dagen Historie
Een typisch stukje Oud-Leiden
gaat weer verdwijnen
ZATERDAG 14 MEI 1938
DE LEIDSCHE COURANT
VIERDE BLAD - PAG. 13
KERKNIEUWS
PRINSES BEATRIX' STEM OVER DE HEELE WERELD.
HITLER EN DE H. STOEL. DE NEGUS TE GENèVE
TELEURGESTELD. DE STAATSGREEP IN BRAZILIë.
Als de Vischbanken op de
Voldersgracht zijn opgeruimd.
Prinses Beatrix. Het ressorteert
wel niet onder de rubriek Buitenland, maar
de doop van prinses Beatrix heeft toch ook
een paar buitenlandsche kantjes en dat
wettigt een korte beschouwing aan het
hoofd van een buitenlandsch overzicht.
Niet alleen was het geheele buitenland
vertegenwoordigd bij den doop in de Groo-
te Kerk te den Haag, door de tallooze ge
zanten, die er in hun gala-pakjes zaten te
pronken, maar het prinsesje had ook een
koninklijken peetoom in den Belgischen
koning, terwijl de plechtigheid, voorzoover
hoorbaar, tevens werd uitgezonden over de
heele aarde. Deze werelduitzending is
evenwel minder ten gerieve van de bui
tenlanders dan wel ten gerieve van de Ne
derlanders in den vreemde geschied. En na
tuurlijk speciaal voor de Nederlandsche
overzeesche gebiedsdeelen en het Neder
landsche taalgebied in Zuid-Afrika. Het
mooiste heeft men blijkens de telegrammen
het stemgeluid van de kleine prinses ge
vonden.
De rijkszenders, die onmiddellijk aanvoel
den, dat het hier iets bijzonder treffends
gold, deden er onmiddellijk een sëhepje op
door versterking van de uitzending, zoodat
de kreetjes van de kleine prinses door de
luisteraars in Indië uitstekend konden wor
den vernomen; dit was voor hen wel het
ontroerendste oogenblik, naar de reeds
eenige minuten na de uitzending inkomen
de berichten over de goede ontvangst ver
meldden.
De radio wordt al sedert lang als iets heel
gewoons beschouwd, maar in zulke oogen-
blikken, wanneer de Hollandsche vrouw in
de eenzaamheid van het Indische land in
staat wordt gesteld de stem van het slechts
enkele maanden oud zijnde prinsesje te
hooren, beseffen we plotseling weer hoe de
techniek het leven in hooge mate verrijkt
heeft.
Weer thuis. Hitier heeft zijn ver
moeiende reis naar Italië alweer achter den
rug en Berlijn heeft hem een triomfalen
intocht bereid. De indruk wordt gewekt,
alsof men zoowel in Italië als in Duitsch-
land geweldig blij is met de resultaten
van deze reis. Misschien is daar ook wer
kelijk wel reden voor, misschien ook niet;
wij weten het niet.
Van zeer vooraanstaande Italiaansche zij
de is gezegd, dat de besprekingen geduren
de Hitiers reis van een „officieele har
telijkheid" waren. Officieel is dan ook de
as RomeBerlijn bevestigd, maar populair
is dit instrument tot dusverre allerminst
geworden. De verhouding van het Derde
Rijk tot de Katholieke Kerk is daarvan een
der oorzaken, maar anderzijds is ook de
Anschluss door het Italiaansche volk slecht
ontvangen, terwijl de Britsch-Italiaansche
overeenkomst een practisch eenstemmige
goedkeuring heeft gevonden.
De indruk is dan ook wel, dat de uiterlij
ke praal van de ontvangst de magere in
houd van de eigenlijke resultaten heeft
moeten bemantelen.
Eén ding heeft de reis van-Hitler naar
Rome in de oogen van de Katholieken al
•bijzonder onsympathiek gemaakt. Hitier,
hoofd van een natie, welke nog steeds een
Concordaat met den H. Stoel heeft; leider
van een volk, dat een dertig millioen ka
tholieken telt, een kleine veertig procent
der geheele bevolking, is in Rome geweest.
Maar het geestelijk opperhoofd der Katho
lieke Kerk, den Leider van meer dan drie
honderd millioen menschen, heeft hij niet
bezocht. Vanuit verschillende punten van
het wereldlijke Rome, welke hij bezichtigd
heeft, lagen de St. Pieter en het Vaticaan,
de belangrijkste centra der geheele wereld,
voor hem. Maar hij kon, hij wilde de gren
zen van dit geestelijk rijk niet overschrij
den; het was of de engel met het vlammen
de zwaard, die eens het ouderpaar van het
geheele menschelijke geslacht uit het ge
lukkige Eden verdreef, hem den weg ver
sperde, dien ieder toch in het diepst van
zijn hart verlangt op te gaan.
Er zijn heel veel pogingen aangewend
om Hitier te bewegen den H. Vader te be
zoeken, schrijft de „Msb.". Naar verluidt,
heeft ook de Italiaansche regeering den be
zoeker haar wenscb te kennen gegeven,
dat deze den Paus niet de beleediging van
volkomen verwaarloozing zou aandoen.
Maar de ideologie van het nationaal-socia-
lisme schijnt een barrière opgeworpen te
hebben, welke zelfs de Führer niet kon
overschrijden. Hij is heengegaan, hij, de
sombere dictator, zonder een groet tebren-
k gen aan het Licht, dat daar, van den Vati-
caanschen heuvel, over de geheele wereld
straalt, allen tot vreugde en troost.
Uit het Vaticaan heeft slechts één klacht
weerklonken. Tijdens een groote audiëntie,
welke de H. Vader op Zijn zomerverblijf
Castel Gandolfo waarheen hij zich be
geven had, wijl, zooals de „Osservatore"
schreef, wijl de lucht van Rome Hem
kwaad deed aan jonggehuwden verleen
de, sprak Hij er Zijn diepe droefheid over
uit, dat een kruis, dat niet van Christus
was, Rome was binnengedrongen. Maar
overigens stilte, diepe stilte, absolute stilte.
Met geen enkel woord heeft de „Osserva
tore Romano", het Vaticaansche orgaan,
van het bezoek van Hitier aan Italië mel
ding gemaakt; de Vaticaansche musea wer
den gesloten; van geen enkel kerkelijk ge
bouw wapperde de hakenkruisvlag; de
Apostolische Nuntius bij het Quirinaal, mgr.
Borgongi-Duca, de deken van het diploma
tieke corps te Rome, nam aan geen enkele
feestelijkheid deel; alleen werd door de H
Congregatie van de Seminaries en Univer
siteiten een document gepubliceerd, een
nieuwe syllabus, waarin de moderne ras-
sistische en totalitaire dwalingen nogmaals
ten scherpste veroordeeld werden.
Het absolute zwijgen van den „Osserva
tore Romano" is iets vreeselijks. Het heeft
alom, ook in Italië, een geweldigen indruk
gemaakt.
De Negus ging heen. Nog een
maal heeft de Negus van Abessinië een be
zoek aan het Volkenbondspaleis te Genève
gebracht en is hij heengegaan als een man,
die geen illusie meer over heeft. De Raad
was Maandag bijeen gekomen en was be
gonnen aan de bespreking van het Abes-
sijnsche probleem, toen de wensch te ken
nen werd gegeven, den Negus te hooren.
De debatten werden verdaagd en de Ne
gus kwam naar Genève, waar hij Donder
dag zijn meening uiteen zette en een be
roep deed op de leden van den Raad, om
de Italiaansche verovering, welke in strijd
was m§t de verplichtingen van den Bond,
niet goed te keuren. De Negus beweerde,
dat een groot deel van zijn land niet on
derworpen was,, doch zich bleef verzetten
tegen de Italiaansche overheersching. Het
overgroote meerendeel der landen ge
loofde hem niet en was van meening dat
men zich bij het voldongen feit moest neer
leggen. En zoo is de Negus weer naar huis
gegaan met de zekerheid, dat nu alles ver
loren is.
Laten wij den Volkenbondsraad niet te
hard vallen. Zeker, het zou fier geweest
zijn, wanneer de Raad eenstemmig had ver
klaard: de verovering van Abessinië was
een daad,, in strijd met onze heilige begin
selen; wij zullen ons er nooit bij neer
leggen. Maar aan den anderen kant is daar
de harde werkelijkheid, die geen rekening
heeft gehouden met de princiepen van het
internationale recht. Men behoeft die prin
ciepen niet te verloochenen, men behoeft
ze niet te schrappen, maar dat is iets an
ders dan zich neerleggen bij een schen
ding, die nu eenmaal is gepleegd en niet
meer is te herstellen.
Wij hadden het gaarne anders gewild,
maar gelooven niet, dat de zaak van den
vrede en van het recht l^ter gediend zou
zijn in deze verwilderde wereld door star
vast te houden aan de integriteit van op
zich zelf eerbiedwaardige beginselen. Ja,
als wij de eerbiediging daarvan konden
afdwingen.
Maar wie gelooft in de mogelijkheid
daarvan?
Brazilië. Brazilië heeft weer eens
een staatsgreep te zien gegeven. Hij is
trouwens mislukt. De staatsgreep was on
dernomen door de z.g. integralisten, dat
zijn de Braziliaansche fascisten, die zich van
hun Duitsche en Italiaansche geestverwan
ten onderscheiden door een groen hemd.
De Braziliaansche regeering was op de
hoogte van de plannen der fascisten, die er
reeds sedert de afkondiging van de nieuwe
grondwet in November van het vorige jaar
geen geheim van maakten dat zij het op
den gewelddadigen val van dr. Vargas' be
wind voorzien hadden.
Desalniettemin was de regeering bijna
overrompeld.
De vraag is in hoeverre deze Groenhem-
den-beweging steun vond bij de Duitsche
regeering. De „N. R. C." schrijft daarover:
Gelijk in andere landen fascistische of
nationaal-socialistische minderheidsbewe
gingen hun heil verwachten van he$ Derde
Rijk, en daarmede een nauw politiek con-
RECTOR vt d. HENGEL GEHEIM
KAMERHEER.
Het heeft Z. H. den Paus behaagd den
zeeereerwaarden heer W. van den Hengel,
rector van de St. Jozef kweekschool te Zeist,
te benoemen tot Zijn Geheim Kamerheer
wegens zijn groote verdiensten voor de
Congregatie van de Frater., van het St.
Gregoriushuis.
DE ACHTSTE MONTFORTAANSCHE
LOURDES-BEDEVAART.
Ieder jaar trekken duizenden Nederlan
ders naar Lourdes, het heerlijke Maria-
oord bij uitstek, om daar hun Maria-gods-
vrucht uit te leven en te verdiepen, om
daar in dat wonderbaar genadeoord gun
sten en gaven af te smeeken.
Zonder afbreuk te willen doen aan an
dere bedevaarten mag men de Montfor-
taansche bedevaart een ideale pelgrims
tocht noemen. Waarom?
Omdat zij niet is een uitstapje, een ple
zierreis of een vacantietocht, maar een
boete- en bedetocht geheel in den geest
van de volmaakte Godsvrucht tot de Al
lerheiligste Maagd, zooals deze geleerd en
gepredikt is door den Stichter der Paters
Montfortanen, den Zaligen de Montfort.
Zij, die O.'L. Vrouw op de meest vol
maakte wijze willen eeren, die Haar be
ter willen leeren kennen, die wat meer
over Haar willen hooren, vinden in deze
bedevaart juist wat zij zoeken, wat zij
voor verderen vooruitgang in hun mariaal
leven noodig hebben, n.l. predikaties en
conferenties over de volmaakte Gods
vrucht tot Maria, bezoek aan het graf van
de groote „Kleine Teresia" te Lisieux, die
Maria zoo kinderlijk vereerde en navolgde
in haar heilig leven verblijf te St. Lau-
rent-sur-Sèvre, waar de groote heraut van
Maria's Rijk, de zalige de Montfort stierf,
en van wiens graf zoo'n wonderbare in
vloed uitgaat.
Zoo komt men vanzelf in de vereischte
stemming, om uit de dagen te Lourdes
doorgebracht het grootste geestelijk voor
deel te putten.
Allen, die ooit met de Montfortanen
naar Lourdes gingen zijn vol lof, over de
altijd behulpzame leiding der talrijke be
geleidende Paters, over de tot in de klein
ste détail verzorgde organisatie, overde
onvergetelijke Mariale oefeningen, over
het vele gebodene voor zoo'n uiterst lagen
prijs.
Wie werkelijk gesteld is èn op een
prachtig-georganiseerde èn op een diep-
godsdienstige Lourdes-bedevaart, vrage
eens inlichtingen aan Pater H. Riga, Mont-
fortaan, Heilig-Land-Stichting, Nijmegen.
Het Katholiek Comité van Actie
„Voor God" schrijft ons:
Een sielsel vol dwalingen:
't Communisme.
Het Communisme is een systeem
vol dwalingen en drogredenen,
lijnrecht in strijd zoowel met de
rede als met de Goddelijke Open
baring. Het werpt de sociale orde
omver, wijl het gelijk staat ir~t de
vernietiging van haar diepste
grondslagen het miskent den
waren oorsprong van de natuur
en het doel van den staat? het
ontkent de rechten van de men
schelijke persoonlijkheid, van
's menschen waardigheid en vrij
heid. Pius XI.
tact onderhouden, zoo kan men aannemen,
dat dit contact ook wat betreft de Brazi
liaansche Integralisten niet ontbrak. Het
feit, dat de Argentijnsche regeering onver
wijld het voorbeeld van Brazilië heeft na
gevolgd, en eveneens een decreet heeft
uitgevaardigd tegen de nationaal-socialisti
sche propaganda op de Duitsche scholen,
bewijst, dat ook Argentinië het Duitsche
politieke gevaar vreest. De mislukte staats
greep der Integralisten in Brazilië stelt dr.
Vargas in staat, hun beweging een nieuwen
slag toe te brengen door de arrestatie van
al hun leiders. Hij maakt aldus tevens de
politieke tegenstelling, die zich langzamer
hand tusschen Brazilië, en feitelijk heel
Zuid-Amerika, en Duitschland voor de ge
heele wereld zichtbaar heeft ontwikkeld,
weder grooter Samen met de Vereenigde
Staten, die zeer scherp staan tegenover
het Duitsche nationaal-socialisme en daar
op méér dan ooit gebeten zijn wegens de
jongste wetten van het Derde Rijk tegen
de Joden, komen zij langzamerhand in een
gesloten front te staan tegenover Berlijn.
Evenmin als Zuid-Amerika den politieken
invloed van het Derde Rijk kan dulden,
evenmin kan Washington dat in zijn eigen
economische en politieke invloedssferen. De
definitieve weigering van Washington om
aan het Tierde Rijk helium te leveren, een
ongewoon verschijnsel tusschen twee sta
ten, die officieel met elkaar goede diplo
matieke betrekkingen onderhouden, spreekt
in dit verband boekdeelen.
Maandag is zonder eenige discussie en
met algemeene stemmen door den Leid-
schen Gemeenteraad besloten voor de ver
betering van de Voldersgracht de vischban
ken te doen opruimen, de overkapping te
sloopen en het opruimen van de boombe
planting.
Door die besluit zal spoedig weer een
stuk historie tot het verleden behooren
Een typisch stukje oud-Leiden zal daar
mee weer hebben afgedaan.
De Katwijksche visschersvrouwtjes heb
ben er hun laatste zoodjes visch aan den
man gebracht; het schoon gewasschen lin
nen en katoenen goed zal weldra voor den
laatsten keer in den wind aan deze visch
banken te drogen hebben gehangenEn
over enkele jaren zullen de bewoonsters
van deze buurt elkaar op den waschdag ver
tellen van: vroeger, weet je nog, toen....
De Voldersgracht ligt tusschen de Oude
Vest en de Van der Werffstraat. Zij maak
te lang geleden deel uit van het Maren-
dorp, het stadskwartier, dat benoorden den
Oude Rijn lag en dat in 1355 bij de tweede
stadsuitbreiding bij Leiden werd gevoegd.
Voordien behoorde de Voldersgracht tot
het Ambacht Leiderdorp. Zij ontleent haar
naam aan het Vollersbedrijf, het spoelen
van ruwe wol, noodig voor de lakenberei
ding.
Dat „vollerijen" werd in 1479 voor de
betere stadsgrachten verboden, wegens de
verontreiniging van het grachtwater. De
tegenwoordige Langebrug heeft vroeger
den naam Voldersgracht gedragen. In 1591
werd de Volders gracht verbreed om de wa-
terverversching te bevorderen, ook voor
de Marendorpsche Achtergracht, dat is de
tegenwoordige Van der Werffstraat. Aan
het noordelijke einde van de Volmolen-
gracht kwam een ros- of paardemolen te
staan, die het vuile water via een duiker
weg pompte naar verder gelegen open wa
teren.
De Marendorpsche Achtergracht werd te
gelijk met de Voldersgracht in 1861 ge
dempt en zij kreeg toen den naam van Lei
den's burgemeester uit de jaren van het
verzet tegen de Spaansche belegeraars,
want Van der Werffs woning en zeemtou-
werij kwamen op die gracht uit.
Het moet hier wel een typisch stadsdeel
zijn geweest vóór 1861. In de nabijgelegen
Jan Vossensteeg stond tot 1574 het klooster
„Schagen", dat zich uitstrekte tot de Ma-
rumdorpsche Achtergracht. Na het beleg
werd dit klooster afgebroken en het vrij
gekomen terrein werd een koemarkt, in
1617 verplaatst buiten de Blauwpoort, het
tegenwoordige parkeerterrein aan de
Steenstraat. En nu weet men dus ook,
waarom de straatjes tusschen de Jan Vos
sensteeg en Voldersgracht de namen van
Noord- en Zuidrundersteeg dragen, terwijl
de Schagersteeg herinnert aan het in 1574
gesloopte klooster Schagen!
Van ouds belangrijke visch-
markt.
Reeds in 1310 was Leiden een belangrijke
vischmarkt die steeds in beteekenis toenam
en zijn centrum vond op de plaats van de
Vischbrug. Uitbreiding van de marktgele-
genheid werd noodig en achter het stadhuis
verdwijnen enkele huisjes om plaats te ma
ken voor een zestal vischbanken, waar de
kooplui tot uit verren omtrek een drukken
handel dreven.
Daarvan gewaagt ook Frans van Mieris
in zijn groote werk „Historie der stad Lei
den", in 1762 verschenen, waar hij Leiden
als zeevischmarkt op één lijn stelt met de
beste en grootste, die er in den lande wa
ren.
En aan die markt, waar nog wel eens
wat weg te spoelen was, dankt in 1691 ook
de fontein zijn ontstaan, opgetrokken van
blauwe steen, die eens bestemd geweest
was voor den bouw van een kerk aan de
Heerengracht.
Het- venten van de visch langs de huizen
bracht allengs de klad in de markt, welker
beteekenis zienderoogen afnam. De kooplui
zochten en vonden in 1749 bescherming by
de overheid.
De zeevischhandelaren kreegn meer rech
ten en de stadsregeering bepaalde, teneinde
de beteekenis van de markt tegen het ven
ten langs de huizen te beschermen: „Ge
lijk ook niemand langs de straaten deezer
stede zal vermoogen met eenige zeevisch
omme te lopen vóór de klokke elf uure op
een boete van drie guldens en verbeurte
van visch". De visch per schip aangevoerd
en niet op de markt gebracht werd belast.
Kwam zij later toch op de markt, dan wer
den de belastingpenningen door den markt
meester gerestitueerd.
De aanvoer van zeevisch verminderde in
later tijd. De eeuwenoude vischmarkt ach
ter het stadhuis boette aan beteekenis in,
het verkeer ter plaatse ging zijn eischen
stellen, de Zaterdagsche markt vroeg meer
ruimte. En zoo besloot het gemeentebe
stuur in 1906 de vischmarkt naar de Ge
dempte Voldersgracht te doen verhuizen.
De vischbanken werden daarheen gebracht
en overdekt met een ijzeren overkapping,
afkomstig van de speelplaats van het voor-
manig gymnasium aan de Doezastraat. Eén
hardsteenen vischbank bleef achter ter her
innering aan den tijd, toen Leiden een
vischmarkt van beteekenis was.
Sedert vele jaren is er van eenige belang
rijken vischhandel aan de banken op de
Voldersgracht geen sprake meer. Daar mag
der Donderdags nog eens een enkel Kat-
wijksch vrouwtje haar visch „ter markt"
voeren, een vitaal belang wordt met het
opruimen van deze banken niet geschaad.
De eigenlijke vischmarkt heeft zich ver
plaatst naar het Gangetje.
Maar de Voldersgracht was toch de eigen
lijke nazaat van de officieele Vischmarkt
uit het grijze verleden. De verandering, die
hier zal worden aangebracht, zal uit ver-
keersoogpunt (en daarom is het begonnen)
pas een verbetering blijken, als tusschen
de Haarlemmerstraat en Van der Werff
straat de Korte Bouwelouwesteeg verbreed
en het huis Oude Vest 111, hoek Volders
gracht gesloopt zou worden. Eerst dan kan
er sprake zijn van een goede verbinding
tusschen Haarlemmerstraat over de, Vol
dersgracht en Gedempte Volmolengracht
naar de Langegracht, die vergissen wij
ons niet toch ook op het programma voor
demping staat aangegeven!
En zoo maar voortgaande, bemerkt men,
hoe het nieuwe zich door het oude heen-
breekt. Niet altijd komen wij er met zoo
weinig verlies van oude waarden af.
