24ste Jaargang
ZATERDAG 19 AUGUSTUS 1933
No. 7588
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
Het nieuwe leidsche raadhuis
ST. CLEMENS-RETRAITENHUIS
S>e £eid4ehe(3oii/&Mit
D£ ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij Tooroitbetafing:
Voor Leiden 19 oent per week ..MM f 2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 oent per week f 2-60 per kwartaal
Frajico per post f 2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 oent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 oent, met
Geiilustreerd Zondagsblad 9 oent.
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935,REDACTIE 15 II
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone Advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
het dubbele van het tarief berekend.
TELEFOONTJES, van ten hoogste 30 woorden, waarts be
trekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop f 0A0.
BIJ DE FOTO'S DER
ONTWERPEN.
De teekenïngen der vijf architecten, uit-
genoodigd om een ontwerp te maken voor
het Leidsche Raadhuis, met behoud van
den ouden gevel aan de Breestraat, in dit
blad gereproduceerd, geven alleen de ge
vels en den toren. De binnenplaats noch
het interieur, zooals de verschillende ont
werpers ze zich voorstellen, zijn tot nog
toe gepubliceerd, terwijl de plattegronden,
die den niet-vakkundige wéinig zeggen, en
die, behalve kennis van de behoeften,
waaraan het gebouw moet voldoen, een
gezette studie vereischen, door mij buiten
beschouwing kunnen worden gelaten. Al
leen is het noodig, er aan te herinneren,
dat indeeling en ruimte-gebruik van het
plan-Blaauw voor de advies-commissie
mede een reden zijn geweest om dit aan
te bevelen, en terloops te verwijzen
naar de daaraan verbonden verwikkelin
gen.
De beperking, die ik mij hierbij veroor
loof, maakt het mij tevens mogelijk, de
ontwerpen alleen van de aesthetisohe zijde
te bezien. En ik geloof, dat dit ook daarom
wenschelijk is, omdat de openbare mee
ning het wel met mij eens zal zijn, dat Lei
den voor het verwoeste raadhuis een zoo
schoon mogelijk gebouw terug moet krij
gen. Die publieke opinie heeft zich reeds
vroeger uitgesproken in dien zin, dat de
grootendeels gespaarde oude gevel moet
worden hersteld en dat de rest zooveel mo
gelijk in harmonie daarmee moet zijn. Dit
laatste en de keuze der vijf genoodigde
architecten wijst daarop, is niet zoo op
te vatten, dat aan stijlnabootsing zou mo
gen worden gedacht, Zulk een harmonie is
te verkrijgen ook wanneer de bouwer van
het nieuwe gedeelte zich zelf blijft en de
eischen van den modernen tijd doet gel
den.
.Wanneer wij cms nu herinneren, dat het
plan van den heer Dudok om zijn ultra-
modernistisch karakter met succes is be
streden, dan schijnt hieruit wel vanzelf te
volgen, dat het plan van ir. H. F. Mer-
tens al evenmin kan worden aanvaard:
de toren in de eerste plaats is, vooral ge
zien van de B reestraat-zijde, in flagran
te n strijd met de fijn gedetailleerde zwie
righeid van den bes taanden gevel, ook al
is de verschuiving en stapeling der recht
hoeken op zichzelf, beter geslaagd dan
met zulke moderne torens vaak bet geval
is. De gevel aan de Vischmarkt is, met de
goed gegroepeerde ramen en het wel wat
nuchtere dak, die van een gradioos kan
toorgebouw men vergeet daarbij echter
geheel het overige raadhuis, en hoewel
men het woord monumentaal wel zou kun
nen gebruiken, schijnt mij de groote vorm
geving slechts bereikt ten koste van elke
charme.
Het plan-Buurman kan niet gezegd wor
den deze bekoring ten eenenmale te mis
sen. Integendeel. Ik vind, aan den gevel
Vischmarkt, de toren, zoowel de groote
rechts als het kleintje op den linkerhoek,
mooi van proportie en in hun soberheid
aantrekkelijk, en wat men er aan de an
dere zijde van ziet, is zeker niet storend.
Ook dak en plaatsing en groepeering der
vensters in dien gevel zoowel als in den
zijgevel, zijn niet zonder gratie. Alleen: in
den ingang heeft deze architect zich met
geinig succes herinnerd dat hij monumen
taal moest zijn. Deze vierkante hap,
ook weer in vierkanten onderver
deeld, breekt de lijnen m.i. op weinig
fraaie, te weinig van zelfsprekende wijze,
en de van de vensters beneden omhoogge
trokken lijn kan de onnatuurlijkheid van
de oplossing niet goedmaken. In de aan
den ouden gevel bijgebouwde stukjes aan
de Breestraat is geen harmonie verkregen
met het bestaandehet tegen den trap
gevel aangebouwde dak laat dezen te wei
nig vrij en hoewel de vormen op zichzelf
niet leelijk zijn, is de opgaaf toch niet
schitterend opgelost.
Als ik goed zie, is in het ontwerp-van
der Laan de zijkant van den ouden gevel
heelemaal weggewerkt. Dit gedeelte
schijnt mij, afgezien daarvan, het beste
van zijn ontwerp, dat, wat den gevel aan
de Vischmarkt betreft, eentonig is, zonder
grootsohheid, en waarvan ik den toren ge
zocht en daarom onbevredigend van vorm
vind.
A. J. Kropholler is de eenige, die in zijn
ontwerp den herstelden ouden toren heeft
opgenomen. Het schijnt bijna onvermijde
lijk, dat deze, van de Breestraat-zijde ge
zien, en in verband met den ouden gevel,
de harmonie het best verzekert Er is ech-
Wij geven heden twee extra-foto-
pagina's betreffende de ontwerpen der
Stadhuis-plannen. Men vindt deze elders
in ons blad.
Den kunst-criticus Cornelis Veth von
den wij bereid naar aanleiding van .deze
Stadhuis-o/itiderpen eenige beschouwin
gen daaromtrent te geven.
ter veel in de detaileering van zijn nieu
wen gevel, dat met dien oudèn toren goed
overeenstemt, al moet ik aan den nieuw
door hem ontworpen toren de voorkeur ge
ven. Ik kan mij niet begrijpen, dat de
Raadhuis Advies-Commissie dien nieuwen
toren zonder verdere toelichting als niet
gelukkig bestempelt. Ik acht hem bijzon
der geslaagd van lijn, volume en karakter.
Ik kan het oordeel der commissie, wat
wat betreft het inwendig, met hal en
trappen, hun practische plaatsing en be
lichting van dit plan niet controleeren, en
wil aannemen, dat haar critiek verdiend
is. In het uitwendige verwelkom ik echter
de kwaliteiten van het statische en beval
lige voreenigd. De bezichtiging van de
details, voor zoover die op de wat erg
luchtige teekeningen mogelijk is, toont ons
mooie oplossingen, zooals die van het dak,
dat sierlijk terugwijkt voor den trapgevel
aan den zijkant van den ouden gevel, en
welks lijn ook verder is volgehouden, de
toepassing, telkens maar met mate, van
het in het oude gedeelte zoo pikante, mo
tief der vertikale puntsteenen (schoon in
eenigszins gewijzigden vorm) de vrije or
dening der nergens opeengehoopte ven
sters, en de royale plaatsing der dadelijk
sprekende ingangen. In verband met het
bekende gebrek aan voldoend terrein, be
grijp ik de arkade links alleen, wanneer
die strook van de straat open moest blij
ven, want dan is inderdaad daardoor ruim
te gewonnen. Als afwerking van het ge
bouw was ze niet noodig geweest.
De architect C. J. Blaamw heeft, behalve
dat hij een stuk terrein meer nam dan de
anderen, ook een ander stuk, daartegen
over vrijgelaten en gebruikt voor een soort
plein, links aan de Vischmarkt. Het voor
deel, hierdoor verkregen, is op de afbeel
dingen beter te zien, dan dat, gewonnen
door het annexeeren der andere terrein-
ruimte. Inderdaad hebben achter- en lin
kerzijgevel daardoor openheid en beko
ring, en staat de toren (zooals vooral te
'zien is op de perspectiefteekening), mooi
in den daardoor gevormden hoek. Dien to
ren zelf kan ik niet zoo bewonderen. Hij
is te hoog, en heeft een wat weifelenden
buikigen vorm. Ik betwijfel, of hij tezamen
met den ouden gevel gezien (hetgeen juist
door de hoogte kan voorkomen) daarmee
harmonieeren zal. De gedetaileerde vor
men zijn niet bepaald ongezocht, en in
strijd met het onderste'gedeelte, dat er
stijf tegen doet, en een vrij banaal, groot
raam heeft. Hier kon, door de andere ter-
reinverdeeling, de moeilijkheid om den ge
vel aan de Breestraat door te trekken,
worden vermeden. Evenals Kropholler
heeft Blaauw het motief der puntige ao
oenten van den ouden gevel overgenomen.
De vormgeving van dak, vensters en deu
ren is over het algemeen historiseerend, en
met gunstig resultaat, maar wat ontdek
ik daa-r boven de deur in het midden
(Vischmarkt) voor een weer erg moderne
oplossing van de vensters, vermoedelijk
tegenover de trappen Die brengt ons even
in een andere sfeer, en dat is iets, waar
voor ik bier bang ben. Men mag zoo mo
dern wezen als men wil, maar zulk een de
monstratie van de lichtbron past niet in
het karakter, dat overigens is vol gehou
den.
Ziehier indrukken, die elkeen, de afbeel
dingen bezichtigend, zal kunnen krijgen.
Er zouden heel wat meer gegevens toe
behooren, om een eindoordeel te vormen,
maar ik geloof toch wel, dat de dingen die
ik hier heb aangeroerd, ten slotte in dit
geval van overwegend belang moeten ge
acht worden.
CORNELIS VETH.
TE N00RDWIJKERH0UT
36 Sept. Heeren Middenstand „10.—
69 Sept. Jongelingen v. 1517 j. 6.50
912 Sept. Militiepliohtigen 6.50
1215 Sept. Gehuwde Vrouwen 6-50
1922 Sept. Heeren Middenstand 10.—
2326 Sept. Mannen P. T. T. 6.50
30 Sept.—3 Oct. Mannen 6.50
KERNEN.
De R. K. Staatspartij heeft rich met een
kloek, van levensdurf en levenskracht ge
tuigend Manifest (in dit blad gepubliceerd)
gewend tot de Katholieken van Nederland,
hen oproepend en wakkerschuddend tot
een nieuwe, verjongde activiteit. Eenieder
voelde het aan: de fut was er wel een
beetje uit. De Staatspartij ondergedom
peld in crisiszorgenverloor den vrijen
uitkijk op de toekomst en beperkte zich tot
te behouden, wat to behouden was met
name wat te behouden was aan sociale
maatregelen, die voor het welzijn van onze
bevolking van zulk een onschatbare betee-
kenis zijn.
Ongetwijfeld is deze bezorgdheid van de
Partij voor de sociale wetgeving, dat met.
de tanden vasthouden aan hetgeen op so
ciaal terrein bereikt werd, een standpunt
hetwelk zij nooit zal prijs geven. Maar onze
tijd eischt méér. De crisis duurt reeds eeni
ge jaren; een populair gezegde luidt: een
menoch wordt aan allee gewoon, zelfs aan
hangenOok aan de strop van de crisis. De
mensoh kan niet blijven staren op hetgeen
bereikt ie de mensch wil vóóruit, naar
een nieuwe toekomst.
Het kan niet ontkend worden, dat de
trillingen van de revolutionaire sohok in
DuitschLand, ook in ons land aan de gees-
tesverlamming tengevolge van de crisis een
einde hebben gemaakt. Van zijn tegenstan
ders kan men veel leeren. Zich spiegelend
aan wat in Duitschland ziob helaas heeft
afgespeeld (voor welk een achteruitgang
ons land gespaard moge blijven) heeft de
Katholieke Staatspartij nieuwe moed ge
vonden om met herleefde veerkracht de
toekomst in te treden.
De Partijleiding roept allen op tot een
frissche actie. Zij weet echter maar al te
goed, dat zulk een friesohe actie spoedig
verflenst en verlept is, wanneer niet door
het geheele land, in iedere stad, in ieder
dorp, mannen zich aanmelden, die mot
mannelijke overtuiging en mannelijke
geestdrift zich geheel en al geven aan de
grootscke taak, die voor de Katholieken
van Nederland is weggelegd.
Maar in vele gemeenten de goeden
niet te na gesproken! is de actie dood.
Op de Kaderdag te Amersfoort zijn aan
het adres van de. kiesvereenigingen harde
en bitteer woorden gericht. Het Partijbe
stuur heeft het begrepen: hier éérst moet
nieuwe politieke levensvreugde worden ge
wekt. Vandaar de oprichting van „Ker
nen".
Voor deze kernen wendt het Partijbe
stuur rich bizonder tot nieuwe wer
kers, tot frissche krachten. Uit den aard
der zaak is het geestdriftig werken en
zwoegen, dat van deze kerntroepen wordt
verlangd geen taak voor „ouwe heeren".
Niet genoeg kan er op worden aangedron
gen de jonge krachten in het leven en
streven der Partij te trekken. Men houde
bij de keuze der kern-troepen echter re
kening met de zeer menschenkundige op
merking, door de Partijleider op de Ka
derdag gelanceerd, dat degenen die zich
zoo buitengewoon gretig aanbieden dikwijls
niet de meesten geschikten voor dit werk
zijnDegenen, die de „kernen" vormen,
zullen zioh aan dit werk moeten geven niet
uit praatzucht of baantjes ja gerij, maar uit
welgemeende liefde voor de groote Ka
tholieke beginselen, die de Kath. Staats
partij heeft uit te dragen.
Een zware taak wacht de besturen der
Kieskringen, een nog zwaarder maar heer
lijke taak wacht de kerntroepen. .Het Par
tijbestuur zal hen in de vervulling dier taak
voorlichten en leiding geven, hun mars vul
len met gedegen „kernachtige" politieke
kennis, hen inspireeren tot pittige geest
drift, die aanstekelijk zal werken op hun
omgeving.
De Partijleiding heeft voor den Kies
kring Leiden een lijst van gemeenten ge
geven, in welke binnen vastgestelden tijd
een kern moet zijn opgericht. Dat wil
niet zeggen, dat de „Kiesvereenigingen",
of beter: de partijafdeelingen in de ande
re gemeenten rustig kunnen indutten!
Van dutten mag geen sprake meer zijn.
In iedere gemeente, waar een partijafdee
ling (kiesvereeniging) gevestigd is, zal een
„kern" moeten komen hoe eerder hoe
beter
De kerntroepen onze „S.S. en S.A.",
maar zonder gummi-knuppel, onze cel
len" maar zonder wreede dwingelandij
zullen een gewichtige taak te vervullen
hebben, een mannentaak, welke, goed ver
vuld, door bet nageslacht met waardecring
herdacht zal worden.
KOOPT BIJ ONZE
ADVERTEERDERS
HOE STAAT HET MET DE
WEERSVOORUITZICHTEN
Van tijd tot tijd is er wol eens aanleiding
den algemeenen weerstoestand na te gaan
en te zien of er aanleiding is groote veran
deringen in de plaatselijke weersgesteld
heid te verwachten zijn. Daartoe is zooveel
te meer aanleiding al« een bepaald sei
zoen al een heel eind voorbij is en een an
der seizoen nadert. Wij zijn nu in de twee
de helft van Augustus en reeds ongeveer
vier weken voorbij het midden van den zo
mer, dat gemiddeld omstreeks don 20sten
Juli valt. De gemiddelde datum, waarop
de warmste dag in de laatste twintig jaren
viel, was n.l. 20 Juli.
Het is dus tijd geworden om den weers
toestand te bekijken in verband met de
vraag: wat kunnen wij nu verwachten 1
Het valt niet te ontkennen, dat in de
laatste dagen do plaatselijke weerstoestand
vrij belangrijk is achteruitgegaan. Deze
achteruitgang openbaart zich voornamelijk
in een sterken wind. Het rustige weer heeft
afgedaan en de sterke wind, die koelere
lucht aanvoert, heeft de temperatuur doen
dalen. Wel ia het nog niet bepaald koe!
over dag, maar de hooge zomertempera-
turen van 25 gr. C en meer kwamen niet
meer voor.
Waaraan is deze achteruitgang van de
weersgesteldheid toe te schrijven 1 Zeer
zeker slechts voor een klein gedeelte aan
het korten der dagen, dat tengevolge heeft,
dat de dagelijksche verwarming kleiner be
gint te worden dan het warmte-verlies
tijdens de uren, dat de zon onder den hori
zon staat. Deze invloed speelt in dezen tijd
van het jaar een rol, die minder te betee-
kenen heeft dan de invloed van de groote
veranderingen in de temperatuur van de
door den wind aangevoerde lucht.
De groote zomerwarmte komt alleen
voor bij een bepaalden algemeenen weers
toestand. In den regel ligt dan over Mid
den-Europa een gelijkmatige en hooge druk
en de verdeeling van do luchtdrukking is
dan zoodanig, dat over ZW-Europa Zuide
lijk tot Zuidoostelijk winden waaien, die
zeer warme lucht aanvoeren. Somtijds komt
nog een Fohn-achtige werking in de vrije
atmosfeer daarbij, die tot zeer hooge tem
peraturen aanleiding geeft. Deze weerstoe
stand hebben wij langen tijd gehad Hij
bezorgde ons- een zeer mooien zomer. Maar
hij is voorbij, althans geheel van karakter
veranderd. Het gebied van hoogen druk
heeft zich naar het Zuiden van ons we
relddeel teruggetrokken en terwijl diepe
depressies over de Noordelijke helft trek
ken is een krachtige Westelijke luchtstroom
doorgekomen, die koelere, zeer vochtige
lucht in groote massa's over Midden-
Europa uitstort. Dit is de naaste oorzaak
van het veranderen van het weer en het
verschijnsel is kwalitatief heel normaal
voor den tijd van het jaar. Men zou hoog
stens kunnen zeggen, dat het wat vroeg
invalt dit jaar.
Welken invloed heeft deze verandering
op de verwachtingen?
Het spijt mij, dat ik in dit opzicht een
klein beetje pessimistisch moet zijn. Als
wij nog veertien dagen vroeger in den zo
mer waren, zou men sbellig kunnen rekenen
op de mogelijkheid van een herstel van het
rustige weer. Nu wij echter /.oo ver zijn ge
vorderd begint die mogelijkheid te wanke
len en wel om deze reden, dat een periode
van los weer als nu heerscht meestal ten
minste twee of drie weken duurt. Nu ver
loop van drie weken zijn wij een flink eind
in September en dan is warm weer nog
maar alleen mogelijk wanneer zich over
Centraal-Europa een kracht gebied van
hoogen druk vormt. Niet dat dit niet moge
lijk zou zijn, maar het i» onzeker. Het te
rugtrekken van het gebied van hoogen
druk naar het Zuiden bewijst, dat het sub
tropische hoogdruk-gebied, waarop het
Europeesche steunt, aan het verzwakken is,
ook alweer een volkomen normaal ver
schijnsel, dat wat vroeg begint, maar dan
toch een ver&chijn&el, dat wij niet voorbij
mogen zien.
Nu is het allerminst de bedoeling den
lezer treurig te stemmen ten opzichte der
weersverwachting. Integendeel, de over
gang van hoogzomer tot nazomer gaat lang
zaam. Met meer stappen achterwaarts dan
voorwaarts, maar afwisselend met verbete
ring en verslechtering van het weer gaat
die overgang en dat beteekent, dat wij nog
telkens en gedurende cenigen tijd, mooi,
ja zelfs vrij warm weer kunnen hebben. Al
leen de vastheid is er uit, wij kunnen niet
meer *oo rekenen op het mooi weer, er is
te veel wind om onverdeeld van het mooie
weer te kunnen genieten en de vrees voor
regen en ©en algeheelen omslag bederft
veel. Maar, voor dien algeheelen omslag
behoeven wij voorloopig nog niet zoo erg
bang te zijn.'
Zoo zie ik den weerstoestand in en ik
zou erbij willen voegen, dat ik van harte
hoop, dat mijn kijk erop te pessimistisch
K in verband met hetgeen werkelijk zal
komen.
(Nadruk verboden).
Dit nummer bestaat uit rijf bladen
waaronder geïllustreerd Zondags
blad.
VOORNAAMSTE NIEUWS.
BUITENLAND.
Nieuwe verblijfsbepalingcn voor vreem
delingen in België, (dde blad).
Duitschland geeft toe inzake de pasta-
ge-gelden op buitenlandsche schepen. (2de
blad).
De overstroomingen in China. (Buitenl.
Borichten, 2do blad).
BINNENLAND.
De vorming van „Kornen" in de R. K.
Staatspartij. (3de blad).
Regeling van den uitvoer van bloembol
len. (lete blad).
Verscheiden doodelijke verkeersongeluk
ken. (Gem. Bor. 2de blad).
Brand in Hotel Velseroord. (Gom. Bor.
2do blad).
LEIDEN.
Foto's betreffende den Raadhuisbouw en
beschouwingen daarover. (Pag. 1, 5 en 13).
BINNENLAND
BEZUINIGING OP SOCIALE
UITGAVEN VAN HET RIJK.
Belangrijke verklaring van den Minister.
Naar aanleiding van geruchten omtrent
©en vermindering der sociale uitgaven van
ongeveer 42 millioon op de iiijksbegrooting
1934 hebben wij ons tet den Minister voor
Sociale Zaken gewend met het verzoek
daaromtrent eenige nadere inlichtingen te
mogen ontvangen.
Minister blotemakor do Bruine was zoo
welwillend deze te willen geven en begon
met de opmerking te maken, dat de uit
drukking „sociale zaken"' nog al vaag is,
daar ook andere Departementen sociale
uitgaven hebben.
„Maar wat mijn departement betreft",
aldus de Minister, „kan ik u modedoelen,
dat ik er voorshands in geslaagd ben om
op mijn begrooting voor 1034 voor tuber-
culose-hestrijding, rinderuitzonding, drank
bestrijding, enz dezelfde bedragen
uit te trekken, als welke op de begrooting
1933 voorkwamen.
Voor werkverschaffing, steun verleening,
moreelcn steun ann te werk gestelden en
steun voor den opbouw van Drenthe, kwa
men op de bcgrooting-1033 geen afzonder
lijke artikelen voor. Deze zaken waren be
grepen onder een ruim begrotingsartikel.
Echter heb ik voor elk van deze onderwer
pen op de begrooting voor 1934 uitgetrok
ken, datgene, wat tot nog toe voor deze
posten uitgegeven is, zoodat op de genoem
de sociale uitgaven geen verminde
ring is toegepast".
Vervolgons vroegen wij den Minister
Hij een vermoeden had, hoe geruchten als
het bovenbedoelde, in de wereld kwamen.
Hierop antwoordde de Minister: „Ik
vermoed, dat dit gerucht in verband staat
met een zeer aanvankelijke raming, die
destijds, vóór mijn optreden, is gemaakt en
die mij is gebleken zeer aan den ruimen
kant to zijn. Ik herhaal echter, dat op de
begrooting voor 1934 voorshands op sociale,
moroelo en hygiënische punten niet is
gekor t\
„MaHr het Departement van Sociale Za
ken zal toch ongetwijfeld ook bij moeten
draden in de algemeenc bezuiniging?"
„Ik erken volledig mijn plicht om ern
stig mede te werken aan een blijvende ver
laging van 's Rqks uitgaven'* antwoordde
de Minister hierop: „Als ik voor sociale
moroele en hygiënische voorzieningen het
zelfde heb uitgetrokken als vroeger, spreekt
het vanzelf, dat er geld moet worden be
spaard. OA door versobering van de diens
ten. Wanneer mijn begrooting verschijnt,
zal wel blijken hoeveel daardoor gevonden
