DE ROMANTIEK DER POPPENWERELD
HET MOEDERINSTINCT EN DE MODERNE MENSCH
DE ONTWIKKELINGSGESCHIEDENIS VAN
DE POP IN HAAR TALLOOZE
VERSCHIJNINGSVORMEN
Wassen beelden en Poppen van Rie Spittel: v.l.n.r. Annie van Ees (Boefje),
Fie Carlsen (Leeuwentemster) en Ed. Verkade (Hamlet).
marionetten.
Een ander poppen-
soort, dat speciaal tot
amusement voor vol
wassenen dient zijn de
wassenbeelden en de
marionetten. Reeds de
Grieken kenden ma
rionetten en ook bij
Aristoteles vindt men
hen genoemd. In de
Middeleeuwen hooren
wij weinig van deze
kunst, alhoewel zij toch
werd beoefend. Vooral
na den 30-jarigen oor
log gingen de rondrei
zende tooneelspelers
zich toeleggen op het
marionettentheater.
Het is algemeen be
kend, dat Goethe door
een dergelijke vertoo
ning uit zijn Faust werd
geïnspireerd, waardoor
hij tevens de grondleg
ger werd van het litte-
rair-satirisch poppen
spel. Haydn heeft vijf
kleine opera's geschre
ven voor het poppen
theater, dat Prins Ni-
colaas Joseph Ester hazy
te Eisenstadt had laten
bouwen. In denzelfden
tijd ihad een zekere Gei-
selbrecht uit Weenen
poppen gemaakt, die
niet alleen de kunst om
met haar oogen te draaien, verstonden,
maar ook een bijzondere vaardigheid be
zaten in het hoesten en niezen.
De poppenkast, welke bij de jeugd zoo po
pulair is, zou men een meer primitieve
vorm van het marionettentheater kunnen
noemen. De belangstelling voor de poppen
kast op den Dam te Amsterdam toont, dat
ook de ouderen hiervoor nog interesse heb
ben, hetgeen niet weinig zijn oorzaak vindt
in het feit, dat de poppenkasten meermalen
een rol speelden in de politieke gezindheid
der massa.
De illusie van een echte baby.
Uit het huwelijk van Max Kruse en Ka-
the werden acht kinderen geboren. Hoe
Mevrouw Kr use feitelijk aan het fabri-
ceeren van poppen is gekomen, daarvan
vertelt zij zelf het volgende: Op een goe
den dag ging ik naar Locarno en de kleine
Mimerle, mijn tweede dochtertje, had zoo
graag een poppekind, zoodat ik besloot
voor haar een pop mee te brengen. En toen
ik in een der speelgoedwinkels een aller
liefste pop zag staan, ging ik den winkel
binnen om haar te koopen. Maar ik: was
teleurgesteld, toen mij werd gezegd, dat
de pop niet eens kon staan. Zulk een pop,
dacht ik, kan mijn kind toch niet de illu
sie van een echte baby geven. Ik verliet
onverrichterzake den winkel en besloot
nog dienzelfden avond zelf een pop te ma
ken. Met behulp van een stokje, een pak
watten en een gaven aardappel maakte ik
een pop, die mijn kind gelukkiger heeft ge.
maakt dan alle poppen, welke zij tot dan
toe had gekregen". Dat was de eerste pop,
welke Kathe Kruse vervaardigde; de eer
ste van de reeks poppen, welke zij nog zou
fabriceeren.
Mr. W. S. Manchester met zijn marionetten.
Op den weg der vervolmaking.
Mèt de jaren werden de vorm, de ge
laatsuitdrukking, enz. aan de Kathe Kruse
poppen verbeterd. De poppen ondergingen
elk jaar opnieuw 'n verandering, welke een
stap verder was op den weg der vervolma
king. Het was in 1910, dat de firma Tietz
te Berlijn een tentoonstelling opende on
der den naam „Spielzeug aus eigener
Hand" en aangemoedigd door het succes,
dat Kathe met haar poppen mocht ondervin
den, exposeerde ook zij haar kunstwerken.
En déze tentoonstelling was het, die haar
naam heeft beroemd gemaakt. Van vele
kanten kreeg Kathe aanvragen voor het
leveren van poppen, maar haar plan was
niet geweest er eenig materieel voordeel
van te hebben. Zij maakte haar poppen uit
liefde voor haar kinderen en die vein an
deren, doch toen zij op een goeden dag
plotseling een telegram uit Amerika kreeg,
waarop kort maar krachtig stond: „Zend
150 poppen op kortst mogelijken termijn",
toen zag Mevrouw Kruse im, dat zij haar
talent wel kon en mocht gebruiken om er
ook financieel voordeel van te hebben.
Zij begon met vier fabrieksmeisjes in
dienst te stellen en dezen de kunst van het
poppen maken te leeren. De fabricage werd
zoo uitgebreid, dat zij zioh genoodzaakt
zag, steeds meer meisjes in haar dienst te
nemen en eenige jaren later werkte zij
met tientallen meisjes.
Van fabrieksprodactie tot
handwerk.
Zooals de fabrieken in de laatste tien
tallen jaren onze geheele kunstnijverheid
hebben ingeslikt, zoo kwamen ook de
lieve Kruse-poppen on
der de handen der ma
chines. Maar dit wai
voor Mevrouw Kruse
een zeer groote teleur
stelling. De poppen ble
ken op geen stukken na
zoo mooi en fijnbesne-
den te zijn, als wanneer
zij met de hand werden
vervaardigd en dit zag
Mevrouw Kruse dan
ook snel in. Zij dankte
de machinale fabricage
af en thans werkt zij
weer met haar dochters
op het groote heeren
huis te Bad Kösen aan
de Saaie, van waaruit
reeds een onnoemelijk
aantal poppen de we
reld zijn ingegaan.
een ingeboord
gaatje te zien,
waar de armen
klaarblijkelijk in
vastzaten en dus
bewegen konden.
Dit popje bleek
afkomstig uit Ba
byion. In de
Grieksche oud
heid was de pop
al niets vreemds
meer. De nauw
keurige opgra
vingen door Hein-
rich Schliehann
op de plaats van
het oude Troje ge
daan, brachten uit
een der onderste
lagen een pop aan
het licht, waar
echter het hoofd
aan ontbrak.
De Grieksche
kleine meisjes wa
ren met de pop
pen heel ver
trouwd en daar
het vaak voor
kwam, dat zij
gehuwelijkt, gebeur
de het meermalen,
dat zü een levenlooze
pop uit de hand leg
den om een levende
pop ervoor in de
plaats te nemen.
Zinnebeeldige
beteekenis.
Zoo kreeg het spe
len met poppen lang
zaamaan een zinne
beeldige beteekenis,
en werd het ter voorbereiding voor 't huwe
lijk als een gewijd spel beschouwd. Het
was daarom niets vreemd, wanneer zoo'n
jong bruidje haar speelpoppen aan een be
schermgodin toewijdde. En van een ontroe
rende ernst zijn de woorden, waarmee, zoo
als Atheneus bericht, de jonge Sappho dit
speelgoed aan Aphrodite toewijdde: „O
Aphrodite, veracht niet de purperen hoofd
doekjes van mijn pop. Ik Sappho, wijd U
dit kostbaar geschenk". Het moederlijk in
stinct was ook bij de kleine meisjes der
oudste tijden aangeboren en het is vanzelf
sprekend, dat zij namaakmenschjes wil
den bezitten, om er juist zoo mee te wie
gen als zij bet hun moeder zagen doen. Of
de pop dan minder of mooier eruit zag,
kwam er niet zoo zeer op aan. Zoo is het
ook waarschijnlijk, dat kinderen uit voor-
historischen tijd zioh uit een houtje of een
wilde vrucht een pop vormden, door daar
ledematen aan te bevestigen en het is zeer
natuurlijk, dat deze fragiele popjes niet
meer ongeschonden de duizenden jaren,
voor zij werden gevonden, doorkwamen.
Hoe oud zijn de speelpoppen.
Men kan hierdoor tot de slotsom komen,
dat door het gebrek aan de oudste poppen
uit voorhistorischen tijd niet de conclusie
moet worden getrokken, dat zij er niet ge
weest zijn. Men zou naar den drang van
ieder kind om met een pop in de handen
de moeder na te doen eerder zeggen, dat
de pop zoo oud is als de menschheid zelf
en dat het eerste kleine meisje de pop uit
vond. Tot ca. 1850 moesten de kinderen
zich tevreden stellen met poppen, welke
waren aangekleed zooals hun mama's en
i tantes. Daarna begon men,, eerst in Enge
land, babies te fabriceeren. In het begin
dezer eeuw meende men aan dè speelgoed
poppen kunstwaarde te kunnen verleenen,
door hen vooral „karakter" te geven. Deze
z.g. „karakters" waren echter te opdrin
gerig, dan dat zij zich een plaats konden
veroveren in de harten der kinderen. Veel
liever hebben zij een eenvoudige, nietszeg
gende pop, dan „karakters", die hen terug-
stooten. Het kind wil geen „opgedirkte",
maar eenvoudige poppen, welke direct tot
hen spreken.
Ledepop als schildermodel.
reeds op hun 12e
jaar werden uit-
Het zijn evenwel niet alleen de kinderen,
die zich met poppen vermaken; zij deden
ook dienst voor schilders en beeldhouwers
en het schijnt, dat Michel Angelo voor de
Sixtijnsche kapel gebruik maakte van lede
poppen, evenals Correggio en El Greco; en
dan de modepoppen, welke men in dien
tijd, ong. 100, te Parijs maakte, van kost
bare kleeren voorzag en als geschenk naar
buitenlandsche hoven werden gezonden.
Op de jaarmarkt te Venetië, de Sensa,
kwam geregeld zoo'n pop en diende dan
als kleermakersvoorbeeld.
In de laatste decennia vooral heeft ook
de modepop voor de etalagekasten zich
sterk ontwikkeld en hebben bekende kuns
tenaars zich ervoor geïnteresseerd. Dit heeft
ertoe gediend, dat men via bizarre varia
ties tot ware kunstproducten is gekomen.
De pop heeft in alle tijden een rol ge
speeld, niet alleen in het leven der kinde
ren, maar ook in dat der groote menschen.
De ontwikkelingsgang der pop als voor
werp van de meeste toewijding bij het kin
derspel, maar ook als nar of mascotte in
de moderne huiskamer, is wel een zeer bij
zondere geweest.
Van afgodsbeeld tot kinderpop.
De voorouders van onze pop waren aller
minst speelgoed, maar afgodsbeelden van
de natuurvolken. Oorspronkelijk waren
deze afgodsbeelden toevallige vormen van
boomwortel of steen; allengs echter gaf
men er een ruw-menschelijke gestalte aan.
Evenals onze kinderen hun poppen als
bezield beschouwen, deden het de primi
tieve volken. Vrijwel overal kent men ta
lismans en amuletten. Die der Indianen zijn
ons door de boeken van Karl May e.a. reeds
bekend; de Eskimo's o.m. hangen beenen
Moderne Salonpoppen.
poppetjes aan de kleeren om tegen schip
breuk beveiligd te zijn.
De vraag, wanneer de pop voor het eerst
de rol van kinderspeelgoed werd bedeeld,
heeft men op verschillende wijze trachten
te beantwoorden. De Duitscher Max von
Böhn heeft er zich ernstig mee bezig ge
houden en materiaal verzameld uit alle
mogelijke oorden. De vruchten van zijn stu
die legde hij neer in zijn werk „Poppen
und Puppenspiele". De historicus stelt in
dit werk vast, dat in de oudste tijden de
pop alleen daar bestond, waar de bevolking
reeds een zekere cultuur bezat. Wel heb
ben de primitieve volken, zooals wij reeds
zeiden, poppenfiguren en afgodsbeelden,
maar de mystieke beteekenis, welke de
oermensch hieraan toekende, belette, dat
de kinderen zich ermee zouden gaan ver
maken.
Als bewijs hiervoor mag gelden, dat in
geen enkel voorhistorisch kindergraf ooit
een pop is aangetroffen. De scherpzinnige
vorscher geeft echter dadelijk toe, dat zijn
conclusie, enkel hierop niet kan steunen,
daar de poppen in die tijden allicht niet
van een materiaal werden gemaakt, dat
diuzenden jaren stond kon houden.
Poppen uit voorhistorische tijden.
In Egyptische graven heeft men evenwel
talrijke poppen aangetroffen, welke deels
uit hout waren gesneden, maar vaak ook
gemaakt van geweven stoffen en met
papyrus-snippers opgevuld. Ook van an
dere oude volken bleven verschillende pop
jes bewaard, welke zonder twijfel niet tot
afgodjes hebben gediend, maar enkel tot
vermaak. Veel dier exemplaren dragen
wollen kleeren en breede sjerpen en zij
kunnen zelfs de armen en beenen bewegen.
De Egyptenaren, bij wie de was toch
reeds zulk een groote rol speelde, namen
ook by het vervaardigen van poppen hun
toevlucht tot dit geschikt materiaal.
Zelfs een soort pias kenden zij en dit
grappig uitziend mannetje werd met een
touwtje in beweging gebracht.
In het Berlijhsch Egyptisch Museum is
een gekleede pop te zien, welke men, te
oordeelen naar haar stijd en vindingsplaats,
verklaard heeft uit 1900 vóór Chr. te datee
ren.
Dit museum bezit meer dergelijke kost
baarheden. Zoo ook een popje uit albast,
waar de armen aan ontbreken; er is even
wel op die plaats
Markant voorbeeld van een Kathe Krusepop.
Een Hollandsche keuken op een poppententoonstelling, te Berlijn gehouden-
Een Kathe Kruse-pop naar het leven.
H. P. B
