G. FORTMAND
Hoe een middeleeuwsche pastorie
eruit zag
- Sporlcostuums
Tafelservies
m
Firma G. VAN BRUSSEL
HI. BRINKS
De Dieren-Jamboree
DOÏDEROAG fi APRIL 1939
np 117 rmmANT
VIERÏIE BLAD - PAG. IS
Geschiedenis der Parochie Zoeterwoude
De laatste Katholieke jaren van de oude kerk
DOMINEE VERVANGT
PASTOOR
door
A. N, DUYNISVELD pr.
m.
De volgende pastoor van Zoeterwoude
was Aelbrecht Harmanss v. Oostendorp 1).
Er is weinig van hem bekend gebleven,
zelfs niet, hoelang hij te Zoeterwoude het
pastoors-ambt bekleedde.
In elk geval was hij er nog in het jaar
1555.
Zijn opvolger was Jan Corneliss. van Oos-
sanen, die in 1567 genoemd wordt als pas
toor. Hij overleed te Haarlem, den 2den
October 1574, op denzelfden dag, dat de
kerk van Zoeterwoude, bij gelegenheid van
het ontzet van Leiden, verbrand werd door
de Staatsgezinde troeper.2).
Het lijkt mij niet onaardig voor de lezers
iets te vertellen over het hu'shouden van
den middeleeuwschen dorpspastoor, de in
richting van zijn pastorie, zijn huisraad
enz., zooals ons dat aan de hand van oude
gegevens betreffende de vier Hollandsche
dorpskerken Heemskerk, Beverwijk, Zoe
terwoude en Hazerswoude door S. Muller
in een geschiedkundige schets 3) werd be
schreven, en door C J. Gunnet in de Bij
dragen van Haarlem wordt meegedeeld 4).
Muller dan schrijft:
„Nemen wij aan de hand van- onzen
vriendelijken gids de pastoorswoning
eenigszins meer van nabij in" oogenschouw.
Van buiten maakt ze geen schitterende ver
tooning. We gaan langs het kerkhof en
merken in het voorbijgaan op, dat de brug
over de sloot, die daaromheen loopt en de
houten poort, die door den kerkhofmuur
toegang geeft tot den doodenakker ver
leent, hoogst eenvoudig zijn. Onmiddellijk
bij het kerkhof vinden wij de pastorie, die
er met haar rieten dak eenvoudig genoeg
uitziet.
Het aan de pastorie behoorende meubi
lair is niet rijk. Het bevat vijf bedden met
toe'oehooren, twee tafels op schragen
geen stoelen, maar toch vijftien zitkussens,
die men op de vaste banken langs den
muur zal gelegd hebben zeven tafella
kens, vijf zilveren lepels, geen vorken, zoo
dat de pastoor nog wel gebruik zal hebben
gemaakt van wat het volk nog „Adams
vorken" noemt een eetservies tinnen,
koperen en ijzeren kandelaars, eenig keu
kengereedschap en drie zijden spek, die
de overleden pastoor nog in voorraad had.
Betreden wij het „voOThuis", dan vin
den wij de wanden versiera met verschil
lende „caerten" van Europa, Nederland,
Engeland, Brabant, Friesland en ook kaar
ten van het H. Land en van Malta, die in
de woning van een lid eener kommanderij
van St. Jan niet behoorden te ontbreken.
Vervolgens „caerten van retorica", gescre-
ven met carmina ende met proos", een wa
penbord, „tavereeltgens" (schilderijen) met
voorstellingen uit de Romeinsche geschie
denis en „van Magdelena".
Ook twee leuningstoelen met kussens en
een buffet met het daarop behoorende tin
nen lampet en het tafellinnen. De „camer"
is niet minder goed gemeubeld. De schoor
steen, versierd met een rood schoorsteen-
kleed met verguld» bellen, draagt de twee
„brantysers" orn de houtblokken op te sta
pelen en daarboven ziet men een verguld
Mariabeeld „met rode gardinen behan
gen". Voor de tafel met een tafelkleed ge
dekt staat een leunstoel met twee andere
stoelen. Het bed orijkt met een „bedde-
cleet", voor het venster ziet men een
blauw gordijn met blauwe „foeye". Langs
de wanden vinden wij alweer „caerten" en
een „schoone crucifix van palmhout ge
sneden", verder „printen van 't werek der
apostelen" en andere „tafereelkens" van
„Adam ende Eva" en „van den goeden Her
der" in lijsten, ja een paar „costelijcke ta-
fereelen van albasteren, schilderie ende an
dere juweelen".
Tinnen lepels, wijnroemers en „eeckgla-
sen (eec is azijn) bewijzen, dat dit ver
trek zoowel tot woon- als tot slaapvertrek
dient. In de keuken zien wij, iets minder
nauwlettend rond, doch ook daar vinden
wij sporen van zekere luxe; aan den
schoorsteen een groen „scoorstiencleet",
vier vrouwestoelen en een viercante dro-
nekaert" (waterput), fruitschalen, saus
kommen en ander tinnen tafelgereedschap,
dertien van de ons welbekende aarden
kruikjes met tinnen deksels en het „swarte
kannebert" om ze op te hangen, een „ront
caesmantgien", het met snijwerk versierde
„mangelbert" (handmangel), en zelfs daar
aan de wand een „was tavereeltgen": een
voorstelling met beeldjes van heiligen in
was, zooals wij ze zouden hebben van gips.
Een vluchtigen blik werpen we in den
kelder, waar we de bierstellingen, het spin.
rokken van de meid, en drie en twintig
„rode tafelborden" opmerken als bewijs,
dat de luxe van het tinnen tafelgereed
schap de oude mode van houten borden
nog niet geheel verdrongen had, maar dat
het eten van .tafelbrot" (sneden grof
brood", waarop men het warme eten plaat
ste) toch reeds verouderd was. Ook de zol
der levert ons weinig merkwaardige, wij
vinden er alleen „vier banckens daer men
boekeken op mach setten" en verwonderen
ons, dat de laatste bewoner der pastorie zoo
weinig studielust heeft bezeten, dat hij
zijne trouwens ledige boekenkasten naar
den zolder verbannen heeft.
Eindelijk het „achterhuis": het bevat het
grove keukengereedschap en brengt ons
daardoor tot het vermoeden, dat daar onder
den schoorsteen met het „roode foeytgien"
eigenlijk de kookplaats is. Het meubilair
van dit vertrek zal u niet interesseeren; al
leen wijs ik u op de „twee witquasten" ten
bewijze, dat de veelgelaakte witte kamer
muren reeds in de 16de eeuw den boven
toon voerden. De deur van het achterhuis
brengt ons in den tuin, waar wij een groo-
ten boomgaard vinden, door den vorigen
pastoor behoor'ijk opgehoogd en met nieu
we vruchtboomen aangevuld. In den hoek
zien wij de schuur, wel voorzien van turf
en hout, dat de pastoor maar voor het af
houwen heeft in het bij de pastorie behoo
rende boschje".
De laatste pastoor vóór de Hervorming
was Dirck Gerritsz de Vrije, die als pas
toor van Zoeterwoude genoemd wordt
tegenwoordig te zijn geweest bij de ver
kiezing van den Haarlemschen comman
deur, op 27 Januari 1575,
Of hij ooit te Zoeterwoude geweest is,
laat staan de gelegenheid heeft gehad er
te werken, valt te betwijfelen. Want reeds
in 1574 was er een predikant te Zoeter
woude gevestigd.
Als eerste vaste predikant van Zoeter
woude wordt genoemd Levinus Cabdjauw,
die in het najaar van 1588 werd beroepen
en in 1591 werd opgevolgd door Johannes
Hermanm. 5)
Deze deed tot 1597 zijn dienstwerk „in
zekere huysinge staande in Zoeterwoude".
in 159? werd op de nog oestaande fun
deering der verbrande kerk het koor op
nieuw opgebouwd; de rest der Kerk werd
in 1655 ol 1656 herbouwd.
Er waren toen omtrent 200 protestanten
in Zoeterwoude, die den opbouw der kern
alleen niet konden bekostigen. Daarom
verzochten zij aan de Staten een belasting
te mogen helxen op den verkoop van vasie
goederen en hypotheken. De Staten gaven
toestemming om deze belasting ten bate
der kerk te heffen gedurende tien jaren.
In 1665 werd zij echter voor wederom tien
jaren verlengd, en zij bleef bestaan tot
1685. Nadat ue toren der kerk in 1695 was
gerestaureerd op eigen kosten, werd er in
het begin der 18de eeuw een loterij ge
organiseerd ten oate der kerk.
De predikant woonde in het huis van
den pastoor, waarmee waarschijnlijk wordt
bedoeld de „zekere huysinge", waarin van
1574 tot 1597 door de protestanten tevens
werd gekerkt.
De Haarlemsche commanderij bleef nog
steeds eigenares der Zoeterwoudsche ker
kelijke goederen.
In 1601 moest zij zorgen voor een restau
ratie van het commandeurhuis, „daer de
dienaer des H. Evangelij nu ter tijt inne
woont", hetgeen haar een som van 577
gulden kostte.
En in 1605 en 1606 klaagde de predikant
Jan van Lodensteyn bfj de Gecommitteer
de Raden van Holland, dal het hout rond
om de vroegere pastorie, nu predikants
huis, door den commandeur werd gekapt.
De goederen van St. Jan te Haarlem,
ook die, welke te Zoeterwoude waren ge
legen, kwamen bij verdrag van 28 Mei 1616
aan de stad Haarlem.
Sindsdien nad deze stad de zorg voor
de nog overgebleven gebouwen, totdat
den 20sten Augustus 1766 Haarlem aan
Leiden's burgemeester, ais ambachtshee-
ren van Zoeterwoude, afstand deed van
den geheeien eigendom van al haar Zoe
terwoudsche bezittingen, en daardoor ook
haar plicht van onderhoud der kerk en
pastorie, welke werd gegeven aan de kerk
meesters van het ambacht. 6).
In 1817 werd door eenige gemeenten in
Hdiand en eenige weidoeners, de protes-
tantsche gemeente van Zoeterwoude' in
staat gesteld tot opbouw en herstel van
haar vervallen kerk en predikantswoning,
terwijl ui 1839 haar uit het fonds voor
noodlijdende kerken een som van 500 gul
den werd geschonken voor het dringend
noodig herstel der kerk. 7).
De kerksieraden van Zoeterwoude's
Middeleeuwsche parochiekerk schijnen te
zijn uitgeleverd aan de kerkelijke over
heid te Leiden. Daartoe behoorden o.a,
twee cibories, twee kelken, twee ampullen
een kroon enz. Van het zilver, aldus het
oude document was „by vooren tijden"
reeds veel verkocht.
GEMEENTERAAD VAN WASSENAAR
In de gisteren gehouden vergadering van 1
den Raad was wegens ziekte afwezig Mr.
A. J. M. van Moorsel.
Na behandeling v»an een aantal ingeko
men stukken werd de beroepsverordening
reglement autovervoer personen gewijzigd
in verband met wijziging van het R.A.P.
15.000 voor particuliere werk
verschaffing.
Bij een voorstel tot het verstrekken van
een crediet groot f 15.ÖÖ0.— voor particu-
lieve werkverschaffing met bijdrage van
de gemeente in de loonkosten, oppert de
heer van der Stoel bezwaren. Hij meent
dat hier sprake is van het toekennen van
subsidie, die niet verantwoord is. Voorts
meent hij, dat vooi een der werken, die
zandafgraving omvat, geen tastbaar nut
wordt verkregen. Hij meent, Jat het niet de
goede manier is, om aan eigenaars van gron
den te vragen, of zij wat hebben te ver
beteren en vreest, dat het tenslotte aanvra
gen zal gaan regenen.
De heer Wildt Meybr-om wijst erop, dal
het Rijk dezen vorm van werkverschaffing
zeer in de hand werkt. De bedoeling zit
niet voor de menschen een douceurtje te
geven, maar werkloozen aan werk te hel
pen. De eigenaar profiteert niet veel, want
voor zijn rekening blijven de loonen voor
de helft en alle bijkomende kosten. De ge
meente heeft bet voordeel, dat zij geen
steun behoeft te betalen. Bovendien wordt
elke aanvraag goed bekeken. Alleen extra
werkzaamheden komer in aanmerking.
Na verdere discussie wordt het voorstel
aangenomen.
Hierna komt een voorstel ter tafel ter
goedkeuring van Ier aanleg van een we
genplan op het landgoed Clingenbosch en
in verband hiermede met het rioolstelsel
in de omgeving.
Na beantwoording ~ar eenige vragen
door den heer ld en-burg wordt het voorstel
aangenomen. De aanleg van het werk vor
dert een bedrag van 101.500.—, de rio-
ieering 78.400.- waarin de gemeente
deelneemt voor f 26.200.
Besloten wordt tot overname van 2 per-
ceelen*grond aan den Oostdorperweg en de
Kerkstraat. Ontheffing wordt verleend van
de bouwverordening voor het inrichten van
2 werkplaatsen.
Het vereenigingsgebouw aan de Ouder-
meulenlaan wordt aangewezen als stemlo
kaal voor district 13.
Aan het R. K. Lyceum voor Meisjes te
's-Gravenhage wordt over 1936 j 49.93 sub
sidie toegestaan voor kinderen uit deze ge
meente.
Verhoogd subsidie voor kinder
uitzending.
Op voorstel van B. en W. wordt besloten
het subsidie voor uitzending va kinderen
naar vacantiekolonies, hetwelk tot dus
verre 0.25 per dag bedroeg te verhoogen
tot 0.70 per verpleegdag voor uitzending
door het Groene Kruis naar een koloniehuis
en eveneens naar de R. K. kinderuitzending,
wanneer een arts verklaart, d-at gezinsver
pleging niet mogelijk is.
Ontsierende reclames.
Behandeld worden hierna beroepschrif
ten inzake beslissingen op verzoekschriften
tot het aanbrengen van reclames en plaat
sen van een benzinepomp.
Vooral het eerste, dat betrekking heeft
op de toepassing van de verordening tot
wering van ontsierende reclames lokt een
langdurige discussie uit. Verschillende
raadsleden bepleiten een meer soepele toe
passing. Zij achten reclame maken voor den
middenstand noodzakelijk.
De voorzitter betoogt, dat er veel mis-
verstand in deze is en dat het noodzakelijk
is te waken voor de schoonheid van de
meente. Hij acht het gewenscht, dat B. en
W. in deze confereeren met de midden
standsorganisaties.
Dit Idee vindt instemming.
Hierna worden de bezwaarschriften afge
wezen.
Stuivende auto's.
De politieverordening wordt aangevuld
met een verbod tót het laten losloopen van
honden, wanneer B. en W. hebben mede
gedeeld, dat zij het diet gevaarlijk achten,
tenzij de hond wordt vastgehouden of een
muilkorf draagt, en met een verbod tot het
vervoeren met motorrijtuigen van zand,
tenzij dit tegen afstuiven voldoende be
schermd is.
De verordening op de heffing van be
smettelijke ziektengelden wordt gewijzigd.
Schoolkinderen naar de „Leid-
sche Overdekte".
Vervolgens is aan de orde een voorstel
van B. en W. om gelden beschikbaar te stel
len voor het doen volgen van een zwem-
cursus van schoolkinderen, wier ouders
niet in *+aat zijn alle kosten te betalen.
Sedert eenigen tijd volgen de kinderen der
O.L. school no. 1 zwemonderricht aan de
Leidsche Overdekte, waarvoor de ouders
0.20 per les betalen, terwijl voor het ver
voer per tram 0.16 per keer moet worden
betaald. B. en W. wenschen de ouders, die
het volle bedrag niet kunnen betalen in de
vervoerkosten tegemoet te komen en wil
len dit doen gelden voor kinderen van alle
scholen, zoowel openbare als bijzondere.
De heer Breedvelt heeft bezwaar. In de
eerste plaats is niet te overzien, welk be
drag het besluit zal vorderen. Verder meent
hij, dat het volgen van zwemonderricht tot
de taak van de ouders behoort.
Verschillende leden juichen het voorstel
toe, al betreuren zij het, dat niet blijkt,
welk bedrag met deze subsidie zal zijn ge
moeid. De voorzitter schat, dat ten hoog
ste 1000.— zal worden gevorderd.
Na verdere discussie wordt het voorstel
aangenomen.
Het ambtenaren-, werklieden en arbeids
overeenkomstenreglement wordt aangepast
aan de rijksambtenarenreglementen.
De verordening op de heffing van vaart
haven en kadegelden wordt opnieuw vast
gesteld.
Werkloozen, die veel fietsen
moeten.
Hierna komt ter tafel een voorstel van
B. en W. om werkloozen, die op grooteren
afstand moeten werken, een vergoeding van
1.— per week toe te kennen. De commis
sie voor werkverschaffing had geadviseerd
tot een rijwielvergoeding van f 0.50 per
week. Over dit punt ontstond ;en zeer lang
durige discussie. Enkele leden pleitten voor
0.50 overeenkomstig :e rijksregeling, an
deren vonden het billijk iets meer te geven.
Tenslotte werd besloten een vergoeding
van 0.50 toe te kennen, wanneer de af
stand grooter is dan 10 K.M. en hierbij als
uitgangspunt te nemen het gemeentehuis.
Besloten wordt tot overname van eenige
nieuw aan te leggen wegen door de N.V.
Stadsuitbreiding Noorderkwartier.
Langdurig werd gediscussieerd over een
voorstel van B. en W. om mede te werken
tot oplossing van den overtolligen water
stand in de Santhorstlaan en omgeving.
Deze toestand dateert van jaren terug. Be
treurd werd, dat de belanghebbenden zich
zoo weinig opofferingen willen getroosten.
Tenslotte werd het voorstel met 8 tegen 4
stommen aanvaard.
Eenige besluiten tot wijziging der begroo
tingen dienst 1938 en 1939 werden vastge
steld.
Besloten wordt tot verkoop van 1128
vierk. Meter bouwterrein aan de Cornells
de Wittstraat 7.-- per vierk. Meter.
Hierna komt Ier tafel een brief van den
heer Mr. H. B. Wildt Meijboom, waarin deze
mededeeling doet van zijn ontslagname als
lid van den Raad in verband met zijn be
noeming tot voorzitter van den Raad van
Arbeid te Dordrecht.
De voorzitter brengt den heer Wildt Meij
boom dank voor al hetgeen hij in zijn 8
jarig raadslidmaatschap in het belang der
gemeente heeft tot stand gebracht.
De heer Bazelier sloot zich als oudste
raadslid hierbij aan.
De heer Wildt Meijboom dankte den
voorzitter en den heer Bazelier voor de ge
sproken woorden. Hoezeer spreker is inge
nomen met de eervolle benoeming, moet hij
zeggen, dat het hem leed doet Wassenaar
te moeten verlaten, dat hem lief is gewor
den.
De geloofsbrieven van den opvolger van
den heer Wildt Meijboom, den heer Jhr.
W. K. von Weiier, worden goedgekeurd en
tot diens toelating besloten.
Hierna ging de Raad over in comité gene
raal ter bespreking van een voorstel van
B. en W. tot verstrekking van een crediet
groot 50.750.— voor luchtbescherming.
Na heropening der openbare vergade
ring werd medegedeeld, dat het aangevraag
de crediet met f 15.750.was verminderd,
zoodat is toegestaan 35.000.—.
in aparte sto ten
16.75 - 21.50
Tweedjassen
origineele EngelschTweed
19.75-24.50
Midzatons
Het is U na
tuurlijk bekend,
dat wij Serviezen,
verkoopen.
Wij vragen echter thans Uwe
bizondere aandacht voor onze
prachtvolle sorteering in
Prima Porselein.
voor 6 personen
vanaf fl. 17.50
Voor 12 personen 29.50
EEN Kwaliteit
De Beste
Breesiraat 122124
Bij elk servies
bovendien de
waardevolle
Midza-bonnen.
HAARLEMNIERSTR, 267
Verlovings-, Huwelijks-
en Geboortekaarten
Vlugge levering Lege prijzen
HAARL.STRAAT 126, TEL. 1074
t/o Donkersteeg
TURFMARKT 11 TEL. 2336
In Sieraden, Goud, Zilver,
Horloges en Gero-Artlkelen
Het adres voor
Verlovingsringen
MAATSCHOENEN
STEUNZOLEN g)
Reparatie voor lijn schoenwerk
Voor alle modellen passende leesten
FERD. J. HAKKAART
LANGEBRUG4B - LEIDEN.
jC Aan huis te ontbieden ook buiten de stad
1) Bijdr. Bisa. HaarL, dl. VII, bl. 148.
2) Idem, bl. 152.
3 De Gids: jrg. 52, 4e serie, 6e jrg. 1888,
dl. III, bl. 89/91.
4) Bjjdr. BLtd. Haarl.: dl. XXXV, bl. 33.
5) Aa. v. d.: O. c., dl. X, bl. 560.
6). Mieris, Fr. van: Beschrijving der
stad Leiden, dl. 11, bl. 649.
7). Aa. v.d.: O. c. bl. 561.
5
i ,^§SE]
177. „Ja hè," antwoordde Joko met beverigen stem. Hij
kreeg het heusch benauwd, zoo hard als dat ging. Hij
hield het stuur zoo stijf mogelijk vast en keek strak voor
zich uit. O, o, daar naderde in de verte een zeilboot. Wat
moest hij nu?
178, Het angstzweet brak Joko uil, want het leek wel, of
ze er echt op af gingen. En zoo gauw. Het eene oogenblik
was de zeilboot nog maar een stip en toen waren ze er
meteen viak bij. Biggie's oogen puilden haast uit zijn hoofd
van angst.
