GEZONDHEIDSZORG VOOR DE
STADSBEVOLKING
De directeur van den Gem. Geneesk en Gezondheids
dienst over zijn werk
26ste Jaargang
ZATERDAG 26 JANUARI 1935
No. 8024
5)e Geidóolie Sou/tarnt
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling:
Voor Lelden 19 cent per week2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 cent per week 2.60 per kwartaal
Franco per post 2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 cent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 cent
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15 II
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone Advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
het dubbele van het tarief berekend.
TELEFOONTJES van ten hoogste 30 woorden, waarin be-
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop: 1 0.50
ONZE EIGEN SLEUTELSTAD.
ORGANISEEREN, REGELEN, CONTROLEEREN EN STEUNEN
Oogen, die waken.
EEN KLEIN AMBTELIJK APPARAAT.
Van alle schatten, welke den mensch in
bewaring zijn gegeven, is de gezondheid
een der grootste. Een schat, die zuinig be
waard, maar ook bewaakt moet worden,
met scherpe aandacht en nimmer verflau
wende oplettendheid, want ontelbaar zijn
de gieren, die er op azen, overal loeren de
vijanden onder opper-commando van den
valen dood. Zij sluipen onzichtbaar nader,
ontstegen aan slooten en stinkende grach
ten, uit poelen en riolen, en dringen door
tot in de gesloten huizen. De teersten on
der ons zijn hun eerste prooi, maar ook
de sterken moeten zich meermalen verwe
ren tegen hun onverhoedsche overvallen.
Door de straten en over de wegen rollen
de monsters van het moderne verkeer, het
rustelooze, het jagende verkeer, dat geen
medelijden heeft met wat niet mee kan
en vermorzelt alles wat het in zijn vaart
komt stuiten.
In de fabrieken snorren en bonken de
machines en grijpen
Weest waakzaam, en houdt den lantaren
van uw voorzichtigheid hoog opgeheven
om te zien waar gij gaat, want een ongeluk
ligt in een klein hoekje^
Het leven staat niet stil en wie mee wil,
moet intact zijn, moet fit zijn, moet gezond
zijn.
Waken over onze gezondheid, dat is een
groote taak, welke ieder voor zichzelf en
voor zijn eigen omgeving is opgedragen.
Waken over onze gezondheid en oprich
ten wat geknakt werd, dat is in grooter
kring ook een deel van de overheidstaak.
In Leiden rust die taak op de schouders
van den Gemeentelijken Geneeskundigen
en Gezondheidsdienst, welke onder leiding
staat van zijn directeur dr. M. D. Horst.
Wanneer de gezondheidstoestand van
onze goede stad gelijken tred zou houden
met de huisvesting van den G.G. en G.
Dienst, zou het hier werkelijk treurig ge
steld zijn. Nog vóór de noodlottige raad-
huisbrand alle gemeentediensten uit elkaar
joeg en deze zich een onderkomen zochten
in allerlei tijdelijke nood verblijven werd de
medische dienst ondergebracht in een oud
heerenhuis aan de Breestraat, tezamen met
den Dienst voor Militaire Zaken. De ruïnes
van den ouden ontluisterden gevel kijken
er meewarig naar binnen en hun eenige
troost is, dat er weldra verbetering komen
moet. Dat is het geval zoowel voor het
stadhuis als voor den G.G. en G.D., want
deze laatste gaat binnenkort verhuizen
naar de Lammermarkt, waar een oud
schoolgebouw ervoor wordt ingericht.
Ideaal is het niet, maar een verbetering
is het in ieder geval, mede ook door de
nabijheid van Maatschappelijk Hulpbetoon,
waarmede vaak moet worden samenge
werkt.
De taak van den dienst.
Wat is de taak van den Gemeentelijken
Geneeskundigen en Gezondheidsdienst?
„Onze taak", aldus formuleerde dr.
Horst het voor mij kort en bondig, „is
hoofdzakelijk de regeling van de genees
kundige bemoeiingen van de gemeente en
de uitoefening van controle, alles on
der toezicht van B. en W. Met uitvoe
rende maatregelen hebben wij hier minder
te maken dan in de groote steden. Die heb
ben schoolartsen en stadsgeneesheeren, die
vol-ambtenaren zijn en den geheelen dag
niets anders doen dan hun gemeentelijken
taak vervullen. Maar hier in Leiden nemen
de stadsgeneesheeren en de schoolartsen
ook een eigen practijk waar en zijn zij
slechts gedeeltelijk in dienst van de ge
meente".
„Acht u dat een aanbevelenswaardige
toestand", vroeg ik.
Dr. M. D. HORST, directeur van
den Gem. Geneesk. en Gezondheidsdienst.
„Een geneeskundige dienst heeft in een
stad als Leiden natuurlijk maar een, al
thans kwantitatief, beperkte taak en daar
komt bij, dat men in dezen tijd niet alles
kan hebben wat men wenscht. Maar afge
zien daarvan, zou ik voor mij liever voor
het geneeskundig toezicht op de scholen
vol-ambtenaren zien aangesteld en dan te
vens dat schooltoezicht zien uitgebreid.
Dat de stadsgeneesheeren vol-ambtenaren
zijn, acht ik niet noodig en zelfs niet eens
gewenscht. Met halfambtelijke krachten
kan men meerdere artsen aanstellen, wat
het voordeel heeft, dat de vrije arts-keuze
een ruimere toepassing kan vinden".
Bestrijding van besmettelijke
ziekten.
„Wat ressorteert zooal onder de werk
zaamheden van uw dienst?"
„Een van de belangrijkste werkzaamhe
den is de bestrijding van besmettelijke
ziekten. Daartoe moeten wij vooreerst een
overzicht hebben van het aantal gevallen,
teneinde direct onze maatregelen te kunnen
treffen, wanneer dat noodig mocht blijken.
Hier ziet u bijv. een overzichtskaart van
de gevallen der meest voorkomende be
smettelijke ziekte in de stad, roodvonk,
diphterie, mazelen, kinderverlamming,
buiktyphus en nekkramp". Dr. Horst wees
mij een der vele groote kaarten aan de
wand, waar gekleurde lijnen in op- en
neergaande curven een beeld geven van
de activiteit dezer gevreesde ziekten. In
één oogopslag overziet men de situatie en
eventueele epidemieën kunnen onmiddel
lijk herkend worden.
„De mazelen-lijn is evenwel niet erg
betrouwbaar, merkte de directeur op, want
sinds de Besmettelijke Ziekten wet de art
sen niet meer tot aangifte verplicht en deze
verplichting nu alleen nog maar berust op
de gemeentelijke verordening, zijn de doc
toren vrij laksch in de aangifte van ma-
zelen-gevallen. Wanneer ik ze in een circu
laire weer eens aan hun plicht in dit op
zicht herinner, begint direct daarna de ma
zelen-lijn een stijging te vertoonen".
„Komen alle aangiften van besmettelijke
ziekten-gevallen hier binnen?"
„Ja, hier komen ze binnen, worden ge
controleerd en doorgegeven aan den bur
gemeester en aan den inspecteur van het
Staatstoezicht op de Volksgezondheid. Het
vervoer van lijders aan een besmettelijke
ziekte geschiedt eveneens door onzen
dienst. Wij maken daarbij gebruik van een
specialen ziekenauto van de firma Dieben,
met wie wij ook voor ander ziekenvervoer
en voor den Eerste Hulpdienst een regeling
hebben getroffen, welke zeer tot tevreden
heid van den G.G. en G.D. wordt uitge
voerd. Tegenwoordig gaat steeds een ver
pleegster mee om den patiënt af te halen
en het vervoer, alsmede het inpakken van
het besmette goed, geschiedt onder haar
toezicht. Dat besmette goed wordt in een
moderne desinfectie-inrichting ontsmet
door den Reinigings- en Ontsmettings-
dienst volgens mijn aanwijzingen. De pa
tiënt zelf wordt vervoerd naar een van de
ziekenhuizen of, als er geen plaats mocht
zijn, (wat bij epidemieën zou kunnen voor
komen) naar de gemeentelijke barak in de
Sionssteeg".
Opneming van patiënten.
„Hoe geschiedt de opneming van patiën
ten in de ziekenhuizeik- Ik bedoel van pa
tiënten, die op kosten van de gemeente
worden opgenomen".
„De menschen melden zich hier aan en
worden ontvangen door een zuster, die te
vens Maatschappelijk Hulpbetoon verte
genwoordigt. Zij zorgt voor de invulling
van de noodige formulieren. Maatschappe
lijk Hulpbetoon beoordeelt of de patiënt
geheel of gedeeltelijk voor rekening van de
gemeente zal worden opgenomen; omtrent
de noodzakelijkheid van opname en om
trent de urgentie daarvan beslist de di
recteur van den Geneesk. Dienst".
„Verder ressorteert onder onzen dienst
de Eerste Hulp bij Ongelukken. De Eerste
Hulpdienst werkt bij eventueele groote
rampen samen met de spoorwegbrigade en
het Ned. Roode Kruis, met de Eerste
Leidsche E.H.B.O.-brigade van dr. Renaud
en met de afd. Leiden van den Ned. Bond
voor E.H.B.O. Boven de garage van de
firma Dieben woont steeds een semi-
arts, aangewezen door den hoogleeraar
in de heelkunde, welke semi-arts er
met den E.H.-auto op uit trekt. Alle mel
dingen van ongelukken komen van 8 uur
's morgens tot 8 uur 's avonds hier bin
nen, van 8 uur 's avonds tot 8 uur
's morgens bij de politie".
„Zijn het er veel?"
„Het gemiddelde is meer dan één per
dag."
De „Leidsche kletskop"
onderdrukt
„Dan is er het gemeentelijk schooltoe
zicht, dat wordt uitgeoefend door vier
schoolartsen. Ofschoon, zooals ik reeds ge
zegd heb, dat het medisch schooltoezicht
mij nog niet ver genoeg gaat we hopen
op betere tijden kunnen wij toch op
veel succes wijzen. Zoo is bijv. de favus,
d.i. het hoofdzeer ofwel de dusgenaamde
„Leidsche kletskop", nagenoeg geheel ver
dwenen en is de zindelijkheid ten zeerste
toegenomen, wat o.a. blijkt uit het ver
dwijnen van de hoofdluizen. Ook wordt
thans meer dan vroeger gelet op het voor
komen van tuberculose onder de kinderen.
De tuberculose heerscht nog tamelijk erg.
doch gevallen van school-epidemieën, zoo
als die elders zijn geconstateerd, deden
zich hier nog niet voor. Wij ondervinden
op dit gebied groote medewerking van het
consultatiebureau voor tuberculose-bestrij-
ding.
De schoolartsen worden vergezeld door
twee schoolverpleegsters, die den schakel
vormen tusschen de artsen en het gezin.
De schoolartsen hebben immers ook hun
eigen practijk en kunnen daarom moeilijk
in de gezinnen komen, waar vaak een an
dere dokter de huisarts is. De verpleeg
sters kunnen dat wel; zij controleeren de
uitvoering van de voorgeschreven maat-
regelen én overleggen met de ouders der
kinderen. En wanneer een kind in aanmer
king komt voor uitzending naar een vacan-
tie-kolonie, werken zij daartoe mede. Indien
de gemeente moet bijdragen in de kosten,
worden deze kinderen eerst door mij on
derzocht of de uitzending noodig is".
I Hulp aan armlastigen.
„Tot de bemoeiingen van den G.G. en
G.D. behoort ook de geneeskundige hulp
aan armlastigen. Daartoe zijn t^ier stads
geneesheeren aangesteld, die eiken werk-
dag vóór 's morgens 9 uur zitting houden
in een bepaald lokaal of zich naar de wo-
I ning van den patiënt begeven, wanneer
zij geroepen worden. Voor deze kostelooze
medische hulp komen diegenen in aanmer
king, die daarvoor een bewijs van Maatsch.
Hulpbetoon hebben gekregen. Jaarlijks
wordt n.l. in October aan hoofden van ar
me gezinnen en aan arme personen boven
16 jaar door M. H. gelegenheid gegeven
om zich voor het bekomen van kostelooze
genees- en heelkundige hulp te laten in-
j schrijven. Voor hen, die zich in de ge-
j meente komen vestigen, staat die gelegen-
j heid dagelijks open. Zij ontvangen dan een
1 bewijs, dat zij aan den behandelenden
stadsgeneesheer en eventueel voor het
verkrijgen der voorgeschreven geneesmid
delen aan den apotheker moeten toonen.
De apothekers hebben voor het verstrek
ken van deze kostelooze geneesmiddelen
I een contract met de gemeente. De stads
geneesheeren krijgen hun uitbetaling op
dezelfde wijze als de fondsartsen, n.l. per
geval, doch ontvangen bovendien een vaste
vergoeding van 500.voor de uitoefening
van controle op zieke ambtenaren, voor
geneeskundig onderzoek van aspirant-
ambtenaren, vaccinatie enz.
Zorg voor moeder en kind.
Verder moet nog gewezen worden op
het voortreffelijke werk der Vereeniging
voor Zuigelingenzorg, indertijd opgericht
door prof. dr. E. Gorter, thans onder lei
ding van dr. Munk. Op 3 plaatsen in de
stad zijn consultatie-bureaux gevestigd
waar de moeders raad kunnen halen. De
zuigelingen-sterfte is hierdoor zeer laag.
De crèche aan de Lange Burg en die der
Zusters Carmelitessen aan de Oude Vest,
waar zuigelingen en kleuters overdag wor
den uitbesteed staan eveneens onder toe
zicht van den Geneesk. Dienst, terwijl de
tehuizen voor ongehuwde moeders, Chrisr
telijke Jeugdhulp en de St. Margarita van
Cortona-sticbting, ook door de Gemeente
worden gesteund en zoo noodig voorge
licht.
Verloskundige hulp wordt geheel gratis
verleend door semi-artsen onder leiding
van den stadsvroedmeester prof. dr. P. C.
T. van der Hoeven, terwijl voor de kraam-
verzorging en hulp in de huishouding zor
gen een katholieke en een protestantsche
vereeniging. die per geval een vergoeding
van de gemeente ontvangen en onder con
trole staan van de zusters van den Geneesk.
Dienst.
Zoo ziet u, hoe de Geneesk. Dienst, die
uit slechts zeer weinig ambtenaren bestaat,
zich de medewerking heeft verzekerd van
en de toeziende leiding heeft over ver
schillende particuliere organisaties op het
gebied der volksgezondheid.
Dat is bijv. ook het^ geval met de wijk
verpleging, die geheel in handen is van
verschillende vereenigingen, die daarvoor
subsidie ontvangen van de gemeente. Hier
staat het werk slechts onder toezioht van
den G.G. en G.D. voorzoover het de stads
armen betreft. Deze worden n.l. dikwijls
door de stadsgeneesheeren naar de wijk-
localen verwezen, wanneer het eenvoudi
ge medische hulp betreft, zooals het ver
binden van wonden en het verstrekken van
verplegingsartikelen. De zusters klagen te
genwoordig wel eens, dat zij het niet meer
bij kunnen sloffen, omdat het werk door
de toenemende uitbreiding van de stad hun
over het hoofd gaat groeien".
„Onder toezicht van den Geneeskundi
gen Dienst staat ook het Volks- en School-
bad aan de v. d. Werffstraat, waar ook aan
armlastigen kostelooze baden worden ver
strekt".
Tuberculosebestrijding.
„Een nauwe samenwerking bestaat er
eveneens met het districts-consultatiebu-
reau ter bestrijding der tuberculose, dat
gevestigd is in het voormalige Luthersche
Weeshuis aan den Middelweg, waar ook
de Leidsche Vereeniging tot bestrijding
der tuberculose een onderdak heeft gevon
den. De leider van het districtsbureau dr.
G. Brouwer is tevens de arts van de
Leidsche Vereeniging en de geneeskundi
ge commissie van de vereeniging, waarvan
ook de directeur van den Geneesk. Dienst
deel uitmaakt, vergadert eenmaal in de
i maand onder voorzitterschap van prof.
DIT NUMMER BESTAAT UIT
VIJF BLADEN WAARONDER GE
ÏLLUSTREERD ZONDAGSBLAD.
Kuenen ter bespreking van de uitzending
van Leidsche patiënten naar sanatoria.
Verschillende Vereenigingen o.a. „Her
wonnen Levenskracht", „Draagt elkanders
Lasten", e.a., helpen de fondsen voor uit
zending bijeen brengen. Op het consulta
tiebureau worden bovendien de kinde
ren onderzocht, die in aanmerking ko
men voor uitzending naar de Leidsche
Buitenschool te Katwijk, waaraan de
gemeente een belangrijke subsidie ver
strekt, onder voorwaarde, dat de plaatsing
der kinderen geschiedt naar het oordeel
van den directeur van den Geneesk.
Dienst
Onder de instellingen, waarmede onze
dienst ten nauwste samenwerkt, moet ik
verder nog noemen het consultatiebureau
voor geesteszieken, waar dr. Jelgersma de
voor- en nazorg behandelt (waarover ik
reeds geschreven heb in mijn onderhoud
met dr. Stuurman, den geneesheer-direc
teur van Endegeest. H. G.), het consul
tatiebureau voor moeilijke kinderen en de
gemeentelijke woningstichting.
De volkshuisvesting is natuurlijk ook
van groot belang voor de volksgezondheid
en de gemeentelijke woningstichting
maakt het speciaal mogelijk, dat door tus
schen komst van den directeur van den
Geneesk. Dienst aan t.b.c. gezinnen betere
woningen worden verschaft, vaak met toe
slag uit een daarvoor' bestemd fonds. Het
bureau van de gemeentelijke woningstich
ting is mede gevestigd in het gebouw van
den Gen. Dienst.
Door deze inschakeling van allerlei par
ticuliere organisaties kan de eigenlijke staf
van den gemeentelijken dienst vrij klein
zijn. Het ambtelijk apparaat bestaat dan-
ook slechts uit een directeur, vier ver
pleegsters, één klerk le klas en een hulp
klerk. Deze stellen de noodige statistie
ken samen betreffende de uitbreiding van
het aantal ziektegevallen, de ziekenverple
ging, sterfte enz. Zij stellen de maand- en
jaarverslagen samen, voeren de admi
nistratie en de correspondentie en houden
het archief bij, dat (en dit is wel interes
sant van degenen, die met archiefwerk op
de hoogte zijn) geheel is ingedeeld volgens
het decimale stelsel".
De gezondheidstoestand is niet
slechter dan elders.
„Hoe staat het met den gezondheidstoe
stand van de stad" vroeg ik ten slotte aan
dr. Horst, nadat mijn leekenoogen tever
geefs getuurd hadden op de verschillende
overzichtskaarten, die overzichtelijk ge
noeg zijn, doch waarvan ik de gegevens
niet kon interpreteeren.
„De gezondheidstoestand is goed te noe
men, zeker niet slechter dan elders. Eén
ding kan ik met nadruk zeggen en dat is,
dat, in tegenstelling met hardnekkige be
weringen, malaria hier niet voorkomt. Men
hoort dikwijls het tegendeel beweren, maar
hoe de menschen daaraan komen, is mij
een raadsel".
Het was reeds vrij laat geworden en ik
verontschuldigde mij, omdat ik meendë,
dat het bureau op de gewone kantooruren
gesloten werd.
„Wij zijn iederen dag geopend van 88
uur, ook 's Zondags. Zelf doe ik ook mee,
zoodat ik menig uurtje hier door breng.
Bovendien heb ik nog tweemaal in de
week een extra spreekuur voor de ver
strekking van versterkende middelen, wat
een typeerend verschijnsel is van de heer-
schende malaise".
Malaise, armoe, ellende, ziekte en kwa
len, verwondingen en kneuzingen, heel
het lijden der bevolking treedt langs dr.
Horst en zijn dienst voorbij en het is zijn
taak te lenigen en te helpen, leiding te
geven in den georganiseerden strijd om
de volksgezondheid, daarbij zijn ambtelij
ke taak doorwarmend met echt mensch e-
lijk medegevoel.
Deze „dienst" draagt zijn naam met eere,
hij dient waar nood heerscht.
Mr. H. F. A. GEISE.
Probeer ze....en ook Gij zult zeggen:
£}e Tkd&c&indscfte Tandfiasta,
is onbetwistbaar de beste.
