Sassenheim in 1800 en in 1930
1
VRIJDAG 20 NOVEMBER 1931
DE LEIDSCHE COURANT
TWEEDE BLAD PAG. 5
dit nieuwe Gemeentehuis, waarvoor ik don
Raad. ook namen» de ambtenaren die hier
in zullen werken, hartelijk dank betuig".
Voor do historie moge ook wel worden
vernield, dat de burgemeester later in zijn
dankwoord aan den Commissaris dor Ko
ningin, die de openingsrede had uitgespro
ken, nog uaneliding vond inedo te declen,
dat hij juist dien morgen had ontvangeu
een aanvullingskohiertjc van de plaatse
lijke inkomstenbelasting, waarop voorkwa-
nion 57 aangeslagenen, die te zamen een
inkomen hadüen van 1.159.386.
Wanneer hieraan nog wordt toegevoegd,
dat in 1927 Sassenheim 4500 inwoners el-
de en die te zamen oen inkomen hadden
van 4500.000.gulden, dan blijkt hieruit
wel, dat toen een haast ongeëvenaarde
kloei heerschte.
Het mag dan ook de nakomelingschap
niet verwonderen, dat de vroe<iscuap van
Sassenheim don tijd hecit benut en vele
werken van algemeen nut ook voor hot na
geslacht heelt tot staud gebracht, zonder
het nageslacht te zwaar te laten doelen in
de lasten dier werken. Het reprosentabelo
gemeentehuis, dat vorre nageslachten ral
heriuneren aan het gouden tijdperk, heeft
aaii stichting gexost 175,126.06, waarbij
met is gerekend een bedrag van ruim
7000.zijnde de waarde van de vorsciul-
leiiüe geschenken uit de burgerij gedaan.
Ongetwijfeld nam ook in de jaren vau
bloei uc schuldenlast der gemeente belang
rijk toe en dat wel met cijiers waarvan oiuo
voorouders zouden sidderen, maar niet toen
boven de normale draagkracht der bur
gers; gezorgd werd dat zooveel als raatL
zaam was uit de gewone middelen werd be
streden, zoodat een groot deel der kosten
van blijvende werken niet ten laste van hot
nageslacht werd gelogd. Jaren achtereen
werd gemiddeld oen bedrag van ongeveer
20.000 uit de gewone middelen bctauld.
HET GOUDEN TIJDPERK.
Het gouden tijdperk kunnen we noemen
de jaren 1920—1930. Dat waren vooral de
jaren van bloei, van activiteit van kot be
stuur der gemeente, van gedaanteverwisse
ling van liet vroeger zoo rustige dorp.
Het z.g. mechanisch verkeer, hel auto
verkeer, nam vanai dat jaar zoo met kraait
toe, dat de veiligheid voor don voetganger
in groot gevaar werd gebracht. Hot oer t
moest dan ook gedacht worden aan verbe
tering der straten; hot landelijke oer mooie
boomcii cn sloepen 111 het dorp moesten
veruwijnen en plaats maken voor trot
toirs. Lag er bij den aanvang van 1920 zeds
niet één trottoirtcgel, thans beslaan do
trottoirs en tegelpaden een lengte van tien
tallen kilometers, geen weg is er meer zon
der tegelpaden.
De auto heeft ook in ons dorp het paard
verurongcii; wa.cn er in 1920 slechts ecu
tweetal auto-bezitter», thans loopen er in
Sassenneun meer uan 200 particuliere per
sonen- en vrachtauto s, daarbij de duizeudo
auto's die gemiddeld per dag ons dorp
uoor-racen en duidenjk is het uat voor den
voetganger veiligo paden moesten worden
gemaakt.
Met don bloei dor gemeente kwam de
groei der gemeente. Lc energie der burgers
en oe activiteit van het gemeentebestuur
werd als vanzelf een w issciwenung. Tonnen
gouus weiden besteed aan bedrijisgeoou-
wen, boilenscjiurcn en bo.longrojiuen. roen
het voorkwam dat een raadslid-bloemist
een complex grond had gekocht legen
15.00U.per hectaie, stond men nieor |>«r-
plex dan toen oen wethouder-bloemist, on
geveer een jaar later 4 hectaren boileu-
gronn kocht tegen ƒ33.000.— per hectare;
uit laatste was zells nog niet het hoogste
punt, want weer een joartjo later kocht
eeistgonoeind raadsnd een hectare bolten-
groua (onuer Hnlegoui) voor een nalve ton.
DE VERSCHILLENDE GODSDIENSTEN.
Sassenheim telt op hot oogenblik dat we
dit scnrijven 5441 inwonois, oiiderscneidoa
naar ue go^sdicnvLge gezindten ais volgt:
Roomsen Katholieken «095, O e rel urineer /o
Kerk 1349, Ned. Herv. Kerk 1247, Chr. Gn-
reionncerue Kerk 82. Evangcliscn Ln-
tneiscli 17, Remonstranten 8, Looi>sgcziir-
den 7. Tot audcie gezindten behoorenoe 3
en tot geen godsdienstig gezindte bchoo-
rende 33.
De beirekkelijk sterke groei vau het aan
tal inwoners gepaard uan een welvaart
welke allerwegc viel waar te nemen, stelde
aan het gemeentebestuur steeds hnogero
cischen. Zakehnieuschen van ullcrici aard
pronteerden van de z.g. hoogconjunctuur
in het bloeinbollcubcdrijl. Dat oleck uit de
vele nieuwbouw en restauratie van parti
culiere- en winkelpanden, uat blecx uit do
le veils wijze vau aile burgers in alle lagen
der bevolking, vanaf den grootstcn zaken
man tut den oenvoudigstcn werkman. Een
en ander bracht in het gomoensciiaj>slev3n
nieuwe begiippen cn stelde, als reeds ge
zegd, moderne cischen, cischen die tot lie
den alleen nicer in de stad bekend waren.
Rij dc financieclc mogelijkheid kwam het
inzicht zoo heette het moest de char
me van dc stad ook aan het dorp gegeven
worden, ook om het onmiskenbaar goede,
daarin gelegen, dat de trek der bevolking
ir de groote stad moest worden getem-
De Kunst heeft Sassenheym dus op 't
Papier gebn>,
Een Dorp dat zich van ouds een naam
heeft doen verwerven,
Waar Nederlandsch Gravin Jaooba kwam
te sterven,
Aan wien neg altijd met veel ee.bied zij
gedagt.
Voor veertien Eeuwen wierd het sL>t
hier reeds gebouwd
Dat men nog heden zelfs in zijn geheel
aanschouwd.
De Nederlandsche Stad- en Dorpbeschnj-
ver een „Bae^eker van Nederland uit
het jaar onzes Jieeren 1799 heelt ook aan
Sassenheim een bezoek gebracht, daar in
de ouue Rechtkamer wat rondgesnuffeld
tusscnen ouue papeiassen en het volgende
wat droge maar toch wel interessante
reiaas van ueze gemeente op papier ge-
Steid. Waar de schrijver al te droog en ver-
veiend in zijn uitweiumgen werd, neeft z.jn
he-enuaagscne coilega-bewerker de vrijheid
genomen ue stof wat in te korten.
Het woord is thans aan den dorpsbe-
scorijver:
Het Dorp Sassenheim is gelegen in de
Heemraaoschappe van Rhymanu „omvuu-
gen door ue Hooge en Vrije Heerlijkheid
van Warmond, de Ambachts-Heeilijkheden
van Voornout en Lisse, nevens de bedijkte
Lisser Jfolacr. Voorts grenzende met den
Sass-enbroek tegen de Kagermeer onder 'le
Heeriijkneid van Alkemaue, in welk meei
ent amDocnt met de Zanavaart en de Uuue
Vliet invalt.
Wanneer men den weg neemt, die over
Warruoiki naar Lises gaat, zoo rekent mes
de aisiand van Leiden tot aan de kerk /au
Sassenheim op 2310 Koenen. Wanneer men
den weg wan .Leiden over Uegstgeest neemt,
zoo rekent men aeze afstannU~op 2475 Rue-
uen. Van Warmond ligt hetzelve op een
distantie van 1100 Roeden, en van dea
\V armonderdam 515 Roeaen. (Laat degene
die de Dorpsbeschrijver xuet geloott, liet
niet de Roe-tat maar nameten
Alle de Wegen en Pauen zijn goed, de
groni-en „ongemeen vruchtbaar', zoowel
als welland ais in het voortbrengen /aa
gioenten, kruiuen en aherlei fruitvruchteu.
Door een vaart of stroom, die van het
Dorp tot in de Haarlemmer Trekvaart en
ook in üe Kagermeer loopt, en die vandaar
in de „Leidscue Meer" valt, werd „de geic-
geiuieia ues Dorps aanmerkelijk verbeterd'
Le op oudheid belustte Lorpsbesch1:ij
ver een onscnuldige hartstocht overigens
neeit alies en nog wat nageplozen, o u
eraauer te komen üue Sassenueim aan z.jn
nieiK.waardige naam komt. Zes bladzijden
woiuen besneed om te „bewijzen' dat de
naam van ue ouue Saksen afkomstig is, ine
h.er een iie^eizettmg zouden genau ueuoen.
Le eerste en oudste naam is Sacsenheym.
Dooi gaans, scnryit de dorpsbesenryver,
(en zoo is tot op uen huldigen dag geble
ven) is uit Ambacht bij de meeste onzer
Landgenoot en benend onuer den naam vau
Sassem. in deu jare 1084 (maar het uorp is
veei oudeij komt het voor als Saxnem. Me
lis ato^e noemt hetzelve bij Graat Luk
oe vijt-e Sassenem.
De grootte van het Ambacht werd in oct
„geuproueexue Reglement" van Rijnland
van r0 r ebruari 17aö bepaald op 71u moi-
gen, 313 ruCuen. De V erponding-Lij®o van
<ien jan 1732 neext maar 27 Roe-en meer.
Leuanuer oud manumenpt heelt 7z0 mor
gen en 589 rqe-en, „waarvoor aan verpon
dingen weruen betaam een somma van 3652
Poixuen.,7 öcneiiiügen en 3 Deniers'
In uen Jare 1032 waièn er met meer dan
54 nuizen op ue lijst uer verponuingen aau-
geteex».ei^d, ueweixe in uen jaie l/o* tot een
ge«al van lz4 waren aangegloeid, hoewel
er i4 ja.en later in 1740 met meer aan 118
gevonden weruen.
rn 1795 weiu het getal der inwoners op
571 z.eien begroot, onuer weike uie van ue
V em.ip acuter hLniegom rneae begrepen
waren.
an de huizen en gebouwen, die alhier
gevonden woiuen valt niet bizunuers te
zeggen, hoewel het geneeie Dorp „een
aauoenaainen verblyiplaats is, en men er
goe-e woonmgen en iraaye lhuinen aan
tier t
Het dorp is in den loop der jaren -lus
flink uit ue kluiten gewassen. Van de hou-
deiu nuizen, uie er in 1795 stonuen, is met
veei meer overgedreven. Een inwoner uil
<ie levensdagen van uen Dorpsbescunjvor
ges-tem aat mj ue kans kreeg in het tij
de. ij^e terug te keeren zou zijn ou^e,
goe.e aassein in Het tegenwooruige moder
ne uorp met meer herkennen. Aires is ver-
anueru, maar een „aangenaamen verblyf-
piaats is net geoleven.
jjc Doipsooscrirjjver komt dan tc spre
ken over ue nerkelijke en gousuienstige ge
bouwen:
Het Kerkgebouw der Gereformeerde Ge-
meer, te was voornoen n R%iocniekerk toe
gewijd aan den Lenigen Pancratius van wei
ke gezegd werd, dat -enzelven in zijn Kind-
acne jaaren om het Christus Gelooi zou ie
gemaneid zijn'. (Erg veel vertrouwen in
ue„ikinuscne" St. Pancras heext ue i/orps-
bescmyver blijkbaar niet!) Wanneer deze
kerk gesticht is, kan men met geen zeker
heid bepalen; evenmin weet uien welke
pnesiers voor den jare 1461 alhier gestaan
hebben, in welk laatstgemeiue j-ar in
deze kerk den dienst waargenomen werd
door den Eerw. Batholomeus Simons van
Schiedam, zijnde tot op dat jaar de paro
chies van Sassenueim en Lisse altoos ge-
comuineerd geweest.
Volgens le ouue aanteekeningen dei
Egmoumscne Abuij zou alhier ook een Ka-
per.anije onuer den naam van Heer Diae-
riks Aapel bekend geweest zijn.
Le iverk uer Ge.eiormeeruen (bedoeld
is ue „Groote of Hervormde Kerk" die
inans ïnvergelykoxg met andere beue-
hrnzen geen „giooce kerk meer is),
zooals die thans wordt aar. getioliën, is iu
alle opzicnten een s-cnoon en ruim gebouw
tot een aanzienlijke hoogte opgcoouwa.
Van binnen is uezeive te. aieiistoeiemug ui
een goeue orue voorzien van preekstoel,
zitp.ao.tzcn en anueie Gestoekens oe 10-
ren heeit mede een goed aanzien en is van
een uurwe.k voorzien.
Na -e Keiurniatre zijn de Roomsche ge
meenten van öusse.ineni, Warmond, Ehso
en Voornout altoos gecumbmeeiu gewejot,
uoon tussuuen ue jaien iou9 en ioo< veikieeg
de gemeente Lisse een eigen pastoor, zou-
ais die van Warmond m net gepasseerde
jaar (n"98) er een gekiegen neen. Zioodat
taans aneen Sassenueim eu V oornout nog
gecumoineerd zijn geoieven.
Le eeisie Pastoor se^eit de Reformatie,
wij by name viauen aangeteckenü was ^le
Eerwaarde Komeiis J oiians-zoon, een Sas-
senuienner van geooorte. Het sehynt uit veie
oniiStanujgnouen, uat de Pascoo.s altoos up
\Varm~nr zyn woonaontig geweest, en daar
om meesoentyus Pastoors van VVarmood
gedoemd wemen.
Een van ueze pastoors, de Eerw. Tobias
Norma», een Haarlemmer van geboorte,
heeit a.daar ge-urenue 49 jaien uen ci.e.ist
„met genoegen waargenomen en is uaai-
na op uen zO April uer Jaais 1715 komen
te oveüiyaen, opgevolgd wordende door den
Eerw. Rjmer v eltnoen.
Het tegenwooiujge Roomsche Kerkge
bouw vin-t men even buiten net Lurp, (de
toenmalige keik stoiiu acuter net huis van
EUigemeoater Gouverneur) neeit ecu ta-
menjk gueu aangezien en is van umnen /au
ane ue uuuaige verenfenten, weoe ter gous-
die.jstoeiemng gewoonlijk gebruikelijk zyit,
.voorzien. Le nuiznïg van uen Pastoor (net
witte, tnans aigeo.oken hurSje, waar tot
voor eei.ige jaieu H. kwe.sioot woonue) is
aan de aeik annex gebouwu.
Le vergadering uer Lorps-Regeernig
werd in een orumaire Herberg, net „uriuuc
Paard ge.iaamd, genouuen.
Aan uen Pastoor nevens Kerk- en Arui-
meesvers, is net bestuur uer Ruomscue ge
meente, Hunner keik en ai me lidmaten toe
vertrouwd, 2yjKte seuert liet jaar 17/2 al
hier ais Jrasi/üor aangesteld de Eerwaarde
Aarianus Heydeodaal.
Wat betieft de Ambachts-Heerlijkheid
sehynt het ons toe, dat deze ree-s vanai
het jaar 1926 af met net Huis ïey.ingen,
aan ue Grafelijkheid vervallen is, zooals
het ook thans nog aan de ge.\ezen Graie-
lijkheiid van Holland behoort, beiert net
jaar 1477 is bet door eon der le-e.i der go--
wezenwezen Ridde.sciiap van Holland als
Ambachtsheer in naam der gemelde Ri-de -
schap bezeten.
Verder is hier een niunicipaliteit, be
staande uit Schout en Schepenen en ver
schillende commissies.
De voorrechten zyn. behalve die welke
gewoonlijk aan een Ambachtsheerlijkheid
vei bonden zijn, ook deze, dat de ingezetenen
vrij waren van het moeten betalen van gra
felijke of Wassenaarsche tollen.
Uit de geschiedenis vau het dorp zy er
van ve.meld, dat het do'rj in de dagen van
Graaf Floris de Vijfde tegelijk met het
Huis JTeylingen veel heeft moeten lijden
Het heeft ook ruim zijn deel gehad in uc
Spaansche Oorlog. Ruim 100 jaren geleden
is het Huis te Teylingen geheel-en-al uit
gebrand.
Le voornaamste bijzonde.heid van het
dorp is het van ou-s vermaarde Huis te
Teylingen,thans n.euw leylwgen of ook wel
het Kasteel van Vrouw Jacoba genaamd.
Men ziet dat dit huis tussciien de jaren
800 en 900 gekocht.
Het slot werd in het jaar 1296 aan den
Lanue verbeuid verklaard, omie-en dat de
toenmalige Hoeren van Tellingen met Ge
rard van Ve.scu ueel in de samenzwering
tegen Graai i'ions de V yiue hebben gehad,
Het slot is thans aanmerkelijk vervallen
en uient alieen tot een gevangenis voor de
genen, uie tegen het jachtiecnt iets mis-
uaan hebben.
Kon-om is het kasteel omgeven door de
woning vaa uen Luitenant-Huutvester met
haar vyvers, graenten, tuinen en plantages.
Een weg, de Gravendam genaamd, gaat
van ait s.ot uoor voornout en Noor-wy-
kerhout naar het s-trand.
Vrouwe jacoba van Beieren heeft, onae/
den naam van Huutvestermne van Holland,
in het jaar 1436 alhier haar noodlottige
uagen beëindigd. Haar beeltenis en ook
die van haar laaLsie man krank van Bor-
selen, een eikennouteu stoel beneve-s eeni-
ge an-ere goeueren dezer ongelukkige Gra
vin woruen te harer gedacutenis nog op
dit Slot bewaard.
De herbeigen en'logementen hier ter
plaats zyn a.ieen het'„±>rume Paard dat
me-e het Recnlhins en een uitspanning is.
Vooits ue „omgCAeeide Pot", in welk bei„c
herbergen koliDanen werden gevonuem
.1 f'.
SASSENHEIM IN 1931
Wanneer schrijver dezes wil voortgaan
en schryven zal over Sassenheim in lane-
ren tijd, dan meent hij niet beter te kun
nen doen dan te citeoren uit het verslag
van de opening van het nieuwe en schoone
gemeentehuis op 17 Januari 1930, omdat
daar ook een stuk historie gegeven is van
het dorp, een stuk historie uie wijst op de
onlwikkeling vooral der laatste jaren.
Nauat de burgemeester, in zijn gehouden
rede, enkele aannalingeu gedaan had uit
de oude geschiedenis en gezegd had, dat
de tegenwoordige oppervlakte uer gemeen
te, ad 050 hectaren, viijwel klopt met dfe
vermelding m ÖWMn tijden, dat de Am
bachtsheer van Sassenheim nog was toebe-
ueeld met de waardigheid van Kastelein
van het Huis te Teylingen, vervolgde hij:
Het vrij levendige van Sassem s voor
ouders is niet geoleven by het maken van
boter en kaas. Zij zyn den bodem gaan be
werken en bereiden tot bloembollenland,
en wat zij van die cmtuur gemaakt hebben
is de roem geworden van ons mooie doip.
Er is een energie..ontplooid die reikt tot
over ue zeeen, uie ons dorp gemaakt heb
ben tot een welvarend oord by uitstek.
Een hartelijk woord van hulde aan de
mannen, die van .^assom gemaakt hebben
wat het nu is is hier zeker wel op zyn
plaats.
GROOTE Ol'BLOËi IN ZIELENTAL EN
welVaakt.
In deze zaal zijn er nog, die onze ge-
meci.et gekend hebben met een zieieatal
van 100U, dat was in liet jaar 1850. Dc aan
was is later geieiijelyk toegenomen; voor
25 jaar bedroeg óhze bevolking 2534, dat
is dus juist de helft van dit oogenb.ik,
maar ue groole groei dateert van üe laat
ste 10 jaar, in welk kort tij-sverloop onze
bevolking met 40 pet. is toegenomen. In de
100 jaar van 1632 to,t 1732 nam het aantal
huizen toe met 114, terwijl we sinds 1920
beleefd hebben, dat in één jaar meer dan
114 huizen werden gebouwd.
De administratie en het beheer der ge
meente vergde in dien tyd van vroeger be
grijpelijk niet veel. Vóór dat in 1872 hot
eerste gemeentehuis werd gebouwd verga-
derue de Gemeenteraad in een kamer van
het Bruine Paard, daar waar nu de eetzaal
van het vernieuwde hotel van dien naam
is, de administratie werd gevoerd ten huize
van den Burgemeester-Secretaris. Mot den
groei vau de bevolking der gemeente na
men do bemoeiingen en do zorgen toe door
de geweldige evolutie in het karakter vau
de gemeente.
Het is thans wel niet hot oogenblik om
een beeld te geven van de ontwikkeling
onzer gemeentebedrijven, maar toch moge
ik iets er van zeggen, omdat de beteekoms
daarvan zoo sprekend getuigt van de ont
wikkeling van ons dorp. In 1922 werd onze
gemeente met de gemeenten Hillegom cn
Lisse oprichtster vau het bloeiende elot-
tnciieilsbedryf. Het gasverbruik aam
sinds dat jaar in onze gemeente toe met
niet minder dan 168000 Mo, dat is met bijna 1
48 pet. Het waterbeurijf werd opgericht in
19i5; in de vijf jaren van zyn bestaan slo
ten nagenoeg alle perceelen zich aan en
tellen we thans ruim 900 aansluitingen. (Op
1 Nov. 1931: 1045 aausluitingen); In do
voorlaatste Raadsvergadering werd eenpa
rig besloten de laatste uitbre.ding lot
stand te brengen, waarmede alle bewo
ners als het ware gerekend kunnen wor
den aan het distributienet te wonen. En
het mooisve is wel, dat bij een tarief, dat
den toets van vorgeiijking met andere ge
meenten kan doorstaan, deze uitbreiding,
uie pl.m. 12.000.— zal kosten, door het be-
drijt kan woruen gedragen.
Ons Grondbedrijf, dat in 1917 werd op
gericht, cn waaraan we danken het bc/.it
van het schoone wandelpark „Rusthoff
een park dat velen ons als het ware benij
den, verkeert al evenzeer in goeden doen.
Het stelde de gemeente in staat zijn uit
breidingsplan voor een goed doel op eigen
terrein te zien uitgroeien en tegen inatigc
p.ijzen bouwterreinen te verschaffen. Hoort
slechts: Voor kleinere bouwpcreeeltjos
werd sinds 1920 verkocht voor oen kapitaal
vau 90097.54, en niettegenstaande matige
prijzen werd op die verkochte gronden een
winst gemaakt van 58107.44^.
Dat er op het gebied van koop en ver
koop wel iets te doen geweest is in die ja
ren, moge blijken uit het feit, dat in dit
korte tij-sbevtek de notaris niet minder
dan 99 malen zijn ministerie heeft moeven
ver 1 ©enen, alleen in do laatste vier jaren
werden 61 notarieele akton opgemaakt.
Omtrent de beteekenis van hot alge
meen beheer zou ik ook uitgebreide over
zichten kunnen geven, maar dat zou teveel
van dit oogenblik vragen.
Moge ik volstaan met iets daarvan als
nog te vertellen, en laat me daarvoor ne
men enkele cijfer».
Dc eindcijfers der begrootingen waren:
niet dus inbegrepen de bedrijfsbegrootin-
gen.
In 1850 2206.89 In 1910 36816.90
In 1870 6248.21 ys In 1920 169916.75
In 1890 9167.34 In 1930 340216.02^
Dat met den groei der bevolking, de toe
name van het totaalcijfer der algemccne
uitgaven der gemeente, en de welvaart in
het bedrijfsleven, de bemoeiingen en de
zoi'gen van het gemeentebestuur gelijken
tred hielden, behoeft wel niet nader te
worden aangetoond.
Daarvan is gevolg geweest de bouw van
t JAGTHUIS tc TEILITSGEN;
binnen, het Dorp SA.SSEHEM.
