„DE HARMONIE"
Mevr.CainaH.A.Starm-Dekker
MAISON HENRY
DANSCURSUS S. P. WIELINGA
KIPPENVOER
LANGEZAAL
SIMPLEX
GERARD H0PPEZAK
MfllSONitBLQNC
LUIERMAND
UITZETTEN,
IW. ROOS
VERSCHE KABELJAUW
STOOF-EN BAKPALING
ZUIDERZEE BOKKING
Gebrs. P.&D. Briesr's
Zalen voor Feestdiners,
Partijen en Vergaderingen
JOHN KAGER
SHELL VLOERGLANS
Drogisterij Fa. B.JEJER-BLEYS
ANTON DE GROOT
Borduur-Atelier C. DDNCKER
ALLE DRUKWERKEN
VOOR DEN HANDEL
HENRI STAATS
Permarent Wave compl. f4.-
M. J. AKKERMANS
J. DE LA BIJE, Leiden
STOFZUIGERS
GEBR. VAN DER MEEL
v.h. WESIDORP Co., Morschslraal 34,56
F#. JOHN. KNEGTEl
NOORDEINDE 27 TEL. 1665
3. TAX - TEL. 2893
WEET OOK U
„LUCT0R ET EMERG0"
Autobandenbedrijf „Centrum"
Repareert Uw Autoband
onzichtbaar onder garantie
DONDERDE- 15 MAART 1934
DE LEIDSCHE COURANT
TWEEDE BLAD - PAO. 7
AAN HOLLAND'S WATERWOLF
DE TANDEN UITGETROKKEN.
DE INPOLDERING VAN
HET HAARLEMMERMEER
Ons land was eenige eeuwen geleden een
nog veel merkwaardiger en zonderlinger
land, dan het nog steeds is. Niet alleen
waren en zijn de grootste, voornaamste en
rijkste provincie- gelegen verscheidene
meters beneden de zeespiegel,- wat voor
buitenlanders steeds een angstwekkend
idee is, maar bovendien kon men in onze
Gouden Eeuw verklaren, dat van dit onder
de waterspiegel liggende Holland inderdaad
de grootste helft onder water lag.
De waterwolf de gevreesde en ge
duchte binnenlandsche vijand vrat ieder
jaar meer land en huizen op, totdat door
een lange reeks van inpolderingen en
droogmakerijen aan zijn vernielende wer
king een einde is gemaakt.
Het is niet moeilijk zich in te denken,
hoe de waterwolf te werk ging en hoe het
mogelijk was, dat in een dichtbevolkt land
duizenden hectaren vruchtbaar weiland
door het water werden opgeslokt. Een der
voornaamste oorzaken van het-ontstaan der
meren was het turf-graven. Daardoor ont
stonden in het brooze laagveen (waarmede
voorheen het grootste gedeelte der beide
Hollanden was bedekt) kleine, met elkaar
verbonden plassen. Een flinke storm was
voldoende om de kleine plassen tot één
groot te maken en was dat eenmaal
geschied, dan brak jaarlijks bij onguur
weer een steeds grooter stuk van het brosse
veen af, tot ontzagwekkende en gevaarlijke
meren ontstonden, zooals wij die nog ken
nen in de Brasemermeer en de Westeinder-
plas. Het meest uitgestrekte van die meren
was echter het Haarlemmer of Leydsche
meer. dat een bedreiging werd voor ge
heel Holland.
Reeds in de Middeleeuwen was men met
Inpoldering van plassen begonnen (in
1440 het Neschmeer in Noord-Holland),
doch vooral door de activiteit en de ontwer
pen van Jan Adriaansz. Leeghwater,
„Ingenieur ende Molenmaker van de Rijp"
werd de droogmakerij met kracht voortge
zet.
Van Leeghwater is ook het stoutmoedige
plan afkomstig tot uitdroging van het
Haarlemmermeer, dat vooral na een storm
omstreeks 1550 enorme afmetingen had
aangenomen en zelfs de stad Amsterdam
dreigde te verzwelgen.
Verdwenen dorpen.
Op het bijgaande kaartje kan men zien,
hoe het meer zich jaar-in-jaar-uit ver
grootte. Vermoedelijk is .echter het Haar
lemmermeer niet ontgaan uit turfgraverij,
doch uit de overstroomingen, als gevolg
van de verzanding van den Rijnmond bij
Katwijk.
Vier kerkdorpen: Ryk, Nieuwerkerk,
Vijfhuizen en Beinsdorp (ook Vennep go-
heeten) werden een prooi van de water
wolf. Mat het meer in 1531 nog slechts 5607
bunders, in 1740, toen Melchior Bolstra,
landmeter van Rijnland, zijn berekeningen
maakte, kwam hij tot een oppervlakte van
17000 bunder!
Van het verdwenen dorp Nieuwer-
k e r k is bekend, dat de Pastoor 'n inkomen
genoot van 10 Rijnlandsche guldens, zoo
dat de parochie vermoedelijk wel niet groot
is geweest. In 1628 stak nog de spits van
het kerktorentje hoog boven de 28 huizen
uit, maar in 1610 was het door de water
wolf grootendeels opgevreten en in 1647
was er niets meer van te vinden.
Van het dorp R ij k kwam bij de droog
legging het fundament van de kerktoren
weer aan het daglicht. Veel is er niet van
bekend, evenmin als van Vijfhuizen.
Beinsdorp behoorde als een ambachts
heerlijkheid aan de burggraven van Leiden,
fn 1552 werd het door de stad aangekocht
en Leiden verpachtte er het jachtrecht.
Als een eilandje lag in het meer Abbe-
n e s in ouden tijd ook wel Apenest ge
naamd! Reeds in oude tijden stond hier een
buurtschap, behoorende onder de gemeen
te Alkemade. In 1531 was Abbenes nog
flink van oppervlakte en een sterke borst
wering voor de Kaag. In 1836 was het ech
ter ingekrompen tot een smalle landstrook.
Vooral na de storm van 1550 zat de schrik
er bij de omwonenden in en verschillende
plannen tot bescherming der oevers wer
den geopperd. Toen kwam in 1643
Leeghwater met zijn beroemde plan
het meer leeg te malen met behulp van 166
molens. Ten gevolge van binnen- en bui-
tenlandsehe onlusten is van de uitvoering
niets gekomen. Het „Haarlemmermeer-
boek" dat deze kranige Hollander over de
inpoldering schreef, is echter nog steeds
interessante lectuur.
Evenmin succes had Cruquius cf
Kruikius, landmeter van Rijnland, een
knap en ontwikkeld man, die in 1754 stierf
zender dat zijn plan uitvoerbaar was geble
ken.
Ook de ontwerpen van Frederik Godard
Baron van Lynden, die in 1821 een boek
uitgaf getiteld: „Verhandeling over de
droogmaking van het Haarlemmermeer,
met 4 kaarten en een plaat" leden schip
breuk op de golven van het meer.
De tegenstand van Leiden.
Toch was voor het meer de laatste ston
de aangebroken. De moeilijkheden lagen
niet meer in 't water, maar in de papieren,
want de stad Leiden, die op het geheele
meer het Vroonrecht had en tevens be
weerde eigenaresse te zijn en ook het
Hoogheemraadschap, dat bezorgd was voor
de berging van het boezemwater, waren
van de droogmaking felle tegenstanders.
In 1836 echter, tijdens een zware storm,
vertelt P. Bockel in zijn „Geschiedenis van
het Haarlemmermeer", kreeg Leiden het
benauwd door het aanstroomende water,
dat de straten en huizen binnen stroomde,
waardoor vele Leidenaars een wijkplaats
moesten zoeken op den zolder. Ook de L i s-
serbroek liep blank. Toen was het lot
van het meer beslist.
Leiden deed weliswaar eigendomsrecht
gelden, welk al of niet vermeend rech* door
Luzac een van de Negenmannen! in
de Tweede Kamer met vuur verdedigd
werd. De toenmalige Minister vroeg even
wel, waarom Leiden dan nooit of te nim
mer grondbelasting had betaald... (Het
is niet onaardig er hierbij aan te herinne
ren, dat van 1662 tot 1750 aan de Leidsche
gemeenteraadsleden na het doen van den
eed, werd voorgelezen „niet te resolveeren
in he t bedijken van de Leydsche cn naast
aangelegen meeren".
De tegenstand van Rijnland werd gekal
meerd door den aanleg van het Oegstgees-
ter kanaal als uitloozing. De eerste, die de
brug bij het Groene Kerkje passeer
de, was Koning Willem II op den 27 No
vember 1840, toen hij zich naar Amsterdam
begaf ter inhuldiging.
Op 5 Mei 1840 werd te Hillegom de eer
ste spade in den grond gestoken voor den
aanleg van dijk en ringvaart. Drie stoom
gemalen, de Leeghwater, de Lijnden en de
Cruquius, maalden het water weg.
Op 5 Juli 1852 was het Meer
droog.
De uitgestrekte vlakte riep de woorden
uit het Boek der Schepping voor den geest:
„De aarde nu was woest en ledig". Verka
veling en afwatering namen nog veel tijd
in beslag, doch op 23 Augustus 1853 had aan
het Warmonder Hek de eerste grond-
verkooping plaats, welke opbracht gemid
deld 473.per bunder.
Het „gvoote, treffelijke, heerlijke en lof-
baarlijke noodwendige werk", waarvan
Leeghwater in zijn Haarlemmermeerboek
sprak, was tot Stand gebracht „tot nut, pro
fijt en voordeel van het gemeene beste
voor het Vaderland".
Voor verzorging van Uw Tooneeloilvoerlng
Revue, Operette, Optochten,
Bai-Costume9, Brui otlteest,
Gecostumeerde Voetbal-.
Zwem-, Kortbalwedstri d>
Blelt U in verbinding met het Costpumhuis
NIEUWSTEEG 7 - LEIOEN
Costumier - Gedipl. Tooneelkapper
KappersprjjsWarmond 1932
Kappersprjjs4Febr. 1934 Lisse
HEDEN ONTVANGEV
Baby- en Kinder
goederen
Directoirs,Onderjurken
Kousen
ZIE ETALAGE
iMflNSSTEEE 25
MaüRsi
S, TEL 124-4
peciaal adres Voor
tt^uiermandarh'kelen Y
OPGERICHT 1875
HAARLEMMERSTR 58 - TEL. 420
Filiaal Hoogewoerd 32 - Tel. 840
f 0.40 per pond
f 0.65 en f0.75 per pond
4 cent per stuk
Laat nu door ons Uw
BEDDEN en MATRASSEN
opnieuw overtrekken,
bijvullen en repareeren
enz. enz.
In één dag gereed
Uitsluitend eigen werk
beddenm \gazijn
HOOGEWOERD U5 - TELEF. 1721
Centrale Verwarming
Sanitaire Installaties
DOELENSTEEG 9-11
Dipl. Ileilg. en Massage van het Ned.
Genootschap voor Heilgym. en Massage
Ook clubjes voor Dames en kinderen
Spreekuur van 121/.. uur, behalve
Maardags en Donderdags. 9766
RIJNSBURGERWEG 187 LEIDEN
KUIKENS! KUIKENS!
BR0EDERIJ (15386) GR0ENEVELD
H00GL. KERKGRAChT TEL. 2590
Heeft voordeelig af te geven Barnevelders»
Leghorns, Rhode Islanders. Mooie volle kui
kens. Koopt vroegbroed. Door de Regeerings-
maatregelen loonend kippenhouden, eieren
en hennen van't na jaar duur! Denk daaraan.
21 Mei sluiting jaarlijks der broederijen.
GLANZEND EN NIET GLAD
Gebruikt U het reeds? Zoo niet, be
stelt U dan eens een busje en U
wenscht niets anders pieer te gebruiken
NOOROEINOE 24, TELEF. 1168, LEIDEN
,U LEERT, U KUNT, U GAAT DANSEN, bij
V00RJAARS-CURSUS f 7.50 instituut.
tango cursus. f4.oo V HOOGEWOERD 14
mmumHÊmimm Inschrijving dagel. na 6 uur n.m.
BORDUREN, AJ0UREN, PLISSEEREN
VERVEN EN ST00MEN
VERVERIJ „DE REGENBOOG"
Breestraat 159 - Leiden - Tel. 851
STOPPAGE - SPECIALE AFDEELING VOOR
HET OPPERSEN VAN HEERENKLEEOING
STERK VERLAAGDE PRIJZEN
haarlemmerstraat 222-267
Alleen goed in zaken waar
ook de Patroon vakman is
Ged. Radio-Monteur, Hoogl. Kerkgr. 3, Tel 1132
DAMES KAPSALON
TURFMARKT 5A, TEL. 431, LEIDEN
AANVANGENDE MAART
Inschrijving dagelijks Nieuwe Rijn 28 Telef. 1707
ADMINISTRATIE-KANTOOR
STATIONSWEG 3a, LEIDEN
TELEF. 1070, GIRO 72824
Bureau voor Administratiên
Boekhoudingen -
Adviezen, Belastingzaken en Verzekeringen
Mijn GEBROKEN VOER is een
praehtkwaliteit dat U voor
t 3 20 per 50 kilo franco elk
dorp wordt toegezonden. Des-
verkiezend wordt een baaltje
doppen gegeven. 837
PLUIIVIVEEVOEDERFABRIEK
The Berlitz School ol Languages
Gevestigd 1898 hier ter stede.
Het eenigste Instituut voor onderwijs in
Moderne Talen
DOOR NATIONALE LEERAREN
LEIDEN - TURFMARKT 3
aF~ Altijd kunnen nieuwe cursussen
worden begonnen Inlichtingen gratis
verta lings-bur eau.
Op gemakkelijke voorwaarden
HET ADRES
voor reparatie en onderhoud;
STATIONSWEG 14, TELEF. 2579-1882
4^ dansen LEERT u EVERT CASTELEIN, Langebrug 6a
10 Privé lessen van een half uur f 20.—
ONZE NAAM WAARBORGT U SUCCES, mmimaa
MILLIOENEN GRITZNER
NAAIMACHINES
zijn in gebruik. De vraag
is grooter dan ooit te voren.
SPECIALE REPARATIE-INRICHTING
Eerste Leidsche
R.K.Begrafenisonderneming
GEVESTIGD 1882
9188
G.H. KLCINHANS
Pieter de la Courl9traat 22
TRANSPORT. TELEFOON 1455
Slijterij „Het Wapen van Leiden"
JENEVER en BITTER
per liter f.290, f. 3.20
BRANDEWIJN en VAN. BRANDEWIJN
per liter f.3 t.3.30
CITROEN, SCHILLETJE, VOORBURG
en ORANJEBITTER
per Liter f 2.90, t. 3.20
ZOET CITROEN, ZOET VOORBURG,
per Liter t. 2.40
LIKEUREN
per Liter f. 1.60, f 2.40, f. 3.20, f. 4—
COGNAC p. L. f. 3.05, f. 3.75, f. 4.50
RUM per Liter f.4.-, f.5—
OUDE JENEVER per Liter f. 3.20
Voor 10 Gld. bons 50 ct. terug
10 ct. per rit voorkomen 10 ct.
Groote ritten ongekend laag tarief. Mooie
5 en 7 pers. wagens. Dag en nacht geopend.
Beleefd aanbevelend,
SCHILTHUIZEN, Te!. 2893, Pioenhoi 18a
GOEDKOOP DRUKWERK
10.000 NOTA'S 17.—
100 VISITEKAARTtN met 100 ENVELOPPEN
tl.— (samen).
Voorts alle andere Drukwerken tegen de
LAAGSTE PRIJZEN
De Goedkoope Handelsdrukkerij
LEEUWENHOEKSTRAAT 6 bij de Pasteurstr.)
(v.h. Sophiastraat 34)
RIJWIELEN en
MOTORRIJWIELEN.
TRANSPORT,
twee- en driewieler,
met en zonder motor
VRAAGT ONS AAN.
nieuwstraat 9 - telef. iio
dat het prijsverschil v.n.l. voor
groot en beter 'drukwerk bij ons
zoo geweldig is? Vraagt prijs
zonder eenige verplichting uwerzijds
NIEUWSTEEG No 9 - LEIDEN - TEL. 2567
Leiden, Nieuwsteeg 17, Telef. 3406
