2ste Jaargang
X
VRIJDAG 7 NOVEMBER 1930
No. 6740
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
De Leidsche Raadhuiskwestie
BUITENLAND
3)e
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling
Voor Leiden 19 cent per week f2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 cent per week f 2.60 per kwartaal
Franco per postf 2-95 per bwartaaJ
Eet Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 cent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 oent
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
bet dubbele van bet tarief berekend
Kleine advertentiën, van ten hoogste 30 woorden, waarin
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop f 0.50
IN DE OMGEVING PAST NIET HET ONTWERP-DUDOK
Het is al eenige maanden geleden, sinds
de plannen voor den herbouw van het Leid
sche Raadhuis bekend werden. De eerste
storm van lof en bewondering, die aller-
wege in de pers zijn triomf vierde, is over
ons heen gegaan. Niemand durfde in die
dagen anders spreken en anders denken,
dan volgens het recept, dat door de groote-
pers werd voorgeschreven. We waren er
warempel beduusd van en het was hoog
stens, stilletjes in achterafsche hoekjes,
dat men afkeurend iemand z'n neus zag
optrekken. Maar dat was niet van beleeke-
nis, want de Leidsche burgerij, en heel Ne
derland met haar, luisterde met gepasten
ernst naar de zoetst gevooisde ontboeze
mingen, die Dudok's roem en lof verkondi
gen.
Was zoo iets in Duitschland voorgeval
len, de zaak had allang haar beslag gekre
gen. In den roes der triomfeering zou Du-
dok op het voetstuk der uitverkiezing zijn
geplaatst. Maar de Hollanders zijn een
eigenaardig volk, wel eens de Chineezen
van Europa genoemd Wij zijn wat "min
der gauw opgewonden en daarcon a'tijd ge
reserveerd. Wij vertrouwen ons ze.'f niet
al te goed, als we opgewonden of in een
roes zijn. En we wachten dan nog even
tjes af, net lang genoeg tct de vlaag" is
bekoeld, om dan eens rugstigjes de zaken
te overdenken te wikken en te wegen
Dit is onze aard en een Leidsche Stad
huiskwestie verandert daar niets aan.
In de „Haagsche Post" heeft iemand
ironisch van „Americanisation" gesproken.
Het R.-K. Bouwblad noemde bet plan
Dudok botweg een „hol stuk vurtiositeit".
In het „Maandblad voor Beeldende Kun
sten" komt Corn. Vebh onbewimpeM met
zijn meening aan: „Onze voorouders
schroomden, zooals men weet, niet, in den
stijl van hun eigen tijd naast het oude
voort te bouwen. Als de stijl, waarin Du-
dok thans bouwt, echter die van onzen ti d
moet zijn, dan is onze tijd niet in staat te
geven, wat op deze plaats en in deze om
geving vereischt is"
Maar er is iets aan het roeren bij de
menschen. Telkens wordt men er weer even
aan herinnerd, (wanneer er een is die zirr
open tegen heb plan durft uit spreken),
dat men toch ook zelf een meening heeft.
De vakb'aden hebben een aantal jaren Ge
weerd, dat leeken niet over bouwkunst
kunnen oordee'en en men is daar stil bij
geworden. Maar dat kan niet blijven du
ren, want men gaat stilaan tct het besef
ko-men, dat er immers tenslotte niet slechts
voor de vakmenschen wordt gebouwd,
maar op de allereerste plaats voor de niet-
vakmenschen. En dit ge'dt voornamelijk,
wanneer het een raadhuis betreft, de re
presentatie van een burgerii. En de tijd
gaat komen, en wij zien er reeds de teeke
nen van, dat men het niet langer du'dt, dat
de vakbonden ons de ontwerpers aanwij
zen voor onze representatieve gebouwen.
Onze officieele vertegenwoordigingen op
de wereldtentoonstellingen (Parijs, Antwer
pen) zijn niet de gebouwen, die het Neder-
landsche volk heeft gekozen. Het volk is
er vreemd aan, omdat het atelier-kunst is,
waarin zich de al te persoonlijke voorkeur
van den ontwerper brutaal op den voor
grond plaatst.
De leek kan geen bouwkundige teeke-
ningen lezen, zegt men. Maar de leek kan
wel een mentaliteit achterhalen, vooral
wanneer daartoe eenige tijdruimte wordt
gelaten. Toen arch. Dudok de toelichting
gaf bij zijn raadhuisplan voor Leiden, voel
de een ieder dat daarin iets niet klopte.
Architect Dudok zei o.m.: „Misschien zul
len velen het plan nic-t passend vinden in
de omgeving. Maar de sfeer van dit plan
past wel degelijk bij het karakter van deze
oude vestingstad met haar typische grach
ten." En verder: „Dit raadhuis, dat er lan
ger zal zijn dan de omgevende bebouwing,
behoort leiding te geven aan de verdere
architectonische ontwikkeling van dit stads
deel. Moge het daarvoor een waardige ba
sis zijn." Nu is men langzamerhand gaan
inzien, dat dit plan werkelijk niet passend
i6 in de omgeving en men voelt er totaal
niets voor, de omgeving bij dit plan aan te
passen. Dat de sfeer van het plan wel bij
het karakter van de oude vestingstad zou
aanpassen, slaat niet in, le omdat Leiden
geen vestingstad meer is (het vestingka-
rakter van het raadhuisplan en van den
toren, is dus niet op zijn plaats) en 2e
komt dit raadhuis niet apart op .een plein
bebouwing te staan, maar tusschen de
woon- en winkelhuizen aan een oude stads
gracht, die vol traditie is, wat het plan ten
eenen male mist.
Dan nog de oude-gevel kwestie. Men
ziet wel eens, dat eigenbouwers bij het bou
wen van woningen, langs den voorgevel
een schijnkapje plaatsen, om vanaf de
straat de illusie van een hellend dak te
drog, en 4/5 gedeelte van de woningdiepte
geven. Maar die dakschildjes zijn maar be
is met een plat afgedekt Op dergelijke
wijze wordt het schilddak van den ouden
gevel in het plan-Dudok behandeld. Langs
de achterzijde gaat het dakvlak nog een
klein stukje schuin naar omhoog, om dan op
een plat dood te loopen.
Verder spreekt architect Dudok in zijn
toe'ichting nog even over de schoonheid
van den ouden gevel. Maar er is niemand
die begrijpen kan, wat die oude gevel nog
met dit nieuwe plan te maken heeft. Die
gevel is niet in het plan opgenomen, maar
er maar gelaten waar zij stond, als een
quantité neg'igeable.
Men voelt er aan, dat de ontwerper ze
niet heeft durven verwijderen, maar o zoo
graag kwijt was.
En is dat de goede houding?
Men kan neg zoo lang over dit plan
doorspreken. Zoo is daar nog het malle,
dat men, onder de trappoort doorgaande,
lotseling op een hyper-moderne binnen
gaats komt te staan, met een betonnen
vijvertje
Men veelt aanstonds, dat daar iets ha-
ert. Die oude gevel hoort daar niet. bij
dit nieuwe gebouw, want men verwacht
een hypermodernisme, als men eenmaal
door haar poorten binnentreedt.
Corn. Veth heeft het goede woord gevat.
Als de stijl, waarin Dudok thans bouwt,
'ie van onzen tijd moet zijn, dan is onze
tijd niet in staat te geven, wat op deze
;>laals en in deze omgeving vereischt is."
Maar het kan ook anders
C. M. v. MOORSEL Pzn.
Arch. B. N. A.
Op ons verzoek heeft de heer Van Moor-
sel bovenstaand artikel aan ons blad af
gestaan. Tegenstanders, maar óók voor
standers van het ontwerp-Dudok zullen
met critische belangstelling van de
meening van den heer v. Moorsel kennis
nemen.
Wij wenschen op één uitlating van den
heer v. Moorsel hier nog even de aandacht
te vestigen, nl. dat er niet slechts wordt
gebouwd voor vakmenschen, doch op de
allereerste plaats voor niet-vaknienschen
dat een gebouw en zeker een raadhuis
door niet-vakmenscben moet gewaar
deerd kunnen worden.
Wij mogen in verband hiermede even
herinneren aan wat een Raadslid der
katholieke Raadsfractie opmerkte in de
Raadszitting van 9 Dec. 1929. (Handelin
gen, bldz. 251): „De eischen, die men aan
den bouw van een stadhuis stelt, kunnen
niet vergeleken worden met de eischen,
die men bij het bouwen van een villa
stelt. In het laatste geval kan de eigenaar
tevreden zijn, wanneer hij en zijn vrienden
en kennissen het huis mooi vinden. Niet
iedereen, die langs den weg wandelt, be
hoeft het mooi te vinden, Zoo is het ook
niet erg, wanneer een gemeente een bad-
of slachthuis laat bouwen, dat slechts door
een deel van de burgerij wordt mooi ge-'
vonden.
Bij het stadhuis is het anders. Het oude
Stadhuis werd mooi gevonden, toen het
pas gebouwd was en ook later. Een stad
huis moet door de burgerij in haar geheel
mooi gevonden worden.
Ook in den tegenwoordigen tijd is het
zeer goed mogelijk, een modern gebouw te
zetten, dat door de groote menigte kan
worden gewaardeerd, even goed als dit in
het verleden ook mogelijk is gebleken.
Spreker heeft niet de zekerheid, dat de
heer Dudok dit niet zal doen, maar wie
geeft spreker de zekerheid of de waar
schijnlijkheid, dat hij het wel zal doen?
Spreker had zoo gaarne van het College
deze vdeneering gehoord: hier hebt gij
een door den heer Dudok gemaakt gebouw,
dat niet alleen door menschen met een
bepaalden smaak, maar door iedereen
mooi gevonden wordt. Spr. wil niet ont
kennen, dat verscheidene gebouwen van
den heer Dudok door verscheidene men
schen mooi gevonden worden, maar een
gebouw, dat algemeen mooi wordt gevon
den, is niet genoemd. Spr. zal zich niet de
deskundigheid aanmatigen over het Stu
dentenhuis te Parijs te oordeelen; het
wordt door deskundigen mooi gevonden,
maar spreker ontkent ten sterkste, dat een
gebouw in dien geest in Leiden gebouwd
door de burgerij hier mooi gevonden zou
worden."
En de heer Huurman (anti-rev.), zeide
in die Raadzitting, dat hij niet begreep,
dat een modern architect als speciaal de
heer Dudok wordt uitgekozen om een stad
huis te bouwen naar het model, dat in deze
omgeving past.
Waar heeft deze bouwmeester in een
dergelijke omgeving een gebouw gebouwd?
zoo vroeg hij.
Zooals men weet is in bedoelde Raads
zitting de heer Dudok als bouwmeester
aangewezen met 21 tegen 10 stemmen. On
der de 10 tegenstemmers waren zes der
zeven leden van de katholieke Raadsfrac
tie.
"Gezinspolitiek door de gemeente
Wij hebben reeds melding gemaakt van de
brochure „Gezinspolitiek door de Gemeente",
uitgegeven door den Nederl. R.K. Bond voor
Groote Gezinnen.
De tijd, dat met verschil in behoeften en
verschil in draagkracht tusschen kleine en
gioote gezinnen zoo goed als geheel geen reke
ning werd gehouden, en dat zulk 'n houding,
min of meer onbewust als de meest natuur
lijke zaak ter wereld werd beschouwd die
tijd gaat langzamerhand voorbij.
Wij leggen den nadruk op: langzamer
hand; de opinies te dezen opzichte marchee-
ren in 'n maar hèèl langzaam tempo voor
waarts!
Maar er is toch éénige beroering en de fei
telijke onverschilligheid voor de belangen van
het groote gezin, als zoodanig, bij de buiten
staanders particulieren en overheid
wordt niet meer in Alle kringen aanvaard als
iest, wat nu eenmaal niets anders kan zijn. En
hier en daar kunnen ook, gelukkig, feiten
worden geconstateerd, welke er op wijzen, dat
de groote-gezinsbelangen in aanmerking wor
den genomen.
Maar we zijn nog niet waar we komen moe
ten nog lang niet!
Qualitatief en quantitatief kan en moet er
meer worden gedaan voor de groote;gezins-
belangen dan tot nu toe.
En, hoewel men daarbij^ i t alleen mag
denken aan de taak der gemeente waar
is, dat de gemeente in deze zeer doeltreffende
maatregelen kan nemen.
Welke dat zijn?
Dat wordt geleerd in de bovengenoemde bro
chure. Daarin worden de volgende onderwer
pen besproken:
le. De Gemeente en de belastingen door
J. M. H. v. d. Ven, Inspecteur Directe Belas
tingen en Voorzitter der R.K. Raadsfractie te
Heerlen.
2e. De Gemeente en een billijke schpolgeld-
regeling door J. W. F. v. Meegeren, Bonds
voorzitter, Leeraar St. Thomascollege, Venlo.
3e. De Gemeente en het Woningvraagstuk
door Jac. v. Velsen, Architect, Haarlem.
4e. Huurbijslag door J. M. H. v. d. Ven, In
specteur Directe Belastingen en Voorzitter der
R.K. Raadsfractie te Heerlen.
5e. De Qemeente en de Volksgezondheid
door Dr. J. B. Deelen, Geneesheer te Vught.
6e. De Gemeente en de Openbare Zedelijk
heid door H. C. M. Wijffels, Hoofdredacteur
van „Het Huisgezin" en „Gezin", 's Bosch.
7e. De Gemeente en de Armenzorg door Mr.
A. Tepe, Wethouder, te Leiden.
8e. De Gemeente en het Kinderbijslagfonds
door J. J. W. IJsselmuiden, oud-Wethouder
en Raadslid te Arnhem.
9e. De Gemeente en de exploitatie der Be
drijven door P. M. de Lange, Raadslid te
Bussum.
10e. De Gemeente en de Volksontwikkeling
door Drs. Jos. de Boer, Rector Meisjes-lyceum,
Den Haag.
Wij hopen, dat deze brochure in veler han
den moge komen. Ook en allereerst moge zij
worden bestudeerd door gemeenteraadsleden,
in stad en dorp. 't Blijkt nogals in gemeente
raden, dat er ideeën rondwaren, die.... met
met het woord „conservatief" veel te goed wor
den bestempeld!
het woord „conservatief" veel te goed worden
bestempeld I
In een artikel over Huurbijslag noemt de
heer v. d. Ven Leiden als voorbeeld (blz.
26). Hij schrijft:
's Hertogenbosch en Leiden: de gemeente
verleent een tegemoetkoming in de huur, af
hankelijk van het kindertal.
Boven een zeker inkomen wordt deze
tegemoetkoming niet meer gegeven. De re
geling is eenvoudig en daarom wel aan te
bevelen.
Dat is tè mooi voor Leiden!
Hier is een toeslag-regeling op de huur
alleen voor degenen, die werkloozensteun
ontvangen en ook voor andere steun-trekken-
den. Aan eerstbedoelden wordt gegeven het
huurbedrag, dat boven de 4 gld, per week uit
gaat, tot een maximum van 2 gld. per week,
onafhankelijk van het kindertal.
Met deze feitelijke gegevens was de heer
v. d. Ven blijkbaar niet goed op de hoogte.
VOLKENBOND
DE ONTWAPENING.
Drie Ergeische voorstellen.
De Britsche delegatie in de ontwape
ningscommissie beeft drie voortellen ingc-
divnd.
Het Eerste heeft betrekking op de schep
ping van een peruianeri a ontwapenings
commissie te Genrve die voornamelijk to'.
taak heeft toe ie zien op ilo naleving
der conventie.
De commissie zal bestaan uit vertegen
woordigers van alle staren, die imden vol-
kenboudsraad zitting itebbïn, alsmede van
de Vereenigde Sta;en van Amerika en
sovjet-Rusland.
Zij zal rappor1- ui'brengen van aPe sta
ten, die lot de onlwapemgs conventie toe
treden, t?l naleving bunir verplichtingen
en zal ieder jaar <-en algemeen rapport
aan den volkenb-iudsrand moeten indie
nen.
De commissie zal ook hei recht hebben,
een staat te hboren, in Ilea een andere re
geering .uezen staai beschuldigt van over
schrijding van hef geiir'.oj'de maximum
van be w-pening of van andere onrlogs toe
bereidsel
De Bntsche delegare hoopt door dit
voorstel tusschen I: Fran.-'c.ie en Ameri-
kaansche opvattingen te bemid leien.
Het tweede Britsche voorstel wil, dat
een staat recht zal hebben tot grootere
bewapening dan bij de conventie is over
eengekomen, indien de volkenbondsraad
dit uitdrukkelijk toestaat, of indien de
staat zich bedreigd gevoelt door een geor-
ganiseerden opstand.
Hel drede voorstel heeft betrekking op
de inwerkingtreding en herziening van de
conventie, waar voorgesteld wordt, dat a*s
regel de conventie iedere zeven jaar z&l
herzien worden, indien een bepaald aan
tal staten dat verlangt.
Lord Cecil heeft gisteravond aan de
volkenbonds-journalisten een toelichting
tot deze drie voorst el'en gegeven en ver
der medegedeeld dat hij ook pogingen zal
aanwenden, om in dc conventie nog neer te
leggen een regeling van beperking van oor
logsmateriaal en wel langs den indirecten
weg van beperking der militaire begrootin
gen.
Hij meent, dat het zonder nut zou zijn,
een nieuwe poging te doen, om ook ge
oefende reserve-troepen onder de
tie te doen vallen.
FRANKRIJK.
HEFTIG INCIDENT IN DE FRANSCHE
KAMER.
Socialisten en journalisten met
elkander slaags.
In de Fransche Kamer heeft zich even
voor de opening opnieuw een heftig inci
dent voorgedaan. Ditmaal kwaui het in de
Salie des Pas Perdus tot een botsing tus
schen militante socialisten en journalisten,
o.w. CamiMe Aymard, hoofdredacteur van
de „Liberté". Er ontstond een handgemeen,
waarbij de ruit van een groote deur, als
mede een venster gebroken werden. Mar
sais, afgevaardigde voor het Seine-depar-
tement, werd hierbij licht aan een wenk
brauw gekwetst. Ook werden er eenige
slagen gewisseld. De orde kon eerst wor
den hersteld, nadat eenige gardes républi-
caines de tegenstanders hadden geschei
den. De thesaurier der Kamer, Barthe,
verzocht Aymard, de zaal te verlaten,
waarop deze onder protest uit het Paleis
Bourbon vertrok.
Dit nummer bestaat uit vier bladen
VOORNAAMSTE NIEUWS
BUITENLAND.
Drie Engelsche voorstellen in de ont
wapeningscommissie.
De mijnramp in Ohio heeft 165 slacht
offers geëischt. (Buitenl. Berichten, 4de
blad).
De Do X maakie heden een proefvlucht.
(Luchtv. 4de blad, en Laatste Berichten).
BINNENLAND.
De Belgische grens weer open voor Ne-
derlandsch Vee. (3de blad).
Steun aan de aardappelen-industrie.
(3de blad).
trailleurs zijn in beslag genomen. Maar
daarmede is de zaak nog niet afgeloopen.
En de rooden zullen nog in de gelegenheid
zijn te bemerken, wat een regeering Vau-
goin—Starhemberg te beteekenen heeft.
Wij mogen nooit vergeten, dat de pest van
het Marixsme moet worden uitgeroeid
Terwijl de binnenlandsche ontwapening
van Oostenrijk ten zeerste gewenscht is,
zoo is de thans begonnen eenzijdige ont
wapening een groot gevaar. Zooals de „N.
Fr. Presse" schrijft: Wanneer de opposi
tie ontwapend wordt, terwijl de Heimwohr
al haar krijgstuig behoudt, zal een beden
kelijke stemming in het land worden ge
wekt.
Er loopen reeds zeer besliste geruchten,
dat nog vóór Zondag (den dag der verlrie
zingen) de republikeinsehe „Schutzbund"
door den minister van binnenlandsche za
ken ontbonden zal worden. Zulk een maat
regel werd door de betrokken kringen
reeds weken geleden voorzien, zoodal
maatregelen zijn voorbereid om eventueel
de organisatie in anderen vorm te doen
herrijzen.
De burgemeester van Seitz, tevens „Lan-
deshaupimann", heeft in een schrijven
aan den bondskanse'ier Vnugoin de auto
riteiten beschuldigd in verband met de
gehouden razzia, de constitutioneel ge
waarborgde rechten to hebben geschon
den. Dergelijke maatregelen moeten, aldus
Seitz, niet alleen in het binnenland, maar
ook in het buitenland opzien baren en den
indruk wekken, als waren orde en rust in
de republiek bedreigd.
In den Weenschen Landdag hebben de
sociaHsten naar aanleiding van de inbe
slagneming van wapens en de confiscaties
van dagbladen een interpellatie ingediend,
waarin zij nauwkeurig aangeven, waar zich
een aantal wapendepots van de burger
wachten bevinden, zoo o.a. in Kappenberg,
waar de Ileimwehr beschikt over infante-
riegeschut, gepantserde auto's, mitrailleurs,
gifgasbommen enz. De chr.-soc. minderheid
trachtte de voorlezing van de interne'l.-
tie te beletten door hel maken van een
heidensch kabaal.
OOSTENRIJK.
DE EENZIJDIGE ONTWAPENING.
Zal de republikeinsehe „Schutzbund"
ontbonden worden?
Na de eenzijdige ontwapening van het
socia'istische kamp, welke Dinsdag door
geheel Oostenrijk met behulp van leger,
gendarmerie en politie plaats had, heeft de
minister van binnenlandsche zaken Sta-
rehmberg, opperbevelhebber van de bur
gerwacht, voor de Heimwehren een rede
gehouden. Daarin zeide de minister o.a.,
dat er thans een begin was gemaakt met
het uitbreken van de giftanden van den
rooden draak. „Op mijn aandrang en met
goedvinden van de regeering, zijn wij, in
tegenstelling met de tot dusver gevolgde ge
woonte, tot krachtige maatregelen overge
gaan. De noodige geweren, munitie en mi-
RUSLAND
RYKOW GEARRESTEERD?
De „Roel", het te Berlijn verschijnende
Russische emigrantenblad, verklaart uit
goed ingelichte bron te hebben vernomen,
dat aan Rykof, den voorzitter van den
raad van volkscommissarissen, het voor
malige hoofd van de bolsjewistische re
geering, huisarrest is opgelegd. Het blad
voegt hieraan toe, dat te Moskou geruch
ten loopen, dat een soortge'ijk lot Boe-
charin en Tomski wacht. Het blad weet
verder mede te deelen, dat Zaterdag j.l.
Rykof een poging deed om in een open
bare vergadering zijn positie uiteen te zet
ten, doch dat hem door Stalins volgelingen
het spreken onmogelijk werd gemaakt. De
staf van het bolsjewistisch hoofdkwartier
zou een motie hebben aangenomen, eischen-
de dat Rykof het voorzitterschap van het
kabinet zou worden ontnomen en dat hij
zou worden gearresteerd. Soortgelijke mo
ties zouden zijn aangenomen door den
staf van den revolutionairen militairen
raad. de arbeiders van een der grootste
j fabrieken van Moskou en het personeel van
enkele andere be'angrijkc instellingen.
Volgens een telegram uit Moskou is aan
Rykof, den president van den Russischen
Raad van Volkscommissarissen op grond
van zijn ongunstigen gezondheidstoestand
j een maand ziekteverlof verleend.