HET NIEUWE SANATORIUM
„BERG EN BOSCH".
ZATERDAG 15 JULI 1935
DE LEIDSCHE COURANT
DERDE BLAD PAG. 9
Tusschen de dennenbosschen van Bilthoven.
een grootsch werk der
kath. arbeidersbeweging
Wat is het heerlijk voor een gezond
mensch door „Berg en Bosch" te dwalen
Wat moet het een rust en berusting schen
ken aan een ziek mensoh in dit sanatorium
te kunnen worden opgenomen.
Tusschen de dichte dennenbosschen van
Bilthoven, in 't hart van Sticht, in 't hart
va.n Nederland, maar vèr verwijderd van
alle gewoel, van stof, roet en bedompte
stadslucht, is het nieuwe sanatorium van
herwonnen Levenskracht" gelegen.
De lucht is er zuiver, doorademd van
de pittige dennengeur. Er heerschte een
weldoende stilte, slechts opgemonterd door
het eeuwig-ruischen van de stoere dennen
en door het vroolijk gepinkel van een
meesje, dat in een overmaat van levens
lust rond de denneappels fladdert, op zoek
naar buit.
Temidden van de uitgestrekte bosschen
het landgoed is 46 H.A. groot en wordt
aan alle zijden door buitenplaatsen om-
I geven verrijst zonder pretentie, eenvou-
I dig en landelijk, het enorme samenstel
van de sanatorium-gebouwen „Berg en
I Bosch". Meer bosch dan berg de ber
gen zijn, voor zoover te bespeuren, van
I zeer bescheiden afmetingen
De naam „Berg en Bosch" houdt een
I belofte in van ongestoorde landelijkheid,
I deze naam doet het sanatorium alle
eer aan. Het is wonderlijk en bewonde
renswaardig, hoe èn de architecten, de
I heeren Koldewey en Van Moorsel èn de
I tuin-architect, de heer Schulz, er in ge
slaagd zijn dit gebouwencomplex saam te
doen groeien tot een geheel met de schoo-
ne natuur.
Met opzet is daarom vermeden aan de
gebouwen ook maar eenig grootsoh of op
zichtig karakter te geven. Zelfs het hoofdr
gebouw en de kapel zijn ontworpen, zoo
als de lezer op de photo's kan zien, in den
I geest van eenvoud en landelijkheid. Zoo-
I wel buiten als binnenshuis voelt de met
I weelde niet verwende arbeider en het ar
beiderskind zich hier thuis wat even-
I wel niet heeft verhinderd, dat de zalen en
gangen sober maar met verfijnde smaak
zijn ingericht.
De geheele Katholieke Arbeidersbewe
ging kan fier gaan op dit schitterende
1 bouwwerk van naastenliefde. Niet zonder
rechtmatige trots vertelde ons de actieve
voorzitter van „Herwonnen Levenskracht",
de heer J. Th. Nijkamp, dat het geheele
i sanatorium kostende anderhalf millioen
J gulden door de Katholieke Arbeiders-
I beweging was neergezet, waarbij echter
Idankbaar moge worden herdacht, dat ook
I tij, die geen lid zijn dier beweging, door
het aandragen van „steenen, planken en
balken" aan dit edele werk van Christe-
I lijke charitas steun hebben geboden.
Er is heel wat gepingeld en gebedeld ten
eenent, gegeven en geofferd ten andere
i om het geweldige kapitaal bijeen te slee
pen. Behalve de ewone bijdragen der on
der het Werkliedenverbond ressorteerende
vereeni.gingen, vloeiden de middelen toe nit
de „vrijwillige bijdragen" van 5 ct. per
week. Deze vrijwilligers zullen thans tot
hun voldoening vernemen, dat een reuzen-
som van f 100.000 door hen is bijeenge-
spaard. Hoe vele kleintjes een gróót ma-
i ken! Behalve de leden steunden ook de
j bonden en de andere instellingen het
i groot© werk op krachtdadige wijze.
En nu is 't nieuwe Sanatorium gereed.
Niet zonder weemoed hebben de 350 pa
tiënten en de staf van doktoren en ver
pleegsters het oude „Berg en Bosch" bij
i Apeldoorn verlaten. i
De verhuizing is een enorme verbete-
i ring maar men was in Apeldoorn zoo vast
I en ingegroeid met de gemoedelijke hou
ten noodbebouwing, dat het scheiden toch
zwaar viel. D© duizenden patiënten, die
naar Apeldoorn gingen door „Herwonnen
Levenskracht, en met herwonnen levens
kracht in de maatschappij terugkeerden
zullen in dankbaar hart- de herinnering
aan de „keeten voor Belgische vluchtelin
gen" behouden.
EEN DEK, BESTE SANATORIA
VAN EUROPA.
Met groote waardeering gewaagde de
geneesheer-directeur van het sanatorium,
dr. Bronkhorst van de volledige mede
werking van het R.-K. Werkliedenver
bond en Herwonnen Levenskracht bij den
opbonw van het sanatorium. Alle luxe is
vermeden, maar van geneeskundig stand
punt behoort het Katholiek-arbeiders-sa-
natorium tot een der beste en meest gedif-
ferentieeerde van Europa. Het is "t groot
ste van Nederl. een comb, van een sana
torium voor 250 volwassen patiënten, een
kindersanatorium van ruim 100 bedden en
een nazorg-kolonie voor ongeveer 50 per
sonen. Urenlang kan men er dwalen door
ziekenzalen en lighallen, langs laboratoria,
onderzoek- en behandelingskamers, langs
werkplaatsen en kantoorlokalen, door
'klooster, kapel, door keukens en machine
kamers, en nog ie men ijverig bezig met
bouwen. Men werkt nog aan een open-
luchtschool, een ontspanningszaal, aan
■werkplaatsen en nazorg-afdeelingen.
RONDWANDELING DOOR DE
GEBOUWEN.
Maar laten wij trachten in het kort een
overzicht te geven van wat wij gezien
hebben.
Als wij de toegangspoort doorrijden en
rechts en links de woning van den genees-
heor-directenr en den administrateur ge
passeerd zijn, staan wij plotseling in het
hart van de inrichting. Nog zijn wij mid
den in 't bosch, maar rond om ons heen
zien wij allerlei gebouwen, hooge en lage,
hier en daar half verscholen achter een
boomengroep of een glooiing van het ter
rein. In vormgeving en kleur heeft deze
architectuur zich zóó oprecht eenvoudig
aangepast bij het karakter der omgeving,
dat wij ons midden in Gods vrije natuur
blijven voelen.
Het hoofdgebouw trekt het eerst onze
aandacht. Aan weerszijden van den in
gang heeft Marie Andriessen vlakke re-
liefs aangebracht, die de intrede en het
blijde vertrek van een patiënt uitbeelden.
Binnengaande staan wij in de hal en ver-
raat zien wij op naar het groote glas-in-
lood-raam, dat deze ruimte beherscht.
Christus zegent de zieken, die smeekend
tot Hem opzien. Als een beginselverkla
ring staat dit raam in het middelpunt van
het sanatorium. Rechts en links van de
hal loopen wij langs de vertrekken van de
administratie en correspondenten, langs
de patiënten-biblioteek, een de portiers
loge met de automatische telefooninstalla
tie en de radio-centrale.
In den langen achterbouw, recht tegen
over den ingang, zijn alle vertrekken voor
den medischen dienst: laboratoria voor
chemisch- en bacteriologisch onderzoek,
een operatie-afdeeling, röntgenkamers voor
diagnostiek en therapie, een röntgen-ar-
chief en donkere kamers, behandelingska
mer voor tandarts en keelarts, gipskamer
en .gewone onderzoekkamers met wacht
ruimten, de medische bibliotheek en de
kamer voor geneesheer-directeur en be
stuur. Rechts en links en aan het Zuid
einde van het hoofdgebouw liggende 3
groote paviljoens voor mannen, vrouwen
en kinderen. Zij zijn door korte gangen
met den centraalbouw verbonden. Buiten
staanders, die de ontwikkeling van het
sanatoriumwezen niet van nabij volgden,
kunnen zich moeilijk een voorstelling ma
ken van de hooge eischen, die in den te-
genwoordigen tijd aan de behandeling van
tuberculose lijders gesteld worden. Voor
een jaar of 10 was het sanatorium veel
meer een herstellingsoord dan een zie
kenhuis. Uitsluitend bestemd voor lichte
gevallen van tuberculose, was de behande
ling en verpleging vrij gelijkvormig en de
kuurduur beperkt tot enkele maanden.
Bedlegerige ernstige patiënten kwamen
weinig voor en hoorden er ook niet thuis.
Hoe anders is dit nu. De inrichting van
het hoofdgebouw bewijst reeds welk een
verscheidenheid in de onderzoek- en be
handelingsmethoden is opgetreden, maar
nog meer opvallend blijkt het verschil als
men door de patiëntenafdeelingen loopt en
daar meer dan de helft der zieken bedle
gerig vindt Steeds meer ontwikkelt, zich
het sanatorium tot een klinische inrichting
met een zeer speciale maar daarom niet
minder gedifferentieerde taak.
Een intensieve nauwe samenwerking
van internist en röntgenoloog, van chirurg
en keelspecialist is noodzakelijk om aan
de steeds hoogere eischen, die de behan-
reling van de tuberculoselijders stelt, op
bevredigende wijze te voldoen. Ook in den
bouw der ziekenafdeeling komt duidelijk
tot uitdrukking, dat -het zwaartepunt is
verplaatst naar de meer ernstige geval
len met open tuberculose, die lange kuren
moeten doormaken, vanaf de strengste
bedkuur tot de werkkmrr toe De gemid
delde k-irurdTrwr steeg daardoor in de laat
ste jaren van 6 maanden tot bijna 12
maanden.
IN HET OPENLUCHT-ZIEKENHUIS.
Aan de bijzondere eischen, die de nana-
toriumverpleging stelt, ontleent dit zie
kenhuis zijn zeer speciale karakter. Een
Sanatorium is een openlucht-ziekenhuis, of
met een variatie op het modewoord natuur
bad, een echt natuur-ziekenhuis. Maar
daarnaast moet het een gezellig ziekenhuis
zijn, want een gezellige vroolijke sfeer is
een eerste vereischte om de maandenlange
kuur rustig en blijmoedig te volgen. Met.
groote zorg werd bij den bouw van Berg
en Bosch ernaar gestreefd, een aangenaam
milieu voor de patiënten te scheppen. Op
grond van de veeljarige ervaring in Apel
doorn, werd de paviljoenbouw voor de ver-
pleeg-afdeelingen het mee9t geschikt ge
oordeeld.
Bij de volwassen-patiënten-paviljoens is
een verdeeling in 3 afdeelingen doorge
voerd, waardoor een groepeering van de
patiënten naar de verschillende phasen
van de kuur waarin zij achtereenvolgens
komen, mogelijk wordt. Alle patiënten-af-
deelingen zijn gelijkvloers, omdat alleen
zoo het grootst mogelijke contact met de
natuur gewaarborgd is. Het meeleven met
de natuur, van den morgen tot den avond,
zomer en winter, is een voortdurende bron
van allerlei genoegen». Bij den bouw en
rangschikking der ziekenafdeelingen werd
dan ook steeds gezorgd voor een ruim vrij
uitzicht naar buiten.
De eerste afdeeling van elk volwassen
patiënten-paviljoen bestaat uit kleine za
len voor 6 bedden en één-persoons-kamers,
en is voornamelijk bestemd voor de patiën
ten die bij voorkeur „binnen" worden ver
pleegd.
De tweede afdeeling is een complex van
drie groote lighallen voor de openlucht-
bedverpleging. Het verblijf van zieken, zo
mer en winter, bij dag en nacht, op open
lighallen, is iet», waar de niet-ingewijdo
zich altijd hoogelijk over verbaast. Het
zou ook niet mogelijk zijn, als bij den bouw
van deze hallen niet op zeer bijzondere
wijze met allerlei omstandigheden rekening
werd gehouden. De grootst mogelijke be-
Bchutting tegen schadelijke weersinvloe
den, tegen regen en wind, tegen de warmte
nog meer dan tegen de kou, en daarbij een
ruim uitzicht in de natuur en een overmaat
van frissche lucht, dat zijn de noodzake
lijke voorwaarden waaraan deze lighallen
moeten beantwoorden. Op een geheel nieu
we wijze werd dit probleem aan de hand
van de jarenlange ervaring in Apeldoorn
opgelost.
Het dennenbosch voor deze paviljoens
is zooveel gedund, dat het zonnig effect
in de hal behouden bleef, maar een al te
sterke bestraling is vermeden, en de pa
tiënt niet vermoeid wordt door het kijken
naar de schelle lucht, omdat deze gebro
ken wordt door het dennengroen. Verderop
is het bosch zoo dicht mogelijk gelaten en
zal later zelfs nog meer tusschenbeplan-
ting worden aangebracht, om de wind
kracht zooveel mogelijk te breken. Ach
ter deze lighallen zijn de waschigelegenhe-
den, waar iedere patiënt een eigen wasch-
bak en kleerenkast heeft.
Op deze gezellige hallen liggen de pa
tiënten, die reeds flink op weg zijn naar
de beterschap, maar toch het grootste ge
deelte van den dag nog op hun bed moeten
rusten.
De derde afdeeling is bestemd voor de
ambulante patiënten, die in de laatste
phase van hun kuur gekomen zijn. Zij sla
pen op zalen van zestien bedden, die in
afdeelingen van vier verdeeld zijn. Hun
rusttijden brengen zij op de aangebouwde
lighallen door.
Tusschen deze drie afdeelingen ligigen
de gezellige conversatiezalen, de onderzoek-
kamer en de bad-afdeeling, de centrale
dienkeuken en vele andere dienstvertrek
ken; zelfs de kapperssalon is niet verge
ten.
DE KAPEL IN
BIJ DE KLEINTJES.
Het kinderpaviljoen vroeg weer een an
dere differentiatie. De gewenschte schei
ding tusschen jongens en meisjes, kleine
en grootere kinderen, besmettelijke en niet-
besmettelijke patiëntjes, leidde tot een on
derverdeeling van de lighallen en de za
len in vele verschillende deelen. Ook hier
weer vinden wij de mooie beschutte lighal
len, en verder de noodige eetzalen en speel
zalen, onderzoekkamers en bad-afdeelingen,
bestralingskamer» en kinderbibliotheek.
Op het dak en voor enkele groote zalen zijn
heerlijke zonterrassen en de plaats werd
ons gewezen, waar over enkele weken de
openluchtschool zal staan, die nog van
Apeldoorn moet worden overgebracht.
Eenvoudig, praktisch en gezellig, dat ia ook
hier de domineerende indruk.
Al rondwandelende komen wij steeds
meer onder de bekoring van deze milieus,
die uitmunten door een aesthetieche verzor
ging, waarvoor de bouwers bijzonderen lof
verdienen, omdat wij dit zoo uiterst zelden
in ziekenhuizen aantreffen. Niet door ge
bruik van kostbare materialen, nog minder
door een weelderige bouwwijze of bewer
kelijke detail verzorging, maar door een
voudige zuivere verhoudingen ,evenwiohti-
ge vlakverdeelingen en zorgvuldig afgewo
gen harmonische kleurstellingen van be
schildering en gordijnen, werd een schoon
heidseffect bereikt, dat weldadig moet wer
ken op iedereen die in dit huis zal verblij
ven. Door een enkel glas-in-lood-raamp;©,
een mooie muurbesohildering, een geestig
schetsje op den wand, een beeldje in een
nis, wordt de indruk versterkt, dat de
aesthetische verzorging hier niet als een
bijkomstigheid werd beschouwd. In een ar
beiderssanatorium past geen weelde en
pracht, maar waarachtige eenvoudige
schoonheid is een weldaad voor ieder. En
als wij verder dwalen van gebouw tot ge
bouw, dan blijft deze indruk on» steeds bij.
Wij worden geleid door het klooster en
.zien de tegenstelling tueschen de ernstige
refter en de vroolijke recreatiezaal. Dan ko
men wij in de kapel. De duidelijke ruimte
geleding doet het priesterkoor dadelijk als
het hoofdelement uitkomen. Het schip, be
stemd voor patiënten en leeken-personeel,
is van een soberen ernst, die toch aller
minst somber aandoet. Door de zachtkleu-
rige glas-in-lood-ramen zijn nog even de
boomkruinen te zien. Wij voelen ons nog
steeds midden in 't bosch en toch in een
zeer rustige beslotenheid, die dit geheele
bouwwerk kenmerkt.
ZORGEN VOOR T „NATJE EN
DROOGJE".
Van de kapel steken wij over naar het
Oeconomiegebouw en loopen door de keu
kens en de eetzalen voor personeel en na
zorgpatiënten. In de kookkeuken staan de
stoomkookpotten en een groot electrisch
fornui»; in de brood en groentekcuken ver
scheidene moderne keukenmachines. Wij
gaan langs koelcel en melkkamer, dwalen
dan door waescherij en desinfectieruimlo
langs werkplaatsen en magazijnen, wij kij
ken even in den diepen kelder van de cen
trale verwarming, waar 3 forsohe ketels
netjes naast elkaar liggen, en tenslotte be
reiken wij één van de meest merkwaardige
deelen van dit Sanatorium: de arbeid^-<ï-
lonie.
DE NAZORG-KOLONIE
Eerst komen wij aan de werkplaatsen
voor de patiënten en de nazorgers. In carré
gebouwd staan hier de ruimten voor de
machinale houtbewerking, voorzien van alle
mogelijke machines, de werkplaat» voor hot
in elkaar zetten van het houten speelgoed
(het bekende Ado-speelgoed) en de kinder
meubels, de groote schilderswerkplaats,
twee flinke magazijnen, uitsluitend bestemd
voor de produkten van deze werkplaatsen,
en tenslotte een gebouw waarin de metaal
bewerkers, de schoenmaker, de horlogema
ker, de kleermaker en andere ambachtslie
den hun vak kunnen uitoefenen. In de toon-
kamer zien wij een keur uit de groote col
lectie van speelgoed en kindermeubelen,
van boekbinders- en oartonnagewerk uit
deze werkplaatsen, en bovendien nog kuns
tige weefstukken, het produkt der vrou
wenwerkplaatsen. En dan komen wij ten
slotte bij de nazorg-kolonie.
Om het gezellige nazorghuis, waarin de
ontspanningszalen en de studiozaal voor
deze verpleegden zijn ondergebracht, lig
gen de 40 hutjes van het type der bekende
Engelsche Nazorgkolonie Papworth, die
voor een deel reeds jarenlang in Apeldoorn
dienst deden, en tusschen deze hutten
staan twee frissche waschgelogenheden. Dit
genoegelijke nazorgdorp is een getrouwe co-
pie van zijn voorganger in Apeldoorn, wat
T BOS OH.
grooter en hier en daar verbeterd, maar
in wezen van hetzelfde eenvoudig gezellige
karakter.
Voor de vrouwelijke patiënten wordt de
Apeldoomeoho werkplaats weyr in gebruik
genomen, en het nazorghuis biedt plaats
voorloopig voor 7, later voor 15 nazorgpa
tiënten.
Op het open veld achter het vrouwenpa
viljoen wordt ons nog even het pompsta
tion voor de watervoorziening gewezen en
verderop de installatie voor de vuilwator-
reiniging, volgens de activeted sludge-
methode.
We zijn aan het eind van onze rondwan
deling.
Eén gedachte overheereoht.
De Katholieke Arbeidersbeweging heeft
hier een grootsch en edel werk tot stand
gebracht.
Wanneer men langs de rijenwitte bed
den wandelt, waarin de zieken kalm en
tevreden ligigen, wanneer men de klooster
zuster» (Dominicanessen van Voorschoten)
af en aan ziet loopen voor een zorgzamo
en moederlijke verpleging der zieken, wan
neer met de climax in zalen doorwandelt:
doodziek, genezend en aan de beterhand,
beseft men eerst recht welk een weldaad
„Herwonnen Levenskracht" voor de arbei
ders, (en niet alleen voor hen) is.
Er was een nog ziek jongetje in een der
lighallen, dat juist toen wij binnentraden,
in bed „op z'n kop" wilde gaan staan. Wat
een heerlijk beeld van „herwonnen levens
kracht", als men juist de zaal verlaten
heeft waar de kinderen in gips verstard
liggen.
Geve God, dat nog vele duizenden zieken
hier genezing zullen vinden, om met nieu
we levensmoed en nieuwe levenslust boogo-
rustt, het volle, rijke leven in te gaan.
GEMENGDE BERICHTEN
TUSSCHEN TWEE AUTO'S
D00DGEKNELD.
Gistermiddag te ongeveer vier uur is
het driejarig kindje van den garagehou
der B. in de Tuinbouwftraat te Gronin
gen tusschen twee auto's bekneld ge
raakt, waarvan de eene de garage wilde
in- en de andere haar wilde uilrijden. Het
kind was onmiddellijk dood
VERDRONKEN.
Gistermiddag geraakte een 5-jarig kind
in de Kostverloren vaart te Amsterdam.
Dit werd opgemerkt door de-n heer R.
Bakker, wonende aan den Baarsjesweg
164, die zich gekleed te water begaf. Hij
wist den kleine te bereiken ©n op don wal
te brengen. Het kind bleek editor reeds te
zijn overleden. Pogingen om do levens
geesten op te wekken mochten althans
niet meer baten.
BOERDERIJ AFGEBRAND.
Door onbekend© oorzaak ia brand ont
staan in do boerderij van den heer A. de
Vree te Droumel. Door den feilen wind
aangewakkerd stond de geheel© boerderij
weldra in lichte laaie. Het vuur sloeg
over op eenige hooimijten, die eveneons
spoedig in vollen vlam stonden. De
brandweer wist verdere uitbreiding van
den brand te voorkomen. De boerderij van
den heer Do Vree brandde af. Van den
inboedel kon niets worden gered. Onge
veer dertig kippon kwamen in do vlam
men om. De schade wordt door verzeke
ring gedekt.
WONING AFGEBRAND.
Donderdagavond was de heer Van Heu
pen te Udon in zijn woning bozig vet te
smelten. Toen hij zich even verwijderde
is de vlam in de pan geslagen on teen hij
terugkeerde, stond do gehoolo keuken in
volle vam. De poging om de pan met vet-
naar buiten te werpen mislukte en de heer
Van Heupen kwam daarbij t© vallen,
waardoor het vuur zich nog vorder uit
breidde Nog voor de brandweer tor plaat
se was stond het geheele huis in lichte
laaie. Het brandde af. Van den inboedel
kon niets worden gered. Huis en inboedel
waren niet verzekerd.
DRAMA TE HAARLEM.
Moordaanslag en zelfmoord.
In een winkel op den hoek van de
Spoorwegstraat en do Dclftkade te Haar
lem heeft gistermiddag omstreeks vijf uur
een 51-jarige man een moordaanslag ge
pleegd op een zestienjarig meisje. De man
loste een revolverschot op haar, waar
door zij een nieLernstige wond boven het
rechteroog kreeg. Daarna richtte de da
der het wapen op zichzelf en schoot zich
een kogel door hot hoofd. Hij was op slag
dood.
De dader, de 51-jarige H. W. Holt.zapfel
was een gepensionneerd oud-Indisch sol
daat, die op den hoek van de Spoorweg-
straat en de Dolftkado een winkeltje in
kruidenierswaren droef. Hij woonde al
leen in een huisje en het meisje, dat even
eens in de Spoorwegstraat woont zorgde
reeds eenige jaren voor zijn huishouding.
De man, die vele jaren verloofd is ge
weest, werd na den dood van zijn verloof
de onverschillig en maakte vaak misbruik
van sterken drank. Gistermiddag tegen
vijf uur hoorden omwonenden twee scho
ten in den winkel. Direct daarop kwam
het meisje, dat hevig aan het hoofd bloed
de, den winkel uit en snelde naar de
ouderlijke woning.
Direct werd de politie gewaarschuwd,
die spoedig per auto verscheen. In een ka
mer naast den winkel vond men het lijk
j van H. op den vloer liggen.
De kogel waa hem door het hoofd ge
gaan. Het meisje werd naar het St. Elisa
beth Gasthuis overgebracht, doch kon na
verbonden te zijn weer huiswaarts ke©-
I ren. Het gebeurd© verwekte in de buurt
groote opschudding. De oorzaak van het
1 drama is noe niet be'
HET HOOFDGEBOUW: RUST EN EENVOUD.
