Een vogelvrij verklaarde
Duitsche bisschop
ORDENING
Legeroefening
September 1938
DONDERDAG 4 AUGUSTUS 1938 29ste Jaargang No. 9099
935.DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Een officieel bisschoppelijk document
V De Algemeene Reken
kamer aan het werk
De Algemeene Rekenkamer heeft het ge
bruikelijk verslag over 1937 gepubliceerd.
(Ten gevolge van een vergissing is het gis-
teren blijven „overstaan" en plaatsen wij
p het eerst heden in het tweede blad).
1 Wij vinden in dit verslag aanleiding om
2 een paar opmerkingen te maken.
Uit dit verslag blijkt, dat de ambtelijke
zuiverheid, waarmede de Algemeene Reken-
kamer haar arbeid verricht, een zeer voor
naam stempel draagt!
In een land als het onze, democratisch ge
regeerd, kunnen natuurlijk misstanden be
staan als ambtenaarlijke geldsmijterij en
fraude, bestaan feitelijk ook misstanden.
Maar die misstanden kunnen worden ge-
zien, besproken, veroordeeld en bestreden.
Vooral ook kunnen dergelijke misstanden
worden voorkomen. De taak van den Alge-
f meenen Rekenkamer heeft een preventieve
werking, die niet moet worden onderschat.
't Staat voor ons a priori vast, dat in een
dictatoriaal geregeerd land veel meer nut
teloos en frauduleus met het geld zal wor
den omgesprongen, dan in een democratisch
bestuurd land. Eenvoudig, omdat in het
eerst-bedoelde geen publieke con
trole bestaat.
Dit willen wij even in het algemeen
constateeren, om nu op een paar opmerkin-
gen uit bedoelde verslag de aandacht te
vestigen.
Wij lezen n.l. in het verslag van de Alge
meene Rekenkamer:
In April 1934 werd een reuzel-monopolie
i ingesteld, met het doel voor het normale
r gebruik overtollige reuzel, waarvan de aan-
1 wezigheid in groote hoeveelheid nadeelig
t zou kunnen werken op den boterprijs, af te
voeren naar het buitenland.
I Men veronderstelde, dat er in dien tijd
J; inderdaad een te groote voorraad in ons
1 land was, maar dit bleek een misrekening
\f te zijn. Er zijn meer misrekeningen ge-
1 maakt en administratieve fouten begaan.
Dit kostte het Landbouw-Crisisfonds een
verlies van meer dan een kwart millioen
gulden.
In het verslag van de Algemeene Reken-
kamer lezen wij ook, dat de uitvoering
der steunregeling voor consumptie-aard-
appelen ongelooflijk veel arbeid en geld
kost en dat het toch problematiek is, of zij
een eenigszins bevredigende uitkomst heeft.
De kosten, die er op vallen, zullen, met
inbegrip van de indirecte, niet ver bene-
f den een half millioen beloopen. Er is tot
dusver geen middel gevonden om aan de
s gegronde bezwaren van de Rekenkamer
i tegemoet te komen!
- Wij vertrouwen, dat deze feiten voor de
t Regeering of voor Kamerleden b.v. voor
het zoo actieve Kamerlid v. d. Weyden
aanleiding zullen zijn, de betrokkenen 'ns
j „aan den tand te voelen".
Want eerlijk gezegd alléén met het
publiceer en van rare dingen is nog
1 niet alles bereikt!
DE WERELD IN
i
VOGELVLUCHT
TOKIO: Er komt weinig verandering in
het aspect van het conflict aan de grens
i van Mandsjoekwo. Er schijnt nog wel ge-
vochten te worden zoo nu en dan, waarbij
de Russen en de Japanners elkander de
schuld geven en voor zichzelf de successen
opeischen. Overigens is men het er alge-
I meen wel over eens, dat noch Tokio noch
Moskou lust gevoelt om een regelrechten
oorlog op groote schaal te beginnen. Tokio
kan naast den oorlog met China geen vij-
I andelijkheden met Rusland gebruiken en
I voor Rusland is het voldoende als de Ja-
I panners gedwongen worden een flinke troe-
I penmacht in Mandsjoekwo gereed te hou-
I den, welke zij moeten onttrekken aan hun
1 strijdkrachten in China.
PRAAG: De Engelsche bemiddelaar in
I het conflict met de Sudeten-Duitschers, is
gisteren te Praag aangekomen. Hij heeft
gezegd, dat hij voor niemand een vijand,
t maar voor allen een vriend is. In Duitsch-
land gelooft men niet, dat Runcimans zen
ding veel succes zal hebben. Dat is een
I veeg teeken, want Runciman heeft er ook
op gewezen, dat het voor ieder compromis
noodzakelijk is, dat er van weerskanten
concessies worden gedaan. En wanneer men
van te voren reeds zoo sceptisch gestemd is
over 't resultaat van iemands pogingen om
een compromis te bereiken, is de kans
groot, dat men van die zijde weinig ge
neigd is om wat water in zijn wijn te doen.
In het Württembergsche bisdom
Rottenburg hebben zich in de
tweede helft van Juli ergernis
wekkende tafereelen afgespeeld.
De bisschop Dr. Johann Baptista
Sproll, die hier sinds 1927 het be
stuur van het bisdom in handen
heeft, is op schandelijke wijze
lastig gevallen. Van verschillende
zijden zijn hierover reeds me-
dedeelingen in de pers verschenen.
In verschillende Duitsche bis
dommen is op den laatsten Zon
dag van Juli een officieele uiteen
zetting van kerkelijke zijde over
de gebeurtenissen in Rottenburg
voorgelezen, waaraan wij het
volgende ontleenen.
Volgens aanwijzingen van den H. Stoel
is de bisschop van het diocees Rottenburg,
Dr. Johann Baptista Sproll, op Vrijdag 15
Juli naar zijn bisschoppelijke residentie
in Rottenburg teruggekeerd. Hij deelde
zijn terugkeer mede aan den Rijksstad
houder van Württemberg. In den avond
van 16 Juli kwam het tot woeste taferee
len voor en in de bisschoppelijke woning,
en gedeeltelijk ook in de ambtsgebouwen
van het bisschoppelijk Ordinariaat. Tegen
19.45 verzamelden zich meer dan 100 men-
schen, meest jongere personen, voor de
steenen trap van het paleis op het Hinden
burgplein. De meesten waren geen inwo
ners van Rottenburg. Meer dan een uur
lang werden door een spreekkoor beleedi-
gingen geuit, waarvan de teksten te lezen
waren op meegebrachte plakaten. Er
werd o.m. geroepen: „Bisschop Sproll
volksverrader!" „Weg met den volks
verrader!" „Wij willen een Duitschen
bisschop!" Hoe langer de spreekkoren
duurden, des te opgewondener werd de
menigte.
Nadat herhaalde malen een stormloop
op de ingangen van het bisschoppelijke
paleis had plaats gehad, drong de menig
te tegen 21 uur door het kanselarij gebouw
in de bisschoppelijke woning en de men-
schen verspreidden zich over de eerste en
de tweede verdieping. Toen de deuren ge
sloten waren, werden zij met geweld
opengerukt. De bisschop bevond zich in
de huiskapel, die op de tweede verdieping
gelegen is en waar het Allerheiligste
bewaard wordt. Onder luidt geroep drong
een troepje menschen de kapel binnen,
maar toen zij den bisschop geknield voor
het altaar zagen, zwegen zij en keerden zij
onder afkeurend gemompel terug. De ka
pel werd gesloten. Kort daarop naderde
een tweede groep de kapel, waarvan de
gesloten deur werd gerameid, die naar
binnen viel. Toen zij den biddenden bis
schop zagen, trokken ook zij zich terug.
Door vijf personen begeleid verscheen
tenslotte de leider van de „Flammenzei-
chen" uit Stuttgart. Hij naderde den bis
schop en gaf hem den raad om weg te
gaan. De Bisschop antwoordde: „Ik onder
handel niet met u, zeker niet in de kapel.
Ik sterf liever hier, dan van hier weg te
gaan".
Intusschen hadden andere indringers de
ambtelijke en particuliere vertrekken van
den bisschop gevonden. De kasten werden
kapot geslagen, bedden door elkaar ge-
haal, deuren beschadigd. Een hunner nam
een wit Misgewaad uit een kast, sleepte
het door meerdere kamers en liet het ten
slotte weer op een tafel liggen. Ook in de
overige gedeelten van het paleis werden
deuren vernield en vensters ingeworpen.
Nadat de demonstranten ongeveer een uur
in het paleis hadden huisgehouden, ver
lieten zij de woning op aanraden van de
leiders. Men hoorde o.m. roepen: „Gaat er
nu uit, de politie zal den bisschop gevan
gen nemen". Buiten riep een spreker: „De
Bisschop heeft verklaard niet te zullen
wijken. Wij zullen zoolang terugkomen,
tot de Bisschop Rottenburg verlaat". Na
het zingen van het Deutschland en het
Horst Wessel lied trokken de demonstran
ten af.
Tegen 22 uur had een beambte van de
Gestapo uit Stuttgart telefonisch om een
onderhoud verzocht met den Generaal-
Vicaris. Nadat dit was toegestaan, sprak
hij den wensch uit den Bisschop zelf te
spreken. Hij zeide tot den Bisschop: „Ik
heb opdracht gekregen u dringend aan te
raden, onder deze omstandigheden Rot
tenburg te verlaten; de demonstraties
zullen herhaald worden".
De Bisschop antwoordde: „Ik heb strik
te aanwijzing van den H. Stoel om naar
mijn bisschopszetel terug te keeren. Ik
ben Bisschop en blijf in Rottenburg, laat
komen wat wil".
De beambte van de Gestapo bleef erop
aandringen, dat de bisschop de stad ver
laten.zou, maar Mgr. Sproll bleef bij zijn
eerste verklaring, en voegde eraan toe:
„Ik blijf in Rottenburg, ook al zou mij dat
het leven kosten".
Na dit onderhoud bezichtigde de be
ambte nog de schade, die aan het paleis
was toegebracht, en verliet de bisschoppe
lijke woning kort voor middernacht.
Op 18 Juli volgde weer een demonstra
tie. Het aantal demonstranten was nu veel
grooter, ongeveer 1500 tot 2000. Opnieuw
was de groote meerderheid van buiten de
stad afkomstig. Van het begin tot het einde
maakt de demonstratie de indruk een goed
georganiseerde manifestatie te zijn. Zij be
gon precies 21 uur en sloot kort na 22 uur.
In spreekkoren werd de Bisschop volks
verrader, zwarte zigeuner, enz. genoemd.
Tenslotte hield een van de demonstranten
een toespraak, waarin hij zeide: Het Na-
tionaal-Socialisme vervolgt het geloof of
de Kerk niet, maar het wil alleen verhin
deren, dat deze instellingen tot politieke
doeleinden misbruikt worden, en het geeft
aan de volksgenooten de vurig verlangde
vrijheid terug, wanneer zij zich van de
dwang der Kerk bevrijden. De redenaar
wees erop, dat Duitschland een rechts
staat is en hij spoorde de demonstranten
aan, om de discipline te bewaren. Hij liet
een strophe van het strijdlied zingen en
dreigde: „Wij zullen terugkomen tot Mgr.
Sproll wijkt". Herhaaldelijk riep de me
nigte: „Zonder bisschop gaan wij niet!"
Ditmaal drongen de demonstranten de
bisschoppelijke woning niet binnen, maar
tijdens de demonstratie en kort daarop
werden meerdere vensters met steenen
ingegooid. Vier groote steenen lagen in de
werkkamer van den Bisschop, en de ka
mer zelf lag vol glasscherven.
Bij den verkoop van wollen en halfwollen
stoffen en bij dien van schoenen.
VERBINDENDVERKLARING VAN
OVEREENKOMSTEN.
Naar wij vernemen, zal de minister van
Economische Zaken dezer dagen een door
een aantal fabrikanten van wollen en
halfwollen stoffen gesloten ondernemers
overeenkomst, de -Nederlandsche wollen-
stoffen-conventie algemeen verbindend
verklaren voor den tijd van één jaar.
Ditzelfde vernemen wij van een door
de federatie van Nederlandsche schoen
fabrikanten genomen bindend besluit in
zake leverings- en betalingscondities bij
levering van schoenen.
Een en ander op grond van art. 2 der
wet op het algemeen verbindend en on
verbindend yerklaren van ondernemers-
overeenkomsten 1935.
De overeenkomst van de Nederlandsche
wollenstoffen-conventie beoogt een einde
te maken aan een aantal ernstige misstan
den bij den verkoop van wollen en half
wollen stoffen.
Zoo bevat zij, naast andere bepalingen,
een regeling van de indeeling, den afroep
en de afneming van orders, een beperking
van de crediettermijnen en voorschriften
betreffende de kortingen. Door de alge
meen verbindendverklaring van deze be
palingen zal een rationeele bedrijfsvoe
ring worden bevorderd, aangezien risico's,
welke niet op de fabrikanten behooren te
rusten, thans ook niet meer op hen kun
nen worden afgewenteld, terwijl voorts
de onderlinge concurrentie in sterker mate
binnen de grenzen van hetgeen econo
misch verantwoord is, wordt gehouden,
doordat kortingen en crediettermijnen aan
bepaalde grenzen zijn gebonden.
Als gevolg van de algemeen verbindend
verklaring zullen alle fabrikanten zich bij
den verkoop van wollen en halfwollen
stoffen voor bovenkleeding moeten hou
den aan de voorschriften, neergelegd in
de Nederlandsche wollenstoffen-conven
tie. Voor sommige textielfabrikanten ech
ter, die voornamelijk andere artikelen
vervaardigen en tevens lid zijn van de
Nederlandsche Textielconventie, zal op
bepaalde voorwaarden een uitzondering
worden gemaakt.
Verwacht mag worden, dat in de Ne
derlandsche Wollenstoffen-Commissie (Ne-
woco), welke met de uitvoering dezer on
dernemersovereenkomst zal worden be
last, naast vertegenwoordigers van de on
derteekenaars, ook vertegenwoordigers van
de fabrikanten-outsiders en van de afne
mers zitting zullen hebben.
Ook de beslissing inzake de schoenen-
branche heeft de bedoeling een einde te
maken aan enkele van de ernstigste mis
standen bij den verkoop van schoenen,
welke ontstaan zijn doordat de fabrikan
ten bij de felle onderlinge concurrentie
zich tot steeds verder gaande concessies,
ook op het gebied der leverings- en beta
lingsvoorwaarden, moesten bereid ver
klaren.
In verband daarmede bevat het besluit
o.a. bepalingen omtrent crediettermijnen,
kortingen en omzetpremies, alsmede een
regeling van de onderlinge uitwisseling
van credietgegevens.
Als gevolg van de algemeen verbindend
verklaring zullen allen, die schoenen voor
den wederverkoop in Nederland verkoo-
pen, zich aan de bepalingen van het bin
dend besluit moeten houden.
Het belang van de algemeen verbindend
verklaring moet derhalve in de beperking
van ongezonde concurrentie-methoden bij
den verkoop van schoenen ook worden
gezien in de saneerende werking van deze
beperking op het distributie-apparaat.
Verwacht mag worden, dat in de alge
meene schoenen-commissie, die met de
uitvoering van het' besluit zal worden be
last, behalve vertegenwoordigers van de
federatie van Nederlandsche schoenfabri
kanten, ook vertegenwoordigers van de
outsider fabrikanten, van de importeurs
en grossiers, alsmede van de afnemers
van schoenen (schoenwinkeliers en in
koopcombinaties) zitting zullen hebben.
Het zou verder in de bedoelihg van den
minister liggen zijnerzijds voor de beide
conventies een vertegenwoordiger aan te
wijzen, die tot taak zou hebben, bij de
uitvoering der overeenkomst te waken
voor het algemeen belang.
De legeroefening, onder leiding van den
commandant van het veldleger, zal dit
jaar worden gehouden van 26 September
(dag van concentratie der troepen) tot en
met 29 September, op welken datum in den
namiddag het grootste deel der troepen
*naar de garnizoenen vertrekt, terWijl een
klein deel op 30 September 'terugkeert.
De sterkte der troepen is grooter dan
het vorige jaar.
Bovendien zullen eenige lie bataljons,
die derhalve in het tweede deel der eer
ste opleiding zijn, in de nabijheid van hun
garnizoenen een enkelen dag aan de oefe
ning deelnemen, zij het met beperkte op
dracht.
De oefening vindt plaats in Gelderland
en wel in de Over-Betuwe, den Achter
hoek en het zuidelijk deel der Veluwe.
Evenals vorige jaren gaan de oefenin
gen der lichte brigade aan de legeroefe
ning vooraf. Terwijl echter in de drie
laatste jaren de lichte brigade, versterkt
met eenige infanterie en artillerie bij de
legeroefeningen als tegenpartij optrad van
een divisie-groep (verminderd met een
divisie), treedt thans de lichte brigade
naast een dergelijke groote eenheid op.
Daardoor vinden de oefeningen over een
grooter gebiedsgedeelte plaats.
Rivierovergang is ook thans weder in
de oefening opgenomen, deze vindt op
verschillende riviergedeelten plaats.
Het optreden in de Betuwe is van groot
belang voor het opdoen van ervaring in
den strijd in het polderland, zij het in dit
geval ook polderland van een ander ka
rakter dan bijv. het Zuidhollandsche.
De oefening speelt zich voor een groot
deel af in de nabijheid van Arnhem en
Nijmegen. Het oefenen in de nabijheid
der groote steden heeft voordeelen, om
dat de bevolking dier steden gelegenheid
heeft het leger te zien in zijn eigenlijke
werk. Het heeft echter somtijds ook groo
te nadeelen, voortvloeiende uit de vele
niet toegankelijke terreinen in de omge
ving dier steden.
In het bijzonder doen zich noordelijk
van Arnhem groote bezwaren gelden,
doordat men daar gekneld zit tusschen
aan den eenen kant de stad met haar bui
tenwijken en de vele door zwaar raster
werk omgeven particuliere terreinen, aan
den anderen kant de van een hooge om
rastering omgeven terreinen van het Dee-
lerwoud en het landgoed de Hooge Veluwe.
Door de afsluiting van dit laatste ge
bied mist het leger sedert eenige jaren
een van zijn voornaamste oefenterreinen.
Voegt men hier nog bij, dat aanslui
tend aan de stichting Hooge Veluwe
het landgoed „Het Planken Wambuis'' ver
boden is voor oefeningen, dan kan het
niet anders, of het gedeelte der leger
oefening, dat zich noordelijk van den Ne-
derrijn zal afspelen, zal daarvan in ern
stige mate den weerslag ondervinden.
Toch moet dit worden aanvaard, omdat
oefeningen op groote schaal ook in het
centrum van het land en in gecultiveerd
gebied noodzakelijk zijn.
Tot verheugenis stemt het, dat de ver-
eeniging tot behoud van natuurmonumen
ten zich bereid heeft verklaard, de oefe
ning door den Imbosch toe te staan en
dat, evenals vorige jaren, van gemeente
besturen en bevolking veel medewerking
reeds bij de voorbereiding wordt onder
vonden.
Ten einde den toestand te velde zooveel
mogelijk te benaderen, zal niet, zooals de
laatste jaren het geval was, ter aanvul
ling van de legerruimte, welke de streek
biedt, een groot aantal tentenkampen
worden geplaatst. De Betuwe met haar
groote landbouwbedrijven biedt trouwens
veel legeringsruimte. Voor zooveel in be
paalde gevechtsomstandigheden voor som
mige troepenonderdeelen ter plaatse geen
legeringsruimte aanwezig mocht blijken
te zijn, zal moeten worden gebivakkeerd.
Slechts een enkel tentenkamp zal wor
den benut bij de oefeningen der lichte
brigade.
De oefening zal voor de troepen welke
noordelijk van den Nederrijn optreden,
dagelijks moeten worden onderbroken als
gevolg van de bovengeschetste bezwaren
ten aanzien van het oefeningsterrein. In
de Betuwe gaat de oorlogstoestand echter
door, behoudens een onderbreking van
enkele uren op 27 en 28 September.
Dit nummer bestaat uit
vier bladen.
VOORNAAMSTE NIEUWS
Buitenland
De toestand aan de grens van Mands
joekwo. (2de blad).
De Engelsche bemiddelaar Runciman te
Praag aangekomen. (2de blad).
De deelingscommissie keert uit Palestina
terug. (2de blad).
Binnenland
De legeroefening September 1938. (1ste
blad).
Algemesen verbindendverklaring te ver
wachten van de Nederlandsche wollenstof
fen-conventie en van de leverings- en be
talingsvoorwaarden van schoenen. (1ste
blad).
WAT ANDERE BLADEN
SCHRIJVEN
Mr. DUYS.
De Maasbode schrijft:
De bekende ex-agitator der S.D.A.P.
doet weer van zich spreken. Volgens de
„Telegraaf heeft mr. J. E. W. Duys zich
thans bij de N.S.B. aangesloten.
Aanvankelijk ging het gerucht, dat bij
bij de afsplintering van deze „beweging",
de Nat. Volkspartij, een onderdak nad ge
vonden, doch later bleek, dat zijn naam
ontbrak onder de definitieve gangmakers
voor dit „nationale" schisma. Nu schijnt
hij zijn keus bepaald te hebben op de
N.S.B. zelve en daarmee is een omme
zwaai voltrokken van het eene uiterste
naar het andere.
Met extremisme was trouwens 's neeren
Duys' gedachtengang steeds zeer ver
trouwd en als hij zich niet te zeer bezint
op de volte face van beginselen, waartoe
hij zich verplicht zag, moet het hem niet
vreemd vallen, zich bij de sensatie-jagerij
der N.S.B. op zijn gemak te gevoelen.
Sinds zijn heengaan uit de S.D.A.P. gaf
hij wel een en andermaal blijk van ken
tering in zijn ideeën naar anti-socialisti
sche richting, doch daarbij scheen het stug
vasthouden aan persoonlijk inzicht in
hoofdzaak den doorslag te geven.
Van dit laatste moet mr. Duys nu wel
zijn teruggekomen, vermits hij in eerbie
dige volgzaamheid den arm strekt naar
den dictator.
'n Vreemdsoortige ontwikkeling heeft
deze „socialist", de felle belijder van het
„geen man en geen cent", ongetwijfeld
doorgemaakt.
ONGELUK IN DUITSCHE KALIMIJN.
VACHA (Rhoen), 4 Aug. (A.N.P.)
Vannacht zijn in een kalimijn te Kaiser-
roda drie arbeiders door zout medege-
sleurd en om het leven gekomen.
AANSLAG OP JOODSCHE
POLITIEMANNEN.
JERUSALEM, 4 Aug. (A. N. P.). Terro
risten hebben een. mijn gelegd onder den
spoorweg RaselenTulkarem, welke tot
ontploffing kwam op het oogenblik, dat
een lorrie met zeven Joodsche politieman
nen passeerde. Allen werden meer of min
der ernstig gewond.
De terroristen, die zich in hinderlaag
hadden gelegd, openden het vuur op de
politie, die het schieten beantwoordde. De
strijd duurde twee uur, tot militaire ver
sterking aankwam en de terroristen ver
dreven werden.
WRAAK VOOR DEN DCOD VAN
LAMPEO.
RIO DE'JANEIRO, 4 Aug. (A. N. P.) Uit
Maceio (Brazilië) wordt gemeld, dat de
bandiet Corisco, een luitenant van den be
kenden bandiet Lampeo, die in een gevecht
met soldaten is gevallen, uit wraak zes
personen op een boerderij heeft vermoord
en de hoofden van zijn zes slachtoffers
heeft opgezonden naar den prefect van het
betrokken gebied.
VIER-EN-TWINTIG JAAR GELEDEN.
BRUSSEL, 4 Aug. (A. N. P.). Vanochtend
te half tien zijn kanonschoten gelost en
hebben de kerkklokken geluid ter herden
king van het feit, dat 24 jaar geleden de
Duitsche troepen België zijn binnengerukt.
De bladen wijden lange artikelen aan deze
gebeurtenis en herdenken tevens de edele
houding van Koning Albert.