VIJF EEUWEN IN ZIEKENVERPLEGING LEIDEN Rechtzaken. SPORT. TWEEDE BLAD „DE LEIDSCHE COURANT" UIT DE ANNALEN DER HISTORIE HET OUDE ST. ELISABETHSGASTHUIS - HET ST. ELISABETHSZIEKENHUIS NIEUWE WAT ROOMSCHE CHARITAS DEED IN VIJFHONDERD JAREN 5 October 142S Vijf eeuwen, vijfhonderd lange jaren reeds is het geleden, dat hier ter stede het St.-Elisafceths Gasthuis werd gesticht. Een feit, ongetwijfeld van groote betee- kenis en meer, veel meer dan zoovele din gen,, die n<et verstand ontwikkeling en be schaving niets uitstaande hebben, een aan leiding om in dankbare bewoordingen te worden herdacht. 5 October 14281928. Veel, onmetelijk en onnoemelijk veel is er in dien tijd ge schied. Veel, wat in de historie een zwarte bladzijde wordt genoemd en wat toch na eeuwen bleek te zijn geweest een middel in Gods hand om iets grooters en verheve- ners het aanschijn te geven. Veel is er geschied, wat de vooruitgang der wereld op velerlei gebied heeft bevor derd, veel waardoor de menschheid rijker is geworden en de wereld is vooruitgegaan in wetenschap en beschaving, al is dit he laas niet in alle opzichten het geval ge weest. En al zijn er speciaal voor ons, Katholie ken, in de historie dier vijf eeuwen don kere dagen te boeken geweest, al hebben er voor ons vooral stormen gewoed, die het machtigste bouwwerk zouden hebben doen ineenstorten, altijd zijn er weer blij- der en lichter en vroolijker dagen gevolgd en dikwijls mochten wij dankbaar consta- teeren, dat het werken en lijden vrucht had gedragen. Ook nu weer mogen wij weer dankbaar, zulk een feit. herdenken, wij mogen een oogenblik stilstaan bij de beschouwing van het feit, dat vijf eeuwen de weldaad, onzer vrouwelijke kloosterlingen ook hier onafge broken vrucht ge dragen heeft, dat ook hier, zooals in zoovele andere ste den en streken, dc zelfopoffering is blij ven zegevieren over aardsch gewin en de zucht naar genot met grocte voldoe ning mogen wij hulde brengen aan al die vrouwen, die eenvou- digen, van de wereld afgetrokken kloos terlingen en ando ren, die vijf eeuwen lang in de stilte van die lange rij van eenzame dagen dc volheid van hun on baatzuchtige liefde, van hun moed en zelfopoffering heb ben uitgestort over deze stad en hare bewoners, slechts het oog gericht op God en de eeuwige beloo ning hiernamaab. Zoo iets, dan is zeker zulk een feit een herdenking en meer dan een her denking waard. men aan de stichting, 2o. op wat aan het gasthuis bij testament wordt vermaakt, heeft het 't volste recht, 3o. het wordt vrijgesteld van alle belastingen. Aldus was de toestand bij de stichting. We kunnen onmogehjk van het bestaan van het gast huis alle bijzonderheden weergeven zooals Dr. Christina Ligtenberg in haar proef schrift „De armezorg te Leiden tot het einde van de 16e eeuw" en Oirlers in zijn „Beschrijvingc der stad Leyden" die verha len, daar deze voor een dagbladartikel van minder waarde zijn. Wij bepalen ons daar om tot de meest markante bijzonderheden. Hoe men er leefde. Zoo stond o.a. in het reglement bepaald, dat de zieken moesten worden verpleegd, door conscentieuse en godvruchtige maag den, die daartoe door de rector van de Lieve Vrouwe Kerk werden aangesteld. Bij de stichting waron er drie, welk getal later werd uitgebreid. Men nuest zorgen, dat de zieken altijd schoon linnengoed hadden en dat de zie ken minstens vijfmaal per jaar, bij gelegen heid van de groote feestdagen van de Kerk, zouden biechten en zoo noodig het heilig Sacrament ontvangen. Het meest interessant is echter wel wat medegedeeld wordt over de maaltijden der zieken. Volgens Dr. Florence Baudet zou den onze voorouders niet meer dan twee maaltijden per dag gebruikt hebben. Dit is echter voor het St.-Elisabethsgast- huis zeker niet het geval zooals blijkt uit de volgende mededeelingen. De dag begon des morgens met een oni- bijt. Alle zieken hadden bij hun bed korf- HET SINT-ELISABETHGASTHUIS OP DE OUDE VEST, ZOOALS HET IN HET BEGIN DER STICHTING WAS. De stichting. Op de Oude Vest, dicht bij de Turfmarkt, bevindt zich een oud poortje, in den gevel waarvan een wapen is aangebracht, waar op de woerden staan: Poortè van 't Vrouw Elisabcts gasthuys 1623. En boven die woorden staan op het wapen drie kronen afgebeeld, het embleem van de heilige Eli sabeth. Ditzelfde poortje geeft toegang tot de plek, waar in 1428 in de z.g. Vrouwen Camp, ten N.W. van de Vrouwenkerk en zich uitstrekkend tot de Oude Vest, het St. Elisabethsgasthuis werd gesticht. En al mocht de oudste kerk de St. Pieter reeds vóór 1276 een gasthuis bezitten, toch spre ken wij hier van vijf eeuwen Roomsehe zie kenverpleging, daar het St. Elisabethsgast huis het eerste werkelijke ziekenhuis is geweest. Immers, voor dien tijd werd een gast huis bedoeld in de gewone middeleeuwsche beteckenis van het woord, als huis voor gasten of vreemdelingen, terwijl het St.-Eli- bethgasthuis alleen bestemd was voor ar me vrouwen en in 't bijzonder voor arme zieke vrouwen. De stichters van dit gasthuis waren Jan Dirc Coenenzn. en zijn vrouw, Katrijn Wil lem Te jdenszs. dochter, die tot de vooraan staande Leidenaars behoorden, en die het gasthuis bestemden tot een gasthuis voor arme, ellendige zieke vrouwen „in der eeren der heiligen Drievoudicheit (vandaar mis schien het getal van drie kronen op het bovenvermelde poortje) der gebenedider moeder Goids der maget Marien ende der heiliger Vrouwen Sinte Elysabeth". Bij de stichting er van schonken de stich ters 4 koeien en 100 gouden „Vrancrixe Cronen". Ten slotte vermeldt de stichtingsbrief o.a. drie privilegiën en wel: lo. de goede ren van hen, die in het gasthuis sterven ko- jes hangen, die de moeder 's morgens vroeg moest gaan schoonmaken. Daarna deelde zij onder de zieken versch brood, bier, kaas, boter en melk of bieren brood (een soort biersoep) zooveel als men hebben wilde. Voor het geval, dat de zieken hun eet lust te laag aangeslagen hadden moest de moeder vóór het avondeten nog eens met de korf rondgaan om weer brood, bier, kaas en boter uit te deelen. Echter was er behalve dit nog een vast avondeten, dat hoofdzakelijk bestond uit gekookte karne melk of zoetemelk met geroosterd brood met het overgebleven of opnieuw verstrek te brood met kaas, boter en bier als bij zaak voor de liefhebsters was er dan ook nog bierenbrood. Behalve deze kleinere maaltijden, waren er op twee dagen van de week, nog twee hoofdmaaltijden, waarbij vleeseh verstrekt werd. Op de andere vijf dagen kwam hiervoor 's middags één hoofd maaltijd in de plaats. Uitgaande van de veronderstelling, dat het ontbijt 's morgens om zes of zeven uur werd gebruikt en het avondeten om acht of negen uur, dan zal do ochtendmaaltijd om 10 of 11 uur, de avondmaaltijd om 5 of 6 uur en de middagmaaltijd omstreeks één uur gehouden zijn. En als men nu leest, wat er zooal naar binnen werd gewerkt, moet men erkennen dat die zieken voor onze huidige epicuris ten niet onderdeden. Zoo bestond de mor- genmaaltijd op Zondag en de twee dagen in do week uit eendvogel, schape-, lams-, kalfs- of varkensvleesch, kippen of ganzen Dat dit alleB in kleine porties werd opge diend spreekt welhaast vanzelf en bewijst ook het feit, dat één eendvogel genoeg was vcor acht personen, een kleinere voor zes en een vogel, wat grooter dan een taling (de kleinste inheemsche zwemeend) voor vier personen. Op diezelfde dagen bestond de avond maaltijd uit gekookt vleeseh. De middig- maaltijd van Maandag en de twee dagen in de week was zeer uitgebreid. Deze be stond uit versch gekookt vleeseh met „po- taetse" (warmoes, erwten of boonen) aan gevuld met spek en gezouten vleeseh. In de vasten verviel het vleeseh natuur lijk. Het eenvoudigst waren de middag maaltijden van Woensdag, Vrijdag cn Za terdag. Verder was nog in het reglement bepaald, dat men de zieken het eten eerst mocht afnemen, als zij het zelf kwijt wil den zijn en dat men eiken middag onder do zieken moest rondgaan met een pot met mosterd, waaruit zij zich naar verkiezing konden bedienen. Ook de verpleging was nauwkeurig en zorgvuldig gereglementeerd. Vermelden wij ten slottp de indceling van het gasthuis in de karakteristieke taal van Oirlers: Het Elysabethgasthuis is verdeeld ende afgescheiden in de volgende salen ende plaatsen, de welke genoemd werden. 1. De oude zaal, inhoudende 19 bed steden. 2. De nieuwe zaal begrijpende 21 bed steden. 3. De Kerke hebbende 15 bedsteden. 4. Het huis van tienen bestaande in 10 bedsteden. 5. Den beyaart, waarin de arme vrou wen gelogeerd werden, die door het lande loopen ofte reizende, mogen alhier (gelijk de mannen in St, Catharynen) drie nach ten logeeren ende de portie des avonds ge nieten, maar langeï niet. De verdere historie van het gasthuis. In de lange jaren van het beslaan van liet St. Elisa-bethgasthuis bleven de bezit tingen door erfenissen en schenkingen steeds toenemen, terwijl er in de levens wijze natuurlijk veel veranderde. De eerste uitbreiding van het gasthuis had plaats in 1500 toen men een huis naaos het klooster van St. Michiel ruilde voor een ander naast de kapel van het gasthuis, dat zich met zijn erf uitstrekte tot aan de Oude Vest en aan genoemd klooster be hoorde. Na de hervorming kreeg het gast huis ook nog het klooster van St. Ursula, dat er aan de andere zijde aan grensde. Dit klooster had echter door de troebe len zeer geleden, het was driemaal door dc soldaten geplunderd en kon nauwelijks meer bewoonbaar genoemd worden. Hier tegenover werd het gasthuis belast met het onderhoud der kloosterlingen. De kloos tergebouwen werden in 1583 aan het gast huis getrokken bij de vereeniging met bet Onze Lieve Vrou wengasthuis. In 1593 werd ook het Le prooshuis hiermede vereenigd en in 1799 werd het met het Sinte Cathariua- en het Sinte Caecilia- gasthuis vereenigd or.der de naam van Verèenigde Gast- en Leprozenhuizen. In de 17e eeuw kregen deze huizon door verbouwing de vorm van eeti lang werpig vierkant plein met een tuin in het midden en gebouwen in het rond, waaruit ontstaan zijn het St. Elisabetsgasthuishof- je, dat nu nog te vinden is aan dc Oude Vest en waar toe het oude poortje toegang geeft. Zoo is in het kort de geschiedenis van het eerste ziekenhuis in deze stad, welks stichting vijf eeuwen geleden, op den dag van heden wordt herdacht. Nu bij de herdenking van dit vijfde eeuwfeest van onze Roomsehe ziekenver pleging nadert een nieuw Roomsch zieken huis haar voltooiing. De nieuwbouw van het gelijknamige St. Elisabethsziekenhuis. Het meet dus welhaast vanzelf spreken, dat wij in verband met het voorafgaande ook hieraan enkele regelen wijden. Het St.-Elisabeths-ziekenhuis. In het jaar 1892 kwamen bij Mgr. Bote, het toenmalige hoofd van de Katholieke parochiën van Leiden een paar Zusters uit Breda, die de goedkeuring vroegen om hier een huis te mogen inrichten voor verple ging in deze omstreken om zoodoende het vele reizen zooveel mogelijk te beperken. Mgr. Bots keurde dit plan goed maar gaf den Zusters in overweging hier een inrich ting te stichten waartevens patiënten kon den worden verpleegd en eventueel geope reerd. Nog niet was met deze goedkeuring de stichting bevestigd, want reeds was er een huis, een juist opgeheven particuliere school voor 13000 aangekocht toen Z. D. H. de Bisschop van Haarlem bezwaren maakte tegen de stichting in verband met de groote concurrentie voor de jeugdige congregatie der eerwaarde Zusters Augus- tinessen te Delft. Met de toezegging echter dat de Zus ters, die in Breda hun moederhuis hadden, hier geen postulanten of novicen zouden werven werd de stichting goedgekeurd. Het huis Hooigracht 21, werd door be middelen van wijlen notaris Kerstens aan- .elcocht en op 9 December 1892 arriveer den de eerste Zusters. Bij de inrichting van dit ziekenhuis gaf Prof. Dr. Treub, toen hoogleeraar in de Verloskunde en Vrouwenziekten aan de Leidsche Universiteit zijn niet te versma den hulp. De eerste operatic, een armoperatie, ge schiedde op 27 Maart 1893 door Prof. van Ittcrson. Reeds na een jaar werd het naast liggende pand aangekocht ter uitbreiding, waarna meerdere belendende perceelon volgden o.a. een wijnpakhuis van de firma Keuls, een woning bewoond door de freu les van Bommel en een nog grooter daar aan grenzend pand van Mevr. de V cd. Jongsmans, destijds bewoond door Prof. Jelgersma. In den daarachter gelegen tuin werd in 1300 een apart gebouw opgericht, ter ver pleging van rustbehocvcnden, tevens be stemd voor lijders aan besmettelijke ziek ten, de z.g. Rochusbouw, terwijl in 1907 het aantal operaties en het aantal patiën ten zulk een uitbreiding had gekregen, dat besloten moest worden tot amovecring van een aantal der andere woningen en 'ot stichting van een geheel nieuw ziekenhuis. Op 19 November 1909 kon het nieuwe ge bouw in gebruik worden genomen, dat nu geheel naar de eischen des tijds was inge richt. Ook werden intusschen verschillende gebouwen voor wijkverpleging ingericht, terwijl in 1903 werd begonnen met de op leiding der Zusters voor het examen zie kenverpleging. De verdere bloei dezer stichting is aan alle Leidenaars genoegzaam bekend. Velen van hen hebben door grootere en kleinere giften getoond waardeering te hebben voor de edelmoedige offervaardigheid en liefde der Zusters, wier werkzaamheden hier ter stede zulk een hooge vlucht genomen heeft, En nu lot bekroning van die 35-jarigon arbeid een groot nieuw St. Elisabelhzio- kenhuis. Zoo is de historie van vijf eeuwen Room sehe ziekenverpleging op dezen dag, 5 Oc tober 1928. Een jubileum, dat eenig is in de annalan der historie, en dat eenig zou blijven, i dien de Roomsehe liefde en offervaardig heid zich zou beperken tot dit terrein van hulpvaardige liefde. En deze dag getuigt nog weer eens on nieuw van he>. hooge ideaal der heilige Roomsehe Kerk, die alle eeuwen door de liefde predikte, de echte, ware opofferende liefde. Vijf eeuwen Roomsehe Ziekenverpleging. De groote H. Elisabeth, de gravin van Thüringen, heeft niet te vergeefs geleefd. F. S. HAAGSCHE RECHTBANK. Het O. M. heeft geëischt tegen: J. W., timmerman te Noordwjjk aan Zee. wegens diefstal van een op een strand aangespeelde balk, 20 boete subs. 20 dagen hechtenis. J. B., metselaar le Leiden, wegens diefstal van. stukken kabel van het terrein der gemeentelijke lichtbedrijven aldaar, 6 maanden gevangenisstraf. Wegens het veroorzaken van lichame lijk leteel door schuld is legen den bloe men koopman A. K., uit Rijnsburg 14 dagen gevangenisstraf geëischt. Het zou n.l. aan zijn schuld te wijten zijn geweest, dad hij op 16 Mei j.l op den Engelschoweg onder Voorhout met een vrachtauto een 18-jarig meisej heeft aangereden, waardoor dezo een armwond heeft bekomen en ge durende een paar weken geer. werkzaam heden heeft kunnen verrichten. De schietpartij te Zundert. De Officier van Justitie bij de Haagsche Rechtbank Mr. Hermans concludeerde gis teren tot niet-ontvankelijk verklaring van de v.-ednwe van M. te Zundert, wier man in don nacht van 10 op 11 Januari 1927 bij een schietpartij is doodgeschoten toen twee maréchaussées in zijn café controle wilden uitoefenen ter zake van de drankwet, in haar eisch tegen de Staat tot schadeloos stelling voor zich en haar kinderen. Wat betreft den door de weduwe v. M. tegen de beide marechaussees ingestelde vordering refereerde de Officier van Justi tie zich aan het oordeel van de Rechtbank, als zijnde het Openbaar Ministerie bij het proces tegen deze marechaussees niet be trokken. UTIspraak 1 Nov. De zaak van de Robaver. De Itotterdamsche rechtbank heeft uit spraak gedaan in de zaak tegen den vroc- gcren secretaris van de directie van do Robaver te Rotterdam v. d. E. B. genaamd, die had terechtgestaan terzake van oplich ting tot een bedrag van 12.5 mille ten na- deele van de Robaver met behulp van een gefingeerde machtiging en onder voor wendsel, dat die gelden door een zeer be kende Rotterdainsche familie aan een juf frouw werden geschonken voor een liefda dig doel. De eisch was anderhalf jaar gevangenis straf. .De rechtbank heeft verdachte lieden tot twee-en-half jaar gevangenisstraf, met af trek van de preventieve hechtenis veroor deeld. Verdediger was mr. J. E. W. Duys. De moord op het Koningsplein te Amsterdam. Het Gerechtshof te Amsterdam heeft be vestigd het vonnis van de Vierde Kamer der Rechtbank, waarbij de 25-jarige Ita- liaansche beeldjeskoopman Domcnico N. op 7 Juni jl. werd schuldig verklaard aan moord en deswege werd veroordeeld tot zes jaren gevangenisstraf. N. had nl. op 23 Januari jl. een 20-jarige winkeljuffrouw, voor wie hij liefde had op gevat, die niet meer beantwoord werd, op de brug over den Singel bij den Heiligen- weg met twee schoten uit een revolver doo- delijk getroffen. De advocaat-generaal mr. Baron van Ha- rinxma thoe Slooten, had bevestiging van het vonnis, docb verhooging der straf tot vijftien jaren gevangenisstraf gevorderd. UIT DE RAOIO-WERELD. Programma's voor Zaterdag 6 OJctober. Huizen, 340,9 M. (Na 6 uur 1870 M.) (Uitsluitend KRO.-uitzendingen). 12.301.30 Concert door het Trio „Win- 3.004.00 Kinderuurtje. Mej. Huf, cate- chiste, Mevr. Nuwenhuis, Mevr. D. Schra- made. Muziek. 5.30—7.00 Gramofoonmuziek. 7.007.30 Cursus. 7.308.00 Knipcursus door Mevr. J. Hen- drikse—Knapen. 8.00—8.20 Tuinbouwhalfuurtje door A. J. van Roosmalen. 8.20 Concert en opera-comique. Het Am» sterdamsch salon-orkest o. 1. v. F. Boshart. Daarna „De Zwitsersche Hut", opera-comi que in 1 bedrijf van Adam. Daniël, een jonge pachter, Jules Moes. Max, een ser geant in Oostenrijkschen dienst. J. te Slaa. Bettly, z'n zuster, Nel Verkroost. Gemengd koor. Het Amsterd. Salon-orkest o. 1. v. F. Boshart. Hilversum, 1071 M. 12.30—2.00 Lunchmuziek door het Trio Sjouwerman. 2.00—4.00 Aansluiting van het Theater Tuschinsky. Orkest o. 1. v. Max Tak. Dana- orkest „The Ramblers". Optreden van ar- tisten. 4.004.30 Italiaansche los. 4.305.00 Italiaansche les voor gevorderd den. 5.306.00 Lezing door G. de Slercq. 6.007.45 Concert door het Omroep orkest. 8.00 V. A-R. A.-nitzending. Daventry, 1600 M. 10.35 Kerkdienst. 1.202.20 Het Carlton Octet. 3.45 Visschersberichten. 3.50 De Militaire kapel. 5.35 Kinderuurtje. 6.20 Het Russell harp-kwintet. 6.35 Nieuwsberichten. 7.00 Russell harp-kwintet. 7.05 Schubert's piano-duetten. 7.20 Omroepcauserie. 7.35 Muziek. 7.45 Lezing English Ladies Golf Cham pionship. 8.05 „The Brentwardine Mystery" (2). Mr, en Mrs. G. D. H. Cole. 8.20 B. B. C. Promenade-concert, (om 9.5Ö onderbroken voor nieuwsberichten). 10.50 Nieuwsberichten. 10.5512.20 Dansmuziek. „R a d i o- P a r i s", 1750 M. 12.50—2.10 Gramofoonmuziek. 4.055.05 Dansmuziek. S.35 Causerie. 8è5011.20 Concert door het Symphonia- orkest „Radio-Paris", met medew. vari solisten. Langenberg, 469 M. 12.30 Mechanische muziek. 1.252.50 Orkestconcert. 6.05G.50 Orkestconcert. 8.20 Vroolijke avond. Orkest en variétc- arlistcn. Daarna tot 1.20 Dansmuziek. Konigswusterliausen, 1250 M. (Z e e 8 e n). 12.205.20 Lezingen. 5.200.20 Orkestconcert. 6.208.05 Lezingen. 8.20 „Liebe", tragedie van Wildgans Daarna tot 12.50 Dansmuziek. Hamburg, 395 M. 4.35 Orkestconcert. 6.20 Orkestconcert. 8.20 „Kanon", opera van Genée. Daarna! tot 11.20 Dansmuziek. Brussel, 509 M. 5.20 Orkestconcert. 7.05 Orkestconcert. 7.20 Orkelconcert. 8.35 Gala-concert. Werken van A. Mar- sick. 10.35 Sluiten. VOETBAL. DIOC. HAARL. BOND. Junioren-Competitie District Leiden. Voor Zondag 7 October a.s. is het vol gende programma vastgesteld: Afdeeling A. Leiden: Leiden IS. N. A. Sasscnheim: Teijlingen ILisse 1 Noordwijk: S. J. C. ILisse II Afdeeling B. Rijpwetering: D. V. O.Leiden II Oegstgeest: O. V. V.Teijlingen II Alle wedstrijden vangen te half één aan. Voor de Junioren-Competitie worden ge bruikt de ruilformnlieren zooals bij den D, H. V. B. Deze moeten worden toegezonden aan ondergeteekende. Tevens herinneren wij er aan, dat vereenigingen welke mek meer dan één elftal aan de Junioren-Com petitie deelnemen verplicht zijn vóór dén 20sten van iederen maand hun elftal-opga ve in te zenden. Nogmaals vestigen wij et de aandacht op, dat de ontvangende ver eeniging voor een scheidsrechter heeft zorg te dragen. D. HAVERKORN, Competitieleider. LEIDSCHE VOETBALBOND. Wedstrijdprogramma voor Zaterdag. Eerste klasse. A.R.C. I-A.D.O. I 3 uur; D.V.V. I-Fi des Pacta I 3 uur. Tweede klasse. A.R.C. IllFides Pacta, II 5 i I Pncta TH—A.R.C. II 3 nor. r; Fid*J

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsche Courant | 1928 | | pagina 5