21ste Jaargang
No. 6706
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Bureaux: PAPENGRACHT 32, LEIDEN
BUITENLAND
BINNENLAND
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling
Voor Leiden 19 cent per week f2.50 per kwartaal
Bij onze Agenten 20 cent per week f 2.60 per kwartaal
Franco per postf 2.95 per kwartaal
Het Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné;s ver
krijgbaar tegen betaling van 50 cent per kwartaal, bij
vooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met
Geïllustreerd Zondagsblad 9 cent
TEL. INT. ADMINISTRATIE 935, REDACTIE 15
GIRONUMMER 103003, POSTBUS No. 11, II
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gewone advertentiën 30 cent per regel
Voor Ingezonden Mededeelingen wordt
het dubbele van het tarief berekend
Kleine advertentiën, van ten hoogste 30 woorden, waarin
betrekkingen 'worden aangeboden of gevraagd, huur en
verhuur, koop en verkoop f 0.50
Dit nummer bestaat uit vijf bladen
waaronder geïllustreerd Zondags
blad.
DE VOLKENBONDS-
MAAND IN GENEVE.
v.
Een drietal persgesprekken:
Coiijn Eskeland Graaf Apponyi.
Genève 24 September 1930.
Het Volkenbondswerk is thans
in het stadium van het harde werken ge
treden, vroeg in den ochtend beginnen
eiken dag weer de commissies te vergade
ren en het kleine bootje dat de verbinding
tusschen de meeroevers onderhoudt zit
's morgens om negen uur even vol met in
ternationale staatslieden als onze Hol-
landsche trams dan met kantoorheeren.
Van de belangrijke tweede commissie
die de economische en technische vraag
stukken behandelt is onze Staatsminis
ter Coiijn voorzitter. En hij regeert de
daar vergaderde excellenties even sterk
„van den bok" als hij het de Kamer placht
te doen. Coiijn is in den dagelijkschen om
gang een en al charme. Zijn gezicht staat
altijd rustig en sterk doch de vriendelijke
oogen lachen al gauw. Ik wil niet zeggen
dat hij „fortiter in re, suaviter in modo"
zou zijn want in de middelen om tQ.t de
zaak te komen is hij al even streng als in
de zaak zelf. Toch gaat er een bonhommie
van hem uit welke hem hier naast de hoof
den, veler harten veroverd heeft. In de
enorme vergaderzaal der tweede commis
sie met het heerlijk uitzicht op het rijk
begroeide terras waarlangs het meer ligt
mag men hem graag. Zijn Engelsch is
perfect en zijn kennis en inzicht der
moeilijkste economische problemen van
internationale vermaardheid.
In zijn kamer aan het Hotel des Ber-
gues heb ik dezer dagen een uurtje met
hem mogen babbelen. „Er is een zeker on
geduld over den Volkenbond in Holland",
bekende hij mij, „Holland keek vroeger al
leen naar internationale optochten vanaf
het balcon van zijn rustig en afgelegen
huis, doch nu het sinds den. wereldoorlog
zelf mee moet loopen, nu klaagt het spoe
diger dan anderen, dat het zoo langzaam
gaat, dat alles niet vlug opschiet". En hij
vervolgde: „Ik realiseer me duchtig de
groote moeilijkheden welke er overwonnen
moeten worden om zooveel uiteenloopende
belangen en wenschen neer te toornen tot
een basis van gemeenschappelijke samen
werking". Dfe heer Coiijn ziet een der
grootste weldaden der Volkenbondsorga
nisatie in het jaarlijks te zamen brengen
der voornaamste ministers van alle landen,
in ongedwongen omgang gedurende een 3
tot 4-tal weken. „Ik weet uit eigen erva
ring en ik ben er dagelijks getuige van,
hoe dit gelegenheid schept alle zaken te
bespreken in een sfeer van vertrouwen en
vriendschappelijkheid en zonder verontrus
ting der publieke opinie". Meer nog dan
de minister van buitenlandsche zaken zelf
is Coiijn hier onze groote economisch-po-
litieke wachter. Hij ontveinst zich niet dat-
er tendenzen in Genève aan het werk zijn
welke het, mochten deze zich verder ont
wikkelen, voor Nederland noodzakelijk
zouden maken zijn handelspolitieke in
zichten en tradities te wijzigen. Voor dit
alles houdt onze Staatsminister een open
oog en wie kan er beter voor ons obser
ve eren dan hij die als president der tweede
commissie, de spil is rond welke de econo
mische deliberatiën van den Volkenbond
draaien
Even sterk gehouwen als Colijn's is de
Vikingenkop van den Noor Lars Eskeland,
de beroemde paedagoog en een der meest
illustre bekeerlingen tot het Katholicisme
uit de laatste jaren. Hij is de stichter en
was de eerste Directeur der bekende volks-
hoogeschool van Voss, waarheen gedurende
de laatste kwarteeuw van alle hoeken uit
Noorwegen, Zweden, Denemarken, IJsland
en zelfs van de verre Faroer-eilanden de
leerlingen heentrokken.
In 1925 ging Eskeland tot de Kerk over.
„Mijn vrienden en volgelingen verwonder
den er zich niets over, immers mijn paeda-
gogische werken waren steeds doordeeseind
geweest van de Katholieke geest. Doch
het volk was gechoqueerdIk stond bij
hen bekend als een goed Christen, dat een
goed Christen over kon gaan tot Rome,
dat ging hun bevattingsvermogen ver te
boven. Groote agitatie volgde en met een
kleine meerderheid besloot het Storting
Noorwegen's parlement dat tenzij ik
als directeur af zou treden men mijn school
niet langer subsidieeren zou. M'n invloed
op de jeugd werd gevreesd. Totale god
loochenaars mogen de Noorsche jeugd on
derwijzen, doch een geloovig Katholiek
moest geweerd worden a-ls een pest".
Heeft het u veel leed gedaan, vroeg
ik hem.
„Neen, want ik wist dat de groote meer
derheid van het volk achter mij stond;
het waren slechts protestantsch-politieke
agitators die in het parlement handig aan
de touwtjes trekkende, mijn ontslag wisten
te bewerken. De regeering verleende mij
in hetzelfde jaar de hoogste onderschei
ding welke zij haar eigen staatsburgers
verleenen kan. En sindsdien ondervind ik
op mijn lezingen en tournees 'ene overweldi
gende belangstelling en sympathie".
Bent u optimistisch over de tweede
lente van het Katholicisme in Noorwegen.
„Op het oogenblik is ons aantal gering.
Doch er heerscht in het Noorwegen van
vandaag een diepe godsdienstige moede
loosheid. De staatskerk vervalt meer en
meer en het is hier dat de groote kans
voor de Katholieke Kerk ligt, want het
Noorsche volk, vooral dat in de provin
cies is innerlijk diep
Van Noorwegen naar Hongarije: „il n'y
a qu'un pas" tenminste in Genève! Honga
rije wordt hier reeds gedurende de laat
ste 7 jaar ter velkenbondsvergadering ver
tegenwoordigd door den wereklberoemden
staatsman Graaf Albert Apponyi. Geen
wordt in hooger eere gehouden dan deze
vier en tachtig jarige veteraan onder de
politici. De vitaliteit van dezen man is on
gelooflijk. Ik had hem om een interview
verzoeht en in anwoord daarop verzocht
hij mij, hem een dezer morgens af te ko
men halen aan zijn hotel en met hem naar
het Volkenbondsgebouw te wandelen. „Ja
ik kan me de luxe om te rijden pkysiek
niet meer verantwoorden, mijn botten moe
ten dagelijks goed gesmeerd worden *ivi
daarom loop ik eiken dag zoo lang en. zoo
veel ik kan". Het heeft mij inspanning ge
kost hem bij te houden, en en passant-
vertelt hij dat hij nu al een zestig
jaar parlementslid is, in 1846 geboren werd
en in 1870 in het politieke ieven trad.
De groote economische depressie welke
thans over heel de wereld hangt, drukt
het landbouwende Hongarije uiteraard, wel
heel zwaar. Vooral nu het nog bloeit onder
de ongelooflijke verminking in het Ver
drag van Trianon ondergaan. „Onwetend
heid door begeerlijkheid verlicht" aldus
karkteriseert Apponyi dit zgn. vredesver
drag bitter en hij voegt er aan toe:
„Wilson was een idealistische professor
die door de sluwe Europeesche vossen be
drogen werd". Doch zelfs deze man, over
wiens hoofd de zwaarste stormen van zijn
vaderland getrokken zijn, heeft zijn opti
misme nog niet verloren. „Wel is de Klei
ne Entente nog even kortzichtig, wel
steunt Frankrijk hen nog altijd door dik
en dun, doch hier in Genève verbetert de
atmospheer jaar bij jaar. De rede welke
ik dit jaar gehouden heb", voegt hij er
lachend aan toe, „daarvoor zou ik er vier
jaren geleden uitgesmeten zijn".
Er is een onderwerp dat de groote Hon
gaar met voorliefde behandelt. Hij is pas
weer in Steenockerzeel geweest, het kas
teel in België waar ex-Keizerin Zita met
liahr 3 kinderen woont. Koning Otto, die
20 November a.s. met zijn achttiende ver
jaardag meerderjarig wordt, is een jonge
man van buitengewone geestesgaven en
van hooge karaktereigenschappen, aldus
verhaalt mij Apponyi. Hij heeft den tijd,
de troon van Hongarije is zekerder voor
hem dan ooit. Andere pretendenten zijn er
niet, en Horthy stelt zijn soldatentrouw en
officierseer te hoog om ooit een pronun-
ciamento te wagen. En het volk van Hon
garije staat eensgezind rond den jongen
Koning". Het was ontroerend dezen ouden
staatsman te hooren over den jongen Ko
ning van zijn duizendjarig Rijk....
KEES VAN HOEK.
VAN HET VATICAAN
HET VATICAANSCHE RADIO-STATION
Een bezoek van den H. Vader
Dezer dagen bezocht de H. Vader het nieu
we radio-station in de Vaticaansche tuinen.
Zijne Heiligheid werd vergezeld door sena
tor G. Marconi, den bouwer van het station,
en pater G. Gianfranceschi S.J, Ook de gou
verneur der Vaticaansche Stad,' prof. Schrafi-
ni, markies Pacelli en de eerste ingenieur der
Vaticaansche Stad, Momo, waren aanwezig.
Zijne Heiligheid toonde levendige belang
stelling voor de verschillende toestellen. Se
nator Marconi verklaarde den H. Vader de
werking.
Zijne Heiligheid maakte daarna met de ge
noemde heeren een lange wandeling en voerde
met hen een levendig gesprek.
Denzelfden avond ontving pater Gianfran
ceschi, een door Zijne Heiligheid zelf onder-
teekende mededeeling van zijn benoeming tot
eersten directeur van het pauselijk radio
station.
Of de H. Vader reeds onmiddellijk bij de
inwijding van het nieuwe radio-station tot de
wereld zal spreken, dan wel of Zijne Heilig
heid zulks later zal doen bij gelegenheid van
een of anderen kerkdijken feestdag, is nog
niet bekend.
Vast staat, dat het radicy-station in de
tweede helft van October zal worden ge
opend.
VOLKENBOND
ONTWAPENINGSDEBAT GEëINDIGD
De derde Volkenbondscommissie heeft gis
termiddag de ontwapeningsdebatten geëindigd
De resolutie van Bernctorff, waarin de Vol
kenbondsvergadering den wensch had moeten
uitspreken, dat de ontwapeningsconferentie
in ieder geval gedurende 1931 bijeen zou
worden geroepen, werd verworpen. Alleen de
gedelegeerden van Duitschland, Italië, Oosten
rijk, Hongarije, Nederland, China en Pa
raguay stemden voor de resolutie.
De rapporteur Matos (Guatamala) kreeg
opdracht, in zijn rapport aan de Volkenbonds
vergadering te verklaren, dat de commissie 't
verlangen heeft, dat de conferentie zoo moge
lijk nog in 1931 bijeen zal komen.
verstandig woord verspillen: Wij herinne
ren ons slechts het woord van den minister
president van Beieren, Dr. Held, die het
vorig jaar in Freising zich aldus over Lu-
dendorf uitliet: „Men moet medelijden
hebben met den man die eens bij het Duit
sche volk zoo'n grooten naam had, maar
die thans niets beter weet te doen dan
met het laatste overblijfsel van zijn groo
ten geest zijn eigen aanzien, eer en goe
den naam te vernietigen."
DUITSCHLAND
POLITIEKE GEVOLGEN VAN HITLER'S
VERKLARINGEN
Dat Hitler in Leipzig de gelegenheid heeft
gehad te betoogen, dat hij slechts met wet
tige middelen naar verandering zal streven,
terwijl de aanklager niet in staat was het on
juiste daarvan aannemelijk te maken, heeft
het Berliner Tageblatt zeer ontstemd.
Het blad klaagt erover, dat het proces te
gen de luitenants geheel op den achtergrond
geraakt. Het blad zegt vev'-r: „Het dagvaar
den van Hitler was een ernstige fout en niet
ten onrechte heeft de rijksadvocaat, zooals
overigens ook een der verdedigers, zich hier
tegen verzet. Toen advocaat Frank uit Mun-
chen zich als verdediger had gemeld, kon
worden verwacht, dat zou worden voorgesteld,
Hitier als getuige te dagvaarden. Op dit
oogenblik had men tegenmaatregelen moeten
treffen. De rijksadvocaat had er zich op moe
ten voorbereiden de verklaringen van Hitler
door tegenbewijzen te ontzenuwen. Dit beeft
hij niet gedaan, vermoedelijk omdat hij er niet
mee rekende, dat aan het verzoek van dr.
Frank zou worden voldaan. Nadat dit toch
geschied was, was het voor hem hoog tijd aan
te dringen op verdaging van het proces. Ook
dit heeft hij verzuimd. In plaats daarvan
heeft men staatssecretaris Schweigert naar
Leipzig laten komen. Dit was goed bedoeld,
maar het was eveneens een fout, aangezien
Schweigert niets uit zich zelf wist. Op de
memorie van het departement van binnenland-
sche zaken had ook de rijksadvocaat zich kun
nen beroepen. Hoe waardig en beslist het
optreden van Schweigert ook was, zijn ver
klaringen waren niet die van een getuige. In
plaats daarvan heeft Hitier naar gewoonte
met effectvolle accenten gesproken en voor de
deur van de zaal wachten Goebels en Goeh-
ring om hetzelfde te doen. Van het proces te
gen de luitenants Scheringer, Ludin en Wendt,
is nauwelijks nog sprake. Voor Hitler was
het verhoor voor het Duitsche Gerechtshof op
dit oogenblik een geschenk des hemels, de
dag van heden was zijn dag. Dat heeft hij aan
de procesregie van de vierde strafsenaat en
aan den rijksadvocaat te danken".
Hoe Ludendorff over den uitslag der
verkiezingen oordeelt.
In de „Volkswarte" het orgaan van Lu
dendorff, geeft deze oude veldheer zijn
oordeel over den uitslag der verkiezingen
in het groote vaderland: „Het souvereine
Duitsche volk heeft zich thans uitgespro
ken voor Mussolini en den Roomschen
Paus, d.w.z. voor een samengaan met
Rome Het stemmencijfer dat op lijst 9
van de Nationaal-Socialisten werd uitge
bracht is negenmaal zoo groot geworden om
Duitschland te bewegen deel te nemen aan
den nieuwen wereldoorlog waartoe Rome
besloten heeft Nu zal de toestand zich
weer gaan ontwikkelen zooals destijds van
1912 tot 1914. De nieuwe oorlog kan dan
op Duitsch grondgebied uilgevochten wor
den, juist zooals Rome het wilrome
en de geheime moordenaars der Jesuieten
kunnen in ieder geval juichen over hun
overwinning. De 107 Nationaal-Socialisten
en de 43 Duitsch-Nationalen zijn gaarne
bereid om den kruisridder Briining, (die
denkt dat de wereldbeschouwing van den
Paus van Rome even onaantastbaar is als
hij zelf) om den hals te vliegen, voor het
geval dat het centrum zich op bevel van
Rome zou losmaken van de Sociaal-Demo
craten in Pruisen. Het geheime wereldbe-
heer kan thans haar doel een nieuwe
wereldoorlog met zevenmijlslaarzen be
reiken".
Aan dergelijke daasheden moet men geen
FRANKRIJK
DE ECONOMISCHE CRISIS
Flandin
er Frankrijks medewerking
bij hei herstel
In een interview werd den Franschen mi
nister van handel Flandrin, de vraag gesteld,
of Frankrijk mogelijkheid zag, tot een herstel
der eeconomische toestanden mede te helpen,
zonder zijn eigen landbouw en industrie te
schaden.
Flandrin antwoordde vooreerst, dat Frank
rijk bereid was, zijn handelsbetrekkingen ook
met die landen, die gelijk de Vereenigde Sta
ten eerst onlangs deden, hunne douanetarie
ven verhoogden, voort te zetten en uit te
breiden.
Vervolgens wees hij op de slechte economi
sche toestanden in Europa én op Briand's
federatie-plan, en verklaarde dat het een ver
standige daad was, den landen uit midden-
en Oost-Europa de behulpzame hand te bie
den, om uit hun tegenwoordige netelige posi
tie te geraken.
Ons plan is, zoo verklaarde hij, de mogelijk
heid te scheppen, dat West-Europa, zonder
schade voor zijn eigen landbouw, de meerop
brengst aan landbouwproducten van andere
landen, op kan nemen, en wij toch die stabili
teit in koers behouden, die voor de landbou
wers van alle staten zoo noodzakelijk is.
Verder willen wij de koopkracht van Oost-
Europa vergrooten om zoodoende het afzet
gebied voor onze industrieele producten te
vergrooten.
RUSLAND
EEN GEHEIM FONDS VAN STALIN
De diplomatieke medewerker van de „Daily
Mail" publiceert opzienbarende mededeelingen
over een geheim fonds van Stalin, dat ge
vormd is, door de opbrengst van den verkoop
van Russische goederen en juweelen, en welk
fonds onaangetast moest blijven, zoolang de
communistische partij in Rusland aan het be
wind is.
Een omvangrijk document hierover moet op
naam van een der voornaamste communisten
bij een bank te Berlijn zijn gedeponeerd en
raag eerst na diens dood of na diens verdwij
ning uit Rusland worden gepubliceerd.
De gelden van dit „ijzeren fonds" zijn ge
deponeerd bij buitenlandsche banken op naam
van vertrouwelingen van Stalin, van wie de
meesten regeeringsposten in de sovjet-unie
bekleeden.
Het fonds mag slechts worden aangespro
ken om een geslaagde tegenrevolutie in Rus
land te bstrijden.
Het bestaan van dit fonds is aan alle leden
van het politieke bureau te Moskou bekend.
RUSSISCH EX-ATTACHE BUITEN
DE WET.
De militaire commissie van het hoogge
rechtshof der U. S, S. R. heeft den voormali-
gen militairen en marine-attaché der sovjet
legatie in Zweden, die zich aan den staat be-
hoorende gelden zou hebben toegeëigend en
geweigerd heeft naar Rusland terug te keeren,
wegens hoogverraad als „buiten de wet
staandverklaard en de confiscatie van zijn
geheele bezit bevolen.
MEXICO.
HERZIENING VAN HET PROCES TEGEN
MOEDER CONCEPCION
Moeder Concepcion, een katholieke Orde-
zuster die twee jaar geleden tot 20 jaar ge-
vangenistraf veroordeeld werd wegens mede
plichtigheid aan de samenzwering om den
President van Mexico Obregon te vermoor
den, werd onmiddellijk na beëindiging van het
proces naar de gevangenis overgebracht, of
schoon haar schuld of medeplichtigheid nooit
was bewezen. Thans hebben haar beide zusters
Dolores en Josefina Acevedo de la Llata bij
het Hoogste Gerechtshof van Mexico een ver
zoekschrift ingediend om herziening van het
proces, of indien dat zou worden geweigerd
om gratie van haar zuster te verkrijgen. Het
gerechtshof heeft instructie gegeven om deze
zaak opnieuw te behandelen.
VOORNAAMSTE NIEUWS
BUITENLAND.
Hitiers verhoor een politieke fout ge
noemd.
Het ontwapeningsrlebat te Genève ge
ëindigd.
BINNENLAND.
Bij een ontploffing aan boord van „de
Stad Zaandam" is een stoker gedood.
(Gem. Beriohten, 4de blad).
Scheepsbrand te Rotterdam. (Gemeng
de Berichten, 4de blad).
De Leidsche Hout wordt morgen ter be
zichtiging opengesteld. (Eerste blad).
HET SPELLINGBESLUIT.
In het „Weekblad voor Gymn. en Midd.
Onderwijs" schrijft Bartels:
„Het is wel een eigenaardige „regeling",
welke ons thans van bovenaf opgelegd
wordt. We zullen maar niet vragen van
welk taalbeginsel de regeering bij deze „re
geling" is uitgegaan, want hierop kunnen
wij geen antwoord verwachten. Van de zijde
der taalwetenschap is dan ook een krach
tig verzet tegen deze nieuwe „geslachtsre
geling" tegemoet te zien en volkomen
terecht.
Toch kunnen wij het voor de school
niet betreuren, dat deze „regeling", waar
van wij de wetenschappelijke onhoudbaar-
heid volkomen gevoelen, thans gekomen is.
Het ging er ten slotte om, eenheid te
verkrijgen en een eind te maken aan dr
chaos die er op het gebied van de spel
ling in de school bestaat. Wie de toestand
op dit terrein kent, zal moeten toegeven,
dat er iets gebeuren moest.
Het is een publiek geheim, dat een rege
ling in de richting der vereenvoudigde spel
ling, die Minister Waszipk van plan was in
te voeren, door de Ministerraad afgewezen
is en ook van het tegenwoordig Kabinet is
deze niet te verwachten.
Daarom is het begrijpelijk, dat de in
specties, die volgens de woorden van de
Minister zelf liever veel verder waren
gegaan, met een regeling zijn gekomen, die
voor de regeering wel aanvaardbaar was
en welke in ieder geval hoe men ook
over de wetenschappelijke merites moge
denken een belangrijke opruiming houdt
onder de buigingsuitgangen.
Deze „regeling" is dan ook slechts bij
wijze van afbetaling te aanvaarden. Er is
nu een eerste bres geschoten en het zal
op don duur, juist tengevolge van de we
tenschappelijke onhoudbaarheid dezer re
geling, gemakkelijker gaan tot een v "p li
ge overwinning te komen;"
INTERNATIONALE FEDERATIE VAN
CHRISTELIJKE BONDEN IN DE
VOEDINGSNIJVERHEID.
Op 22 September jl. had te Antwerpen
een vergadering plaats van het bestuur
der Internationale Federatie van Christe
lijke Bonden in de Voedingsnijverheid.
De bijeenkomst werd mode bijgewoond
door eenige bestuursleden der aangesloten
bonden.
De besprekingen waren grootendeels
gewijd aan de inwendige organisatie, waar
omtrent belangrijke besluiten werden ge
nomen.
Verder stelde de vergadering vast, dat
ten opzichte van de vraagstukken, be
sproken op het in 1927 te Essen aan de
Ruhr gehouden congres, verdere stappen
dienen te worden gedaan, mede in verband
met de omstandigheid, dat door de steeds
verder gaande mechaniseering der be
drijven, vooral ook in de cacao- cn choco
lade-industrie, de bestaansmogelijkheid van
een belangrijk deel der betrokken arbeiders
bedreigd wordt. Ook ten opzichte van de
vakopleiding moeten naar de meening van
het bestuur algemeen geldende voorschrif
ten worden vastgesteld.
Besloten werd, een diepgaand onderzoek
in te stellen naar de verhoudingen in de
verschillende landen, teneinde op een in
het jaar 1931 te houden congres, de hou
ding der Internationale Federatie te kun-
I nen bepalen.
Verder werden maatregelen besproken
om te komen tot de aansluiting van meer-
dere bonden van christelijke arbeiders der
voedings- en genotmiddelen-industrie in
de verschillende landen.
Als plaats voor het in het volgend jaar
te houden congres werd König&winter aan-
j gewezen.