ZATERDAG 21 MAART 1936
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
27ste Jaargang
No. 8374
£cidaeli£(Boti/fca/Mt
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling:
Voor Leiden 19 cent per week2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 cent per week 2.60 per kwartaal
Franco per post 2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 cent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 cent.
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15 D
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone Advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
het dubbele van het tarief berekend.
TELEFOONTJES van ten hoogste 30 woorden, waarin be-
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop: 0.50
Dit nummer bestaat uit
vijf bladen, w.o. geïllustreerd
Zondagsblad.
De opheffing van het
Nationaal Crisiscomité
Wij betreuren het, dat het Nationaal Cri-
siscomité met 1 Mei zal worden opgeheven.
Men weet, dat de steun, door het Natio
naal Crisiscomité verstrekt, gesplitst is in
A-steun: steun in natura, crediet-steun en
eenmalige ondersteuning in geld, en B-
steun: steun om te voorzien in de steeds
nijpender behoefte aan kleeding en schoei
sel, dekking en tekort aan huisraad in den
ruims ten zin.
Practisch is de onderscheiding tus-
schen A- en B-steun aldus:
De B-steun, bedoeld als een aanvulling
van den steun aan ondersteunde werkloo-
zen, geschiedt op vastgestelde tijden via de
organisaties. De A-steun was ten slotte het
eigenlijk werk van het Nationaal Crisis
comité, dat geschiedde door 'eigen helpers
en helpsters, die alle gevallen strikt indi
vidueel behandelen!
De taak van het Nationaal Crisiscomité
zal na 1 Mei moeten worden overgenomen
door andere instellingen. Men was van oor
deel, dat de crisis-toestand als zoodanig niet
meer bestaat en een „normale" toestand is
geworden, zoodat dus de hulpbehoevenden
zijn aangewezen op de „gewone" instellin
gen, welke er voor dat doel zijn.
Theoretisch is er helaas! wel wat
voor deze redeneering te zeggen.
Maar practisch is zij, ons inziens, verwer
pelijk. Practisch d.wz. als we bezien Alle
omstandigheden van de practijk.
De practijk is zóó, dat er in dezen tijd
velen hulpbehoevend zijn, die nu eenmaal
vallen buiten de normale liefdadigheids
instellingen; dat er in dezen tijd zich vele
gevallen voordoen, die heel veel beter kun
nen worden bezien door particuliere hel
pers van het Nationaal Crisiscomité, dan
door met alle respect overigens voor deze
personen ambtenaren van Overheids
instituten.
Al duurt de crisis reeds lang, en, al zou
deze nog lang aanhouden, vele slachtoffers
ervan kunnen en mogen niet worden be
schouwd en behandeld als „armlastigen".
Dat is verkeerd en verboden uit verschil
lende overwegingen; afgezien zelfs van de
ook redelijke! motieven van kiesch-
heid en fijngevoeligheid.
Wij hopen, dat de Overheid een weg
vindt, om de leemte, ontstaan door de op
heffing van het Nationaal Crisiscomité, aan
te vullen.
Wij zijn het volkomen eens met wat de
„Volkskrant" schreef:
„Wat moet er nu na de opheffing van het
Nationaal Crisiscomité gebeuren, want het
ligt voor de hand dat de nood, door het
comité in de afgeloopen jaren gelenigd,
blijft bestaan, feitelijk met den dag grooter
en ernstiger afmetingen aanneemt.
Daarom, al moge van den eenen kant ver
klaarbaar zijn, dat men niet een instelling
meende te kunnen handhaven, die voor een
tijdelijke en buitengewone nood was bere
kend, van den anderen kant is deze of ge
lijksoortige instelling te harder noodig naar
mate de nood zienderoogen klimt en het
aantal slachtoffers werkloozen, maar niet
alleen werkloozen stijgt.
Om deze reden is te betreuren dat het
Nationaal Crisiscomité verdwijnt, wijl, daar
gelaten wat tot zijn vervanging in de plaats
komt, beduchtheid niet is uitgesloten dat
de steun aan het Nationaal Crisiscomité ver
strekt door het publiek dit begrip in de
ruimste zin opgevat: van de koningin tot
den meest bescheiden bijdrager aan de col
lecte zal verminderen, zoo ze al niet ge
vaar loopt te verdwijnen".
mr- Zij, die zich vanaf heden
abonneeren op „De Leidsche
Courant" ontvangen de num
mers tot 1 April a s. gratis.
V Een vergelijking
In „Onze Vaan" (het blad van de K. D.
P.) lezen we:
In Leidschendam heeft een zekere
meneer An. de Gruyter een politieke
lofrede gehouden op de R. K. Staats
partij, voor de St. Josephsgezellenver.
Hij zeide onder meer andere non
sens, dat de R. K. S. P. „de vrije Kath.
pers en de K. R. O." had tot stand ge
bracht! Zulke redenaars stuurt de
R. K. S. P. op de Roomsche jonge
mannen af.
Nonsens.
Nonsens is, als men wil ontkennen, dat
de vrijheid'en rechten, die de katholieken
in ons land bezitten, mede te danken zijn
aan den invloed, direct en indirect, van
hun eenheid op politiek ter
rein, van den invloed der R. K. Staats-
p a r t ij.
Nonsens is, als men wil ontkennen, dat
bij verscheuring van die eenheid het ge
vaar, om die vrijheid en rechten te ver
liezen, heel groot is.
Dit te beweren, was klaarblijkelijk de
bedoeling van den spreker te Leidschen
dam.
Wij lezen in de Katholieke Radiogids
van 21 Maart, dat de „Federatie van
zieken" in Frankrijk aan den minister
heeft verzocht, om radio-uitzendingen van
de H. Mis toe te staan. Er waren 9075 brie
ven van Fransche zieken, die dit verzoek
steunden.
De minister heeft geantwoord, dat ver
zoek goedgunstig te willen overwegen
Stel hiertegenover de vrijheid van de
katholieke radio in ons land.... Niemand
kan loochenen wij herhalen het dat
de sterkte der katholieken op politiek ter
rein, dat f e i t e 1 ij k de R. K. Staatspartij
tot het verkrijgen en behouden van die
vrijheid van practische beteekenis is ge
weest!
WAT IS
MODERNE
BOUWSTIJL
De Hollandsche baksteen
door A. J. KROPHOLLER
„Ieder beschaafd mensoh behoort
zich een oordeel te vormen over
stijl; hij doet het ook, maar durft
het dikwijls niet te uiten".
Jhr. .Mr. van Berensteijn in den
Haagschen Raad.
Elke bouwtrant is nog geen stijl. Hier
voor moet een zekere innerlijke waarde
er aan kunnen worden toegeschreven. Mo
derne bouwstijl zou moeten beteekenen
een bouwtrant waarin de geestelijke waar
de van dezen tijd zich afspiegelt.
Waarin bestaat deze?
Een zeer moeilijke vraag, die zeker in
verschillende landen anders zou worden
beantwoord.
Voor ons zou dit misschien luiden: in
het zoeken naar een broederschap tusschen
de menschen; als gevolg waarvan men zich
beperkingen wil opleggen: Vermijding van
bijzondere weelde eenerzijds om bijzonde
ren nood anderzijds te voorkomen. Hetgeen
zou leiden tot soberheid in den bouwtrant.
In ons land bestaat verder nog vrijheid
van gedachte en van redelijke uitingen
daarvan. Hetgeen tot een zeker individua
lisme in de bouwkunst en redelijk verant
woorden bouwtrant zou voeren.
Behalve specifiek moderne geestelijke
waarden, bestaan er ook nog andere, die
deel van ons volk uitmaken en niet enkel
aan onzen tijd of ons land eigen zijn. Maar
die als geestelijk goed in de uitingen der
bouwkunst behooren te worden vertolkt.
„Je maintiendrai" is de Hollandsche wa
penspreuk. Fierheid, kracht en zelfbewust
zijn, naast redelijkheid en gematigdheid,
dit zijn de ideeën, die aan onzen modernen
bouwstijl .ten grondslag moeten liggen.
Waar dit niet het geval is, wordt ten on
rechte van modernen Hollandschen bouw
stijl gesproken.
Onze volksmond doet zulks, al sedert
jaren door quasi-kunstspecialisten op een
dwaalspoor gebracht: In den volksmond
De wereld
in vogelvlucht
Gistermiddag is het acoord der vier Lo-
carno-mogenaheden gepubliceerd en het
blijkt, dat de inhoud vrijwel overeen komt
met hetgeen wij gisteren in ons blad heb
ben opgenomen.
Het zal echter moeilijk zijn, Duitschland
te overreden om zich te onderwerpen aan
een beoordeeling van het Permanente Hof
van Internationale Justitie te den Haag,
terwijl ook het aanvaarden van een inter
nationale controle op de 20 K.M. grens
zone van het Rijnland op tegenstand zal
stuiten.
De Duitsche regeering heeft nog niet
officieel geantwoord, doch rijkskanselier
Hitier heeft in een rede te Hamburg gis
teravond reeds verklaard:
Wat er ook gebeure, wij zullen geen
centimeter terugwijken van ons recht.
Duitschland zal niet buigen voor maat
regelen van geweld. Het zal dit 29 Maart
bewijzen.
Wij willen een herziening van den geest
van Versailles en het psychologisch einde
van den oorlog.
Indien men dit niet wil begrijpen, zal
Duitschland alleen blijven.
Dit besluit is onwrikbaar.
In de parlementen van Engeland, Frank
rijk en België zijn Vrijdag de resultaten
bekend gemaakt van de besprekingen,
welke de Locarno-landen te Londen heb
ben gevoerd.
Flandin heeft in de Fransche Kamer
gezinspeeld over onderhandelingen, die
naar hij hoopte zouden leiden tot een op
schorting van de vijandelijkheden in Abes-
synië en van de sancties tegen Italië.
Dit hoopvolle bericht werd evenwel
door Stefani tegengesproken. Het bericht
werd van allen grond ontbloot verklaard.
Hieraan wordt toegevoegd: Een stopzet
ten der vijandelijkheden kan slechts af
hangen van het oordeel der militaire
autoriteiten in Oost-Afrika.
heet „moderne bouwstijl" alles wat scheef
en willekeurig, schraal en grillig is, of wel
naar het andere uiterste overslaat; wat
lomp en horkerig vierkant en stug is. Het
is niet te ontkennen, dat een zeker volks
deel de lompheid en horkerigheid culti
veert en langs dezen weg 'n doorloopenden
aanval op onze beschaving doet; zulks kan
echter nooit tot een stijl leiden, noch in le
ven, noch In kunst. Het is dit deel, dat ook
in bouwwerken, terugschrikt voor elke
uiting van voornaamheid en gebondenheid,
tegen het stille rood der Hollandsche bak
steen, tegen de beheerschte kracht van een-
symmetrisch gebouw, en dat steeds voor
vechter is van hetgeen de volksmond „mo
derne bouwstijl" noemt: de helgeel ge
kleurde gevels, de kakelende combinaties
van primaire kleuren, de indiscreet-groote
vensters of onnoodig overheerschende glas
massa's, de grillig-intellectueele stijl-be
denksels, h et demonstreeren met ijzer en
beton.
Deze laatste, min-edele bouwmaterialen,
welker natuurkleux van 't eene zwart, van
't andere grauw is, die in alle kleuren te
verven, in alle vormen te gieten zijn, maar
die geen kleuren (dan zwart en grauw) en
geen vormen (dan die van rechte balken)
hïtn eigen kunnen noemen, zouden naar
het oordeel van velen bij uitstek geschikt
zijn om den „geat van onzen tijd" te ver
tolken?
Nieuwe materialen gebruiken en nieuwe
ideeën vertolken zijn echter geheel ver
schillende zaken. Het nieuwe der ideeën en
riet haar wezenlijke waarde op den voor
grond te stellen heeft trouwens in den re
gel geen ander doel, dan van den bouw
trant een politiek propagandamiddel te
maken (geen evolutie, doch revolutie) en
niets is voor ons land, bij ons staatsbestel,
minder passend.
Indien van voorrang van het een of an
dere materiaal voor onzen modernen bouw
stijl ooit sprake zou zyn, kwam die zeer ze
ker niet aan de (buitenlandsche) materia
len, beton en ijzer toe maar aan de Hol
landsche baksteen. Aan velen onzer is de
schoonheid van dit materiaal nog bijna on
bekend, gewend als men is aan de vaal-
grauwe soorten, die men meestal ziet ge
bruikt door 19e eeuwsche gevels, of aan
't banale geel voor de nieuwere. De eigen
lijke Hollandsche baksteen is zacht rood,
in allerlei nuances, van oranje tot paars.
Dit dooreen gebruikt, geeft de prachtige
levendige kleurwerking, die wij aan som
mige oude gebouwen nog kunnen waarne
men, de karakteristieke Hollandsche ge-
velkleur, waarbij de zandsteen vroolijk
afsteekt.
Voor het binnenwerk, voor trappenhui
zen .en gangen is niets mooier dan de ge-
glazuurste soorten, die in allerlei levendige
tinten, in glad of ruw oppervlak „spécia
lité de la maison" van ons land zijn en van
hier over de geheele wereld worden uitge
voerd.
Tegenover de nieuwere, meer kunstma
tige materialen moeten de gebakken en de
natuurlijke steen nog altijd als de edeler
bouwstoffen worden beschouwd, daar him
kleur, nuance en teekening van de groot
ste duurzaamheid, ja bijna onvergankelijk
zijn en om zoo te zeggen uit de hand der
natuur voortkomen. De leevnsduur van in
baksteen opgetrokken gebouwen kan, naar
die uit de hooge oudheid bewijzen, in de
duizenden jaren loopen.
Het bouwen in gebakken en natuurlijke
steen leidt tot een geheel andere vormge
ving dat de meest voor de hand liggende
in beton of ijzerconstructie. Zijn voor deze
de rechte balken nog het meest karakteris
tiek, ook bij groote overspanningen, het
bouwen in baksteen of natuurlijke steen
leidt in deze gevallen tot bogenbouw.
Wat zien wij nu echter aan de gebou
wen, die ten onrechte veelal gehee-
ten worden een nieuwen Hollandschen
baksteenstijd te lanceeren? Dezelfde hyper-
breede, rechte poort- en raamoverspannin-
gen als bij de constructie in beton of ijzer
mogelijk en gebruikelijk is. De zaak is dan
ook heel eenvoudig: de gevels zijn inwen
dig van beton of ijzer geconstueerd en de
baksteen is er van buiten tegenaangeplakt.
Ongeveer, zooals men het in Amerika al
sedert jaren met de wolkenkrabbers deed,
met het eveneens bekende „stijl"-resultaat.
Deze wijze van bouwen in baksteen doet
ons denken aan de Volendammers op het
tooneel of de film, die er toch niet als Vo
lendammers uitzien.
Het cachet van echtheid ontbreekt aan
dezen, door velen in binnen- en buiten
land hooggeroemden nieuwen Hollandschen
baksteen-stijl, waarbij 't beton- en ijzer
smaakje door alles heen te proeven is voor
dengene wiens smaak nog zuiver is, en niet
bedorven door „deskundige" voorlichters
inzake modernen stijl. Men kan gerust aan
nemen, dat niemand ooit dezen stijd uit
zichzelf heeft mooi gevonden en er zijn
veel woorden noodig geweest (en vooral
veel verzekeringen dat de leek het ware
kunstgevoel mist en dus maar zwijgen
moet) om de goegemeente te doen geloo-
ven, dat hier werkelijk van een stijl
sprake is.
Hetgeen voor den leek een juist oordeel
omtrent de waarde der moderne stijlpogin
gen moeilijk maakt, is de omstandigheid,
dat in één bepaald opzicht vooruitgang on
miskenbaar is. In eenvoud n.1. gaan onze
tijdsproducten die van vroegere perioden
zeker te boven en in zeer enkele gevallen
is deze versobering in den vorm gepaard
mhoud.
Dit was het geval aan het einde der 19e
eeuw, toen het bewustzijn levendig begon
te worden dat de stijl in bouw- en klein
kunst zijn oorsprong alleen kon vinden in
de eerlijke, zuivere, samenstelling, d.w.z.
in een samenstelling die uit eigen kracht,
zooals zij zichtbaar is, het voorwerp in
stand houdt, hetgeen dus meebrengt de
veroordeeling van als voorgeplakt uiterlijk,
o.m. ook van baksteenwerk dat in stand
gehouden wordt door daarin verborgen
constructies van ijzer of beton.
Ten onzent was Berlage de representant
van dit bewustzijn, althans in zijn periode
van pl.m. 1880—1910, alzoo in de kracht
zijner jaren.. In het bijzonder schiep hij
te Amsterdam bouwwerken van klassieke
waarde in gebakken en. natuurlijke steen,
wonderen van eenvoudigen en indrukwek-
kenden stijl.
Het strenge beginsel van vermijding al
ler weggestopte ijzer- of betonconstructies
en het bouwen ook van de interieurs in
baksteen van verschillende kleuren in
fraaien bogenbouw na Berlage is dit
alles losgelaten, alsof 't niet bestaan had.
Het z.g. schilderen met baksteen (een ge
wilde decoratie der gevels met figuren in
rechtopgezette baksteen) terwijl de eigen
lijke gevelconstructie daarachter uit be
ton en ijzer werd gevormd. Door dit ge
bruiken van de baksteen als plakmateriaal
beteekende de zoogenaamde ontwikkeling
der Nederlandsche bouwkunst na de hoofd
periode van Berlage's werk niet anders
dan een vervlakking, inhoud van de po
pulariteit dezer „ontwikkeling". Hoewel
Berlage zelf in zijn allerlaatste periode zich
geenszins schrap heeft gezet tegen dezen
gang zvan zaken, zelfs in enkele zijner
scheppingen deze werkwijze heeft geaccep
teerd, is toch als laatste vertzet hierte
gen te beschouwen zijn verzekeringskan
toor a. d. Raamweg te 's-Gravenhage, waar
de betonconstructie in het gezicht is ge
bracht in den vorm van een z.g. vakwerk-
bouw, met vullingen van baksteen.
Wanneer er nu sprake van was, dat
voor onze gebouwen betonwerk of ijzer
werk de eenige uitkomst bood en het op
trekken van gevels geheel uit gebakken
en natuurlijke steen practisch met een
dwaasheid gelijk stond, ja, dan zou men
geen keus hebben. Maar die keus is er wel
degelijk. Ten eerste is baksteen het speci
fiek Hollandsche bouwmateriaal. Ten twee
de is dit Hollandsche materiaal niet duur-
VOORNAAMSTE NIEUWS
BUITENLAND.
Het accoord der Locarno-mogendheden.
Duitschlands antwoord nog niet bekend.
Hitier zegt te Hamburg dat Duitschland
zich niet laat dwingen. (2de blad).
Berichten omtrent staking der vijande
lijkheden in Abessynië en opheffing der
sancties tegen Italië zijn voorbarig. (2de
blad).
De overstroomingen in Amerika hebben
al meer dan 200 slachtoffers geëischt (Te
legrammen).
BINNENLAND.
Regeling van den Minister van Defen
sie inzake het vrijwillig verblijf in wer-
kelijken dienst, om anderen te vervan
gen. (1ste blad).
„Landbouw" en „Defensie" In Eerste
Kamer. (2de blad).
Bij 'n ernstigen brand te Dreumel ging
een aantal dorpelingen zich te buiten aan
gestolen jenever (4de en 1ste blad).
Groote heidebrand te Someren (4de
blad).
Relletjes bij „Heldenkermis" te Den
Haag (4de blad).
Het is al jaren BEWEZEN
dat U voor TROUWAUTO'S
bij DE GROOT moet wezen.
Alleen chauffeurs in beige uniform
Garage DE GROOT Beestenmarkt ZB Tel.3300
der, noch uit andere hoofde minder ge
schikt voor de woon- of representatieve
gebouwen die men te ontzet behoeft.
Men kan als men wil zelfs zeer goed zon
der beton of ijzer bouwen, en aan alle prac
tische behoeften voldoen. Maar al ge
bruikt men beton voor brandvrije vloeren
en op andere ondergeschikte punten ijzer,
dit brengt nog geen noodzakelijkheid mede
voor een revolutie in den geheel bouwstijl.
Deze is nutteloos en, wanneer men haar al
gemeen als eisch gaat stellen, funest voor
onze bouwkunst.
Slechts weinigen is het gegeven, een vol
komen onafhankelijk oordeel in deze te
hebben; anderen 'hebben „ueberzeugt wi
der Willen", „ihre Meiniung doch im Stil
len" behouden. Het is van dezen, dat de
Nederlandsche bouwstijl alleen nog maar
iets te verwachten heeft. Hun zwijgen te
genover hen, die de wijsheid in pacht heb
ben stelt ons land allerwege open voor de
wankunst, die zich aandient als „moderne
bouwstijl".
De overstroomingsramp
in Amerika
Reeds meer dan 200 slachtoffers.
NEW-YORK, 21 Maart. (A.N.P.) Gisteren
zijn ongeveer 50 steden in Nieuw Engeland
komen blank te staan. Ook in de Ohio-val
lei is nieuwe schade aangericht. Het aantal
slachtoffers in het geheele overstroomings-
gebied is reeds boven de 200 gestegen.
NEW-YORK, 21 Maart. (A.NP.) In het
door de overstroomingen geteisterde gebied
is het gevaar voor het uitbreken van epi-
demies nog steeds groot. Uitgebreide voor
zorgsmaatregelen zijn genomen. De natio
nale garde heeft opdracht gekregen alles
in het werk te stellen om plunderingen te
voorkomen.
In de rivieren Ohio en Connecticut blijft
het water stijgen, zoodat haar valleien be
dreigd worden. Bij Hartford zijn de dijken
van de Connecticut zeer versterkt; niette
min is een der dijken bezweken.
De Ohio daalde bij Wheeling in West-Vir-
ginië, maar steeg bij Mariotta in Ohio. Het
water nadert ook Louisville en Cincinnati.
In den staat New-York zijn de rivieren ge
daald, terwijl de waterstand is opgeloopen
bij Auburn en Ithaca. In den benedenloop
van de Susquehanna wordt Wilkes-Barre
in Pennsylvainië bedreigd.
In de stad Pittsburg is het water van de
straten verdwenen; doch er is een modder
laag van een voet dikte achtergebleven.
Duizenden arbeiders zijn bezig met het ver
wijderen van deze sliklaag. Het treinver
keer is op verschillende plaats weer nor
maal.