DE BEWOGEN HISTORIE VAN HET JAAR 1938
Europa aan den rand van een oorlog.
VERANDERINGEN OP DE EUROPEESCHE LANDKAART
H,
Engeland gooide het roer om.
ÉAUSKDAU 31 ÜKtKIHBtK 1938
DE LEIDSCHE COURANT
DERDE BLAD - PAG. 9
et Is een feï bewogen Jaar geweest.
Daaraan bestaat geen twijfel.
In-Midden-Europa hebben zich tot twee-
maai toe spanningen voorgedaan, welke
Europa en de geheele wereld aan den rand
van den oorlog hebben gebracht.
In de befaamde Septemberdagen moet
bet oorlogsspuok zoo dicht genaderd zijn
geweest, dat Chamberlain de race slechts
met een voorsprong van 2 uur heeft ge
wonnen.
In München kon hy het oorlogsbeest te
rug .drijven met zijn parapluie! Maar de
adem van het beest, dat wel teruggedron
gen, maar nog geenszins is verdreven, hangi
nog over Europa en verwekt een atmos
feer van onrust en wantrouwen, een ge
prikkelde en argwanende stemming.
Omdat geen ander land een zoo groot
aandeel heeft gehad in de deining van het
afgeloopen jaar, beginnen wij ons over
zicht met de veroveringen van Duitsch
land.
OOSTENRIJK.
De staat die verdween*
Groote veranderingen heeft het dyna
misme van het Derde Rijk in dit jaar aan
gebracht op de kaart van Europa.
Vooreerst de „Anschluss" van Oosten
rijk bij het Duitsche Rijk;
Bij het begin van het jaar liet een derge
lijke sensationeele wending van het lot
van Oostenrijk zich nog niet voorspellen.
SCHUSCHNIGG
Te Rome kwamen van 1012 Januari de
onderteekenaars van de z.g. protocollen
van Rome (Italië, Oostenrijk en Honga
rije) bijeen en in een communiqué na af
loop werd o.a. gesproken van sympathie
en samenwerking met de as RomeBer
lijn. Inmiddels werd in Oostenrijk achter
de schermen gecomplotteerd. In Februari
werd te Ween en een complot ontdekt, om
Berlijn over te halen door bedreiging of
zelfs met geweld het verloop van zaken
in Oostenrijk te beïnvloeden. Met derge
lijke plannen liep het z.g. comité tot natio
nale verzoening rond, een min of meer of
ficieel comité, waarin o.a. ook dr. Seyss
Inquart zitting had! Vlak na de ontdek
king van deze booze plannen werd bonds
kanselier Schuschnigg bij Hitier ontboden
op den Obersalzberg te Berchtesgaden.
Op deze bijeenkomst zou men tot een
modus vivendi zijn gekomen. Seyss In
quart werd benoemd tot minister van bin-
nenlandsche zaken en openbare veiligheid.
Het was duidelijk, dat deze benoeming
weinig' goeds kon voorspellenen in Praag
zei men toen reeds, dat de positie van
Schuschnigg nog nooit zóó critiek was ge
weest. Ook de Engelsche en Fransche bla-
-den spraken als hun meening uit, dat Hit-
Ier Schuschnigg het mes op de keel had
gezet Buitengewoon merkwaardig was
het, dat minister Seyss Inquart vlak na
zijn benoeming naar Berlijn reisde om van
Hitier instructies te ontvangen. Zouden
de heeren toen reeds het plan de cam
pagne, om Oostenrijk van zijn onafhanke
lijkheid te berooven, hebben opgasteld?
In zijn op 20 Febr. in de Kroll Opera ge
houden rede sprak Hitier althans meer
malen over „Duitsch Oostenrijk", maar
zeide hy niet zcoals na de conferentie
van Berchtesgaden verwacht werd dat
de Oostenrijksche onafhankelijkheid ge
handhaafd zou worden. Vier dagen later
diende Schuschnigg den Duitschen kanse
lier van repliek en verklaarde hij, dat
Hitier te Berchtesgaden de Oostenrijksche
souvereiniteit ten volle erkend had.
In Maart werd de situatie opeens acuut,
toen Schuschnigg, die blijkbaar Hitiers
greep om zijn hals voelde, een haastig be
roep op het Oostenrijksche volk deed. Bin
nen 4 dagen zou er een volksstemming
moeten worden gehouden (13 Maart) vóór
Oostenrijks onafhankelijkheid. Zoover zou
het echter niet komen, want op 11 Maart
zond Hitier aan Schuschnigg een ultima
tum, waarin hij diens aftreden eischte. In
den rug gesteund door Duitsche troepen
concentraties aan de grens gingen nu de
Oostenrijksche nazi's tot geweld over.
Naar onlangs door een gouwleider onthuld
is, bezetten zij de regeeringsgebouwen en
dwongen zij den bondskanselier tot aftre-
d 2!i. Hiervan gaf Schuschnigg in een dra
matische radio-rede aan het Oostenrijk
sche volk mededeeling. „Oostenrijk
zwichtte vcor geweld", zeide hij. Seyss In
quart volgde hem op en deze riep onmid
dellijk de hulp in der Duitsche troepen.
Het is de vraag, of de Duitsche troepen al
eerder de grens waren overgetrokken; al
lerlei berichten waren zeer positief in hun
mededeelingen; maar na het verzoek van
Seyss Inquart kwamen zij officieel en in
zulke formaties, dat een langdurige voor
bereiding noodzakelijk moet zijn geweest.
Op den dag. die voor de volksstemming
was bedoeld (13 Maart) werd nu plechtig
de Anschluss afgekondigd Hitler was
reeds te Linz maar pas toen de president
Miklas was afgetreden, kwam hij naar
Weenen. Daar hield hij op 15 Maart zijn
trirmfalen intocht.
Oostenrijk bestond niet meer, voortaan
was het niet meer dan een gouw van het
Duitsche Rijk, de Ostmark Het volk
juichte, want het was arm en het ver
wachtte nu te gaan deelen in de welvaart
van het groote Duitsche Rijk. Maar het
vergat, dat het ook onderworpen zou wor
den aan hetzelfde juk, dat vooral den ge-
moedelyken Oostenrijkers slecht passen
zou. Het vergat, dat er in Duitschlar.d een
Kerkvervolging, heerschte en dat ook het
Katholieke Oostenrijk daarin zou deelen.
Misschien had het volk wel de hcop, dat
het nu anders zou worden met de verbe
ten vyandschap tegenover de Kerk en het
werd daarin gesteund door de houding
van kardinaal Innitzer die in voor onc
onbegrijpelijke kortzichtigheid Hit! 1
tegemoet trad en met Bürckel tot ovei-
eenstemming dacht te zijn gekomen op de
allesbehalve hechte basis van: „Geef den
keizer wat den keizer toekomt en aan
God wat God toekc-mfc". Hitier zeide zelf:
„De Kerk zal haar trouw tegenover den
grooten Duitschen Staat niet te betreuren
hebben". Wij staan thans aan het eind van
het jaar, waarin deze woorden gesproken
zijn en wij weten wat zij te beteekenen
hebben gehad. Niets anders dan een in
slaap sussen van maar al te gerechtvaar
digde voorgevoelens.
KARDINAAL INNITZER
Wij behoeven maar even te herinneren
aan de bestorming van het paleis van den
kardinaal en aan de relletjes die daarbij
hebben plaats gehad. Waarop de regee
ring niet eens de grootmoedigheid wist te
vinden om zich te verontschuldigen, doch
gouwleider Bürckel in tegendeel een rede
voering afstak, zco grof beleedigend als
nog niet was voorgekomen.
Het Vaticaan, dat over meer ervaring en
betere inlichtingen beschikte, had er een
beteren kijk op en desavoueerde den kar
dinaal openlijk Hij werd naar Rome ont
boden en heeft in een „toelichting" zijn
onvoorzichtige houding moeten corrigee-
ren. Het Duitsche volk werd wel op de
hoogte gesteld van de eerste (meegaan
de) verklaringen van kardinaal Innitzer,
maar van zijn correcties heeft het nooit
kennis kunnen nemen.
Het gevolg van een en ander was, dat
bij het plebisciet, dat op 10 April werd
gehouden, 99.75 pet. van het Oostenrijk
sche volk zich vóór den Anschluss uit
sprak. Men meende, dat alles koek en ei
was. Toen de Katholieke vereenigingen
werden ontbonden, hun eigendommen in
beslag werden genomen, toen de Katho
lieke scholen in gemeenschapsscholen
werden omgezet, gingen de oogen open,
maar toen was het te laat.
Schuschnigg, de kanselier, werd z.g. in
Schutzhaft genomen en zit thans nog ge
vangen.
Ook de Joden behoorden tot de eersten,
die de verandering van regiem aan den
lijve ondervonden. De Neurenberger wet
ten werden op hen van toepassing ver
klaard en zij werden erger behandeld dan
paria's.
TJSECHO-SLOWAKIJE.
De staat met de vermageringskuur.
De volgende stap, welke het Derde Rijk
ondernam, was de manoeuvre tegen
Praag.
Chamberlain verklaarde op 14 Maart in
het Britsche Lagerhuis o.a.: „Mij is mede
gedeeld, dat Göring op 11 Maart de alge-
meene verzekering heeft gegeven, aan den
Tsjecho-Slowaakschen gezant te Berlijn,
dat de Duitsche regeering krachtig zal
streven naar een verbetering der betrek
kingen tu'sschen Duitschland en Tsjecho-
Slowakye".
Men maakte zich toen n.l. reeds onge
rust over de houding van Duitschland te
genover Tsjecho-Slowakije en men vrees
de, dat de" Duitsche troepen, ais zij toch
eenmaal aan het marcheeren waren, hun
militaire wandeling zouden trachten uit te
strekken tot Praag.
Zoover was het echter nog niet. maar
het spelletje zou wel gauw beginnen.
Reeds op 15 Maart hield Henlëin, de lei
der der Sudeten-Duitschers, in de Kamer
een rede, waarin hij verklaarde^ niet te
vreden te zijn met de overeenkomst van 18
Febr. 1937, welke hij een .schijn van een
overeenkomst" noemde. Wat hij precies
verlangde, was nog niet duidelijk, maar er
ontstonden vanzelf incidenten met de Tsje
chische regeering, omdat de Sudeten-
Duitschers zich begonnen te verzetten te
gen de Tsjechische politie. En de Duitsche
pers zorgde er wel voor, dat deze inciden
ten niet onvermeld bleven. Minister-pre
sident Hodza zegde toe, dat naar een op
lossing van het minderheden-vraagstuk
gestreefd zou worden, maar altijd binnen
het kader van de grondwet. Hij sprak over
het vraagstuk der minderheden (meer
voud), want ook de Slowaken begonnen
tegelijkertijd hun oude eischen van auto
nomie weer op te rakelen, terwijl de Pool-
sche pers zich eveneens cp minder aange
name wijze, begon te interesseeren voor de
in Tsjecho-Slowakije levende Polen. Het
was aan den eenen kant duidelijk, dat
Praag tot nu toe niet voldoende tegemoet
was gekomen aan de gerechtvaardigde
verlangens der minderheden, maar het
werd nu ook duidelijk, dat met name de
eischen der Sudeten-Duitschers veel te
ver gingen.
Op het Congres te Karlsbad op 24 April
stelde Henlein zijn bekende acht eischen,
waarin o.a. voorkwam, dat de Sudeten-
Duitschers volledige vrijheid voor zich op-
eischten, om zich uit te spreken ten gun
ste van de Duitsche nationaliteit en de
Duitsche wereldbeschouwing. Op een der-
gelijken eisch kon dé regeering te Praag
onmogelijk ingaan.
Engeland en Frankrijk zagen den ernst
van den toestand in en lieten hun gezan
ten stappen doen bij de Praagsche regee
ring, teneinde op toegevendheid aan te
dringen, waarop minister Krofta ant
woordde: „Wij zullen zoo ver gaan als met
de integriteit van het land in overeen
stemming is te brengen".
In Mei nam het conflict nog scherper
vormen aan. Te Eger werden twee boeren
op motorfietsen door Tsjechische grensja-
gers neergeschoten, omdat zij weigerden
te voldoen aan een stop-bevel. Een dood
gewoon voorval, dat echter in de gegeven
omstandigheden tot een kabaal leidde.
Men vertouwde elkander niet aan weers
zijden van de grens, en herhaaldelijk ver
schenen Duitsche vliegtuigen op Tsje
chisch terrein en Tsjechische toestellen
aan de Duitsche zijde van de grens.
RUNCIMAN
Op 12 Juni zeide minister Hess, de
plaatsvervanger van den Führer, nog te
Stettin, dat Hitier zoo vredelievend was
en dat hij wist, dat „een Europeesche oor
log het einde zou beteekenen van de cul
tuur in Europa". Wij weten nooit, wat wij
van dergelijke verzekeringen kunnen ge-
looven, maar eenige maanden later dacht
Hitier er in elk geval wat lichtvaardiger
over.
Men meende, dat het den goeden kant
zou opgaan,-toen. in Juli de Engelschman
Runciman naar Tsjecho-Slowakije kwam,
om bemiddelend op te treden. Maar ook zijn
bemiddeling leidde niet tot de gewenschte
ontspanning en - toen Duitschland in
Augustus groote manoeuvres ging houden
groeide de ongerustheid. Er gebeurde ech
ter niets.
Begin September Hepen de onderhande
lingen, die zoo goed en zoo kwaad als het
ging, waren aangehouden, echter vast.
Op 3 September had Henlein een bezoek
gebracht aan Berchtesgaden en toen is
blijkbaar besloten, nu de groote slag te
slaan De incidenten van Ostrau werden
als voorwendsel gebruikt om op 7 Septem
ber de besprekingen met de Praagsche re
geering definitief af te breken. De Euro
peesche regeeringen zagen, waar het op
uit moest draaien en namen hun militaire
voorzorgsmaatregelen. Frankrijk riep z'n
reservisten op, tot volledige bezetting van
de Maginot-linie.
Op 12 September hield Hitier zijn be
faamde scheldrede tegen Benesj op het
Neurenberger Congres en op 14 Septem
ber stelden de Sudeten-Duitschers Praag
een ultimatum, waarop niet werd geant
woord. Toen publiceerde Henlein zyn pro
clamatie: „Wij willen opgenomen worden
in het Rijk".
Op dit spannende oogenblik deed
Chamberlain een ongewonen stap; hij
vloog naar Berchtesgaden, om te trachten
door persoonlijk contact tot een vreedza
me oplossing te geraken. Na Hitiers
eischen gehoord te hebben en overleg te
hebben gepleegd, adviseerden de Engelsche
en Fransche ministers de regeering van
Praag, die gebieden, welke overwegend
Duitsch zijn, aan Duitschland af te staan.
Goed, antweordde Praag, maar op voor
waarde, dat Engeland en Frankrijk Tsje
cho-Slowakije te hulp zullen komen, als
het wordt aangevallen.
De verontwaardiging onder de bevolking
te Praag was echter zoo groot, dat de re-
geering-Hodza zich niet meer kon handha
ven en de macht overdroeg aan generaal
Syrovy.
Op 22 September ontmoette Chamber
lain Hitler opnieuw en toen bleek, dat de
Duitsche eischen inmiddels waren uitge
breid. Chamberlain, eerst ernstig ont
stemd, nam ten slotte cp zich om de nieu
we Duitsche eischen aan Praag over te
brengen, zonder ze te willen aanbevelen.
Daarop kondigde Syrovy de algemeene
mobilisatie af in Tsjecho-Slowakije; de
nieuwe Duitsche eischen werden voor on
aanvaardbaar verklaard.
Op 26 September hield Hitier een radio
rede, waarin hij Benssj een ultimatum
voorlegde, om vóór 1 October afstand te
doen van de Sudeten-Duitsche gebieden,
anders „komen wij ze zelf halen".
Een oproep van Roosevelt om den vre
de te handhaven haalde niets uit.
CHAMBERLAIN
Op 28 September kwam het hoogtepunt
van de crisis; Hitler was van plan om des
namiddags 2 uur bevel te geven tot het
openen van de vijandelijkheden, met het
risico daarmede een wereldoorlog te ont
ketenen. Op dit uiterste oogenblik wend
de Chamberlain zich tot Mussolini en deze
aanvaardde een bemiddelingsrol. Hij tele
foneerde Hitier en deze stemde erin toe,
de opening der vijandelijkheden 24 uur
uit te stellen, in afwachting van het re
sultaat eener conferentie, welke den vol
genden dag te München gehouden zou
worden tusschen Chamberlain, Daladier,
Mussolini en Hitier.
Op 29 September kwamen deze vier tot
overeenstemming en dat was de vrede
van München. De wereld herademde; de
dreigende oorlog was afgewend. Het suc
ces was voor deze vier, zij keerden met
lauweren gekroond tot hun jubelende vol
ken terug.
Tsjecho-Slowakije moest evenwel het
gelag betalen, en men weet, hoe de Duit-
schers, de Polen en de Hongaren stukken
beten uit het aan zijn lot overgelaten
Tsjecho-Slowakije. Onder den druk der
openbare meening, die dit échec weet aan
Benesj's politiek, trad deze als president
af en reisde naar Engeland.
De Tsjecho-Slowaaksche staat reorgani
seerde zich; de Slowaken en de Roethe-
nen vormden autonome regeeringen. De
heele politiek van Praag sloeg radicaal
om; zij wendde zich af van de Westersche
mogendheden, die het land in den steek
hadden gelaten, en keerde zich tot den
overweldiger. Aldus werd Tsjecho-Slowa
kije een vazalstaat van het Duitsche Rijk.
DUITSCHLAND.
Innerlijke spanningen.
In Duitschland zelf hebben zich in den
loop van dit jaar ook verschillende ge
beurtenissen voorgedaan, welke de open
bare meening niet onberoerd hebben ge
laten.
De manoeuvres, waardoor Oostenrijk en
Tsjecho-Slowakije onder den voet zijn ge-
loopen, zyn geschied met actieve medewer
king van het Duitsche leger.
Daartoe moest het Duitsche leger echter
eerst gelijkgeschakeld worden en dat is
geschied in de eerste dagen van Februari
foen is een algeheele reorganisatie door
gevoerd in het leger, in de regeering en
m de diplomatie. Von Blomberg, de opper
bevelhebber van de Duitsche weermacht,
werd afgezet en Hitier belastte zich per
soonlijk met dat opperbevel. Ook von
Eritsch werd van zijn post als opperbevel
hebber van de landmacht verwijderd. Von
Neurath zag zich op een minder gevaar
lijke post gesteld en werd als minister van
buitenlandsche zaken opgevolgd door von
Ribbentrop. Niet minder dan veertien
generaals werden op wachtgeld gesteld
Dat waren de z.g. traditie-generaals, die
het leger buiten de politiek wilden houden
en alaus een onafhankelijke macht in den
staat wilden blijven. Hitier wist thans
echter het leger voor zijn eigen politiek®
zegewagen te spannen.
Op kerkelijk gebied ging de strijd tegen
dt Katholieke en Protestantsche Kerk on
verminderd voort. Op 2 Maart werd ds.
Niemöller door de rechterlijke macht vrij
gelaten, maar onnuJ-ellijk daarna door
de Gestapo opgepiKt en in Schutzhaft ge
nomen, waar hij nu nog zit.
Als typeer end staaltje van de verhou
ding tot de Katholieken herinneren wjj
s.ecnts aan de relletjes tegen Mgr. Sproll,
uie in Augustus uit Würtemberg werd ver
bannen. Het jaarlijksche herderlijk schrij
ven van de bisscnoppen-conferentie te
Fulda was dezen keer bijzonder krachtig
van toon.
Voorts werd dit jaar de koloniale kwes
tie aan de orde gesteld, waarmede de be
trekkingen tot Engeland er niet beter op
werden. Weliswaar bracht Chamberlain na
<2e conferentie van München een gemeen
schappelijke verklaring mee naar huis,
waarin Duitschland en Engeland elkander
beloofden, geen oorlog te voeren, maar dat
heeft de betrekkingen weinig beïnvloed.
Of de gemeenschappelijke verklaring, tus
schen Duitschland en Frankrijk ondertee
kend te Parijs, iets uit zal halen, moeten
wy nog afwachten.
De Duitsche betrekkingen met de Ver
een. Staten zijn dit jaar al bijzonder slecht
geworden. Vooreerst heeft Duitschland na
den Anschluss geweigerd de schulden van
Oostenrijk aan Amerika over te nemen
maar als klap op de vuurpijl kwam in No
vember de groote Jodenvervolging, die de
stemming in de Ver. Staten tot heftige
verontwaardiging deed omslaan, ioodat
zelfs de Amerikaansche ambassadeur uit
Berlijn werd teruggeroepen, waarop de
Duitsche ambassadeur te Washington,
zyn voorbeeld volgde.
De Jodenvervo.ging van November
barstte los naar aanleiding van den moord
op den Duitschen legatiesecretaris te Parijs
vom Rath op 7 November. De dader bleek
eén Poolsche Jood te zijn, wiens ouders
door de Duitsche regeering uit Duitschland
waren gezet. Deze afkeurenswaardige daad
van een uit het lood geslagen individu
werd vergolden door een veel grootere
wandaad, een georganiseerde terreur tegen
de Duitsche Joden. De gebeurtenissen lig
gen nog te veel in het geheugen, dan dat
het noodig zou zijn ze uitvoerig te rele-
veeren. Wy herinneren slechts aan de
„boete" van 1 milliard mark en aan de
uitstooting der Joden uit alle takken van
bedrijf, zoodat ze vrijwel totaal broodeloos
zijn gemaakt.
Tenslotte zij nog even herinnerd aan het
bezoek, aat Hitler in Mei aan Rome heeft
gebracht. De Paus had even te voren de
monstratief Rome verlaten en de „Osser-
vatore Romano" heeft volkomen gezwegen
over dit bezoek. De eenige zinspeling,
welke de Paus maakte op dit bezoek, was
een betuiging van zyn spijt, dat op den
feestdag van het H. Kruis te Rome een
kruis was binnengedragen, dat niet het
kruis van Christus was.
SPANJE.
Offensieven^
Een andere haard van onrust voor
Europa is Spanje geweest.
In het begin van het jaar stond Spanje
zeer sterk in het centrum der belangstel
ling. Begin Februari begon generaal Fran
co zijn groot contra-offensief bij TerueL
Slag op slag werd hier aan de tegenstan
ders toegebracht en steeds sterker dron
gen Franco's troepen op naar de kust.
Tegelijk werd in Maart een tweede suc
cesvol offensief bij Huesca ontketend.
Hier werd het front der tegenstanders op
gerold en stonden de Franco-troepen in
zeer korten tijd voor de belangrijke stad
Lerida in Catalonië, die begin April ge
nomen werd. Tegelijk vielen hun daarbij
de electrische centrales in handen, die langs
de Catalaansche rivieren zijn gebouwd en
de Catalaansche industrie voor een groot
deel voeden. Voorts werd aan den Levant
ir» de tweede helft van April bij Vinaroz
de kust bereikt en dus de verbinding tus
schen Barcelona en Valencia verbroken.
Het stond er een oogenblik wel zeer kwaad
voor met de linkschen, maar tot aller ver
rassing handhaafden zij zich en begonnen
zelfs aan den Ebro een tegenaanval, die
hun veel succes bracht en Franco tot aan
den winter toe bezig hield. In 1938 is
Franco zooals blijkt aanmerkelijk vooruit
gegaan, doch uit is de oorlog nog lang
niet. De tegenpartij vertoont een merk
waardige weerstandskracht.
In Februari kwamen direct na het af
treden van Lord Eden (in Engeland)
Italië en Duitschland Chamberlain tege
moet met de aanvaarding van Chamber
lains non-interventieformule inzake der
Spaanschen oorlog. Een oogenblik werJ u
