Herinneringen aan Oud-Leiden
VRIJDAG 29 APRIL 1938
DE LEIDSCHE COURANT
TWEEDE BLAD - PAG. 5
De N.Z.H.T.M. en
de Korevaarstraat
Het Levendaal gedempt
In ons vorig artikel hebben wij de ge
schiedenis besproken van het Gangetje
dat eerstdaags zal verdwijnen en daarbij
onzen vroede vaderen aanbevolen, de
nieuwe straat den naam „Van Hamel
straat" te geven in aansluiting op de Ko
revaarstraat.
In verband hiermede willen wij thans
iets uit het verleden van de Korevaarstraat
en het Levendaal de revue laten passee-
ren.
HET ONTSTAAN VAN DE
KOREVAARSTRAAT.
Reeds vele jaren bestond bij de Noord -
Zuidhollandsche Tramweg-Maatschappij
het plan een geregelden electrischen tram-
dienst Leiden—Den Haag—Scheveningen
in te voeren. Er bestond wel sedert 1892
een stoomtramverbinding LeidenDen
Haag v.v. waarvan het beginpunt aan het
Noordeindsplein was, doch deze dienst,
die door de N.Z.H.T. was overgenomen,
voldeed niet meer aan de eischen, welke
aan het moderne snelverkeer werden ge
steld. 't Was niet alleen, dat de „rit'' te
lang duurde, maar ook de veiligheid langs
den weg maakte het noodzakelijk, dat een
van den weg gescheiden trambaan zou
worden gelegd, 't Gevaar voor botsingen
met auto's en andere vervoermateriaal
werd steeds grooter. Daarbij kwam, dat
de Haag weg tot Voorschoten niet toeliet
een dubbel tramspoor te leggen, hetgeen
toch bij snelverkeer een eerste vereischte
geacht mag worden. Deed de stoomtram er
anderhalf uur over, om het traject Leiden-
Den Haag af te leggen, de electrische
(blauwe) tram van de N.Z.H.T. brengt
ons tegenwoordig binnen het half uur van
de binnenstad tot den Haag.
Wij spreken maar niet over het mate
riaal en het comfort dat de electrische
tram biedt in tegenstelling van de stoom
tram; 't was in den winter bijna ondoen
lijk, anderhalf uur in die onverwarmde
stoomtram te moeten verblijven. De elec
trische daarentegen is goed verwarmd,
uitstekend verlicht en heeft ruime ge
makkelijke zitplaatsen. De door de N. Z.
H. T. M. ontworpen plannen voor de be
tere verbinding leidde door de Breestraat,
via de Lammenbrug naar Voorschoten.
Dit plan was het beste uitvoerbaar als
achter de Steenschuur (Oostzijde) een
weg zou worden aangelegd over de Zijd
gracht en een nieuwen weg geprojecteerd
langs de toenmalige buitenplaats Zuider-
zicht aan den Zoeterwoudschen Singel, in
de richting van de Lammenbrug.
Na deze korte inleiding komen wij aan
de doorbraak.
De plannen van de N.Z.H.T. werden den
Gemeenteraad voorgelegd, en na goedkeu
ring door dit college werden de benoodig-
de perceelen voor die doorbraak aange
kocht of onteigend en in 1923 kon een be
gin worden gemaakt met het afbreken
van de perceelen van de firma v. Hoogen-
straaten (conservenfabrikante) aan de Jo-
denkerksteeg, de huizen aan het Leven
daal tot de Barbarasteeg en vier perceelen
aan de Hoogewoerd.
Het bouwen van een breede brug (Bar-
barabrug) over het Levendaal voor de
Zijdgracht en het verbreeden van de Hoo-
gewoerdsbrug waren inmiddels ook ter
hand genomen. Dat hierbij moeilijkheden
over het eigendomsrecht van kelders, lig
gende onder de straat van de Steenschuur,
door den rechter beslecht moesten worden
zullen wij voorbijgaan. .Jammer was, - dat
deze quaestie eenige stagnatie in de werk
zaamheden veroorzaakte. Er werd flink
aangepakt waardoor het mogelijk was in
1924 op het terrein omsloten door Leven
daal, Steenschuur, Hoogewoerd en Barba
rasteeg een breede straat te projecteeren,
aansluitende op de Zijdgracht en in die
geprojecteerde straat een dubbel tram
spoor te liggen. De bebouwing van deze
nieuwe straat heeft daarna geleidelijk
plaats gehad. Dat er spoed bij die werk
zaamheden werd betracht, blijke wel hier
uit, dat in hetzelfde jaar (1924) de nieuwe
electrische tramdienst naar Scheveningen
feestelijk in gebruik kon worden gesteld.
Deze gebeurtenis is op een film, welke in
het Gemeentelijk Filmarchief wordt be
waard, vastgelegd.
De nieuwe straat van Hoogewoerd tot
Jan van Houtkade werd naar den oud
wethouder J. Korevaar genoemd.
Deze doorbraak heeft de Jodenkerksteeg
die haar naam ontleende aan de aan die
steeg gebouwde synagoge, doen verdwij
nen. Over deze kerk aan het slot een en
kel woord.
De Zijdgracht, die bestond bij den stads
uitleg van 1389, werd in 1886 gedempt, zij
is nog een verbinding tusschen Levendaal
en Jan van Houtkade-Plantsoen, voor rij
en voetgangersverkeer.
Aan den ingang van het Plantsoen, waar
sedert 3 October 1924 het beeld van Lei-
dens Ontzet staat, heeft tot 1964 gestaan
de korenmolen ,.d' Oranjeboom", die eerst
den naam ,,'t Calff" heeft gedragen en
ongeveer 206 jaren zijn wieken boven de
ves.t had gedreven. Gedurende den Fran-
schen tijd (17951813) moest de naam
d'Oranjeboom plaats maken voor zijn
ouden naam ,,'t Kalf". Verder stond aan de
Oostzijde van de Zijdgracht het bekende
,St. Catharyne Maartensdochtershofje",
dat gebouwn was op de plaats waar te vo
ren de St. Jorisdoelen zijn schietbanen
had. Achter dit hofje en tusschen den mo
len en de Geeregracht stonden vele krot
woningen. Dit complex woningen werd in
1909 afgebroken ter verbetering van de
volkshuisvesting, voor welk doel de molen,
die sedert 1900 aan de stad behoorde, even
eens moest vallen. Dit veïnielende werk
is door vele Leidenaars, die voor de eigen
aardige schoonheden van de stad voelden,
met leec wezen aangezien.
Deze stadsverbetering had plaats tijdens
het wethouderschap van den heer Kore
vaar en om die reden heeft de Gemeente
raad aan den nieuwen verkeersweg (ver-
bretding Jodenkerksteeg in aansluiting op
de Zijdgracht) den naam Korevaarstraat
gegeven.
Wij weten, dat stadsverbetering offers
vraagt, zoo moest in het onderhavige ge
val het St. Catharyne-Maartensdochters-
hofje, hetwelk in 1608 was gesticht, plaats
maken en worden gesloopt. Een nieuw
hofje van dien naam is daarna gebouwd
aan den ingang van de Pasteurstraat. Ter
herinnering aan den molen en het hofje
zyn de nieuwe straten genoemd Oranje
boomstraat en Catharynestraat.
Over den molen d'Oranjeboom schreef
wijlen professor P, J. Blok in het Leidsch
Jaarb. 1905, onder meer:
„Een historisch monument was onze ko
renmolen de „Oranjeboom" niet in dien
zin, dat belangrijke gebeurtenissen op, in
of bij hem waren geschied of door zijdfc
bewoners waren bewerkt Hij was, zooals
de gedenksteen, die vroeger in den bui
tenmuur van het gebouw stond en thans
in de voorhal van ons Stedelijk Museum
geplaatst is, ons onder een akelig groenen
met prachtige vruchten versierden oran
jeboom meldt, gestigt door Hendrik van
den Heide en Ary Opstal, deerste steen
geleit door Willem van der Klugt den 3
Maart, de laatste door Jan Kool 10 Juny
1734" hij dankte dus zijn oorsprong aan
gewone burgers, gewone burgers hielden
hem ten doop. Hij, door zijn naam de
staatkundige gezindheid zijner over het
huwelijk van den jongen Oranjespruit in
dat jaar verheugde stichters aanwijzend,
had zeker in 1747 de Oranjevlag gedragen,
toen prins Willem IV stadhouder werd on
der den indruk van den gevaarlijken in
val der Franschen. Hij had in volwassen
leeftijd, in 1795 of kort daarna zooals de
legende vermeldt, zijn glorierijken naam
voor den simpelen van „het Kalfje" tijde
lijk moeten opgeven. Hij had in 1813 zijn
oude vaan en zijn ouden haam weder kun
nen hernemen met het herstel der onaf
hankelijkheid onder het Huis van Oranje.
Hij had in goede en kwade dagen de lot
gevallen van stad en land gevolgd tot^ in
ook voor een molen hoogen ouderdom".
De Zijdgracht met den molen op den
achtergrond moet wel een aardig stads
beeld geweest zijn.
HET LEVENDAAL.
Het ontstaan van den naam Levendaal
kan nergens uit blijken, wel zijn er ver
onderstellingen voor dien naam, doch
deze berusten alleen op gissingen.
Allen kennen wij nog de gracht met haar
onwelriékenden geur, tusschen Plantage
en Steenschuur. Tot den stadsuitleg van
1659 liep zy niet verder dan van Steen
schuur tot Geeregracht waarlangs de
stadswal lag tot het Plantsoen bij de te
genwoordige Korevaarstraat, waar de
gracht in den singelgracht uitkwam. Na
deze stadsvergrooting werd de gracht ver
lengd tot de (4e) Binnenvestgracht en
omstreeks 1874 tot den Zoeterwoudschen
singel. Al was het Levendaal het type van
een oud-Hollandsche stadsgracht, artistiek
door de vele oude gevels en bruggetjes,
proper was zij allerminst en het behoeft
dan ook niet te verwonderen, dat vele
klachten over vervuiling en stank werden
gehoord.
Het dempingsvraagstuk werd meermalen
aan de orde gesteld en den Gemeenteraad
voorgelegd. Toch konden die voorstellen
in 1923 en 1926 geen meerderheid behalen.
Intusschen werd het rij verkeer steeds
grooter en eischte de veiligheid langs den
weg vooral de smalle Hoogewoerd met
zijn dubbel tramspoor een oplossing
voor di' vraagstuk. Een andere weg voor
het interlocale verkeer, richting Utrecht,
kon allen gevonden worden over het Le
vendaal waardoor de Hoogewoerd van dat
verkeer zou verlost worden. Ook om die
reden bereikte in 1935 den Gemeenteraad
wederom een voorstel tot demping van
het Levendaal te besluiten. Deze keer ging
hét voorstel er door, echter niet de ge-
heele gracht maar alleen het gedeelte tus-
scher. Korevaarstraat en Plantage kwam
voor demping in aanmerking besloot de
Gemeenteraad. Waarom het geheele Le
vendaal niet onder het besluit werd opge
nomen zullen wij op deze plaats niet be
spréken. Nog in ditzelfde jaar werd met
het dempen begonnen en ook in dat jaar
werd het werk voltooid.
Er is wel een karakteristiek stukje oude
gracht overgebleven tusschen Korevaar
straat en Steenschuur, doch bevrediging
heeft dit niet gegeven, zoowel vóór als te
genstanders van demping hebben dit be
sluit van onze vroede vaderen niet kun
nen bewonderen.
Aan dit ongedempte Levendaal staat de
Synagoge waarvoor in 1731 aan den hoek
van de Stinksteeg (latere Jodenkerksteeg)
een huis was aangekocht.
In 1762 werd dit kerkgebouw afgebro
ken en binnen zes maanden verrees op
dezelfde plaats de tegenwoordige Syna
goge.
De steen in den voorgevel van dit ge
bouw aangebracht vermeldt: „De heerlijk
heid van dit laatste huis zal grooter wor
den dan die van het eerste, zegt de Heer
der Heerscharen". (Haggia cap. 2 vers 9).
Zooals gezegd, de Jodenkerksteeg kwam
bij het aanleggen van de Korevaarstraat
in 1923 te vervallen.
De Geeregracht, die tusschen 1389 en
1659 de Zuid-Oostgrens vormde van de
stad is in 1880 gedempt.
Het dempen van het Levendaal heeft
zijn vóór- en tegenstanders gehad, erken
nen zullen allen, dat er een uitstekende
verkeersweg in de plaats van de „vieze"
gracht is tot stand gekomen-
Wij eindigen met de vraag „Wanneer
zal het laatste open stuk Levendaal ge
dempt worden?"
E.
BUITENLAND
BELGIË
CRITIEK OP FINANCIEEL BELEID.
Financleele Kamercommissie verwerpt
belastingontwerpen.
De Brusselsche correspondent van de
Tijd seint:
Een vrij groote politieke sensatie was
Donderdagmiddag is de Belgische Kamer
het bericht, dat de Kamercommissie van
financiën, die sedert Dinsdag j.l. een nauw
keurig onderzoek deed inzake de belasting-
ontwerpen der regeering, haar eerste vo
tum uitbracht.
Dit belastingontwerp had tot ernstige
critiek op het financieele regeeringsbeleid
van het ministerie-Janson aanleiding ge
geven.
Het ontwerppunt, waarvan men ver
wachtte, dat het den minsten tegenstand
zou ondervinden, werd allereerst ter stem
ming gebracht. Dit ontwerp betrof een
rechtstreeksche belasting, de zoogenaamde
„mobiele surtaxe", een belasting, welke
zou worden geheven op alle loonen, ver
goedingen, pensioenen, enz. Het eerste ar
tikel werd onmiddellijk verworpen met
15 tegen 10 stemmen.
Men ziet in deze stemming een eerste
uiting van antipathie tegen de regeering-
Janson, die vooral bij katholieken, maar
ook bij de liberalen en natuurlijk bij de
oppositie t. a. v. haar belastingontwerpen
heerscht.
De in de Kamer aanwezige leden van
de regeering kwamen onmiddellijk bijeen
om zich over den toestand te beraden.
De vijandige stemming van de Kamer
commissie van financiën heeft natuurlijk
de politieke spanning doen stijgen en men
vreest, dat de katholieke oppositie nog be
narde dagen zal brengen voor de drie-par
tijen-regeering.
In den loop van den avond vernamen wij
nog, dat de regeering in ieder geval van
zins is haar ontwerpen voor de Kamer te
brengen, desnoods geamendeerd, opdat de
voltallige Kamer haar verantwoordelijk
heid tegenover 's lands financiën onder de
oogen zal zien.
DU1TSCHLAND
DE DUITSCHE LUCHTVAART
INDUSTRIE.
Beschikt Duitschland over 20.000
toestellen?
Lord Rothermere publiceert een artikel
in de „Daily Mail", waarin hij schrijft,.dat
hij tijdens zijn jongste reis door de Ver-
eenigde Staten een ontmoeting heeft ge
had met een der grootste Amerikaansche
luchtvaartdeskundigen, die, met vergun
ning der Rijksregeering alle groote Duit-
sche vliegtuigfabrieken heeft bezocht.
Hij constateerde, dat Duitschland per
jaar 7000 toestellen bouwt, doch er 14.000
kan vervaardigen.
Hij vernam voorts uit zeer betrouwbare
bron, dat Duitschland thans beschikt over
20.000 vliegtuigen, die luchtklaar zijn. Toe
stellen van boven de vier jaren worden
zonder aarzeling gesloopt.
ENGELAND
DE BRITSCH-ITALIAANSCHE
OVEREENKOMST.
Arbeiderspartij wil geen goedkeuring
geven.
Namens de arbeiderpartij zal Morrisson
Maandag het Lagehuis voorstellen de re-
geeringsmotie, waarin goedkeuring van de
Eritsch-Italaansche nota- wordt gevraagd,
te verwerpen. Op de regeeringsmotie zal
héc volgende amendement worden inge
diend: „Het huis, zich bereid verklarend
iederen wetgevenden maatregel goed te
keuren, die de strekking heeft de vriend
schappelijke betrekkingen met alle volken
te versterken, kan zijn goedkeuring niet
hechten aan een overeenkomst, gesloten
met een staat, die een duidelijken aanval
tegen Spanje richt, of aan een overeen
komst, die nuttelooze beloften wisselt, het
A'bessijnsche volk opoffert, den geest van
het Volkenbondspact schendt en het be
ginsel van collectieve veiligheid vervangt
door een politiek van bondgenootschappen
en bewapeningswedloop, waardoor het
oorlogsgevaar vergroot wordt in plaats van
dat de vrede bevorderd wordt."
ITALIË
HITLERS BEZOEK AAN ROME
GEEN BEZOEK AAN HET VATICAAN.
Arrestaties van „verdachte personen"
te Rome.
In Vaticaansche kringen te Rome heeft
men den indruk, dat Hitier ter gelegen
heid van zijn bezoek aan Italië geen be
zoek zal brengen aan Z. H. den Paus.
Het pauselijk staatssecretariaat heeft tot
nu nog geen aanvraag tot een audiëntie
ontvangen. Daar er voor de aankomst van
Hitier nog slechts enkele dagen resten,
wordt het steeds minder waarschijnlijk,
dat de Fuehrer een bezoek zal brengen aan
het Vaticaan.
In verband hiermede merkt men verder
op, dat Hitier katholiek is en nooit door de
Kerk is veroordeeld, terwijl het Concor
daat met Duitschland nog steeds van
kracht is.
Het is niet waarschijnlijk, dat Z. H. de
Paus in verband met de houding van de
nationaal-socialisten, ten aanzien van de
Kerk, geweigerd zou hebben Hitier te ont
vangen, indien dit gevraagd zou zijn.
Naar Havas verder uit Rome bericht,
worden in een officeel communiqué de be
richten in de buitenlandsche pers over ar
restatie van duizenden joden en tegenstan
ders van het nationaal-socialistisch bewind
in Italië in verband met het bezoek van
Adolf Hitler „fantatisch" genoemd.
Wel heeft de politie een aantal „ver
dachte personen" in bewaring genomen,
doch alleen in de drie steden, welke door
den Fuehrer zullen worden bezocht.
Deze maatregel, wekle geheel normaal
is, treft niet in het bijzonder de Joden.
3 Mei nationale feestdag.
De Italiaansche Staatscourant meldt, dat
3 Mei een nationale feestdag zal zijn naar
aanleiding van het bezoek van Hitier.
Op 5 en 9 Mei zal niet worden gewerkt
in Campagnia, Latium en Toscane.
De as-politiek.
Naar aanleiding van Hitler's bezoek
schrijft de Giornale d'Italia o.a.: De vast
beraden solidariteit van Duitschland en
Italië vormt heden ten dage een der oor®
zaken van hun internationale macht ea
van him succesvolle verdediging tegen tal®
rijke vijandigheden, waarmede zij te kam®
pen hebben. De a.s. ontmoeting tusschen
de beide groote leiders zal niet slechts een
representatief karakter hebben. Het aan
tal en de groote beteekenis van de politie®
ke medewerkers, die den Fuehrer zullen
begeleiden, bewijst genoegzaam, dat de
reis van Hitier naar Italië ook een belang®
rijken politieken inhoud zal hebben. De
as Rome-Berlijn blijft onveranderd en-
overheerschend in het politieke bewust
zijn der Italianen. Hét voor twee jaren tot
wederzijdsch voordeel en tot nut van ge®
heel Europa tot stand gebrachte accoord
tusschen Duitschland en Italië zal thana
te Rome nog verder verdiept worden.
PALESTINA
DE VERDEELING VAN PALESTINA.
De commissie te Jerusalem aangekomene
De commissie tot onderzoek van de ven»
deeling van het land is Woensdagavond
per trein 'te Jerusalem aangekomen. De
commissie is niet voornemens formeele bij
eenkomsten te houden, voordat de leden in
staat zijn geweest zich persoonlijk van de
toestanden op de hoogte stellen. In de ko
mende veertien dagen zullen zij derhalve
tochten door het land maken, waarna de
commissie verschillende personen zal kun
nen ontvangen om te worden gehoord.
Eenige incidenten zijn voorgevallen op
den eersten dag, dat de deelingscommissi®
in Palestina vertoeft. Op verschillende in
stellingen werden schoten gelost, een han
gar werd in brand gestoken, een telefoon
lijn vernield, een spoorlijn versperd op
twee plaatsen. Er vielen daarbij geen
slachtoffers. Te Jeruzalem zijn dertien
verdachte Arabieren gearresteerd. De in
het concentratiekamp van St. Jean d'Acra
opgesloten Arabieren, die in hongerstaking
waren gegaan, hebben deze opgegeven,
aangezien zij aan het einde van hun krach
ten waren gekomen.
De Syrische Kamer heeft met algemee-
ne stemmen een motie aangenomen, waar
in geprotesteerd wordt tegen de deeling
van Palestina.
AMERIKA
VERGEMAKKELIJKING DER
TOELATING VAN OOSTENRIJKERS.
President Roosevelt heeft besloten, de
aan Duitschland én Oostenrijk toegestane
immigratie-quota samen te voegen, ten
einde het politieke vluchtelingen uit Oos
tenrijk gemakkelijker te maken de Ver®
eenigde Staten binnen te komen.
De strijd in het
Verre Oosten
DE GEVECHTEN BU
TAIERTSJWANG.
Uit Hankau wordt gemeld: In de stel
lingen, die de beide partijen aan het front
van den spoorweg TientsinPoekau bezet
houden, is volgens het gisteren gepubli
ceerde communiqué geen wijziging geko
men. De Japanneezen hebben tot driemaal
toe een aanval ondernomen op de Chinee®
sche stellingen ten Noorden van Taiert-
sjwang, doch telkens werden zij terugge
worpen. Aan Japansche zijde vielen daar
bij negenhonderd dooden en gewonden.
Daar de Japanneezen thans hun aanval
len gestaakt hebben is de strijd ten Noor
den van Taiertsjwang op het doode punt
gekomen. Ten Noord-Oosten van genoem
de stad richten de Japanneezen voortdu
rend aanvallen op de Chineesche linies,
doch zij maken geen noemenswaardige vor
deringen.
Buitenlandsche Berichten
HOTEL IN ARGENTINIË INGESTORT.
Te Commodoro Rivadavia, in Argentinië,
is 't hotel „Europa" tengevolge van een gas
ontploffing ingestort. Een persoon kwam
om het leven, en zes anderen werden ern
stig gewond.
