aan een
regelrecht aansturen op een werkelijken
oorlog, maar het blijft gevaarlijk en nie
mand kan met eenige zekerheid zeggen,
wat de naaste toekomst ons brengen zal.
Ondanks alle tirades over volmaakte
eensgezindheid schijnt het meer en meer
duidelijk te worden, dat Italië niet van
zins is om zich in een oorlogsavontuur te
steken, ofschoon dat alles slechts berust op
niet-officieele gegevens. Aan den anderen
kant hoort men ook van geruchten, die
melding maken van onheilspellende plan
nen, volgens welke Hitler en Mussolini
Joego-Slavië willen verdeelen. Hongarije
zou in ruil voor vrije doortocht ook een
deel van Joego-Slavië krijgen en graaf
Csaky zou bij zijn besprekingen met Hit-
Ier en Mussolini voor een ultimatum zijn
gesteld.
Wat daarvan waar is, is niet uit te ma
ken. Teekenend is wel, dat de Paus zijn
stem verheven heeft en een beroep heeft
gedaan op de leiders der volken en hen
gewezen heeft op hun groote verantwoor
delijkheid. Dat wijst erop, dat ook de Paus
het uitbreken van een oorlog vreest, al
„kan en wil hij niet de hoop opgeven, dat
de staatslieden de gematigdheid en billijk
heid zullen betrachten en aldus een con
flict zullen vermijden, dat volgens alle
verwachtingen de vernieling en de geeste
lijke en moreele ruïne van het vorige con
flict nog zal overtreffen.
Typisch is ook wat de reeds meer ge
noemde „Relazioni Internationale" Zater
dag schreef: „Zooals bij alle mènschelijke
gebeurtenissen kan ook hier een onver
wachte factor in het spel komen en dé ont
wikkeling in gunstigen zin wijzigen. Men
mag dus niet zeggen, dat men regelrecht
haar een gewelddadige oplossing gaat, zon
der dat die vermeden kan worden, want
tenslotte zou een of ander nieuw feit vol
doende zijn om een wending ten gunste
van den vrede te verzekeren". Het blad
acht het niet uitgesloten, dat en dit is
wellicht het nieuwe feit, waarop het zin
speelt Rusland denkt over toenadering
tot Duitschland.
Rusland heeft inderdaad die toenadering
getoond door de onderteekening van een
handels- en credietovereenkomst met
Duitschland. De stagnatie in de Engelsch-
Fransch-Russische stafbesprekingen te
Moskou zal daarmede wel in verband ge
bracht moeten worden.
Men kan niet zeggen, dat de internatio
nale ontwikkeling gunstig voor Engeland
verloopt. Het wil In Moskou nog altijd
maar niet vlotten en te Tokio schijnt het
nu heelemaal mis te zijn. Binnenkort ver
wacht men van Japan, dat het het negen-
mogendhedenverdrag officieel zal opzeg
gen en zijn eindbeslissing bekend zal ma
ken tenopzichte van de militaire alliantie
met Duitschland en Italië. En welk een in
vloed zal dat hebben op de ontwikkeling
van de situatie in Europa?
Wij varen in de mist. Zullen wij straks
tegen een ijsberg stooten of zal de zon
doorbreken? Niemand weet het.
DE STAFPESPREKINGEN TE MOSKOU
HERVAT.
MOSKOU, 21 Augustus (A.N.P.) Na
een onderbreking van drie dagen zijn de
Engelsch-Fransch-Russische militaire be
sprekingen vanochtend om half elf in het
Spiridonovka hervat.
BINENKORT CONFERENTIE DER
OSLO-STATEN TE BRUSSEL?
BRUSSEL, 21 Aug. (ANP) Minister
Pierlot heeft in den vanochtend gehouden
kabinetsraad een uiteenzetting) gegeven
van den internationalen toestand.
Hij heeft bij die gelegenheid den Raad
voorgesteld de staten van de Oslo-groep
uit te noodigen binnenkort te Brussel een
bijeenkomst te houden om de verschillen
de vraagstukken van gemeenschappelijk
belang onder oogen te zien.
VESTIGINGSWET KLEINBEDRIJF 1937
De Minister van Economische Zaken
heeft de tijdelijke vestigingsverboden voor
het schildersbedrijf, voor het rijwiel-
bedrijf en voor den brandstoffenhandel
met een half jaar verlengd tot 7 Maart 1940
Twee zusjes kwamen er
goed af
Gistermiddag omstreeks twee uur zijn
de negenjarige Willem Klomp en de elf
jarige Karei Schraven tijdens een kort
en hevig onweer, dat zich omstreeks dat
tijdstip boven Sint Oedenrode ontlastte,
door den bliksem getroffen en gedood.
De beide jongens zaten met hun zusjes
op een bank voor het huis van de familie
Klomp.
De bank werd weggeslagen, terwijl het
zevenjarig zusje van Karei Schraven be
wusteloos tegen den grond sloeg. Door het
toepassen van kunstmatige ademhaling
werden de levensgeesten bij het meisje
opgewekt.
De twee andere kinderen bleven onge
deerd.
INLIJVING EN OPKOMST IN
WERKELIJKEN DIENST VOOR EERSTE
OEFENING.
In afwachting van de verschijning van
de indeelingsbeschikking 1940 wordt reeds
thans ter kennis gebracht, dat de dienst
plichtigen van de lichting 1940, bestemd
voor de eerste ploeg van de regimenten in
fanterie, hieronder begrepen het Regiment
grenadiers en het Regiment jagers, op 4
October 1939 worden ingelijfd. Op dien
datum worden tevens ingelijfd de dienst
plichtigen van genoemde lichting, inge
deeld bij de eerste ploeg van het Korps
motordienst
In afwijking van par. 82, zesde lid, van
de Dienstplichtbeschikking, geven de com
mandanten van de regimenten infanterie,
hieronder begrepen het Regiment grena
diers en het Regiment jagers, reeds thans
kennis aan de dienstplichtigen, die in het
genot zijn van uitstel van eerste oefening
tot 24 October a.s., dat het hun verleend
uitstel van eerste oefening, ingevolge be
slissing van den Minister van Defensie, met
ingang van 4 October 1939 wordt inge
trokken.
Groote schade en stagnatie
in het bedrijf
Een brand, zooals sinds enkele jaren
niet in Leiden heeft gewoed, vond in
den nacht van Zaterdag op Zondag
plaats in de Edelachtbaarsigarenfa
briek der firma A. H. J. Wijtenburg.
Zooals bekend heeft deze firma nu
twee jaar geleden een gedeelte der
voormalige Leidsche Katoenfabriek,
gelegen aan de Oosterkerkstraat en
het water van den Zijlsingel, in ge
bruik.
Van dit uitgebreide gebouwencom
plex was het voorste gedeelte, vanaf
de kantoorgebouwen tot aan het wa
ter, m gebruik als opslagplaats der
ruwe gedeeltelijk bewerkte ta
bak, welke daarna in de eigenlijke
werkplaatsen voor fabrikatie onder be
handeling der sigarenmakers komt.
In deze opslagplaatsen nu heeft gis
ternacht een felle brand gehèel den
tabaksvoorraad vernield, óf door het
vuur verwoest óf door water en rook
onbruikbaar gemaakt.
Hoe de brand ontdekt werd.
Het was omstreeks tien minuten over
één, toen twee arbeiders van de meelfa
briek „de Sleutels", de heeren A. K. en
J. P., een vuurgloed ontdekten door de
ramen van de fabriek der firma Wijten
burg.
Men waarschuwde onmiddellijk telefo
nisch de politiebrandweer, die na eenige
minuten onder leiding van den heer A.
Couzy met een motorspuit met ladderwa
gen uitrukte.
Op het terrein van den brand- aangeko
men sloegen de vlammen reeds fel uit. het
dak van het fabrieksgebouw, zoodat da
delijk het alarm „zware uitslaande brand"
werd gegeven.
De in de nabijheid van de fabriek wo
nende bedrijfsleider, de heer E. G., werd
eveneens onmiddellijk gewaarschuwd en
deze nam in het gebouw dadelijk de noo-
dige maatregelen. De eerste daarvan was
het sluiten der ijzeren branddeuren, die
via een brandgang de verbinding vormen
tusschen de werkplaatsen en de opslag
plaatsen. Deze deuren sluiten zich auto
matisch, wanneer de looden zegels door de
hitte doorsmelten, doch zoover was het
slechts ten deele gekomen. Hierdoor wer
den beide gebouwen als het ware van
elkaar gescheiden, hetgeen het behoud
voor de werkplaatsen is gebleken omdat
de openingen anders als trekgaten hadden
dienst gedaan.
Een vuurzee.
Toen de brandweer haar taak eenmaal
had aangevangen, stond zij voor een ware
vuurzee. De vlammen joegen hoog door
het dak, waarvan het glas al spoedig ge
sprongen was en gezien de hevigheid,
waarmede het vuur voortvrat in de licht
brandbare massa, achtte inspecteur Couzy
het raadzaam ook nog een baby-motor-
spuit een van de spuiten, die eenige
weken geleden zijn gearriveerd om dienst
te doen bij de blokbrandweer voor den
Luchtbeschermingsdienst te alarmeeren.
Zoo kon spoedig met twaalf stralen wa
ter worden gegeven, maar het vuur had
inmiddels zulk een omvang aangenomen,
dat de zolders reeds begonnen te branden.
Ongeveer drie uur lang werden de wa
termassa's in de smeulende en vlammen
de talen tabak geworpen en eerst te 4 uur
kon men zeggen, dat men het vuur onder
de knie had.
Eerst nadat men daarvan ten volle ze
kerheid had, kon één motorspuit en de
baby-spuit jnrukken, doch de tweede mo
torspuit bleef op volle kracht werken.
Toen het vuur in den beginne zoo vree-
selijk oplaaide, vreesde iren niet ten on
rechte, dat de vlammen ook naar de aan
grenzende kantoorgebouwen zouden over
slaan, weshalve de directeur, de heer Chr.
Wijtenburg de heer S. Wijtenburg ver
toefde met vacantie in Zuid-Frankrijk
en eenige familieleden, mede door vele
hulpvaardige handen geholpen, de kan
toorgebouwen ontruimden, boeken en
meubilair naar buiten brachten, doch het
later gelukkig weer naar binnen
konden brengen.
Ondanks het nachtelijk uur waren er
VOORNAAMSTE NIEUWS
Buitenland
Z. H. de Paus heeft een beroep gedaan
op de leiders der volken om den vrede te
bewaren. (3de blad).
De zenuwspanning ora Dantzig heeft wel
z'n toppunt bereikt. (3de blad).
De vastgcloopen Britsch-Japansche con
ferentie te Tokio. Overstrooming breekt
de blokkade van Tientsin. (3de blad).
Duitsch-Russische handels- en crediet-
overeenkomst (3de blad).
Stagnatie in de stafbesprekingen te Mos
kou. (3de blad).
*9*4.
Binnenland
Benoemingen in het Bisdom Haarlem.
(lste blad).
Instelling commissie inzake ontginning
en kolonisatie van den noordoostelijken
polder. (3de blad).
Vestigingswet Kleinbedrijf, (lste blad).
Te St. Oedenrode zijn gisteren twee
jongens door den bliksem gedood. (Ie bi.).
Noodlottige twist tusschen twee buren
te Beilen eindigt in een moordpartij. (3de
blad).
Lelden
Doodelijke aanrijding op den Heeren
singel (lste blad).
Gisternacht heeft een zware uitslaande
brand gewoed in de opslagruimte van de
sigarenfabriek der fa. A. H. J. Wijten
burg. (lste blad).
Brutaal oplichter gearresteerd, die de.
medewerking der politie wist te verwerven
bij zijn oplichtingen, (lste blad).
Sport en Wedstrijden
Verschillende Nederlandsche- en we-
reld-athletiek- en zwemrecords zijn giste
ren en eergisteren gesneuveld. (2e blad).
De Docos-athleet Jan van Roodcn wint
de 1500 M. op de nationale wedstrijden
van D.E.M. te Beverwijk. (2e blad).
De Prinses Juliana-beker door Sagitta
te Amsterdam gewonnen. (2e blad).
heel wat menschen op de been, zoodat de
politie onder leiding van den w.n. com
missaris, hoofdinspecteur W. G. Weyers,
heel verdienstelijk werd bijgestaandoor
een aantal militairen, die onder leiding
van een onderofficier voor een behoorlijke
afzetting zorgden en tevens toezicht hiel
den, dat geen onbevoegden het terrein
betraden.
Zoo spoedig het vuur dermate bedwon
gen was, dat men in het gebouw kon ko
men, werd een aanvang gemaakt met het
uiteenhalen der tabaksbalen, hetgeen een
zeer omvangrijk werk was, omdat al net
materiaal tevens naar buiten gewerkt
moest worden.
met eenige en daarna het was intus-
schen al weer ochtend geworden met
één straal in de nabijheid, om overal waar
het vuur nog bleef smeulen voor 'n op-
frissching te zorgen.
Dit duurde den geheelen dag voort en
