STADS
NIEUWS
ZATERDAG 17 JUNI 1939
CE LEIDSCHE COURANT
VIERDE BLAD - PAG. 16
Bioscopen.
Rex.
DE TERUGKEER VAN DEN
ROODEN PIMPERNEL
De geschiedenis van den Rooden Pim
pernel, waarvan wij in onze jeugd niet
konden slapen is tenslotte toch op het witte
doek terecht gekomen.
Het zijn de spannende romans van Ba-
rows Orczy, die het verhaal doen van dien
Jongen Engelschen edelman Sir Percy
Blakency, die er met een aantal even moe
dige en sportieve Engelsche edellieden een
sport van maakt tydens het schrikbewind
onder Robespierre in Frankrijk de guillo
tine zooveel mogelijk slachtoffers te ont
futselen.
Thans draait in Rex een vervolg op die
Pimpernel-historie en wel de film „De te
rugkeer van den Rooden Pimpernel", met
Barry Barnes, Sophie Stewart, Frances
Lister, James Mason en Henry Oscar als
de belangrijkste figuren.
In den aanvang van de film belooft sir
Percy zijn vrouw, niet weer naar Frankrijk
te gaan; men maakt daar jacht op hem en
zijn kornuiten, doch als zij door de hand
langers van Robespierre wordt ontvoerd
en naar Frankrijk gebracht, waar de guillo
tine ook haar wacht, krijgt sir Percy een
van de moeilijkste opgaven te vervullen:
zijn vrouw uit de handen van zijn doods
vijanden te verlossen. Men wil namelijk
sir Percy's vrouw gebruiken om den ge-
haten tegenstander in handen te kiijgen.
Het behoeft nauwelijks vermeld, dat sir
Percy daarin slaagt, geholpen door een
aantal trouwe vrienden, door den secretaris
van Robespierre, in het geheim lid van
het verbond van den Rooden Pimpernel en
van Tallien, een gematigd lid van de Con
ventie, die op het laatste oogenblik, als de
guillotine zoowat op lady Blakeney's nek-
wervels drukt, Robespierre ten val brengt.
Dit is in het kort de inhoud van een
soms zeer spannende, romantische en bo
venal onderhoudende Pimpernel-historie,
waarin Barry Barnes de rol van Leslie Ho
ward heeft overgenomen. Men zal gaarne
erkennen, dat hij het er goed afbrengt, dat
Sophie Stewart een beminnelijke lady Bla
kency is, dat Frances Lister een uitste
kenden Chauvelin creëert, James Mason
een goeden Tallien en Henry Oscar een
dito Robespierre.
Voor de pauze draait een fantastisch
griezelverhaal, dat zich afspeelt in de oer
wouden van Achter-Indië. Tusschen het
apen-gekriebel, in de sombere schaduw
van overwoekerde tempel-bouwvallen be
leven eenige Europeanen tallooze griezelige
afgrijselijke, hoogst-sensatKneele gebeur
tenissen, maar de hoofdpersoon is toch Mr.
Moto (Peter Lorre), die op verklaarbare,
doch desondanks wonderbare wijze de
Europeanen redt van een akeligen dood.
Het is een dwaas verhaal, waarbij iemand
de haren te berge rijzen.
Lido.
ONDERZEE-PATROUILLE.
„Onderzee-patrouille", de hoofdfilm in
het programma van Lido, is een filmwerk
zich afspelend op een torpedoboot van de
Amerikaansche Marine. Deze film is rijk
aan spannende momenten, terwijl men di
verse prachtige opnamen te zien krijgt
van de Amerikaansche vloot in een storm
op zee.
In deze film vervullen Nancy Kelly en
Richard Greene de hoofdrollen, terwijl
medewerking werd verkregen van de oor
logsmarine der Vereenigde Staten van
Amerika, om te kunnen beschikken over
de benoodigde schepen. Voor de figuratie
werd bovendien nog dankbaar gebruik ge
maakt van een aantal matrozen, doch het
duurde geruimen tijd, voor zij eenig be
nul hadden van hetgeen van hen verlangd
werd.
De film laat zien hoe van een stel re-
cruten, die van dienst weinig of niets af
wisten, in korten tijd stoere marineman
nen werden gemaakt. Deze recruten be
hoorden thuis op de torpedoboot 599, waar
de leiding onvoldoende was. Op deze boot
wordt een millionairszoon aangesteld als
chef van de machinekamer en denkt hier
een vroolijk leventje te kunnen leiden. Dit
werd echter geheel anders nadat een nieu
we commandant was aangesteld, die reeds
dadelijk zijn gezag liet gelden en de Jan
tjes flink wist te drillen. Na eenigen tijd
werd de torpedoboot belast met de bege
leiding van het koopvaardijschip „Maria
Ann" naar Brindisi. Tijdens dezen tocht
wordt een aanval van een vijandelijken
duikboot succesvol afgeslagen en bereikt
men veilig de plaats van bestemming.
Plotseling krijgt de Cómmandant een
geheimen opdracht en vertrekt het schip,
om jacht te maken op een duikboot, die
reeds 31 schepen in den grond had ge
boord. Dat deze expeditie natuurlijk suc
cesvol voor de torpedoboot eindigde, be
hoeven wij nauwelijks te vermelden, doch
niet nadat er een hevigen strijd aan vooraf
is gegaan. Zoo tusschen de bedrijven door
is een liefdesverhaal ingelascht, dat eindig
de met een happy-end doch niet op de ge
bruikelijke wijze.
Voor de pauze wordt eveneens een
Amerikaansch filmwerk vertoond en wel
„Twee onmisbare vrouwen". In deze film
wordt de geschiedenis behandeld van een
dokter met een uitgebreide praktijk, die
wordt bijgestaan door 'n verpleegster as
sistente (Virgina Burce). Loretta Young
is de rijke patiënte, die 's dokters vrouw
wordt, maar weldra moet merken, dat zij
den dokter niet geheel voor zich alleen
heeft; de man is n.l. steeds met zyn werk
bezig en wil bij nacht en ontij klaar staan
om de lijdende menschheid te helpen.
Zijn trouwe assistente daarbij is de
verpleegster, Virginia Bruce. Zoodra
Virginia, in een oogenblik van zwak
te, zich laat gaan en den dokter spon
taan omhelst en zoodra verpleegster en
vrouw, op het strategische initiatief van de
laatste, hebben kennis gemaakt, gaat het
echter mis.
Wel trekt de correcte verpleegster zich
terug, maar dat maakt den dokter zoo me
lancholiek, dat er noch van zijn werk noch
van zijn huwelijk iets meer terechtkomt.
Dan gaat de vrouw de verpleegster terug
halen, maar als de verpleegster bekent,
dat zij vanwege de liefde den dokter ver
liet, dan dringt de vrouw, vanzelfsprekend,
niet meer aan op een terugkeer.
De geschiedenis wordt begrijpelijkerwij
ze vrij ingewikkeld, doch wordt op Ame
rikaansche wijze opgelost, een oplossing
echter, die moeilijk kan worden aanvaard.
Dit programma wordt aangevuld met
een uitgebrei journaal.
Trianon.
MANNEN MET VLEUGELS.
Het hoofdnummer van deze week in het
Trianon theater is een film der luchtvaart
pioniers. Merkwaardigerwijs een Ameri
kaansche film, waarin er juist over ge
klaagd wordt, dat Amerika (in de begin
periode) zoo weinig voor de luchtvaart
ontwikkeling voelde. De geschiedenis is
daar het sprekenst bewijs van.
Deze film begint met het oerstadium der
luchtvaart.
In „Mannen met Vleugels" zien we een
verslaggever, die tevergeefs zijn hoofd
redacteur poogt te overtuigen van het be
langrijke nieuws, vfranneer iemand er in
geslaagd is eenige meters met een vlieg
tuig van den grond te komen. De hoofdre
dacteur is echter niet te overtuigen en de
verslaggever maakt er zich zoo kwaad
over, dat hij zijn baantje eraan geeft en
luchtvaartpionier wordt. En terwijl hij
koortsachtig aan zijn toestel werkt, gaat
zijn dochtertje „de luoht in", als zij, geze
ten in een door twee vriendjes vervaardigde
vlieger, in de hoogte wordt getrokken.Hoe-
wel duidelijk is, dat hier een filmfoto-truc
is toegepast, is 't toch heel aardig uitgedacht
Dan volgt 't groote moment: de eerste proef
vlucht van het vliegtuig ('t is al een motor-
Vliegtuig) want bij deze eerste vlucht ligt
de luchtvogel spoedig brandend in een
korenveldde pionier-slachtoffer heeft
nog slechts gelegenheid tot zijn toegesnelde
vrouw en kind de waarschuwing voor vlie
gers te richten: de ontsteking af te sluiten,
wanneer er iets hapert!
- De geschiedenis gaat verder. De drie
vriendjes worden grooter en zij allen
ijveren als om strijd aan vervolmaking der
luchtvaart. Het meisje wordt een jonge
vrouw (Louise Campbell) die haar hart
verpand heeft aan het vliegen en aan een
van de broers (Fred Mr Murray en Ray
Milland); uiteraard aan den vliegenden
held en niet aan den vorscher, die het
avontuur wil vermijden en door het bou
wen van betrouwbare machines en goede
instrumenten de luchtvaart vooruit wil
helpen. Dit oude dilemma, dé raadselach
tige driehoek der liefde, zorgt er voor, dat
„Mannen met vleugels" ook speelfilm is
geworden en het trio maakt er iets zeer
aannemelijks van.
Een van de drie hoofdfiguren vertrekt
dan naar Europa, waar de groote oorlog
hem nieuwe ervaringen schenkt, die later
(aangevuld met de technische vorderingen
van zijn broer, die in de Vereenigde Staten
een vliegtuigfabriek stichtte), tot den bouw
van een grooten bommenwerper leiden.
Jammer, dat het zoover moest komen en
dat niet alleen handels- of andere edele
motieven den grondslag van het vliegen
vormen.
De film is geheel in kleuren opgenomen.
„Doctor Rhythm" met Bing Crosby, Mary
Carlisle en Beatrice Lillie in een rolprent
met tal van lachwekkende gebeurtenissen,
die in een razend tempo worden verwerkt,
waarbij een vertragend' element de zang
van Crosby juist geschikt is om voor
goed tegenwicht te zorgen.
Casino.
TARZAN'S GEVAARLIJKSTE
AVONTUUR.
Het is niet leuk als de geschiedenis van
een film zich afspeelt vlak bij huis. Verre
landen trekken veel meer, zij leveren
prachtige foto's, romantische landschap
pen, vreemde dieren, wuivende palmen en
zeer bijzondere verhalen. In dit opzicht is
het programma van Casino wel zeer at
tractief. De eene hoofdfilm speelt zich af
in Afrika en Guatemala, de tweede in het
hooge Noorden, in de wateren van Alaska.
„Tarzan's gevaarlijkste avonturen" heet
de hoofdfilm van na de pauze. Men kent
dezen oerwoud-mensch, die zich met be
hulp van lianen, van boom tot boom slin
gert, met leeuwen en tijgers vecht, over
rivieren en stroomversnellingen zwemt,
achtervolgd door krokodillen, ontelbare
malen aanminnige jonge dames> redt uit
zeer hachelijke situaties en het alleen op
neemt tegen een heel leger van inboorlin
gen. Dat hy goede maatjes is met de apen.
is waarlyk geen wonder; hij is nog beter
thuis in de boomen dan deze aartsklaute-
raars zelf.
Het verhaal van dit Tarzan-avontuur is
nogal gecompliceerd, nog erger dan het
oerwoud zelf.
Er gaat n.l. een expeditie naar de bin
nenlanden van Guatemala om een schat te
zoeken, de schat van de „groene godin".
Maar een andere expeditie ontfutselt het
geheim van de „groene godin". Tarzan
wordt dan te hulp geroepen om zyn kennis
van het oerwoud in dienst te stellen van
de „nette" expeditie, die heel wat te stellen
heeft met de minder nette expeditie. En
natuurlyk ook met de leeuwen en de pan
ters en de krokodillen, de inboorlingen en
ten slotte met de bewakers van de schat,
die in een fantastisch rijkje leven.
Het komt ten slotte in orde, dat begrypt
iedereen.
Vóór de pauze zijn wy in koudere re
gionen verzeild geraakt waar de zeehon
denjagers elkander de kostbare vellen be
twisten, Jack Holt is hier een van die z.g.
stroopers, een edel-strooper, want hij is
een gentleman. Hij redt zijn vijanden en
herbergt ze op een eenzaam eiland. Hij
raakt daardoor in moeilijkheden, maar hij
weet zich er uit te redden en het einde is
gelukkig. Een verhaal van moed, behen
digheid en avontuur in het hooge Noor
den, een verhaal waar de zee doorheen
ruischt.
Teekenfilm en journaal compléteeren
dit aantrekkelijke programma.
Luxor.
GEVANGENEN DER VRIJHEID
Fransche geestigheid wordt in de film
vóór de pauze „Om 30.000 dollar" uitbun
dig en kwistig tentoon gespreid. Een zeer
geslaagde en origineel-grappige mystifica
tie, waarbij men zich zit te verkneuteren
van plezier.
De geschiedenis begint met een wedden
schap tusschen den jongen violist George
Astor en een instrumentverzamelaar, waar
van de inzet is een Stradivarius en 30.000
dollar.
Astor zal trouwen, zoo wedde hij, met
het tiende mesje, dat het Geneefsche con
servatorium binnen gir\g, de volgende
maand,en hij zaJ zijn doel onder pseudoniem
trachte nte bereiken. Hij laat zich aan het
conservatorium inschrijven, weet zich in
de meisjesgroep in te dringen, maar hij
wordt zoo waarlijk verliefd op een vrien
din van de door de weddenschap aangewe
zen blondine. Dat brengt allerlei perikelen
met zich mee die impresario Frondin heeft
„voelen" aankomen. Hoe die narigheden
to+ een oplossing worden gebracht is een
taak, die men in de bioscoop tot een goed
einde moet zien komen. Het 's een vlotte,
geestige film, ook met onmiskenbaar vak
manschap in elkaar gezet, waarbij voor een
goed spelers-ensemble is gezorgd.
Kathe von Nagy speelt de hoofdrol sa
men met Georges Rigaud en Alerme, waar
bij Alerme uitblinkt in een vermakelijke
creatie van den impresario Frondir.
De hoofdfilm „Gevangenen der vrij
heid", heeft zeer goeed kwaliteiten; het is
een tendenz-film, waarin het Amerikaan
sche gevangenis-systeem wordt gegispt,
omdat het goedwillende veroordeelden tot
misdadigers maakt. Het spannende relaas
speelt zich gedeeltelijk af op de wijde wa
tervlakte van de zee, gedeeltelijk in het
benauwde traliehok van een gevangenis-cel.
Het contrast is sterk, en zoo is 't ook met
de karakters buiten en binnen de gevan
genis.
Een onschuldig veroordeelde ondergaat
allerlei ontberingen en tegenslag, maar
dit. zij de adspirant-toeschouwers tot troost
het einde is overgelukkig!
Agenda
NED. R. K. VOLKSBOND. AFD. LEIDEN
CENTRALE VAN DE R. K. ARBEIDERS
BEWEGING.
Zondag: Het Gebouw is geopend voorm.
van 11.301.00 uur tot het afhalen van
vaandels Encycliekmeeting te Zoeter-
woude Dorp. Begonnen wordt met een kort
Lof. Aanvang 2.30 uur Maandag: Rechts
kundig Adviesbureau voor de Afdeeling
Leiden en Omstreken in het Bondsgebouw,
nam. van 6.308.00 uur. Repetitie R. K.
Gem. Zangvereeniging „Pulohri Studio", 8
uur. (Zaal 6) Bestuursvergadering R. K.
Kleermakersbond, 8 uur. Kantoor Bouw
vakarbeidersbond, (Zaal 10), nam. van
7.308.30 uur. Dinsdag: Ledenvergade
ring R. K. Houtbewerkers, 8 uur (Zaal 6).
Donderdag: Buitengev/one Algem. Le
denvergadering R. K. Coöp. „Eendracht",
8 uur. (Zaal 6). Zaterdag: Spaarbank
cp het Kantoor, 78 uur.
INTERPAROCHIEELE ST. JOSEPH'S
GEZELLEN VEREENIGING
Rapenburg 52.
Heden Zaterdag van 8.159.15 uur Bi
bliotheek Beurtrooster: Heden, Zater
dag: G. Bot en P. Rijzevoort Zondag:
Th. Varkevisser, D. Devilée en W. v. d.
Holst Maandag: J. Bentveld en F. Over-
dijk Dinsdag: alle commissarissen pre
sent Donderdag: J. Compier en P. Rijze
voort Zaterdag: C. v. d. Meyde en C.
v. d. Meel Zondag is de zaal gesloten
tot 1 uur wegens de Openluchtbijeenkomst
te Zoeterwoude Geen Bibliotheek en
geen zitting St. Joseph's Spaarkas. Bij
eenkomst voor de gezellen van 710.15
uur; verplichte bijeenkomst van 8.459.45
uur; om 10.15 uur wordt de zaal gesloten
8.30 uur: prijsbiljarten, hoofdprijs
Maandag: Bijeenkoomst voor de gezel
len van 8.00—10.15 uur 8 uur Biljart
en Tafeltennisclub Dinsdag: 8.45 uur
Verplichte vergadering afd. Gezellen; aller
opkomst gewenscht Woensdag: 8.30 uur
Jaarvergadering Liedertafel „Sebastean
•Schaeffer", niemand verzuime Donder
dag: Bijeenkomst voor de gezellen van 8.00
10.15 uur 8.30 uur Bijeenkomst Schaak
cJub „De Raadsheer" Vrijdag: 8.30 uur
Jaarvergadering Muziekgezelschap „Frans
Schweitzer" Zaterdag: Bijeenkomst voor
de gezellen van 8.0010.15 uur 8.30 uur
Kegelclub „De Poedelaars". 8.159.15
uur Bibliotheek. Mededeelingen: Maan
dag, Woensdag en Donderdag des avonds te
(3 30 uur spreekuur van den Eerw. Vice-
Praeses aan de Pastorie. Bij den huismees
ter zijn verkrijgbaar Kolpingsfiets-vlagge-
tjes ad 25 cents. Sparen voor de retraite
kan op elke bijeenkomst geschieden, des-
ge wenscht wordt het ook aan huis ge-
hr.ald.
SINT O DO-KOORKNAPEN.
Maandag: half vyf: Aspiranten ikwart
na vijf: Crescendogroep Dinsdag: 6 uur:
Schola Cantorum op het koort in de Kerk
(ingang Heerensingel) Woensdag: Eer
ste Dag van het Ziekentriduum: de Schola
zint om 12 uur en in het Lof om kwart over
twee; tevens des avonds 8 uur bij de be
zichtiging van de Kerk. Donderdag:
Tweede Dag van het Ziekentriduum: beur
ten zooals gisteren. Vrijdag: Derde Dag
van het Ziekentriduum: de Schola zingt
oir. 12 uur en in het Plechtig Sluitings-Lof
om kwart over twee. GEEN repetitie
voor Asp. en Cresc. gr. Hallo Boys! Een
prachtige weekveel te doen, maar dat
hebben we graag over voor de Zieken.
Vanzelfsprekend zyn we allemaal present
cp de aangegeven uren behalve een enke
le, die moet werken. Boys, zet je beste
poot vóór! Goed zoo! Dat zijn we zoo ge
wend! En dan.... Maandag 31 Juli gaan
we met de Schola uit heel Nederland door.
De Crescendogroep volgt dan op Dinsdag
1 Augustus en de Aspiranten op Donder-
aag 3 Augustus. Zal me wat wezen, zeg!
Denken jullie aan de contributie, want ik
heb een boel „centen" noodig. We kun
nen immers niet op een „droogie" zitten!
Natuurlijk zijn er enkele jongens, die niet
„kunnen" betalen, maar voor zulke is vast
en zeker weer zoo'n „echte goede gever"
te vinden, die mij helpt. Onze Boys hebben
nu al zooveel Uitvoeringen gegeven, dat ze
een heeleboel vrienden hebben gekregen!
DusHallo Boys! Tot kijks maar weer!
Houdt je maar taai!
Kapelaan E. A. M. PAAP.
KATH. JONGE MIDDENSTANDS-
VTtEENIGING „ST. PETER KANIS".
Donderdag 22 Juni a.s.: Wandel-
.ocht 10 K.M. (is verwisseld met
le Boomstronkinleiding, welke
aanvankelijk op dezen datum was
geplaatst). Zondag 25 Juni:
Dagtocht naar BetuweWester-
boulingNed. Openluchtmuseum.
De uitslag van de Puzzlerit is
als volgt: 1. Leo v. Cleef 0 fouten;
2. \_iemens Warnecke 1 fout; 3. Cor Zand
vliet 1 fout.
INTERPAR. ST. FRANCISCUS'
LIEFDEWERK
Zondag 9 uur: Morgengebed, H. Mis met
preek. Daarna ontbijt en recreatie. 6 u.
Lof waarna recreatie. 7.30 u. Gezellen,
Maandag: 6.45 uur: Franciscusvrienden
I. 8.15 uur: Gezellen. Dinsdag: 7.30
uur: Mondorgelclub. Woensdag: 6.45 u.
Franciscusvrienden II. 8.15 uur: Gods
dienstonderricht, waarna recreatie. 8.30
uur: Franciscusridders I, Gezellen. Don
derdag: 8 uur: Voetbalclub Vrijdag: 8.15
uur: Gezellen. Zaterdag: 6 uur: Francis
cusridders II 7.30 uur: Franciscusrid
ders III.
KRUISVAART.
Cohort „Aeternus Pater."
Burcht: St. Antonius Clubhuis.
Zondag 2.30 uur: Kruistochters in uni
form alleen per fiets. Maandag: 7.30 uur;
Willibrordus en Bonifatiusban Dinsdag,
7.30 uur: Martinus Paschalisban Woens
dag: 7.30 uur Arnoldus Servatiusban
Donderdag: 7.30 uur Franciscus Tarcisius-
band. Denkt om de kampspaarbank.
Cohort „St. Petrus".
Burcht: Garenmarkt 36.
Zondag: 3.30 uur: Missieclub Pater Da-
miaan. Dinsdag: 6 uur: Sleutelkoor.
7.30 uur: St. Stephanusban. 8 uur: Kard.
v. Faulhaberban. 8.30 uur: St. Francis-
cusban. Donderdag: 8.15 uur: Adspiran-
tenban. Vrijdag: 6 uur: Sleutelkoor.
8.15 uur: Jonge Wachtbladen afhalen en
afrekenen. Zaterdag: 7 uur: K. J. C.-
Mis. 7 uur n.m.: St. Lodewijksban.
Cohort „St. Pancras".
Burcht: Anna Paulownastraat.
Maandag: 7 uur: Gedialogeerde H. Mis.
8 uur; Lodewijks-Servatius en W. Doyle-
ban. Dinsdag: 8 uur: Tarcisius- en Ca-
nisiusban. Woensdag: 8 uur: Aloysius-
en Don Boscoban. Zaterdag: 4 uur: God-
friedban. 67 uur: afrekenen 3 cents
fonds contributie en kampspaarbank.
Kruisvaarders. Even moet ale aandacht
gevestigd worden op onze kampspaarbank.
We gaan weer kampeeren, dus moeten er
dubeltjes zijn, anders moeten we honger
lyden irï het kamp en dat is niks gedaan
dussparen. Nog wat: de Missie dia-
logata op Maandag is voor alle
Kruisvaarders die kunnen komen en
we antwoorden „met z'n allen" op de Mis-
gebeden.
Baljuw.
OEGSTGEEST.
Cohort St. Bernardus.
Burcht: R.K. School.
Zondag: Elisabethpenning, Willibrord-
ban. 7 uur: Schildknapen en vlaggenwach-
ten, aanwezig in de kerk voor de pro
cessie. Maandag: na de Congregatie tot
9.15 uur Willibrordban. Dinsdag: 6 u.
Zwemmen voor 't Groene Vendel.
Woensdag: 2.304.30 uur: St. Jansknapen;
7.309.00 Faulhaber en St. Michaël-
Proban. Donderdag 7.309.00 Tarcisius
en Ignatiusban. Vrijdag: 6 uur: Zwem
men voor 't Roode Vendel. Zaterdag:
4.306 uur: Fluitclub.
VROUWELIJKE JEUGDBEWEGING
VOOR KATHOLIEKE ACTIE
„DE GRAAL."
Parochie: O. L. Vr. Hemelvaart en St.
Joseph. Clubhuis: Maria Gijzensteeg.
Maandag: 7.00—8.30 uur Jongste groepen
8.15 uur „Top"-groep Dinsdag: 7.30
uur H. Mis en Alg. H. Communie Don
derdag: 7.158.15 uur Tooneel 8.15 uur
Zang Vrijdag: 7.00—8.30 uur Jongste
groep. Aanmelden van nieuwe leden op de
Clubavonden.
HOE ZIET HET ER BINNEN IN DB
AARDE UIT?
Een druk van millioenen atmosfeeren
J
De vraag, hoe de ons bekende stoffen
zich onder buitengewone omstandigheden,
bijvoorbeeld onder zeer hoogen druk, ge
dragen, houdt al tientallen jaren de ge
leerden bezig. Doch pas in den allerlaat-
sten tijd heeft het onderzoek eenig licht in
dit vraagstuk gebracht, omdat het nu mo
gelijk is, werkelijk hooge drukken in het
laboratorium te verkrijgen. Men meet den
druk in kilogrammen per vierkante cen
timeter, berekend dus op een oppervlakte,
die één centimeter breed en lang is, en
één kilo per vierkante centimeter noemt
men een „atsmosfeer", omdat de normale
luchtdruk op zoo'n oppervlakte ongeveer
1 kilogram bedraagt.
De techniek werkt tegenwoordig bij de
behandeling en verwerking van gassen met
drukken tot ongeveer 200 atmosferen, en
dat is thans de grens, die men in groote
technische bedrijven op gasgebied bereikt.
Hydraulische persen kunnen nog belang
rijk hoogere drukken tot stand brengen en
in het algemeen gesproken is het voort
brengen van zeer hoogen druk geenszins
een kwestie van machines, maar uitslui
tend een van het materiaal.
Perst men met groote kracht een meta
len stamper in een boorgat dat zich in een
sterke metalen plaats bevindt, dan zal,
wanneer de aangewende kracht groot ge
noeg is, de stamper zich tenslotte samen
drukken, d.w.z. hij zal in de breedte uit
zetten en tegen den wand van het boorgat
drukken. Deze overschrijding van de elas-
ticiteitsgrens van het staal wordt reeds bij
5000 atmosferen bereikt. Bij speciale soor
ten staat komt men tot 14.000 atmosferen.
Bewerkt men het staal van den stamper op
bepaalde wijze,, zoodat de vastheid sterk
verhoogd wordt, dan komt men tot 40.000
atmosferen en door gebruikmaking van
een speciaal materiaal uit wolfram- en ke-
balt-carbid was het den Engelschen onder
zoeker Bridgeman zelfs mogelijk een druk
van 50.000 atmosfeeren te bereiken. De
daarbij gebruikte stamper was slechts 6
millimeter lang en dik. Daarmee zal voor
eerst wel de uiterste grens bereikt zijn, die
den onderzoeker in het verwekken van
hoogen druk momenteel is gesteld. Een
dergelijke druk is trouwens ook voldoen
de, om te onderzoeken hoe de materie zich
gedraagt: want men kan daarbij reeds zeer
belangrijke afwijkingen constateeren. Keu
kenzout neemt onder zoo hoogen druk een
anderen kristalvorm aan; bepaalde chemi
sche stoffen explodeeren, als men ze aan
zulk een druk blootstelt. Kwikzilver, jo
dium, thalliummetaal, enz. veranderen zich
in andere vormen. IJs wordt reeds ver be
neden nul vloeibaar, de metalen worden
ver boven hun smeltpunt vast.
Overigens zijn er methoden, waarmee
men nog veel hoogeren druk bereiken kan,
doch dan slechts voor een oogenblik, niet
voor langeren tijd. Bij het afschieten van
een geschut ontstaat in den loop een druk
van 3000 tot 4000 atmosfeeren, en met be
hulp van nitroglycerine (dynamiet) kan
me ntegenwoordig een druk van ongeveer
100.000 atmosferen bereiken. Een andere
methode, om voor een oogenblik een zeer
hoogen druk te verwekken, heeft de di
recteur van het onderzoekingsinstituut der
A. E. G., prof. dr. Ramsauer, ontdekt. Men
schiet om zoo te zeggen van het eene ge
weer in het andere. De afgeschoten kogel
vliegt met groote snelheid in het open ein
de van een gesloten geweerloop, perst de
daarin aanwezige lucht samen tot zijn hee-
le energie verbruikt is en wordt dan weer
door de samengeperste lucht uit den loop
van het geweer teruggedreven.
Schiet men nu met een snelheid van 500
mter per seconde in den loop van het ge
weer, dan ontstaat daarin een druk van
ongeveer 100 millioen atmosferen. On
danks den uitersten korten duur van dezen
druk wordt toch de geweerloop, hoewel hij
bijzonder versterkt wordt, zeer vervormd.
Al deze drukken zijn echter nog gering
tegen die, welke in het heelal voorkomen.
Men heeft berekend, dat in het middelpunt
der aarde een druk van 2 millioen atmos
feren heerscht, dat de druk in het middel
punt der zon 200 milliard atmosferen be
draagt en dat in het middelpunt van den
Siriussatelliet de druk zelfs zoo hoog
wordt, dat hy nog slechts met een getal
van 17 nullen kan worden uitgedrukt.
Terwijl nu de materie zich binnen in de
aarde zeker nog in den toestand bevindt,
zooals wij ze van de oppervlakte kennen,
is dat binnen in de zon en in den Sirius-
satteliet zeker niet het geval. Men weet
tegenwoordig met zekerheid, dat de mate
rie onder zulke omstandigheden niet meer
in den ons bekenden verschijningsvorm
kan bestaan. Niet dat bij de hooge tempe
raturen misschien alles vloeibaar of gas
vormig zou zijn; neen, de heele materie
bestaat onder deze omstandigheden in het
geheel niet meer uit moleculen en atomen,
zooals wij ze kennen, omdat de kleinste
bouwsteenen dezer stofdeeltjes de atoom
kernen, electronen, hun normale onderlin
ge betrekkingen verliezen.
Men moet aannemen, dat bouwsteentjes
onder zulke buitengewone omstandigheden
veel dichter bijeen geslagen zijn dan in de
ons bekende materie, en men heeft zelfs
berekend, dat bij den Siriussatelliet de ge
middelde dichtheid van de materie (al
thans binnen in dit gesterte) ongeveer
60.000 gram per vierkante centimeter be
draagt, dat dus een hoeveelheid van deze
materie ter grootte van één vierkante cen
timeter precies 60.000 maal zoo zwaar is
als zoo'n hoeveelheid van ons normale wa
ter. Dat is voor onze begrippen iets won
derbaarlijks, maar het bewijst alleen, dat
het op de hemellichamen blijkbaar in vele
opzichten geheel anders is, dan wy op onze
aardsche planeet gewend zijn.