m
DE
PIETERSKERK TE LEIDEN EN HAAR
GESCHIEDENIS
van Dï
eU^ERDE BLAD
eeldzea;"
iVacrvocr
'S aan c
gint m;;
Da-
gedai:
?n dag;
2.20 fes
de dit»
ter bj'
vereent-
ien. Ooter volgt het derde en laatste deel van
tgen historische beschouwing over de St.-Pie-
Huizej^rk. Onze lezers, die met veel interes-
an beeü.zo artikelen hebben gelezen, zullen
ereidingeie de mededeeling vernemen, dat onze
door werker zijn historische artikelen zal
DE LEIDSCHE COURANT
ZATERDAG 17 NOVEMBER 1928
ider
sï!lhlgen, o.a. met een beschouwing over
r dus
nt Pancraskerk.
wegii, Pieterskerk
rd te
niet te
ar de
een di
v /allig.
Wat was het geval?
Hiervoor zagen we al
'iet afbouwen van de kerk nog al be-
Vlijh was geweest voor de geldmidde-
moe' !e van kerkmeesters die voor het kerk-
TO zorgden, 't Is dan ook geen won-
Wat t;
an de kerkfabriek, zoo heette de com-
•W8
rd
n-"c"'n> als bij hot bouwen, zoo zui-
3_0f ^JBgelijk was, en verder weinig voor
•eEfernj| p3rhoTid besteden kon, temeer daar
i uifczej dgeefscbheid van de burgerij door de
er flnfL |3aren verminderde,
cehoord bouw rekening van het jaar 1417 laat
otjes dl» iets daar over z^en- groot® klok,
?n. In di de „belefrot", de belfroet of klokke-
dus een hing, waggelde bedenkelijk, waarom
het*?maatregelen moest treffen deze toren
eet beteren.
had men op een gegeven oogenblik
wordt rioodig geoordeeld om aan den bouw-
I ter, die toen niet op het werk was,
streep^] mede te deelen, dat hij niet al te
eëindigiB haast moest maken, er was toch
geld genceg.
afdr.ze voortdurende krapheid van midde-
op:laucl erge gevolgen, men werd zelfs
dat op een goeden dag de kerk zou in-
3 systtg%ffj De heele stadsregeering acht zich
actisclif-geroepen op jjet gevaar te wijzen, en,
ayentt?iet niet bij woorden te laten, gaven ze
-2, 'de kerkmeesters op bepaalde voor-
J 'xlen subsidie.
t (ree -
toren stort 't Kwam echter te
'e'n. Iaat. De toren, die
jrens de rekening al honderd jaar eer-
er-6 t\r- yoorziening noodig had, kon het niet
rs jn ,r houden. Twee jaar nadat het stads-
vocuur subsidie verleend had, stortte
."geweldige bouwwerk in. Onverwacht
u het niet, want we bezitten een bericht
jf de B- toenmalige gemeente-secretaris,
ier ea»drik Florisz, die er een levendige be-
t. BeiJi'iivin.g van geeft, en daaruit zien we,
hoos;:, allang de parochianen van St. Pieter
i ieder'P voorbereid waren.
>gen Y'tp de eerste dag van de vasten, 25 Fe-
ran tari 1512, was de kerk stampvol. De Pre-
ïog ornt van het Observantenklooster, dat
?t zooi buiten leiden lag, hield de eerste
Iedereen luistert gespan-
van de predikant weet zijn gehoor sterk
ocbeicn. Ineens, midden in het sermoen,
inatiet» men eer. geweldige slag: op het dak
er pijde kerk valt iets naar beneden. Achter
elangite kerk klinkt geroep: „De toren valt
grt'en aanstonds ontstaat een geweldige
O jaek. Iedereen stormt naar buiten, zelfs
het be®É|jkant verliest zijn tegenwoordigheid
foto'3 'geest, en probeert met de anderen weg
?e'Jomen. Maar de kerkdeuren konden de
pots elinge menschenstrcom niet ver
ben, velen worden onder de voet geloo-
•ninget jjjejnan<i weet iets anders dan die
oldoeJ ^F^bteUit de kerk, het koste wat
wil.
'n p<jr'Bm8er eindelijk de kerk leeg is blijkt
verwarring geen grond had, niets
was gebeurd dan dat een groot stuk
iet geweld op het dak geslagen was.
jk blijkt echter dat het volk de in-
vieesde, en hier bestond wel re
tor. Immers, een dag of wat later
de toien werkelijk in. In de nacht
'Donderdag op Vrijdag, den 5den Maart,
DRfö de blok één sloeg, valt met
1 .erend geweld de groote toren neer.
!illEBeliik *s ruine' n3et abeen de to-
ook een stuk van de kerk wordt mee-
door de brokstukken die van bo
nnen. Het kruis, dat de top be-
had, komt, over het kerkplein, te-
in de kamer van de priester van het
eft oprinhuis. Heer Symon Ewontsz, die door
df 'ollende hout bijna bedolven wordt. Ge
oogtiSt wordt hij echter niet, niemand trou-
werdj maa,r het is waarlijk geen wonder
was fronze beschrijver het alleen aan Gods
in dendere genede toeschrijft dat deze
dat Ter niet op zijD bed gedood werd.
geboot is de opschudding, niet enkel in
Alle bf;ad, maar ook daarbuiten wanneer men
ïg alsf-ongeluk -verneemt,
liddeto
n werdf-jt herstellen der De stadsregeering
■ninutMjrskcrk. neemt dadelijk het
en uilter hand. Niet alleen om te helpen,
3e radir praktische overwegingen. De
luipagdi jmmers had altijd dienst gedaan als
l0r "e;jkpost, wat in de dagen van troebelen
eenlSf"noodig was. Dag en nacht was er een
id iter op, maar, sinds dat brok steen
naeD beneden kwam, schijnt men dat toch
eruI,rwat al te gevaarlijk gevonden te heb-
"/!i 'eïen tenminste nergens van de
of redding van den torenwach-
s^aa^ °an regeering de hand aan
In werk. Het heele vollersambacht een
...belangrijke gilden in de beroemde
Ische lakennijverheid wordt door
en &F aan ^et werb gezet om de puinhoo-
elatet' °P te ™iiren.
ok het geestelijk bestuur bleef niet
ter. Frederik van Baden, bisschop van
echt, spoort iedereen aan te helpen tot
wederoi bouw. Zelfs verleent hij aan
die daadwerkelijk bij de herstelling
?en, het voorrecht om. gedurende enkele
en van den vastentijd, die toen zooveel
'nger gehouden werd dan nu, zuivel te
•ruiken.
id bij:
DE 'WIMPEL VAN EEN SPAANSCH GALJOEN, DOOR PIETER
VAN DER DOES BUITGEMAAKT IN 1588 EN IN DE ST.PIETERS-
KERK OPGEHANGEN. EEN GEDEELTE IS NOG TE ZIEN IN
DE LAKENHAL TE LEIDEN
Maar al deze hulp mocht niet baten. Het
bleek dat de heele toren zoo slecht was
dat er niets meer van te maken was. Wat
nog overeind stond werd gesloopt en op de
plaats waar hij had gestaan maakte men
eenvoudig een verlengstuk aan de kerk
En de7.e nccdzakelijke herstelling kostte al
zooveel dat aan een toren niet meer te den
ken viel, de kerk zelf had immers ook zoo
veel geleden. Pilaren waren omgevallen,
prachtige ramen vernield, de klok verplet
terd.
Een geluk was het nog dat het orgel,
dat aan de torenwand in de kerk hing,
niet naar beneden gekomen was. Dan zou
de ramp nog erger zijn geweest, want dat
v"de trots van Leidens burgers. Zoo be-
roerr-1 was het dat, wanneer de kerkmees
ters van de St. Hippolytuskerk te Delft
do tegenwooidige Oude Kerk in 1455
het bouwen van een nieuw orgel aan be
stoden, er uitdrukkelijk bij gezet wordt
de' het geheel gemaakt moet worden als
het orgel te Leiden „tot Sinte Pieter".
De in stukken gevallen klok wordt ge
smolten, en daarvan giet men een nieuwe
klok. Deze had het volgende opschrift:
Salvator, so heyt ic.
Den highel en alle quaet. weder verdrijf ic.
Den levenden ende den doden luv ic.
Willem Moer, en Jaspar sijn broer
maeckten mij.
Int jaer ons Herrn vijftienhonderd tien
en dry.
Toen bleek dat de toren niet meer op te
bouwen was, werd deze klok opgehangen
in een speciaal voor dit doel gemaakte, hou-
tcr Llokketoren, die stond tegenover de te
genwoordige Kloksteeg, waaraan hij den
naam gaf.
In 1745 was dit houten gebouw echter
z- bouwvallig dat het afgebroken werd.
De klok werd weer versmolten en ver
kocht.
We zien het al, de lijdensgeschiedenis is
begonnen.
De Lodenaars echter zagen het zoo nog
niet. Was de toren niet jneer te herstel
len, de kerk werd in. zijn ouden luster te
rug gebracht. Do kerk krijgt het grondplan
1 ze nu nog heeft, het portaal aan de
westzijde wordt er bij gebouwd. Vijftig
iar lang rog blijft de kerk het hoofdpunt
van Godsvereering, om dan het tooneel te
orden van de or.-heiliging der beelden
storm.
De bce'd°nsorm in Ook deze ramp had
de Sint Pieter zijn voorbode. In
1566 hebben een zekere Vos en „Smijtgen
bij nacht", een naam die duidelijk te ken
nen geeft wat voor een individu dit was,
v hot eerst in de St. Pieterskerk balda
digheid bedreven.
De dag daarop zag gruwelijker dingen.
Eenige opgezweepte heethoofden met hun
helpers, lieden van het laagste allooi, het
schuim der Leidsche bevolking, dringt
de kerk binnen. Geestelijken en koorkna
pen moeten vluchten voor het geweld van
de bandelooze bende, die zich werpt op het
heiligdom. Touven worden om de kost
bare Apostelbeelden geslagen, en met een
ruk vallen zo op de hardsteenen zerken te
pletter. Altaarstukken worden middendoor
gekapt, vanen van hun standaards gerukt
en aan flarden gescheurd, heilige vaten
ontwijd cn gereefd.
Hoe zal het den pastoor te moede zijn
geweest als hij eindelijk de kerkdeuren ge
sloten weet te krijgen.
Het feit, dat spoedig bleek, dat de Leid-
s he burgerij haar best deed alles onge
daan te maken, kan hem daarbij slechts
een geringe ticost geweest zijn, hij had ge
zien waartoe het opgezweepte, domme
in staat was.
Maar trouw blijft hij op zijn post, en aan
zün werkziemheid is het te danken dat in
Augustus van het volgende jaar de plech
tige consecratie van het ontwijde Godshuis
plaats vinden. De regeering had mee
gewerkt door te bevelen aan de gilden dat
ze hun alt,iron weer moesten herstellen, en
door te probeeren het geroofde weer te
rug te krijge»
KALENDER -DER WEEK.
Plechtige processies en ommegangen
werden gehoudenbroeder Floris, een be
mind redenaar, tracht door talrijke prce-
ken den goeden geest bij de burgers wak
ker te houden.
Een paar jaren is het kalm. Weer is St.
Pieter het middelpunt van Leidens gods
dienstig leven. In 1568 wordt er weer, als
vroeger, een plechtige uitvaart gehouden,
nu voor Don Carlos, den oudsten zoon van
den koning, en een paar maanden later
voor diens gemalin, Isabella van Valois.
Dan echter steekt do storm, de beelden
storm weer op. De laatste September 1572
ziet een herhaling van 1566. Maar, was het
de eerste maal het werk van een opgehit
ste bende, nu is er meer systeem, soldaten,
die het recht in die dagen vervangen, hel
pen oen handje, en zoo degelijk dat van
het oude niets overblijft.
De Pieterskerk in Zelfs wordt de kerk
handen der Hervorm- geheel aan de pa
den rochie ontroofd, de
Hervormden nemen haar in bezit.
Eij deze zijn niet zoo zuinig met hun
nieuwe winst. Een paar maanden slechts
klinken inplaats v. liturgische muziek pre-
dicatiën en psalmgezang tegen de naakte
wanden, dan wordt St. Pieter kazerne, ver
volgens voorraadschuur.
Eerst na het beleg wordt het gebouw
weer gebruikt door de protestanten, maar
St. PieteT was dood, vermoord. Zelfs de
pogingen, om den killen wanden een schijn
van leven te geven door het ophangen van
wapens, konden er niet in slagen er een
aangenaam kerkgebouw van te maken. Dit
kwam vooral ook omdat men daar vooral
geen schilderingen meer wilde zien, want
dan zou misschien de „Paepsche supersti
tie", bet paapsche bijgeloof herleven.
En daar was men doosbenauwd voor.
Toen de Armada verslagen werd had Pie
ter van der Dc.es kans gezien de wimpel
v<an het galjoen van Don Diego de Pimen-
tel te veroveren. Deze werd in de St.-Pie-
ter, in het koor, opgehangen. Maar zoo
groot was die wimpel dat men er een stuk
moest afsnijden. Men kan begrijpen hoe
trots men er op was, want bovenin stond
geschilderd het wapen van den koning, dien
men overwonnen had. Er stond echter nog
moer in. Daarboven stond een af
beelding van den gekruisigden Christus,
met de woorden: „Verrijs Christus, en oor
deel U,v.zaak."
De Katholieken, die wisten dat dit groo
te kruisbeeld hing boven de plaats waar
eerst het. hoogaltaar had gestaan, konden
niet nalaten hun eerbied te toonen wan
neer ze dit zagen. Dat was teveel voor den
ketterschen magistraat. Het bevel komt dat
dit stuk van de wimpel opgerold moet wor
den: de vrees voor het Kruis is machtiger
dan de zucht naar roem. Na jaren, als de
wimpel gTootendeels vergaan is, komt het
overgebleven gedeelte in het gemeente-
muscum, en nog steeds is dit stuk daar te
zien. Aan de bovenkant is nog juist een
stuk van het Kruisbeeld waar te nemen.
Wat er verder met het gebouw gebeurd
is niet zeer belangrijk voor ons.
Wie de laatste resten wil zien van wat
er, behalve het gebouw, van onze oudste
Katholieke kerk nog over is. zal in de La
kenhal, behalve het genoemde, nog vinden
eenige met de hand geschreven muziekboe
ken en een ijzeren kruis uit de 15de eeuw.
L.
SIC TRANSIT.
Hoe de wereld groote mannen waardeert.
In het jaar 1900 hield een krant in Dus-
seldorf een onderzoek, wie, naar het oor
deel van haar lezers, wel de grootste man
was van dien tijd; er kwamen 150.000 ant
woorden binnen en hiervan luidden er
110.000 Keizer Wilhelm II. Ook een dag
blad uit Ivöningberg schreef een dergelij
ke prijsvraag uit, waarop 60.000 antwoor
den binnen kwamen, waarvan er 44.000
Keizer Wilhelm gekozen hadden. De ove
rige stemmen waren verdeeld in West-
Duitschland over Paus Leo XIII, Virchow
Mommsen, Zola, Marconi, Krupp en Edi
son, terwijl men in Oost-Duitscbland meer
de voorkeur gegeven had aan Tolstoi, Ib
sen en Hauptman.
In hetzelfde jaar hield ook de Daily
Chronicle uit Londen eenzelfde, onderzoek
over hetzelfde onderwerp. Er kwamen
700.000 antwoorden binnen, waarvan cr
meer. dan 500.000 koningin Victoria do
uitverkorene noemden. Op de tweede
plaats kwam de filosoof Spencer, dan Ge
neraal Booth, de oprichter van bet jCger
des Heils, Marconi en Lord Lister.
In 1911 organiseerde een krant uit
Dresden een dergelijke rondvraag, waarbij
Richard Strausz de meerderheid behaalde.
Toen in 1912 de Chicago Tribune vrceg
wie de grootste man was van den tegen-
woordigen tijd kwamen er 4 millioen ant
woorden binnen: 1.5 millioen stemmen
waren voor Henry Ford en 1 millioen voor
John D. Rockefeller, de rest bijna allemaal
op Carnegie en Morgan, slechts cnKcicn
noemden Madame Curie, Shaw of Richard
Strausz.
In December 1918 was de uitslag van de
„World"-s temming: uitgebracht ruim 5
millioen stemmen waarvan 4.5 millioen op
Wilson, terwijl bij de stemming door de
New-York Times een jaar later georgani
seerd, deze favoriet van het Amerikaan-
6che volk van 1918 slechts even 1000 stem
men op zich vereenigde, In 1919 stond
Einstein aan de spits met Steinach de
uitriador -ran d.e z.g. verjongingskuur,
N.B. Als niet anders wordt aangegeven
heeft in deze week iedere II. Mis Gloria,
geen Credo. De gewone Prefatie. Kleur:
Wit.
ZONDAG, 18 Nov. Vijf en twintigste
Zondag na Pinksteren. Wijuingsfeest v. d.
Basilieken v. d. H.H. Anostclen Petrus
(de St. Pieter) en v. d. H. Paulus (buiten
de muren) te Rome. Mis: Terribilis. 2e
gebed en laatste Evangelie v. <L Zondag
(6e na Driekoningen). Credo. Prefatie v.
d. Allerh. Drieëenheid.
Door hare wijding zijn onze kerken „het
Huis van God" (Introïtus). God heeft er
Zijn intrek genomen (Evangelie) en woont
daar met do menschen (Epistel). Daar mo
gen wij Gods II. Naam prijzen (Alleluja
vers), vragen wat wij noodig hebben naar
ziel cn lichaam; daar verhoort God do
geboden (Graduale; Stilgcbod; Commu-
nio); daar brengen wij met een blij hart
liet offer van geheel ons zolvon (Offerto
rium). Ons stoffelijk kerkgebouw is een
beeld van het groote geestelijke gebouw,
de Katholieke Kerk, waarvan do gcloovi-
gen zijn de levende, 1 'stbaro steonen,
fonkelend van hcili«makende genade, sa
mengevoegd door hot coment dor liefdé
tot God en den Naaste. Ook het beold
van ons christelijk, geheiligd lichaam. „En
daarom, allerdierbaarste broeders, wij,
die zonder onze voorafgaande verdiensten
Gods tempel zijn geworden, moeten, zoo
veel wij kunnen, met Zijn hulp arbeiden
opdat onze Heer in Zijnen tempel, d.i. in
ons niets vinde wat de oogon Zijner Ma
jesteit kwetst". (St Augustinus in de Kerk
Get.).
MAANDAG, 19 Nov. Mis v. d. H. Elisa
beth, Weduwe: Cognovi. 2o gebod v. d.
H. Pontianus, Martelaar.
Door veel lijden moest de H. Elisabeth
van Thüringen tot groote heiligheid gera
ken. Vooral heeft zij veel moeten verdu
ren als 22-jarige weduwe, na den dood van
haren echtgenoot, landgraaf Lodewijk van
Thüringen. Met hare kinderen verjaagd
uit haar slot werd zij tot armoede ge
bracht en moest de koninesdochter bede
len haar brood. Sterk in de liefde tot God
verdroeg zij alles met heldhaftig christe
lijk geduld, dankte God er zelfs voor. Zij
stierf op 24-jarigen leeftijd, 19 Nov. 1231,
na een kort leven, rijk aan liefde tot God
en don naaste.
DINSDAG, 20 Nov. Mis v. d. H. Felix
van Valois, Belijder: Justus.
Na een zeer heilig leven met den hei
ligen Parijsehen professor Joannes de
Ma (ha in de eenzaamheid stichtte do II.
Felix te samen met den H. Joannes de
Ordo der Allerh. Drieëenheid tot verlos
sing der slaven. Het scapulier der Orde
is wit met rood-blauw kruis. Het onder
ons bekende scapulier v. d. n. Drieëen
heid (het eerste v .li. z. g. vijfvoudig sca
pulier) is cr een verkleining van.
..OENSDAG, 21 Nov. Feest van Ma
ria's opdracht in den tempel. Mis: Salve
Credo. Prefatie v. d. Allot li. Maagd (in
vullen: En U om do opdracht).
„H. Moeder Maria, altijd Maagd, torn-
pel van den Heer, Heiligdom van don II.
Geest, boven allen hebt gij den Hoer bc
haagd. Alleluia". (Kerk. Get.)
DONDERDAG, 22 Nov. Mis v. d. H.
Oaecilia, Maagd en Martelares: Louebai
Kleur: Rood.
Door hare standvastigheid in hot be
waren van hare aan God toegewijde zui
verheid, bracht de tegen haar zin gehuwde
Caecilia haren echtgenoot Valerinnus tot
het ware geloof en eveneens haren zwager
Tiburtius. Na den marteldood van Vale-
rianus en Tiburtius word ook Caecilia ge
marteld en zij overleed aan een bekomen
halswonde. Misschien wol naar aanleiding
van de Antiphoon: „Onder begeleiding
van orgelspel zong Caecilia voor den
Heer," wordt zij vereerd als de Patrones
van muziek en zang.
VRIJDAG. 23 Nov. Mis v. d. H. Clemens
I, Paus en Martelaar: Dicit. 2e gebed v.d.
H. Fclieitns, Martelares. Kleur: Rood.
Clemens I, de vierde Paus en medehel
per van den Apostel Paulus (Zie het Epis
tel v. d. 23en Zondag na Pinksteren op
het einde) wérd door keizer Trainnus ver
bannen naar de eenzame stad Chersonc-
sus. Met een anker om den hals is hij la
ter in zee geworpen.
ZATERDAG. 21 Nov. Mis v. d. H Joan
nes v. h. Kruis, Belijder en Kerkleeraar:
In medio. 2e gebed v. d. H. Chrysogonus,
Martelaar; 3e voor den Paus. Credo.
De H. Joannes om zijne groote liefde
voor het Kruis bijgenaamd „van bet
Kruis", beoefenaar van de volmaakte
zelfverloochening, is met.de H. Theresia
de groote hervormer geweest van de Orde
der ongeschoeide Carmelieton in de 16c
eeuw.
Vele geschriften over do mystieke Theo
logie heeft hij nagelaten, die getuigen, van
een hemelschc wijsheid. Groot zijn hierom
zijno verdiensten voor do Kerk. Z. TI. Paus
Pius XI heeft hom dan ook opgenomci)
onder het getal der Kerklceraren.
IN DE KERKEN DER E.E. P.P. FRAN
CISCANEN:
Alles als in bovenstaando -kalender,
behalve
MAANDAG. Eigen Mis: Erat haec. 2e
gebed (alleen in stille H.H. Missen).
Amsterdam. ALB. M. KOK, Pr.
men destijds grooto verwachtin
gen koesterde.
De lezers van de Londoner Times noem
den in datzelfde jaar Rutherford, die do
atoomvernictiging ontdekte den grootstcn
man van zijn tijd. De log er .".'invoerders
uit do wereldoorlogen kregen slechts en
kele stemmen.
In 1922 toen de New York-Post een
rondvraag hield kreeg de bekende bokser
Jacques Dcmpscy de meeste stemmen, dan
pas kwamen Ford en Stinnes. En, wanneer
thans een dergelijke vraag aan het Ame-
rikaanscho volk gesteld werd, zou Lmd-
U83{fijq 2nt[0A9q o-joojS ep J03[az q3joq
