2ste Jaargang X VRIJDAG 7 NOVEMBER 1930 No. 6740 DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN De Leidsche Raadhuiskwestie BUITENLAND 3)e DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling Voor Leiden 19 cent per week f2.50 per kwartaal Bij onze Agenten 20 cent per week f 2.60 per kwartaal Franco per postf 2-95 per bwartaaJ Eet Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver krijgbaar tegen betaling van 50 cent per kwartaal, bij vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met Geïllustreerd Zondagsblad 9 oent TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15 GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11 DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT: Gewone advertentiën 30 cent per regel Voor Ingezonden Mededeelingen wordt bet dubbele van bet tarief berekend Kleine advertentiën, van ten hoogste 30 woorden, waarin betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en verhuur, koop en verkoop f 0.50 IN DE OMGEVING PAST NIET HET ONTWERP-DUDOK Het is al eenige maanden geleden, sinds de plannen voor den herbouw van het Leid sche Raadhuis bekend werden. De eerste storm van lof en bewondering, die aller- wege in de pers zijn triomf vierde, is over ons heen gegaan. Niemand durfde in die dagen anders spreken en anders denken, dan volgens het recept, dat door de groote- pers werd voorgeschreven. We waren er warempel beduusd van en het was hoog stens, stilletjes in achterafsche hoekjes, dat men afkeurend iemand z'n neus zag optrekken. Maar dat was niet van beleeke- nis, want de Leidsche burgerij, en heel Ne derland met haar, luisterde met gepasten ernst naar de zoetst gevooisde ontboeze mingen, die Dudok's roem en lof verkondi gen. Was zoo iets in Duitschland voorgeval len, de zaak had allang haar beslag gekre gen. In den roes der triomfeering zou Du- dok op het voetstuk der uitverkiezing zijn geplaatst. Maar de Hollanders zijn een eigenaardig volk, wel eens de Chineezen van Europa genoemd Wij zijn wat "min der gauw opgewonden en daarcon a'tijd ge reserveerd. Wij vertrouwen ons ze.'f niet al te goed, als we opgewonden of in een roes zijn. En we wachten dan nog even tjes af, net lang genoeg tct de vlaag" is bekoeld, om dan eens rugstigjes de zaken te overdenken te wikken en te wegen Dit is onze aard en een Leidsche Stad huiskwestie verandert daar niets aan. In de „Haagsche Post" heeft iemand ironisch van „Americanisation" gesproken. Het R.-K. Bouwblad noemde bet plan Dudok botweg een „hol stuk vurtiositeit". In het „Maandblad voor Beeldende Kun sten" komt Corn. Vebh onbewimpeM met zijn meening aan: „Onze voorouders schroomden, zooals men weet, niet, in den stijl van hun eigen tijd naast het oude voort te bouwen. Als de stijl, waarin Du- dok thans bouwt, echter die van onzen ti d moet zijn, dan is onze tijd niet in staat te geven, wat op deze plaats en in deze om geving vereischt is" Maar er is iets aan het roeren bij de menschen. Telkens wordt men er weer even aan herinnerd, (wanneer er een is die zirr open tegen heb plan durft uit spreken), dat men toch ook zelf een meening heeft. De vakb'aden hebben een aantal jaren Ge weerd, dat leeken niet over bouwkunst kunnen oordee'en en men is daar stil bij geworden. Maar dat kan niet blijven du ren, want men gaat stilaan tct het besef ko-men, dat er immers tenslotte niet slechts voor de vakmenschen wordt gebouwd, maar op de allereerste plaats voor de niet- vakmenschen. En dit ge'dt voornamelijk, wanneer het een raadhuis betreft, de re presentatie van een burgerii. En de tijd gaat komen, en wij zien er reeds de teeke nen van, dat men het niet langer du'dt, dat de vakbonden ons de ontwerpers aanwij zen voor onze representatieve gebouwen. Onze officieele vertegenwoordigingen op de wereldtentoonstellingen (Parijs, Antwer pen) zijn niet de gebouwen, die het Neder- landsche volk heeft gekozen. Het volk is er vreemd aan, omdat het atelier-kunst is, waarin zich de al te persoonlijke voorkeur van den ontwerper brutaal op den voor grond plaatst. De leek kan geen bouwkundige teeke- ningen lezen, zegt men. Maar de leek kan wel een mentaliteit achterhalen, vooral wanneer daartoe eenige tijdruimte wordt gelaten. Toen arch. Dudok de toelichting gaf bij zijn raadhuisplan voor Leiden, voel de een ieder dat daarin iets niet klopte. Architect Dudok zei o.m.: „Misschien zul len velen het plan nic-t passend vinden in de omgeving. Maar de sfeer van dit plan past wel degelijk bij het karakter van deze oude vestingstad met haar typische grach ten." En verder: „Dit raadhuis, dat er lan ger zal zijn dan de omgevende bebouwing, behoort leiding te geven aan de verdere architectonische ontwikkeling van dit stads deel. Moge het daarvoor een waardige ba sis zijn." Nu is men langzamerhand gaan inzien, dat dit plan werkelijk niet passend i6 in de omgeving en men voelt er totaal niets voor, de omgeving bij dit plan aan te passen. Dat de sfeer van het plan wel bij het karakter van de oude vestingstad zou aanpassen, slaat niet in, le omdat Leiden geen vestingstad meer is (het vestingka- rakter van het raadhuisplan en van den toren, is dus niet op zijn plaats) en 2e komt dit raadhuis niet apart op .een plein bebouwing te staan, maar tusschen de woon- en winkelhuizen aan een oude stads gracht, die vol traditie is, wat het plan ten eenen male mist. Dan nog de oude-gevel kwestie. Men ziet wel eens, dat eigenbouwers bij het bou wen van woningen, langs den voorgevel een schijnkapje plaatsen, om vanaf de straat de illusie van een hellend dak te drog, en 4/5 gedeelte van de woningdiepte geven. Maar die dakschildjes zijn maar be is met een plat afgedekt Op dergelijke wijze wordt het schilddak van den ouden gevel in het plan-Dudok behandeld. Langs de achterzijde gaat het dakvlak nog een klein stukje schuin naar omhoog, om dan op een plat dood te loopen. Verder spreekt architect Dudok in zijn toe'ichting nog even over de schoonheid van den ouden gevel. Maar er is niemand die begrijpen kan, wat die oude gevel nog met dit nieuwe plan te maken heeft. Die gevel is niet in het plan opgenomen, maar er maar gelaten waar zij stond, als een quantité neg'igeable. Men voelt er aan, dat de ontwerper ze niet heeft durven verwijderen, maar o zoo graag kwijt was. En is dat de goede houding? Men kan neg zoo lang over dit plan doorspreken. Zoo is daar nog het malle, dat men, onder de trappoort doorgaande, lotseling op een hyper-moderne binnen gaats komt te staan, met een betonnen vijvertje Men veelt aanstonds, dat daar iets ha- ert. Die oude gevel hoort daar niet. bij dit nieuwe gebouw, want men verwacht een hypermodernisme, als men eenmaal door haar poorten binnentreedt. Corn. Veth heeft het goede woord gevat. Als de stijl, waarin Dudok thans bouwt, 'ie van onzen tijd moet zijn, dan is onze tijd niet in staat te geven, wat op deze ;>laals en in deze omgeving vereischt is." Maar het kan ook anders C. M. v. MOORSEL Pzn. Arch. B. N. A. Op ons verzoek heeft de heer Van Moor- sel bovenstaand artikel aan ons blad af gestaan. Tegenstanders, maar óók voor standers van het ontwerp-Dudok zullen met critische belangstelling van de meening van den heer v. Moorsel kennis nemen. Wij wenschen op één uitlating van den heer v. Moorsel hier nog even de aandacht te vestigen, nl. dat er niet slechts wordt gebouwd voor vakmenschen, doch op de allereerste plaats voor niet-vaknienschen dat een gebouw en zeker een raadhuis door niet-vakmenscben moet gewaar deerd kunnen worden. Wij mogen in verband hiermede even herinneren aan wat een Raadslid der katholieke Raadsfractie opmerkte in de Raadszitting van 9 Dec. 1929. (Handelin gen, bldz. 251): „De eischen, die men aan den bouw van een stadhuis stelt, kunnen niet vergeleken worden met de eischen, die men bij het bouwen van een villa stelt. In het laatste geval kan de eigenaar tevreden zijn, wanneer hij en zijn vrienden en kennissen het huis mooi vinden. Niet iedereen, die langs den weg wandelt, be hoeft het mooi te vinden, Zoo is het ook niet erg, wanneer een gemeente een bad- of slachthuis laat bouwen, dat slechts door een deel van de burgerij wordt mooi ge-' vonden. Bij het stadhuis is het anders. Het oude Stadhuis werd mooi gevonden, toen het pas gebouwd was en ook later. Een stad huis moet door de burgerij in haar geheel mooi gevonden worden. Ook in den tegenwoordigen tijd is het zeer goed mogelijk, een modern gebouw te zetten, dat door de groote menigte kan worden gewaardeerd, even goed als dit in het verleden ook mogelijk is gebleken. Spreker heeft niet de zekerheid, dat de heer Dudok dit niet zal doen, maar wie geeft spreker de zekerheid of de waar schijnlijkheid, dat hij het wel zal doen? Spreker had zoo gaarne van het College deze vdeneering gehoord: hier hebt gij een door den heer Dudok gemaakt gebouw, dat niet alleen door menschen met een bepaalden smaak, maar door iedereen mooi gevonden wordt. Spr. wil niet ont kennen, dat verscheidene gebouwen van den heer Dudok door verscheidene men schen mooi gevonden worden, maar een gebouw, dat algemeen mooi wordt gevon den, is niet genoemd. Spr. zal zich niet de deskundigheid aanmatigen over het Stu dentenhuis te Parijs te oordeelen; het wordt door deskundigen mooi gevonden, maar spreker ontkent ten sterkste, dat een gebouw in dien geest in Leiden gebouwd door de burgerij hier mooi gevonden zou worden." En de heer Huurman (anti-rev.), zeide in die Raadzitting, dat hij niet begreep, dat een modern architect als speciaal de heer Dudok wordt uitgekozen om een stad huis te bouwen naar het model, dat in deze omgeving past. Waar heeft deze bouwmeester in een dergelijke omgeving een gebouw gebouwd? zoo vroeg hij. Zooals men weet is in bedoelde Raads zitting de heer Dudok als bouwmeester aangewezen met 21 tegen 10 stemmen. On der de 10 tegenstemmers waren zes der zeven leden van de katholieke Raadsfrac tie. "Gezinspolitiek door de gemeente Wij hebben reeds melding gemaakt van de brochure „Gezinspolitiek door de Gemeente", uitgegeven door den Nederl. R.K. Bond voor Groote Gezinnen. De tijd, dat met verschil in behoeften en verschil in draagkracht tusschen kleine en gioote gezinnen zoo goed als geheel geen reke ning werd gehouden, en dat zulk 'n houding, min of meer onbewust als de meest natuur lijke zaak ter wereld werd beschouwd die tijd gaat langzamerhand voorbij. Wij leggen den nadruk op: langzamer hand; de opinies te dezen opzichte marchee- ren in 'n maar hèèl langzaam tempo voor waarts! Maar er is toch éénige beroering en de fei telijke onverschilligheid voor de belangen van het groote gezin, als zoodanig, bij de buiten staanders particulieren en overheid wordt niet meer in Alle kringen aanvaard als iest, wat nu eenmaal niets anders kan zijn. En hier en daar kunnen ook, gelukkig, feiten worden geconstateerd, welke er op wijzen, dat de groote-gezinsbelangen in aanmerking wor den genomen. Maar we zijn nog niet waar we komen moe ten nog lang niet! Qualitatief en quantitatief kan en moet er meer worden gedaan voor de groote;gezins- belangen dan tot nu toe. En, hoewel men daarbij^ i t alleen mag denken aan de taak der gemeente waar is, dat de gemeente in deze zeer doeltreffende maatregelen kan nemen. Welke dat zijn? Dat wordt geleerd in de bovengenoemde bro chure. Daarin worden de volgende onderwer pen besproken: le. De Gemeente en de belastingen door J. M. H. v. d. Ven, Inspecteur Directe Belas tingen en Voorzitter der R.K. Raadsfractie te Heerlen. 2e. De Gemeente en een billijke schpolgeld- regeling door J. W. F. v. Meegeren, Bonds voorzitter, Leeraar St. Thomascollege, Venlo. 3e. De Gemeente en het Woningvraagstuk door Jac. v. Velsen, Architect, Haarlem. 4e. Huurbijslag door J. M. H. v. d. Ven, In specteur Directe Belastingen en Voorzitter der R.K. Raadsfractie te Heerlen. 5e. De Qemeente en de Volksgezondheid door Dr. J. B. Deelen, Geneesheer te Vught. 6e. De Gemeente en de Openbare Zedelijk heid door H. C. M. Wijffels, Hoofdredacteur van „Het Huisgezin" en „Gezin", 's Bosch. 7e. De Gemeente en de Armenzorg door Mr. A. Tepe, Wethouder, te Leiden. 8e. De Gemeente en het Kinderbijslagfonds door J. J. W. IJsselmuiden, oud-Wethouder en Raadslid te Arnhem. 9e. De Gemeente en de exploitatie der Be drijven door P. M. de Lange, Raadslid te Bussum. 10e. De Gemeente en de Volksontwikkeling door Drs. Jos. de Boer, Rector Meisjes-lyceum, Den Haag. Wij hopen, dat deze brochure in veler han den moge komen. Ook en allereerst moge zij worden bestudeerd door gemeenteraadsleden, in stad en dorp. 't Blijkt nogals in gemeente raden, dat er ideeën rondwaren, die.... met met het woord „conservatief" veel te goed wor den bestempeld! het woord „conservatief" veel te goed worden bestempeld I In een artikel over Huurbijslag noemt de heer v. d. Ven Leiden als voorbeeld (blz. 26). Hij schrijft: 's Hertogenbosch en Leiden: de gemeente verleent een tegemoetkoming in de huur, af hankelijk van het kindertal. Boven een zeker inkomen wordt deze tegemoetkoming niet meer gegeven. De re geling is eenvoudig en daarom wel aan te bevelen. Dat is tè mooi voor Leiden! Hier is een toeslag-regeling op de huur alleen voor degenen, die werkloozensteun ontvangen en ook voor andere steun-trekken- den. Aan eerstbedoelden wordt gegeven het huurbedrag, dat boven de 4 gld, per week uit gaat, tot een maximum van 2 gld. per week, onafhankelijk van het kindertal. Met deze feitelijke gegevens was de heer v. d. Ven blijkbaar niet goed op de hoogte. VOLKENBOND DE ONTWAPENING. Drie Ergeische voorstellen. De Britsche delegatie in de ontwape ningscommissie beeft drie voortellen ingc- divnd. Het Eerste heeft betrekking op de schep ping van een peruianeri a ontwapenings commissie te Genrve die voornamelijk to'. taak heeft toe ie zien op ilo naleving der conventie. De commissie zal bestaan uit vertegen woordigers van alle staren, die imden vol- kenboudsraad zitting itebbïn, alsmede van de Vereenigde Sta;en van Amerika en sovjet-Rusland. Zij zal rappor1- ui'brengen van aPe sta ten, die lot de onlwapemgs conventie toe treden, t?l naleving bunir verplichtingen en zal ieder jaar <-en algemeen rapport aan den volkenb-iudsrand moeten indie nen. De commissie zal ook hei recht hebben, een staat te hboren, in Ilea een andere re geering .uezen staai beschuldigt van over schrijding van hef geiir'.oj'de maximum van be w-pening of van andere onrlogs toe bereidsel De Bntsche delegare hoopt door dit voorstel tusschen I: Fran.-'c.ie en Ameri- kaansche opvattingen te bemid leien. Het tweede Britsche voorstel wil, dat een staat recht zal hebben tot grootere bewapening dan bij de conventie is over eengekomen, indien de volkenbondsraad dit uitdrukkelijk toestaat, of indien de staat zich bedreigd gevoelt door een geor- ganiseerden opstand. Hel drede voorstel heeft betrekking op de inwerkingtreding en herziening van de conventie, waar voorgesteld wordt, dat a*s regel de conventie iedere zeven jaar z&l herzien worden, indien een bepaald aan tal staten dat verlangt. Lord Cecil heeft gisteravond aan de volkenbonds-journalisten een toelichting tot deze drie voorst el'en gegeven en ver der medegedeeld dat hij ook pogingen zal aanwenden, om in dc conventie nog neer te leggen een regeling van beperking van oor logsmateriaal en wel langs den indirecten weg van beperking der militaire begrootin gen. Hij meent, dat het zonder nut zou zijn, een nieuwe poging te doen, om ook ge oefende reserve-troepen onder de tie te doen vallen. FRANKRIJK. HEFTIG INCIDENT IN DE FRANSCHE KAMER. Socialisten en journalisten met elkander slaags. In de Fransche Kamer heeft zich even voor de opening opnieuw een heftig inci dent voorgedaan. Ditmaal kwaui het in de Salie des Pas Perdus tot een botsing tus schen militante socialisten en journalisten, o.w. CamiMe Aymard, hoofdredacteur van de „Liberté". Er ontstond een handgemeen, waarbij de ruit van een groote deur, als mede een venster gebroken werden. Mar sais, afgevaardigde voor het Seine-depar- tement, werd hierbij licht aan een wenk brauw gekwetst. Ook werden er eenige slagen gewisseld. De orde kon eerst wor den hersteld, nadat eenige gardes républi- caines de tegenstanders hadden geschei den. De thesaurier der Kamer, Barthe, verzocht Aymard, de zaal te verlaten, waarop deze onder protest uit het Paleis Bourbon vertrok. Dit nummer bestaat uit vier bladen VOORNAAMSTE NIEUWS BUITENLAND. Drie Engelsche voorstellen in de ont wapeningscommissie. De mijnramp in Ohio heeft 165 slacht offers geëischt. (Buitenl. Berichten, 4de blad). De Do X maakie heden een proefvlucht. (Luchtv. 4de blad, en Laatste Berichten). BINNENLAND. De Belgische grens weer open voor Ne- derlandsch Vee. (3de blad). Steun aan de aardappelen-industrie. (3de blad). trailleurs zijn in beslag genomen. Maar daarmede is de zaak nog niet afgeloopen. En de rooden zullen nog in de gelegenheid zijn te bemerken, wat een regeering Vau- goin—Starhemberg te beteekenen heeft. Wij mogen nooit vergeten, dat de pest van het Marixsme moet worden uitgeroeid Terwijl de binnenlandsche ontwapening van Oostenrijk ten zeerste gewenscht is, zoo is de thans begonnen eenzijdige ont wapening een groot gevaar. Zooals de „N. Fr. Presse" schrijft: Wanneer de opposi tie ontwapend wordt, terwijl de Heimwohr al haar krijgstuig behoudt, zal een beden kelijke stemming in het land worden ge wekt. Er loopen reeds zeer besliste geruchten, dat nog vóór Zondag (den dag der verlrie zingen) de republikeinsehe „Schutzbund" door den minister van binnenlandsche za ken ontbonden zal worden. Zulk een maat regel werd door de betrokken kringen reeds weken geleden voorzien, zoodal maatregelen zijn voorbereid om eventueel de organisatie in anderen vorm te doen herrijzen. De burgemeester van Seitz, tevens „Lan- deshaupimann", heeft in een schrijven aan den bondskanse'ier Vnugoin de auto riteiten beschuldigd in verband met de gehouden razzia, de constitutioneel ge waarborgde rechten to hebben geschon den. Dergelijke maatregelen moeten, aldus Seitz, niet alleen in het binnenland, maar ook in het buitenland opzien baren en den indruk wekken, als waren orde en rust in de republiek bedreigd. In den Weenschen Landdag hebben de sociaHsten naar aanleiding van de inbe slagneming van wapens en de confiscaties van dagbladen een interpellatie ingediend, waarin zij nauwkeurig aangeven, waar zich een aantal wapendepots van de burger wachten bevinden, zoo o.a. in Kappenberg, waar de Ileimwehr beschikt over infante- riegeschut, gepantserde auto's, mitrailleurs, gifgasbommen enz. De chr.-soc. minderheid trachtte de voorlezing van de interne'l.- tie te beletten door hel maken van een heidensch kabaal. OOSTENRIJK. DE EENZIJDIGE ONTWAPENING. Zal de republikeinsehe „Schutzbund" ontbonden worden? Na de eenzijdige ontwapening van het socia'istische kamp, welke Dinsdag door geheel Oostenrijk met behulp van leger, gendarmerie en politie plaats had, heeft de minister van binnenlandsche zaken Sta- rehmberg, opperbevelhebber van de bur gerwacht, voor de Heimwehren een rede gehouden. Daarin zeide de minister o.a., dat er thans een begin was gemaakt met het uitbreken van de giftanden van den rooden draak. „Op mijn aandrang en met goedvinden van de regeering, zijn wij, in tegenstelling met de tot dusver gevolgde ge woonte, tot krachtige maatregelen overge gaan. De noodige geweren, munitie en mi- RUSLAND RYKOW GEARRESTEERD? De „Roel", het te Berlijn verschijnende Russische emigrantenblad, verklaart uit goed ingelichte bron te hebben vernomen, dat aan Rykof, den voorzitter van den raad van volkscommissarissen, het voor malige hoofd van de bolsjewistische re geering, huisarrest is opgelegd. Het blad voegt hieraan toe, dat te Moskou geruch ten loopen, dat een soortge'ijk lot Boe- charin en Tomski wacht. Het blad weet verder mede te deelen, dat Zaterdag j.l. Rykof een poging deed om in een open bare vergadering zijn positie uiteen te zet ten, doch dat hem door Stalins volgelingen het spreken onmogelijk werd gemaakt. De staf van het bolsjewistisch hoofdkwartier zou een motie hebben aangenomen, eischen- de dat Rykof het voorzitterschap van het kabinet zou worden ontnomen en dat hij zou worden gearresteerd. Soortgelijke mo ties zouden zijn aangenomen door den staf van den revolutionairen militairen raad. de arbeiders van een der grootste j fabrieken van Moskou en het personeel van enkele andere be'angrijkc instellingen. Volgens een telegram uit Moskou is aan Rykof, den president van den Russischen Raad van Volkscommissarissen op grond van zijn ongunstigen gezondheidstoestand j een maand ziekteverlof verleend.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsche Courant | 1930 | | pagina 1