De strijd der roote qezinnen. Een onderhoud nnet dr. Aug. Borms BUITENLAND. No 6090 erwijl ang les* p dat zielen er op den. Ik r den maai». Ik en ge •hoofd een n te ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vccruilbetaling r Leiden 13 cent per week .f2.E0 por kwartaal get onze Agenten 20 cent per week .f2.60 per kwartaal co per postf2.05 per kwartaal Geïllustreerd Zondagsblad is voor de A bonne's ver- flfges! rbaar tegen betaling van £0 et. per kwartaal, bij voor den etaling. Afzonderlijke nummers 5 et., met Geïllustreerd Jagsbia.l icisjes getr l- het Dit nummer bestaat uit Ie dail drie blaclen- iding. s el ijk. te sla tter-rt Ik ustera eer. gel uden, de der n en tegen t; de Dit blad verschijnt eiken dag uitgezonderd Zon- en Feestdagen. Bureaux: PAPENGRACHT 32 LEIDEN TEL. INT. ADMINISTRATIE GIRONUMMER 103003 935 REDACTIE 15 POSTBUS No. 11 DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT: Gewone advertentiën 30 cent per regel Voor Ingezonden Mododeelingen wordt het dubbele van het tarief berekend. Kleine advertentiën, van ten hoogste 30 woorden, waarin betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en ver huur, koop en verkoop f 0.50. !r is een tijd geweest, dat deze strijd bestond, ten minste niet in den zin, irin wij dien thans verstaan, fatuurlijk hebben groote gezinnen de ven door harder moeten werken, feller en strijden voor het dagelijksch brood de kleine en clan vooral de kinderlooze [aar toen Gods kinderzegen nog niet a pril d tegengewerkt; toen een zeker aan- kincleren nog regel was, twee, een of de uitzondering, waarachter geen id vermoed behoefde te worden, toen de zorg voor een kinderrijk gezin zóo en d« uaal, dat de maatschappelijke omstan- leden zich daarbij aanpasten, n „Bond voor Groote Gezinnen" was niet noodig, want aan speciale maar den voor die gezinnen was geen be ge 'te. Alles regelde zich ranzelf, wijl het algemeen ge tsproot uit hetgeen de en normaal vond. oo hebben we sinds menschenheugenis „kinderaftrek" bij de belastingen, wel- ongetwijfeld zonder strijd zal zijn inge- Ivinderen, veel kinderen zelfs, wa- regel en daarmede hield de fiscus van rekening. >e loonen waren voorheen weliswaar niet pater- g, maar we kunnen ons toch indenken., zo waren ingesteld op de behoeften vat) rmale gezin. Dit kon er wellicht niet goed mee rondkomen, zoodat n h ïsverhooging moest worden gestreefd, c dra tr dan geschiedde zulks over de gan- eer e linie. br J genoten cle kleine en kinderlooze ge- een aldus verworven verhoo- 3 n:e g feitelijk onnoodig, niemand misgunde dit. Zij konden liet immers niet hel- aldus redeneerde men in die tij- dat de kinderzegen hun voorbijging oor het gemis der vreugde van een tal gezin, och, daarvoor mocht dan wel meer maatschappelijken welstand wor- greif genoten. ontn L arm a fee echter de „moderne bescha- erder invrat, veranderde dat alïe- il. ij| Ie regel: groote gezinnen, werd steeds tv uil zondering; de uitzondering: wei- kinderen, steeds sneller regel, en de komfct schappelijke verhoudingen hielden rmede gelijken tred. 'estoi Beste bewijs hiervoor is wel de mo- zu[ ne woningbouw, waarbij met grootere du innen al sinds lang geen rekening wordt iouden. leker, vroeger waren er ook kleine huis- zeer kleine zelfs. Maar die hadden bed- dcn) alcoven, zolders en vlierruimten maal practisch te benutten ruimten, Isteuen en alcoven zijn evenwel afge- aft als onhygiënisch; zolders en vlierin- als te duur. De kamers beter gezegd «nffierties grenzen nu aan elkaar, het ligt daar plat bovenop, are het groote gezin nog regel, men eveci1 aan die eischen van zuinigheid en gë- idiieid wel de vraag verbonden hebben ar moeten de kinderen nu slapen? En die vraag zou men een afdoend ant- ord hebben gegeven, wijl immers het al- een belang zulks eischte. jDe „moderne beschaving" heeft echter of 'ik ïn antwoord op die vraag noodig: zij ten iblokkendoos-woningen ruimro r.oeg en ziet geringschattend neer op roor wie haar o zoo lieve, knusse isjes niet groot genoeg zijn. Zoo is de strijd, de moderne strijd, van leen ei i roo*i en. 0 ïjn, en t te isen, ij op mij stc n pa s; d ti eek t groote gezin geboren. Werd voorheen den kinderloozen of klei- d n gezinnen wel wat meer welstand ge- nd zij misten immers ook veel het gekeerde vindt niet plaats. Wordt er gevraagd om goedkoope wo- n£°n voor groote gezinnen er wordt om hoofi 'Lcesmuild: waarom zijn zij ook zoo dom. Wordt er gevraagd om kindertoeslag, darü n gap't men discussieeren over de vraag, er loon moet gegeven worden naar be- cfte of naar praestatie, waarbij men over it hoofd ziet deze belangrijke zaak: dat n gezin van meer waarde is voor de sa- enleving en dus ook meer van haar vor- iren mag. naarmate het meer er toe me- werkt, die samenleving in stand te hou- De .moderne beschaving" houdt zich met geb -ze vraag liefst niet bezig en vindt het cd zoo gemakkelijk, uit gewetenswroeging p lastige gers af te snauwen. Een en ander maakt de huidige strijd nn en voor het groote gezin zoo zwaar, laar ook zoo noodzakelijk. Berustte dit in e afw ^zingen, het zou steeds meer in den >ck worden gedrongen, wat dan toch een rgende schande zou zijn. In bovenstaand licht beschouwd, is de ■v'J'l in t belang der groote gezinnen te- rC!iS ec'n strijd tegen de voortwoekering „moderne beschaving". Ln ook daarom heeft die strijd een Chris- ■pchjk karakter. DE PROPAGANDIST VAN „VLAANDEREN VOOR DE VLAMINGEN" WAAROM DE ACTIVISTEN IN OORLOGSTIJD DEN STEUN DER DUITSCHE BEZETTERS AANVAARDDEN Tegenover politieke zondaars is men in Nederland nooit streng geweest. Zijn het oude herinneringen aan eigen opstond en samenwerking met den vijand van den ver drukker, die hier hun invloed laten gelden? "n elk geval is Nederland steeds de veilige wijkplaats gebleken voor politieke ballin- en en vluchtelingen. En als wij geen open- ijkc of stille sympathie hebben voor hen, .ie met zuivere, onbaatzuchtige bedoelin gen tot politieke „misdadigers" zijn ge orden, dan toonen we toch minstens groo- e belangstelling. Met graagte grepen wij daarom, aldus chrijft het „Vad.", de uitnoodiging aan om ten huize van den heer Borms in Scheve- ingen een praatje te komen maken met ijn broer, den activist clr. August Borms, ortgeleden ontslagen uit de gevangenis in euven, waar bij tien jaar van zijn leven loorbracht, omdat hij in oorlogstijd had edegewerkt aan de oprichting voor den lajit Vlaanderen. Het trof ons bij de ontmoeting, hoe goed ")r. Borms er uit zag. Was het misschien toIc wat van de opwinding over de reis en et weerzien van al die oude bekenden en ïtrijdmakkers van weleer? Menschen, dis Dr. Borms goed kennen, zeiden ons, dat de evangenschap hem toch zeer hacl aange pakt en de terugkeer in het rumoerige stadsleven hem sterk vermoeide. En clan nog die zware slag vlak na cle invrijheid stelling; een meer dan 80-jarige vader, die het geluk van zijn kind slechts enkele da- yen overleven mocht. Het werd een zeer lang gesprek, dat wij met Dr. Borms hadden. Want al was veel uit zijn leven en zijn werken ons bekend, als tusschenpersoon voelden wij ons tegen over onze lezers verplicht menige vraag te stellen, die het streven der activisten in België zou kunnen verhelderen. En zoo vlo gen we dus nog eens snel cle Vlaamsche geschiedenis der laatste jaren door. Borms activiteit begon al vroeg. Als leer ling van de tweede klasse was bij lid van de Waelsche studentenkring, waar hij „zijn opleiding kreeg als Vlaamsch strijder". Daar leerde Borms begrijpen, dat Albrecht Rodenbach, de stichter van den studenten kring bedoelde, als hij zei, dat er geen en kel middel meer bestend om het Vlaamsche volk te redden dan het winnen van de Vlaamsche jeugd en vooral de Vlaamsche studeerende- jeugd. En nu, zoo zei Dr. Borms, staat de studeerende Vlaamsche jeugd voor het overgroote deel op Vlaamsch nationalistisch standpunt. Over de jaren van den Vlaamschen strijd vóór den wereldoorlog, de onafeebroken veldtocht voor de erkenning der Vlaamsche rechten gleden we snel lieen. Want de dramatische gebeurtenissen van 1914 lok ten. Hoe stond Borms begin 1914 tegenover den Belgischen staat en den binnendrin- genden vijand? De godsvrede tusschen de partijen werd met instemming van Borms gesloten en gebonden. Ook hij moedigde de Vlamingen aan hun plicht to doen tegenover het vaderland. Maar men eischte en verwachtte met stelligheid, dat de Bel gische staat dan ook de eigen rechten van het volkomen loyale Vlaamsche volk zou erkennen. Hierin nu werd men zeer te'eurgesteld. Het begon al in de eerste oorlogsweken met felle anti-Vlaamsche artikelen in de pers. Het vermoeden rees, dat de oorlog niet zou leiden tot de geliikberechtigdheid van alle burgers van den Belgischen staat, maar dat, juist andersom, een poging ge daan zou worden om den noodtoestand te benutten tot het neers^an van de Vlaam sche beweging cm de definitieve overheer- sching van het Waalsche element te ver zekeren. In dit verband vertelde Dr. Borms van een briefje van een Vlaamsch soldaat, ge schreven in December 1911, waarin deze beschreef hoe de Vlaamsche soldaat in het Belgische leger erger werd verdrukt dan ooit tevoren, hoe hij gehoond werd om zijn Vlaamsche afkomst, hoe zijn taal en alles, vat hem aan het eigen land verbond, in het Belgisch leger miskend en bespot werd. Dit briefje, in Januari 1915 ontvan gen, gaf den doorslag tot het besluit van tie actief-werkende Vlamingen achter het Duitsche front den steun van de bezettings overheid te zoeken. Aanvankelijk bestond die steun in niet meer dan het verlof om een blaadje uit tc geven: „Antwerpen Boven" heette het. Elders in Gent, werkte een andere groep, die de Vlaamsche Post uitgaf. In deze groep werd het eerst het nationalistisch principe naar voren gebracht. Later greep de beweging over naar elders, de uitgewe kenen deden mee, de Vlaamsche front-sol daten werden door het ideaal gegrepen. De Duitsche overheid voelde aanvanke lijk niet veel voor het optreden der Vlaam sche activisten. Zij zonden een paar solda ten naar de meetings, maar die waren er om op te letten, dat er niets ongeoorloofds gezegd zou worden. Het burgerlijk bestuur, dat tot 1917 onder Von Sandt stond, ver zette zich beslist tegen de door de Vlamin gen gevraagde bestuurlijke scheiding, tegen een Vlaamsche hoogcschool had de bezet tende macht echter geen bezwaar. Eerst na een reis van de Vlaamsche leiders naar Berlijn in Maart 1917 kwam een verande ring. Von Sandt werd naar Warschau ver plaatst en vervangen door Scheible. Kort daarop kwam de bestuurlijke scheiding, die een Walenland schiep met Namen als hoofdstad en een Vlaanderen met de hoofdstad Brussel. Met nadruk verzekerde Dr. Borms ons echter, dat de Vlaamsche leiders steeds het gevaar voor oogen hadden gehad van een te sterken Duitschen invloed. Men streed voortdurend op twee fronten: tegen de Franschgezinden en tegen de Duit- schers: .„Onverfranscht" stond er in die dagen op liet Vlaamsche Huis in Hasselt en daarnaast: „Onverduischt". Men wildé alleen van de Duitsche hulp gebruik maken om de vredesconferentie voor het voldon gen feit te stellen van den Vlaamschen staat en de Vlaamsche Hoogeschool. Men vreesde evenzeer overwinning der Duitsoliers als een geallieerde overwinning en hoopte op gelijk spel en een vrede door vergelijk. De volkomen nederlaag der Duitschers bracht de vervolging der activisten, mooie beloften van het Belgische gezag maar., geen enkele daad. Alles, wat sindsdien verkregen is, moest afgedwongen worden. Zooals ook Borms' invrijheidstelling eerst kwam na zijn verkiezing tot Kamerlid in Antwerpen. De tijd der gevangenschap lieten we voor liet oogenblik rusten. Ons brandde de vraag op de lippen: en wat nu? Voor den oorlog was de eisch: „In Vlaanderen Vlaamsch". De Vlaamsche strijd was voor alles cultureele strijd. Nu echter is de leuze: „Vlaanderen voor de Vlamingen" een politieke eisch. Hce dat in de practijk zal mceten gaan? Het is moeilijk te zeggen. Als het idaal van Dr. Borms verwezenlijkt werd, dan kwam het tot een volledige scheiding tusschen Vlaanderen en Wallonië, want „met de Walen zullen wij het nooit eens worden". Het liefst zag hij een oplossing in den geest van het testament van Dr. Depla, die schreef, dat de redding van Vlaanderen alleen nog maar kon liggen in een ver- eeniging van Vlaanderen met Nederland. Natuurlijk behoeft die vereeniging niet te zijn een samensmelting. Federatieve sa menwerking zou waarschijnlijk het beste zijn. Maar Dr. Borms voegde daar uit zich zelf aan tce, dat deze oplossing geen kwes tie van actueele politiek kon zijn. Daarom moest hij zich nu wel vergenoegen met een „Vlaanderen zoo vrij mogelijk". Wat Dr. Borms dan wel als zijn taaie beschouwde, nu hij weer in vrijheid was, vroegen we hem. Nu daar zijn de verkiezingen van 26 Mei Hij hoopt, dat de Vlamingen het zoover zullen brengen, dat er voldoende meerder heid komt om een kabinet te vormen, dat al vast aan enkele Vlaamsche eischen vol doening schenkt: betere taalwetten, toe passing van bestaande wetten (want daar wordt nog altijd erg de hand mee gelicht), een Vlaamsche hoogeschool en een leger- indeeling met afzonderlijke Vlaamsche en Waalsche regimenten. Om dat te bereiken, moeten alle Vlaam sche nationale partijen en groepen samen werken en Dr. Borms ziet het als zijn bijzondere taak die samenwerking te be pleiten en te propageeren. Hij sluit zich daarom niet aan bij de Vlaamsche front- partij, candidaat van deze partij zou bij trouwens niet kunnen worden, want de zittende regeering zal er wel voor zorgen, dat Borms niet weer candidaat gesteld kan worden. Borms gaat dus algemeene Vlaamsch-nationale propaganda maken. Onvermijdelijk zal hij daarbij naar zijn meening in botsing moeten komen met de Vlaamsche Katholieken, die achter Van Cauwelaert staan. Want Van Cauwelaert wil slechts den Vlamingen hun recht geven voor zoover de staat België er niet door in gedrang kan komen, zegt Borms en voor de Vlaamsche nationalisten geldt er slechts een vra-ag, nl. wat kunnen wij voor Vlaanderen doen? Samenwerking met Van Cauwelaert is niet principieel uitgesloten, maar er is weinig van te verwachten, omdat de Antwerpsche burgemeester tactisch wil optreden, wat in de practijk beteekent een slappe en weifel achtige houden aannemen. „Ik vrees, dat het moeilijk zou zijn met Van Cauwelaert en de zijnen stand te houden, zeide Dr. Borms, maar ik blijf in hen steeds de Vlamingen zien." En zoo gaat Dr. Borms dan weldra den boer op, ondanks de dreigbrieven, die hem met moord en doodslag bedreigen om overal te prediken: „Vlaanderen voor de Vlamingen". Zal men U niet opnieuw gaan vervolgen, zoo vroegen we. „Daar houd ik geen rekening mee, zei Borms, ik ga recht door z.ee." FRANKRIJK. CONFLICT MET „ACTION FR ANC AISE"-AANH ANGERS. Verlof tot kerkelijke begrafenis geweigerd. Interdict over een parochie. De Parijsche correspondent van de „Msbd." schrijft: Het verbod, leden van de „Action Fran- gaise"-beweging bij overlijden een kerke lijke begrafenis le bezorgen, zoo niet de publieke heiTce;.iag der dwalingen heeft plaats gehad, of althans naar de beoor- cleeling van den bisschop voldoende is ge bleken, dat de overledene vóór zijn afster- vm blijk had gegeven, met de „Action Frangaise" te hebben gebroken, heeft tot een strijd geleid, die steeds pijnlijker wordt en den opstand tegen het kerkelijk gezag vormen doet aannemen, die niet meer een individueel, maar een massa- schandaal zijn. Het is de gewoonte geworden om, zoo spoedig een kerkelijke begrafenis gewei gerd wordt, de partijgangers te mobilisee- ren en van de leekenbegrafenis een ma nifestatie te maken, die -men tegen de kerkelijke overheid durft uitspelen. Een man, die vroeger in de Katholieke actie een voorname plaats heeft ingenomen, wordt opgezocht om een kruis te dragen voor den lijkstoet uit en met den rozen krans in de hand en biddend, of het „De Profundis" en het „Credo" zingend, trekt men in een stoet van duizenden meestal, de kerk voorbij en naar 't kerk hof,. waar het reeds èn in het Zuiden èn te Parijs gebeurd is, dat op het laatste oogenblik de priester alleen in toog ver scheen en toch de absoute gaf. De pries ter was dan door een greep van de liga omringd, naar beweerd wordt, om hem niet te deen herkennen en hem aan de gerechte strafmaatregelen van zijn bis schop te onttrpkken. Inplaats van zich voor dergelijke da den van volstrekten opstand te schamen, speelde men dan die manifestaties tegen het episcopaat uit, daar men van de da ken schreeuwt, dat de „Action Frangaise" begrafenissen durft te houden, waarbij het kruis voorop wordt gedragen, terwijl het episcopaat in het verbod om de be grafenisstoeten door het kruis te dóen voorafgaan, zou berusten. Tot dusver hebben wij van de volstrek te daden van opstand geen melding ge maakt, daar verwacht mocht worden, dat men na enkele van die manifestaties, het onbehoorlijke er van zou inzien. Ook viel bij die gelegenheden nog andere leering op te doen, terwijl gehoopt mocht wor den, dat door den schijn bedrogen, de betrokken geestelijken misleid waren. De ges;gnaleerde begrafenissen schij nen langzamerhand dagelijksch e manifes taties tegen het kerkelijk gezag te wor den. Evenals de huwelijken in de sacristie. En nu is het verleden week gebeurd, dat ook te Barbetane in het Zuiden zoo'n be grafenis plaats had en cle stoet zich in de kerk kon begeven, die door den pastoor niet gesloten was geworden. Hel betrof den overleden ondervoorzitter van de plaatsel. sectie „Action Frangaise" en te vens gemeenteraadslid in de plaats. In de kerk werd voorgebeden, het „De Pro fundus" werd gezongen en het „Credo", maar er nam geen priester aan de „Action Frangaise-uitvaart" deel. De pastoor had op het verzoek, een kerkelijke uitvaart te doen plaats' hebben, van den bisschop natuurlijk een we:gering ontvangen. Het gevolg van het houden der opstan dige manifestatie in de kerk is geweest, dat mgr. Bivière, de bisschop van Aix en Aries, over de parochie het interdict heeft uitgesproken. De pastoor is waartoe hij reeds het verzoek had ge daan overgeplaatst en ook de overige geestelijken zijn direct vertrokken. Het Allerheiligste is weggevoerd, verbod van klokluiden is gegeven, en er mag geener lei dienst worden gedaan. Alleen mag het Allerheiligste uitgesteld blijven in de Het voornaamste nieuws. BUITENLAND. In verband met verzet van de aan hangers der Action Frangaise is over een parochie in Frankrijk het interdict afge kondigd. In Afghanistan is weer een nieuwe me dedinger opgestaan. Noodlottige brand te Berlijn. (Buitenl. Berichten, 2e blad). BINNENLAND. Minister Van der Vegte over het conflict met de aannemers. (1ste blad). Kastekort van meer dan zestig mi'le bij een Boerenleenbank te Barcndrecht. (Gem. Berichten, 3de blad). Onware geruchten over een vliegtuig, dat bij Zandvoort in zee zou zijn gestort. (Gem. Berichten, 3de blad). Katholieke zieken in rich ting voor cle zie ken. Men begrijpt den ernst van den maat regel, die des te meer te verwachten was, waar men niet alleen met een manifes tatie van de ..Action Frangaise" te doen heeft, doch alle Katholieken uit de paro chie er aan deel hebben genomen. ENGELAND ENGELAND ZAL T KELLOGG-PACT RATIFICEEREN. Nieuwe discussie overbodig. Het wachten op de Dominions. Bij de beantwoording van een door een Lagerhuislid gestelde vraag, wanneer het Kelloggpact door h'et Huis besproken zal kunnen worclen, zeide sir Austen Chamberlain, dat beide Huizen zich van het begin af zoo krachtig voor het pact hebben uitgesproken, dat een nieuwe dis cussie onnoodig is. De regeering is dan ook van plan het verdrag 1c laten ral Ti ceeren, zoodra de regeeringen der Do minions hiertoe eveneens in staat zijn. In antwoord op andere vragen zeidc de minister, dat het slechts tijdverlies voor het Lagerhuis zou beteelienen, indien men zou vragen een beslissing te herhalen, waaromtrent een z£o duidelijke eensge zindheid bestaat. Er bestaat, herhaalde de minister, geen enkele Britsehe of Amerikaansche reserve. Z u i d-A frika geeft het voorbeeld. Naar uit Kaapstad wordt geseind heeft Zuid-Afrika het Ke!logg-pact gèratifi- ceerd. JOEGO-SLAVIË. Belgrado wenscht nieuw verdrag met Rome. Het verdrag tusschen Italië en Joego slavië, dat vijf jaar geleden te Rome werd geteekend, is afgeloopenbeide partijen hebben stilzwijgend prkend, dat liet ver drag n et waard is hernieuwd te worden. De algemeene strekking van de com mentaren in de pers te Belgrado is, dat het verstrijken van den duur van het ver- drags niets beteekent, omdat dit nooit wederzijdsch vertrouwen tusschen de twee landen tot stand heeft weten te brengen, zooals bij het sluiten was gehoopt. AFGHANISTAN. DE STRIJD OM DE MACHT. Aman treedt weder als koning op. Een oficieele mededeeling aan het buitenland. De Afghaanscho consul te Bombay deelt officieel mede, dat Aman Oelah op ver zoek van de inwoners van Kandahar en andere centra opnieuw de leiding van het bewind cn van bet koninkrijk heeft aan vaard. In deze centra heeft zich een groote nationale activiteit geopenbaard, welke hoofdzakelijk van Kandahar uit gaat. Aman Oellak heeft een officiecle mede deeling aan de buitenlandsche diplomatie ke vertegenwoordigers doen toekomen, waarin hij er den nadruk op legt, dat de verdragen die met Habib Oellah worden gesloten, niet door hem erkend worden. Habib Oellah roept de V olksver tegen woordiging b ij e e n. De nieuwe Afghaanscho minister-presi dent beeft den buitcnlandschen vertegen woordigers te Kaboel medegedeeld, dat hij voorloopig de leiding van bet ministerie van buitenlandsche zaken op zich heeft ge nomen. Tegelijkertijd verklaarde hij, dat van een terugkeer van Aman Oellah op den troon geen sprake zou kunnen zijn. Habib Oellah heeft het bijeenroepen van een volksvertegenwoordiging afgekon digd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsche Courant | 1929 | | pagina 1