Oude gebruiken bij Verkeering en Huwelijk
Het bruidje (naar de childerlj van Jan Steen)
Het fs een heel gewichtige stap, de stap
in het huwelijksbootje. Vroeger werd dit
zeker niet minder gevoeld dan .'u en als
toen ook allerlei bijzondere plechtigheden
en gebruiken daarbij te pas kwamen, dan
wijst dit er op. dat men cle zaak zeer be
langrijk achtte. Van die gebruiken bij vrijen
en Trouwen willen we in dit artikel het etn
en ander mcdedeelen. We moeten daarvoor
een keuze doen uit veel en men verwacht'e
vooral geen volledig relaas.
Het is vanzelf sprekend, dat een jonge
man ook vroeger er niet veel mee ophad
een blauwtje te loopen. En de kans daar
op zou vroeger grooter geweest zijn dan
nu, indien hij niet behoorlijk eerst met het
meisje van zijn keuze had kennis gemaaxt.
Och, tegenwoordig ontmoet men ;Uaar in
een dancing en daar durft een wngc man
wel ten meisje ten dans vragen, zonder
dat hij haar keni of eerst aun haar is voor
gesteld. Een vragende hoofdbeweging is al
genoeg. Maar dat ging vroeger niet zoo
zonder eenlgen vorm.
Een paar honderd jaren geleden kwamen
de meisjes niet zooveel op straat; ook
van schouwburgen bioscopen of "zoo
was geen sprake. Maar zij zag.wel ens
jongelui bijvoorbeeld, als zij naar de kerk
ging. Nu. als zij dan bij de kerk eenlgc kee-
ren achtereen een bepaald jongmensch haar
aandachtig zag gadeslaan, dan kon zij wel
denken, dat zij indruk op hem had ge
maakt.
Zegt het met bloemen.
Vond nu de jonge dame den een of anderen
dag den deurklopper, versierd met een
bloem of een ruiker, dan kon zij a*er goed
begrijpen, wie dat gedaan had. Liet zij die
bloemen wegwerpen, zoo was het een
kwaad teeken voor den armen jongen, maar
daarom moest liij toch den inopci niet op
geven en dat versieren nog malïr eens her
halen. Al waren de bloemen ook al wegge
worpen. 't was immers niet bewegen, Jat
dit op bevel van de schoone zelve was ge
schied.
Nog eens beproefd, en. o geluk thans is
dc ruiker wel niet meer op zijn plaats, maar
nu is hij in handen van 't meisje, en de jonk
man ziet, hoe zij hein niet zpnder welgeval
len beschouwt. Wist zij thans toch naar Jen
naam van dien galanten jongeling I Wacht
slechts, daar zal hij wei voor weten te zor
gen een versje, een raadseltje, een rebjs
tusschen de bloemen van een nieuwen rui
ker gevoegd, doet haar den naam kennen.
En natuurlijk paradeert hij de noodige kee-
ren per dag langs haar venster en nrsschien
brengt hij haar op en schoonen avond aan
dat venster wel een serenade.
Bij de mindere burgerlui gaat Jat alles
eenvoudiger in zijn werk. Bij hen is het
altijd gemakkelijker, gelegenheid te vinden
elkaar te zien, bijvoorbeeld s avonds am
de deur op de bank, dan wil men wel eens
een luchtje scheppen. Vader rookt /jjn pup,
praat met dc buren, en och etn vrijer
is zoo slim, hij weet wel genoeg e beden
ken, om, met den vader en moeder begin
nende tot de dochter te geraken.
En als de jonge man voldoende zeker is
dat het meisje hem gaarne ziet, Jan ver
voegde hij zich bij de ouders van het
meisje om hun toestemming tot verkeering
te verkrijgen.
Vriendenhulp.
In verschillende streken van het land be
stonden nog verschillende gebruiken. Zoo
gebruikte in het Noorden van Groningen
een jongeman de hulp van een zijner vrien
den, die zijn belangen bij de ouders van het
meisje moest voordragen, hij heette de
maaksman.
Ringen.
Wat de rineen betrof, soms bes? inden J:e
uit twee in elkander slu'tende hoepeltjes,
waarvan dc bruid en bruidegom cr elk een
aan den vinger staken, welke dunne ringen
bij het huwelifk tot ééa gebracht als tè?
ring door dc bruid alleen werd gedragen.
Men stak den rinu aan de linkerhand aan
den vinger naast de pink; want, zoo meen
de men, daar loopt een ader, die in bij
zondcre correspondentie met het hart staat
De ringen moesten effen, zonder versierin
gen zijn, ofschoon dit later vergaten werd.
Als een onderpand van trouw zaagde men
ook dikwijls een zilveren ducaai met Je
beide afbeeldingen van Albertus »*n Isabe'h
in tweetfn. Aan elk stuk werd een ringeti«»
gesoldeerd, en nu konden de twee gelief
den een stuk aan een lint om den hals dra
gen.
Ook 'vreeg de bruid een t'ouw- of
bruldskoffertie. waarin een aantal zilveren
ducateq. Veel vroeger kreeg de bruid geen
bruidskoffertje maar.een trouwpenning n
een mooien doek geknoopt, welk gebruik
in Friesland het langst stand hield.
De apeelnooten.
In dc dagen van het aanteekenen en vol
trekken van het huwelijk, hadden de speri
genooten een belangrijke rol te vervullen
Zij waren vier in getal twee jongelingen
als speelkameraden van den bruidegom en
twee juffertjes als speelvriendinnetjes vin
de bruid. Men noemde hen on Min Oud-
Hollandsch eenvoudig „gespeeltjes en zij
riet huwelijksbootje.
De deurklopper versieren.
Hadden zij er niets tegen, dan mocht J e
ntaoksman op den eerstvolgcnden Dinsdag
of Vrijdagavond met den vrijer, elk met een
stok gewapend, een bezoek komen bren
gen. Hij gaf alsdan den vrijer het voorbeeld
om het meisje een kus ot bekje ie geven.
Ging de vrijage vlot van de hand. dan liet
hij de twee alleen in 't vertrek, ging bij de
huisgenooten zitten en vertrok met zijn
vriend niet voor twaalf of één uur.
De tijd voor een volgend bezoek meteen
bepaald zijnde, kon de jonkman het daarbij
wel alleen af en verkreeg van de maagd Ja
toezegging van tot dien dag dc zaak in be
raad tc zullen houden.
De groote dag gekomen zoo jorgde de
maaksman dat hij weer mee ging, want er
was voor hem een nieuwen hoed te verdie
nen als de zaak naar wcnscli ging. Zij had
den slechts even den neus over Je onder
deur tc steken, om te welen hoe het er me
de geschapen stond, ze hadden slechts é'*n
blik te slaan op de koffiekan; was die ver
sierd, zoo wisten ze dat het „ja" beduidde-
Een koek er bij.
Een gelegenheid om kennis te m iken was
vooral op het platteland de dorpskern),*.
Als een jonge boer daar het meisje van zijn
keuze trof dan wist hij haar wel tc bewe
gen met hem de kermis op te gaan.
Bij *t naar huis brengen krijgt zijn meisie
d«n een kermiskoek. In de buurten van
Streefkerk eet zc dien geheel op, als de
jongen haar niet beviel, terwijl ze, in he*
tegenovergestelde geval, hem, zoodra 'iij
haar bezoekt, er een snede van aanbiedt.
Ook dc Noord-Brabanders hadden, even
als de Noord-Hollanders: hunne Hylickma-
kers, peperkoeken die aan de meisjes we
den toegezonden. Was de koek den volgen
den da£ niet aangesneden, zoo kon dit do.«r
den vrijer als een slecht teeken beschouwd
worden.
In sommige Brabantsche dorpen ging de
jongen niet zelf rechtstreeks op het meisje
af. Hij zond een van zijn vrienden als af
gezant naar haar, in wie hij zin had, met
het voorstel bij hem in de herberg te ko
men. Al had zij daar ook wel zin m, zoo
paste het toch natuurlijk niet zoo goed
schiks daartoe overtegaan: daarom liet zij
zich dan, als ol 't tegen wil en Jank ware,
door dien vriend aan een hand naar ic
herberg trekken.
Als de jongelui het eens waren over een
verkeering dan werden, wanneer het def
tige lui betrof tusschen de wederzijdsche
ouders over de voorwaarden onderhan
deld.
Zoodra de huwelijksvoorwaarden gere
geld waren, wisselden de jongelui van rin
gen, en daarmede waren zij tot bruid cn
bruidegom bevorderd. Alsdan volgden de
gelukwenschen, en, zooals alles in Jien tjd I
eindigde, zoo werd ook dit „ten houwelfjck j
zitten" met een maaltijd besloten, die soms j
zóó kostbaar werd, ook door het groot ge- i
tal gasten, dat daarin door keuren moest
voorzien worden.
Zoo vaardigde de Amsterdamsche regec-
ring in 1655 er een uit, waarbij zij verbood,
om iemand daarbij toe te laten, die er me*
volstrekt bij noodlg was. In Gelderland wer
den de getuigen bij die plechtigheid De-
dingsludcn genoemd.
Een speelgenoot van de brjid.
ders Immers konden Wezen welk meisje dj
gedurende de feesten wilden oppassen. en
de zusters mochten klez.cn door wten *e op-
genast wilden worden.
Het groenmaken der voor de festiviteiten
bestemde vertrekken was een ler rerste
bedrijven van cle speclnooten. De spteg 'r
de stoelen van bruid en bruidegom in de
eerste plaats werden met groen versierd
en verder zooveel bloemen en groen moge
lijk aangebracht. Soms was het gehcele
voorhuis en gang In een bloemtuin er-
schapen.
Bruidstranen.
He' plechtig aanteekenen, de ondertr ouw
kwam eerst ,n de mode m den tijd der her
vorming. Wanneer hei paar aangeteekend
was, waren de eigenlijke bruidsdagen in
getreden. De pronUjp voor den bruide
gom stond gereed cn de bruid moot
„bruidstranen" schenken, bruidstranen zijn
smakelijk, en dc gasten zullen zich wel aan
die dranken ie goed gedaan hebben.
Niet overal gebruikte men daarvoor Je
Ipocras of gekruide wijnen. In Prlesiaid
cn ook hier cn daar in Zuid-Holland, had
men daarbij een zilveren kom met twee
ooren, gevuld met brandewijn :;iet suiker
en rozijnen, die aan den gaanden en ko
menden bezoeker aangeboden werd, om
daaruit met een daarin geplaatsten Mlveren
De bruid in statie.
waren, of verbeeldden, dc speelmakkers
van bruid> en bruidegom kiftdscfee jaren,
die nu hen geleidden tot .ian den dremp- l
van Hymens heiligdom om d&ir afscheid *e
nemen.
Op dc speelkameraden rustte de zo'g
voor alles wat tot het ieest beh Mfdt, en
op de bruiloft moesten zij de gasten voor
gaan in vroolljkheid. Stijve Steens en
prcutsche Trijnen deugden er niet voor.
Speelnoots
Moesten tot vermaak bereid
VroolIJk zijn en lustig kweelen,
Jokken, boerten, mallen, spelen,
Blij van geest, in eerbaarheid.
Zoodra het tijd van zingen werd, d.w.z.
wanneer het bruiloftsmaal genoten was. cn
als Huygens zegt "d'Hertiens wa* be-
glommen waren", dan richtte de vader van
de Bruid, (of wie, als hij er niet neer was.
zijn plaats bekleedde) 't woord tot de p*el
noots:
Welaan, Gespceitjes!
Bereid uw keeltjes,
En zing eens, gul én 'uid.
De liedjes lustig uit.
/vin hen was de zorg van de regeiing
der feesten en van de versiering der wo
ning opgedragen; zij waren gedurende dien
tijd geheel en al aan dc dienst van het
teestp _ar gewijd. In Hoorn noemde men den
één der daarvoor gekozen den speelnoot
hoog. Hij droeg zorg voor de ceiemonan
der tafel en het insteüen der leegdronken,
terwijl een tweede, Je speelnoot laag de
gasten binnenleidde. Alles geschiedde naar
aangenomen, vastgestelde regelen. Een
groot vercischtc voor die post was vroo-
lijkheid: een goed speelnoot moest den gas
ten voorgaan in 't zingen en 't dansen; een
speelmeisje, dat al te preutsch was cn niet
tegen een grapje kon, was niet geschikt
voor die betrekking.
Zij hadden ook te zorgen, niet c xt te
doen aan de rechten van de broeders en
zusters van brrnd en bruidegom. De broe-
lepel een schep te nuttigen Vele dier zil
veren, nu eens meer ckm wcdci minder
fraai gedi ven kommen, worden mg in la-
mieliên cn bij liefhebber gevonden.
In en bij Kampen schonk men jenever
met ftroop, zoogenaamd klonkel-cul of
meisjes-bier. Maar bijna vcral liet .ïKn
zich daarbij een bitterkoekje (het bitter en
het zoet van het huwelijk) en dc bruidsui
kers, de boonen en kapittelstokjes wel 'mis
ken.
Gedurende den tijd, dat het p»af onder
de geboden stond volgde het eenc ieest on
het andere. De gelukwenschen v*n bloed
verwanten vrienden en geburen moest'.n
ontvangst genomen worden. Dan zat Ie
bruid in static" zooals dat heette, we zou
den het nu receptie noemen.
De bruid iq static.
De gegoeden in vroegeren tijd naakten
veel zorg van die recentidn, want, hoe meer
bezoek hoe meer ter, hoe a azlen. jkcr per
sonen zich dn.arbij lieten zien. hoe liever,
van daar dat hij, die iets In de wereld bt-
teekendc, door dr zoogenaamde aanspre
kers of dienaars der begrafenissen aan U.
voornaamste huizen van zijne verloving
deed kennis geven. Waarschijnlijk wa» dit
echter slechts alleen in Amsterdam het ge
val.
Onze afbeelding vertoont ons zulk aen
receptie uit het midden van de 18de eeuw
Bruid en bruidegom waren gewoonlijk on
der een grootcn vlersicrden spiegel geze
ten en hel behoorde tot dc goede manieren
dat zij even als de naast hen geplaatste
bloedverwanten en de verderop zittende
gasten steeds ccn groote deftigheid be
waarden.
Op de tafel was een berg of pyramtde van
gebak opeen gestapeld, waarvan van tijd
tot tijd aan dc gclukwenschfcnden werd
rondgediend.
Vroeger, in de 17de eeuw, /.ettu men de
bruid en bruidegom onder een hemel, waai-
uit dc bruidskroon afhing. Achter hen was
een linnen laken opgehangen, met bloemen
en takken geheel bedekt.
Natuurlijk waren er In verschillende itrc-
ken allerlei gebruiken. Zoo in het Ovc-
ijsclsche het boksenmanl. Men zegt Immers
ook nu nog. dat degene, die in een hul* de
baas is de broek (de bokse) aan heef?
ln het Zutfensche was ook het boksen -
bier bekend. Een der oudste boerenjongens
komt daar den bruidegom dc overgave vnn
dc broek, bet kenmerk ven het opperdeug
i:i een hulsgezin, afvragen. Eenmaal ge
trouwd toch zal de vrouw zich wel van dit
gezag meester maken, en de broek wordt
dus voor den ekenaar onnut, waarom ie
boerenjongens die dan ook meer van den
bruigom opelschen. Deze echter heeft ge on
ust. onder de plak te staan, en koopt zich
lus yan den afstand van den broek vrij
door het geven van bier enz.
Schieten was bif die gelegenheden h de
mutate dorpen «eer In trek.
In de buurt van Tilburg deden de buren
het reeds 's-avonds vóór en op den dag v/ui
het aanteekenen. Behalve dat was n W«ft-
wiik liet oprichten van een eercbv.g vóór
het huis der bruid en het bestrooien van de
stoep zeer gewoon. Maar dan ook moeite"
dc ioneens op bier. cn de meisjes op kof'ie
met mlkkebrnod getrakteerd worden; an
ders legden zii voor het huis een groot vuur
aan. en ..staken zij aldus de bruid en Jen
bruidegom uit." zoo als ze dat zoo noem
den.
In zulk een geval werden tc Dongen Ie
buren door het blazen op den hoorn bij el
kaar geroepen, om gezamenlijk voor 't huls
tc gaan schreeuwen, zingen np dansen.
De trouwdag.
Maar we moeten nu nog wat van den
trouwdag cll vertellen. In dc kerkgeschie
denis van Nederland voor de Hervorming
van prot. Moll, wordt aldus verteld, hoe het
trouwen in dc kerk toeging.
„Drie dagen vóór dc voltrekking van den
echt begaven zich bruidegom en ''uid. v in
hunne naaste verwanten verrek!, naar het
portaal hunner parochiekerk. Daar '»ntmoct-
tcn zij den priester, in wiens tegenwoordig
heid zij elkander wederzijdsche rouw be
loofden. waarna du bruid ucn loor den
geestelijke fczegenden ring ontving, Ji n
zij aan harer vinger stak. Al* de pneeter
een kort gebed had uitgesproken. leidde lilj
liet paar in de kerk cn dc huwelijksmis
ving aan. Bij het begin van den mis cdgon
bogen de echtelieden hunne knieën op j n
bencdentrap dc» altaar» cn over hunne
hoofden werd een purperen sluier gehangen.
Terstond na den ..patcr nostcr" wendde
dc priester zich tot hen en nu sprak hij
opnieuw een zegebede uit. die de heilty-
heid van den echt verkondigde en om een
gelukkig vroom cn vruchtbaar leven vo »r
dc gehuwden meekte. Na dit gtocd ton
den beiden op, zij gaven elkander den
vredekus en communiceerden. Op Jen der
den dag na de plechtigheid kwamen de
echtgen oten weder ter misse. Nu echter
communiceerden zij niet, en eerst na delen
kerkgang leefden zij te zamen als wettige
man en vrouw.'
Na dc hervorming was men In de Pro
testantse he kerk met ceremoniën zeer su
ing cn maakte van «Ie inzegening van het
huwelijk ook niet vee! beweging. Boven
dien werd het eigenlijk huwelijk van öur-
gerlijk belang verklaard en werd aan het
echtpaar dc keus gelaten om óf in de kerk,
óf op het stadhui» te trouwen.
Het bruiloftsmaal.
Lu dan komt nog de brulloftsdisch.
Bij een bruiloft werd cn wordt nog het
beste beentje voorgezet. Ja, het schijnt, dat
dan ook d<- zuinigsten royaal werden en
Een liruidskotfertje.
zoowel dc wereldlijke als dc ktrkelijsc
overheden hebben vele malen met kracht
te velde moeten trekken legen de verdand,
welk'1 bli bruiloften vaak gebruikelijk ent.
Er zijn heel wat veroordcnlngen, ..keuren"
zeide incn vroeger, uitgevaardigd, om dc
weelde op dit gebied tc bestrijden.
Zoo K er nog een keur bekend van de-
stad Den Bric! van 1445, waarbij bepaald
werd, dat hoogstens 48 personen de brui-
.ft mochten bijwonen en dat alle fesH."-
teitcn en maaltijden zich tot die enkele brui
loft bepalen moesten.
In 1575 verbood de baljuw van Rijnland,
dat er bulten het huisgezin meer Jan 12
personen op het feest kwamen. Ln in an
dere steden had men nog beperkende bepa
lingen betreffende hetgeen er opgadisc'it
mocht worden.
Of die keuren veel hicljym, dat is een
andere zaak.
Vooral bij bruiloften zette men graag dc
bloemetjes bulten cn schepte men royaal
op om ,,op te scheppen". Opschepperij van
de wederzijdsche familie.
Kwade tongen zeggen, dat dit nu ook
nog wel voorkomt.
Och, als men zoo van vroeger ifcnt, dan
merkt men. dat er toch nog niet zoo hcH
vee! veranderd is.
W.
(Nadruk verboden).
