20ste Jaargang WOENSDAG 31 JULI 1929 No. 6245 DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN Bureaux: PAPENGRACHT 32 LEIDEN LEIDEN IN LAST BUITENLAND BINNENLAND UIT DE OMGEVING )E ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling /oor Leiden 19 cent per week f 2.50 per kwartaal Jij onze Agenten 20 cent per week f 2.60 per kwartaal franco per postf2.95 per kwartaal let -Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver- irijgbaar tegen betaling van 50 ct. per kwartaal, bij ooruitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 cent, met Geïllustreerd Zondagsblad 9 cent. Dit blad verschijnt eiken dag, uitgezonderd Zen- en Feestdagen I TEL. INT. ADMINISTRATIE 935 - REDACTIE 15 GIRONUMMER 103003 POSTBUS No. 11 DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT: Gewone advertentiën 30 cent per regel Voor Ingezonden Mededeelingen wordt het dubbele van het tarief berekend Kleine advertentiën, van ten hoogste 30 woorden, waarin betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en verhuur, koop en verkoop f 0.50 Dit nummer bestaat uit twee bladen n. Het komt ons echter voor, dat er, inzake [en herbouw van het stadhuis, een besluit nemen is, dat mogelijk niet geheel naar Ie letter, maar toch geheel en al naar den eest van de behoudende motie's zou zijn. [et conservatisme dier motie's moeten we, iet is in het vorige artikel betoogd, voor iet grootste deel zien als een protest te len modieuzen onernst in de architectuur. Het liefst zouden velen nu maar een mi- utieuze reconstructie zien ontstaan van et voormalige bouwwerk. Maar we weten u toch wel uit andere droevige voorbed en, dat een algeheele reconstructie an bouwwerken niet geschieden kon, dan iet opoffering van het wezenlijke, dat r de diepste bekoring van uitmaakte. Al- een in het geval, dat er in den eigen tijd ;elijkwaardige, dat wil hier zeggen, even kunst ontbreekt (maar dan ook g e- 1 ontbreekt), is een dergelijke recon- tructie aanvaardbaar uit aesthetische over wegingen, hoewel het nimmer een ideale op- ossing zijn kan, want men zet nu eenmaal liet straffeloos den tijd eenige eeuwen erug. En als wij goed zien, zou het ngewo on heftig verzet te en een herbouw in gefor- e e r d-m odernen vorm stellig liet, of al t-h ans niet zoo alge- neen ontbrand zijn, zoo de b e- rok ken personen volledig op ehoogte waren geweest van e richting der bezonnen unctionalisten, wier arbeid eheel aansluit bij de archi- ectuur der traditie, en w a a r- n een voorname ingetogen eest leeft, die wonderwel vereenkomt met de bezon- en schoonheid van wat Lei en, als erfenis van het ver- iden, heeft vermogen te bo ar e n. Heeds eerder is door onder-geteekende, in wel in een artikel in de „Dietsche Wa rande", uiteengezet, dat het traditioneel functionalisme logischerwijs aansluit bij de door de eeuwen overgeleverde architectuur, zonder dat er hier sprake is van imitatie, of ten anderen zijde van een tekort aan toepassing van huidige bouwtechniek of hui dige bouweischen. En na dit te hebben aan getoond, verklaarde ondergeteekende dit gelukkige verschijnsel als volgt: De bouw kunst is afhankelijk van bouweischen. Die bouweischen, of het nu wooneischen, be- drijfseischen, of eischen van representatie- ven aard zijn, wijzigen zich weliswaar eenigszins door den tijd, maar blijven toch in groote hoofdzaak zichzelve gelijk. Er mogen nieuwe inzichten op hygiënisch en op bedrijfstechnisch gebied voorkomen, voor al nieuwe bedrijfseischen komen veelvul- oor en deze zijn vaak zeer ingrijpend geweest, maar de overgeleverde bouwprin- ciepen blijven nochtans grootendeels eender. In ieder geval ontwikkelen die nieuwe eischen zich eer in gestadige volgorde, dan er ooit sprake zijn zou van een vol strekte omwenteling. Door alle tijden heen bestond er in ons land, zoowel als elders een eenheid tus- schen de bouweischen en den algemeenen bouwvorm, welke eenheid tot een heerlijke bouwkunsttraditie voerde. Maar op zeker onzalig oogenblik werd die traditie ruw verbroken. Er ontstond n.l. eigengereidheid, doordat iedere architect naar een volstrekt eigen bouwvorm ging streven. Deze anarchie is voor het grootste gedeelte ontstaan uit een verkeerd weeldeverlangen der op drachtgevers, die iets „exhorbitants" ver langden. En door dit snobisme te acceptee- ren, dezen cultus der uiterlijkheid toe te laten, was de weg gebaand tot een onge breideld 'dwaasheidsvertoon, dat (met een geringe onderbreking van den geest van Berlage in de bouwkunst)' tot op heden heeft doorgeduurd. Wie bij voorbeeld eens aandachtig het dwaze bouwwerk, dat Uw Stadsge hoorzaal is, beziet, kè.n haast niet meer gelooven, dat dit monstrum ooit door een ia zijn dagen dan toch maar vermaard ar chitect ontworpen is. Eerder zou men ge bigd zijn te denken aan de gril van een verwend rijk kind. Maar ik ga U een ont hulling doen. Ditzelfde dwaze gebouw is eenmaal zeer schoon en zeer modern be tonden, door de toenmalige „moderne" en officieele architecten van het genoot schap „Architectura". Ze hebben er zelfs ai een zeer kostbaar plaatwerk hoog van °P gegeven. Het is inderdaad haast niet nieer te gelooven. Toch is het zoo, toch is dit monstrum van schijnarchitectuur eens Biet dezelfde aesthetische rimram der vak- genooten den volke aangeprezen als zijn- de het uiteindelijke schoonheidskunnen Jan ons volk, als thans geschied met de maltentige geonduleerde gevels van de „Amsterdammers". Deze officieele bejubeling van levende maar onbeteekenende vakgenooten ge schiedt dus heden ten dage precies eender als toen. Zoodat we uit dit schrijnende voorbeeld kunnen leeren, welke waarde er moet worden toegekend aan het aesthe- tisch advies der heRendaagsche modebon- zen in officieele vereeniging. W ant, en hier wringt de schoen, er is nog steeds geen einde geko men aan de dwaze barock, waaruit de Stadsgehoorzaal ontstond; de aansluiting aan don bouwvorm, die vanzelf sprekend uit de vormgeving der traditie voortkomt, is nog niet algemeen verwezenlijkt. We staan op dezen dag dus weer voor een volmaakt eendere mogelijkheid, n.l. dat, tengevolge van het advies der modieuze bonzen in officieel verband, ook hier een beroemdheid van den dag,tot herbouw zou worden uitgenoodigd, waarbij dan groote kans bestaat, dat over 60 of 70 jaar het bouwwerk terecht zal gebrand merkt worden als zijnde dwaze, maar toen- dertijd modieuze barock. Gelijk geschied is met Uw Stadsgehoorzaal. Alreeds is er in deze artikelen op gezin speeld, dat de zuiveringsgedachte van Dr. Cuypers en Dr. Berlage, die in ons land be zig was, het verbroken verband der tradi tie (met toepassing van de moderne bouw techniek en erkennende de moderne bouw eischen), in een "sterken bouwvorm weer te herstellen, ook in onzen tijd voortgang heeft gevonden en wel in den Architect Krophol ler en de weinigen, die hem volgen. 1) Deze nieuwe traditievorming is samen te vatten in het slagwoordeerlijk en od- omslachtig bouwen, waarlijk uitgaand o van de bouweischen, dus van de functie van het bouwwerk, en niet langer uitgaande van een vooropgezetten drang tot imponeeren met uiterlijke schoonheid. Omdat echter deze eeuwenoude 'trouwe gedachte ook leidraad geweest is van de meesters der groote bouwkunst-perioden, zijn er tal van kort- zichtigen, die deze zuiverheid een anachro nisme noemen, een laakbaar archaïsme. Hoe kortzichtig dit is, moge blijken uit het volgend stukje bouwkundige geschie denis. Dr. Ouypers, levende in een tijd van hoogconjunctuur der 19de eeuwsche barock- zotheden, en strevende naar eerlijke bouw vormen, ontdekte dat de Gothiek had uit gemunt door eerlijk functionalisme,waarbij het doel van het bouwwerk primeerde boven een vooropgezet uiterlijk schoon. Hij, als de eerste van deze gedachte hier ten lande, maakte toen de vergeeflijke fout te conclu- deeren, dat eerlijke en dienende bouwkunst noodwendig Gothisch van vormgeving dien de te zijn. Eerst toen Dr. Berlage in zijn meesterschepping, de Amsterdamsche Beurs, bewees dat de eerlijkheid geenszins afhankelijk was van eenigerlei vroegeren bouwvorm, althans niet slaafs naar den stijl genomen, ontstond het goed begrip, dat iedere tijd, volgens1 de wet der evolueerende traditie, een dergeaarde functioneele ar chitectuur kan bezitten, echter met eigen vormgeving. Een vormgeving dus, in logi sche ontwikkeling voortgekomen uit die va/n vroegere tijden. Het is na deze verheldering der gedach ten dwaas, om het oude sprookje telkens weer op te halen, dat het functionalisme per sé ouderwetsch zou zijn, omdat het vroeger ook bestaan heeft. Want bij een aandachti ge beschouwing van Kropholler's werken, blijkt dat deze geenszins oen ouden stijl klakkeloos heeft geïmiteerd, maar dat hij rusteloos gezocht heeft naar waardige bouw vormen, die het logisch complement zijn van wat de traditie ons voor waardevols achterliet met wat heden ten dage van een gebouw gevorderd wordt. Wie echter toch Kropholler verouderd zou noemen, alleenlijk omdat zijn functio neel beginsel der bouwkunst alreeds voor komt in iedere sterke stijlperiode, teekent daarmede het doodvonnis van do „mo dieuze" architectuur. Want dan is daar mede opnieuw bewezen, dat het zwaarte punt van die „modieuze" architectuur niet in hot functioneele dienen is gelegen, maar in verwerpelijken drang tot imponeeren. Want er zijn door alle tij dien altijd twee elkander bestrijdende ge dachten in de architectuur geweest, te we ten: de functioneele idee, en de uiterlijk heid die in het imponeeren kracht zoekt, een uiterlijkheid die de9 te misleidender is, zoo ze zich verhult in schijnen van schoon heid. Welnu, uit dezen gezichtshoek bezien zijn de traditioneele-functionalisten schrik kelijk ouderwetsch; hun eerlijkheid is na melijk van alle eenwen. Natuurlijk is niet alleen Kropholler trouw gebleven aan de dienende idee van het traditioneel funotionalisme. Maar wel heeft in geen ander deze belijdenis zich l) Ook andere navolgers van dit oor spronkelijk genaamd „rationalisme" zou den te noemen zijn; geen echter die het zoo pur-sang is. zóó edel omgezet in vanzelfsprekende bouw vormen, als bij hem. Tal van anderen heb ben meer of min zijn inzicht nagevolgd; anderen gingen meer direct uit van Berla- ge's vormgeving en neg anderen hebben zelf naar een vorm tot hervatting der traditie gezocht. Niet altijd waren dat voorbeelden, die navolging verdienen. Soms toch zochten architecten contact met het traditioneelc, uit kinderachtig verlangen naar het pitto- resque van voormalige bouworden. Dezen brachten het niet verder dan eenige meer of minder geslaagde imitatie's van wat een maal uit levenden kun •tenaa rad rang voort kwam. Toch moeten in dit verband, als eerlijke zoekers naar de dienende normale archi tectuur genoemd worden buiten de archi tecten die rechtstreeksch tot de school van Kropholler behooren: Granpré Moliere, Oud, v. d. Kloot Meyburg, Friedhoff, van Loghem, J an Wils, Otten, Jan Gatarna. Maar tal van deze architecten verloren op zeker oogenblik de veroverde zekerheden, overdonderd als ze waren door de bombast van de Amsterdamsche School, of van een der daajrop volgende bizarrerieën. Toch moe ten de hier genoemden geacht- worden, in slaat te zijn, een opdracht aansluiencl bij de traditioneele architectuur waardig uit te voeren, zonder evenwel in klakkelooze stijl-imitatie te vervallen. In deze artikelen is gezegd, dat de Lei- denaar, voornamelijk uit vrees voor dwaze experimenten en bizarrerieën in zijn goedo ingetogen stad, alarm geroeoen heeft tegen de wanstaltigheid en de toevallige onorn- stige vormgeving der huidige mode-archi tectuur. Mogelijk is zelfs heb advies van Monumen tenzorg tot behoud van den gevel gedeelte lijk uit eenzelfde vrees verklaarbaar. In elk geval, bij de voorstemmers zoowel als bij de tegenstemmers van dit advies heeft dezelfde begeerte naar ef,n uiterst-voorname en in het Leidsche sta-dskarakter passende oplossing voorgezeten. Hoe straks het be sluit van den Raad ook moge uitvallen, bij elk Raadslid zal zwaar moeten wegen de verantwoordelijke gedachte: hoe geven wij ons nageslacht, in dezen tijd van architecto nische fratsen, een Stadhuis, dat niet on derdoet in Leidsche ingetogenheid bij het geen wij, helaas, verloren1? En dan kan, mijdunkt, de oplossing van deze klemmenden eisch alleenlijk gevondeu worden, door het modieuze, het toevallige, dat zooveel kansen van latere belachelijk heid in zich bergt-, met zorg te vermijden, en 'n architect te kiezen, die hot voorname t-ra- tioneele functionalisme, deze logische voort zetting onzer zoo schoone traditie der bouw kunst, levendig en met een heerlijk élan belijdt-. Vooral als dan zulk een kunstenaar vrij gelaten wordt, hem geen juk van ge mengde jury's of anders-geaarde mededin ging wordt opgelegd. Als dus de Raad het fiere besluit neemt, een architect der be zinning te kiezen, is stellig een schoon gaaf kunstwerk te verwachten, buiten ieder mi serabel klein prijsvraaggepruts om. Want van prijsvragen is, het is elders door onder geteekende herhaaldelijk aangetoond, niets dan minimalisme te verwachten. Zij, die woestheden en dwaze steengri- massen gevreesd hebben, zullen na zulk een raadsbesluit gerust kunnen zijn. En Leiden zal een Stadhui weerom krijgen, met of zonder behoud van den Breestraat-gevel, dat waardig passen zal in het voorname stadsbeeld van deze traditievaste universi teitsstad. HERMAN DE MAX DE HERSTELKWESTIE. Wanneer komt de conferentie bijeen? De Brusselsche correspondent van de „Times" seint, te hebben vernomen, dat de conferentie te Den Haag niet voor den tienden Augustus zal beginnen, terwijl de conferentie haar werkzaamheden zal onderbreken tijdens de assemblee van den volkenbond te Genève en daarna zal wor den voortgezet. In tegenstelling hiermee wordt te Lon don officieel verklaard, dat van een voor stel om den aanvang der conferentie uit te stellen nog niets bekend is. Wel is de finitief besloten, de conferentie in twee helften te splitsen, namelijk één voor de behandeling dc-r financieel kwesties en één voor de politieke aangelegenheden. Daarom zullen de ministers van buiten- landsche zaken Henderson en de kanse lier van de schatkist Snowden niet gelijk tijdig aan de conferentie behoeven deel te nemen. ONTWAPENING In 1929 conferentie der Zeemogendheden? Hoover vertrouwt, dat het mogelijk zal zijn. Do president der V. S., Hoover, is, vol gens personen, die in nauw contact staan met het Witte Huis, thans van plan aan te sturen op een maritieme ontwapenings conferentie, die voor het einde van dit jaar te Londen zou worden gehouden. Ver klaard wordt, dat Hoover vertrouwt, dat- de thans gevoerde onderhandelingen tot een succesvolle maritieme ontwapenings conferentie zullen leiden, zoodat Londen wellicht zal vooruitloopen op de conferen tie, dio volgens de Washington-overeen- korast in 1931 moet worden gehouden. RUSLAND. De roode 1 Augustus. Strenge maatregelen overal. De Sovjets organiseeren op 1 Augustus 'n groote betooging in alle hoofdsteden. In Berlijn rekenen zij op een herhaling van de bloedige 1 Mei-onlust-en. Men is even wel op z'n hoede en heeft alle communis tische demonstraties verboden. Ook Parijs heeft zijn maatregelen ge troffen. Er is een macht van 22.000 politie-ageri ten en republikeinsche garden beschikbaa: De stations werden streng bewaakt. De Sovjet-strijd tegen den Godsdienst. Een drie daagse h gevecht om een kerk. De „Times'-correspondent te Riga schrijft: De Gepeoo heeft den Russischen pries ter Koleroff en zeventien leden van do orthodoxe kerk te Kimry, een stad. van 19.000 inwoners op S0 mijl van Moskou, ge arresteerd, naar aanleiding van een go- vecht van drie dagen, dat er geleverd was ter verdediging van de plaatselijke kerk. Deze kerk zou in beslag genomen wor den en veranderd worden in een club voor de arbeiders der leerindustrie van Kimry, doch toen de Sovjet-ambtenaren kwamen om dc confiscatie ten uitvoer te brengen vonden zij de deuren versterkt en met een dertigtal sloten afgesloten. Toen zij een ingang traehtc te forceeren viel hen een met stokken gewapende menigte aan en sloeg hen weg. Het Sovjeterelaas over het gebeurde zegt. dat een menigte van onge veer 2000 man samenschoolde en de gehc- plaatselijke politiemacht trotseerde. Be bolsjewistische wethouders van den ge meenteraad verschenen ten tooneele met n lijfwacht van ambtenaren, doch zij werden allen overmeesterd en uit elkaar gejaagd. Er rukte politieversterking aan, doch zij moesten zich overgeven en eerst na drie dagen en drie nachten onafgebroken ge vochten te hebben werd de menigte ver strooid. Onofficieel woxdt uit Moskou gemeld, dat het bevel om de kerk in beslag te ne men is ingetrokken, doch dit is in het of ficieele rapport niet duidelijk. AFGHANISTAN. De toestand. Volgens de Times is Habib Oellah er in geslaagd, de verschillende legers opderl aanvoering van Nadir Khan en zijn broe ders, die aanvankelijk bij hun opmarscli te gen Kaboel successen boekten, tot staan te brengen of terug te werpen. Nadir Khan geeft echter den moed nog niet op en beide partijen dingen naar de gunst der stam men. De stammen in het oosten hebben het echter al druk genoeg met het uitvechten van hun onderlinge veeten. CHINA. HET CONFLICT MET RUSLAND. Actie der Witte Russen in Siberië. De stad Tsjita binnen gedrongen? De regeering te Nanking heeft aldus meldt de „Times" een telegram ontvan gen van Tsjang Hsu-liang, waarin bijzon derheden worden medegedeeld omtrent den inval der Witte Russen in Siberië nabij Tsjita. De leider van deze kleine bende, die niet meer dan 300 man sterk is, is een jonge kolonel van het vroegere tsaristische leger, wiens naam echter niet wordt mede gedeeld. Nadat de Witten de zwakke macht van roode soldaten hadden over meesterd, trokken zij recht op Tsjita aan, dat zij zouden zijn binnengerukt. Beweerd wordt, dat het roode garnizoen dier stad tegen zijn commandant is opgestaan en zich bij de Witten heeft aangesloten. Een andere Sovjet-brigade bij de Amoerrivier zou, naar gemeld wordt, eveneens naar de Witten zijn overgeloopen, Deze berichten moeten echter met eenige reserve worden beschouwd, doch het feit-, dat de Witte Russen een inval hebbeu gedaan, staat vast. Strikte orders zijn gegevens om geen Witten toe te laten nabij het Chineesche front. Een groep van 1500 Witte soldaten staat, naar beweerd wordt, gereed om op marsch te gaan naar Buiten-Mongolië. VOORNAAMSTE NIEUWS BUITENLAND. Het staat nog steeds niet vast, wanneer de Herstelconferentie te Den Haag bijeen komt. Witte Russen zouden een inval gedaan hebben in de stad Tsjita aan de Chineesch Siberische grens. Bloedig boerengevecht in Mexico. De Amerikaansche vliegers Jacqson en O'Brien zijn gisteravond gedaald na 420 uur in de lucht te zijn geweest. (Telegram men). BINNENLAND. Overleden is de zeereerw. pater A. Gie- len, S. J. (Kerkn., 2de blad). Een vreemde ziekte te Rotterdam (Gem. Berichten, 2de blad). 300 Communisten te Sjanghai gearresteerd. Bij talrijke huiszoekingen in de Fran- sche concessie tc Sjanghai heeft do politie 300 communisten gearresteerd, waaronder ziöh, naar zij gelooft, do loider bevindt van do communistische afdeclingen in dat „dis trict". Meer dan 1000 K.G. communistische pamfletten zijn in beslag genomen alsmede vele revolvers en geweren. De Fransche politie hoeft de bewijzen in handen ge kregen, dat Sjanghai door de communis ten in zes districten verdeeld is. Voorolk district is een speciale leider aangewezen dio elkaar ondorling slechts-bij een bijnaam kennen en alle onderworpen zijn aan een enkelen leider. Wio dat is, weet do politie niet. Het hoofdkwartier dor geheelc orga nisatie is, naar do politie aanneemt, ge vestigd in do Ohineezonstad. De politie der Fransche concessie hoeft talrijke pamfletten in beslag genomen, verstopt waren in fruitmanden en bundels kloeren en waarin do plannen werden aangegeven voor de bctoogingen op Don derdag a,s. In de Chineesche wijken zijn uitgebreide voorzorgsmaatregelen genomen. Alle ver gaderingen en betoogingen zijn verboden, sterke patrouilles trekken door dc straten en de soldaten hebben volkomen vrijheid van handelen. Ook in de internationale ne derzetting zijn de noodige maatregelen ge nomen, om eventueelc wanordelijkheden te onderdrukken. MEXICO. BLOEDIG BOERENGEVECHT 22 dooden en 17 gewonden. Zondag j.l. zijn in de buurt van Oriza ba (staat Vera Cruz) bij een vechtpartij tusschen twee groepen boeren, ontstaan door verschil van mcening over den eigen dom van zekere terreinen, 22 personen ge dood en 17 gewond. Beide, partijen waren zwaar gewapend; de strijd duurde ver scheidene uren. Jubileum Fr. Wessels. Morgen herdenkt do heer Frans Wessels zijn zilveren jubilé als journalist en redac teur van „Do Maasbode". De heer Wessels wenscht dezen dag zon der feestbetoon tc laten voorbijgaan. Maar ongetwijfeld zal niet gehéél aan dien wensch kunnen worden voldaan en zal deze ge legenheid worden aangegrepen, om den heer Wessels waardeering tc brengen voor den talentvollen en toogowijden journalistiekeu arbeid door hem zoo vele jaren aan de „Msbd." verricht, als chef-redacteur Bui tenland, verslaggever op Eucharistische congressen e.d„ schrijver van vele interes sante beschouwingen over buitenlandsche toestanden en gebeurtenissen, enz. enz. Den zeer bekwamen en verdienstelijken journalist nog vele jaren toegewenscht! NOORDWIJKERHOUT. Aanbesteding Raadhuisbouw. Door B. en W. dezer gemeente werd in het openbaar aanbosteed het bouwen van een gemeentehuis. Ingekomen waren slechts twee inschrijvingsbiljetten. Er was als volgt ingeschreven: W. Theunissen te Heemste de voor 55.600; H. Secgers te Nijmegen voor 72.544. De gunning werd door B. en W. aangehouden.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsche Courant | 1929 | | pagina 1