HET NIEUWE
ACADEMISCH ZIEKENHUIS.
derde blad
het poortgebouw. op den achtergrond het hoofd
gebouw, waarin zich de aula bevindt.
De voltooiing nadert. Het huishoudelijk gebouw en verschil
lende klinieken geheel of bijna gereed. De plechtige overdracht
door de regeering.
De 17e Maart 1S2S zal voor de Leidsche
Universiteit in het bijzonder, voor de stad
Leiden en het geheele land in het algemeen
als bijzonder merkwaardige historie-dag in
[le Nederlandsche geschiedenis opgeteekend
blijven, omdat op dezen dag de officieele
overdracht van het nieuwe Leidsche Aca
demisch Ziekenhuis, het gebouwen-complex
van millioenen guldens, een bouwwerk van
vele lange te lange jaren, door de
Kegeering aan Curatoren der Leidsche
.Universiteit plaats heeft.
Als we hierboven schrijven, dat de vol
tooiing van dit inderdaad grootsche werk
nadert, dan willen we daarmede nog niet
zeggen, dat het einde reeds in 't zicht is.
Nog vele maanden, om niet te spreken van
jaren, zal het duren alvorens alles tob een-
goed einde is gebracht.
Dc geschiedenis van den bouw van dit
nieuwe, inderdaad aan alle gewensehte
verlangens voldoende, gebouw moge al
eenige droeve vermaardheid hebben ver
kregen niemand, die zich op dc hoogte
houdt van hetgeen door Volksvertegen
woordiging en Begeering hierover beraad-
Ffwagd is, zal zulks niet weten, nu wij
hier het resultaat voor oogen hebben,
mogen we zeggen, dat Leiden een Acade
misch Ziekenhuis bezit, dat den toets der
critiek en een vergelijking met andere zie
kenhuizen in binnen- en buitenland volko
men kan weerstaan.
We willen, om ieder eenigszins een idee
te geven van het ontzaglijke gebouwen
complex, hier in het kort een en ander
meedeelen over de verschillende deelen
waaruit het Ziekenhuis thans bestaat.
Als een groot dorp groot door de
monumentale gebouwen strekt het Aca
demisch Ziekenhuis zich» over een uitge-
tfrekt terrein uit.
Vanaf den Rijnsburgerweg komt men
door den hoofdingang bij het eerste groote
complex het poortgebouw. Boven het
poortgewelf bevindt, zich de aula," een
ruime hooge zaal, plaats biedend voor
ruim 500 personen. Hoewel nog niet voor
het gebruik gereed heeft hier hedenmid
dag de officieele overdracht plaats gehad.
Hechts en links beneden berinden zich de
aclministralie-afdeclingen, terwijl verder
links de ziekenzaal met kliniek voor zieke
zusters zich bevinden, terwijl in den rech
tervleugel beneden de apotheek, is onder
gebracht, de directiekamer en het kerkge
bouw, iets nieuws op het gebiedt van zie-
kenhuisbouw in ons land. Op de le en 2e
etage van dit gebouw, alleen gescheiden
door de aula, bevinden zich de zusterka-
mers.
Achter het poortgebouw staat de kliniek
voor verloskunde en vrouwenziekten, de
kliniek van prof. P. C. T. van der Hoeven,
welke eerstdaags in gebruik zal worden
genomen. Evenals in elke kliniek vindt men
hier kamers voor hoogleeraren. assistenten,
polikliniek met wacht- en kleedkamers,
alles beneden ondergebracht in den voor-
gevelvleugel, terwijl zich boven bevinden
de collegezaal, het laboratorium en het
'museum, de verloskamer en daarboven de
grocte operatiezaal met steriliseerkamers,
volgens de nieuwste systemen ingericht.,
-öereden en boven achterin dit gebouw be
vindt zich de afdeeling voor verpleging,
met uitzondering van een gang beneden
waar faculteitskamers zijn.
Achter de vrouwenkliniek ligt die voor
huid- en geslachtsziekten, terwijl in een
vleugel daarvau de kliniek voor oorheel
kunde een onderdak vindt. Men vindt hier
weer de diverse za'en als bovengenoemd,
w.o. de groote operatiekamer van prof.
j Kan, waar buzonder de aandacht, trekt de
grocte scïelyt'que-lamo of z.g. spiegcllamn,
'bii dc oorheelkunde in gebruik. Ook de
polikliniek voor oor-, neus- en keelziekten
i is als de andere met de meest moderne
vindingen uitgerust.
Hot laatste gebouw op het middenter
rein is de kliniek voor psychiatrie en neu
rologie van prof. Jelgersma.
Op de rechterzijde van het terrein, rechts
dus van het poortgebouw lint het gebouw
voor besmettelijke ziekten. In dit gebouw
is tijdelük een chapelle ardente ingericht
met wachtkamer voor fomib'e van overle
denen. Wanneer het pathologisch anato
misch laboratorium van prof. Tendeloo ge
reed is, komt. de chapelle ardente in eerst
genoemd gebouw te vervallen, om in dit.
laboratorium ondergebracht te worden.
Verder voortgaande komt men bij de
kliniek voor interne geneeskunde van
prof. Kuenen met een afdeeling Röntgene-
logio van dr. Steenhuis, welke gebouwen
aan het einde van dit jaar gereed zullen
zijn.
Vervolgens vindt men weer verder de kli
niek voor kindergeneeskunde, welke reeds
eenige maanden in gebruik is en ten slotte
staat geheel aan het eind van het recht-
sche gebouwen-complex do oogheelkundige
kliniek, welke gisteren in gebruik is geno
men, de kliniek van prof. J. van der Hoeve.
Ttest ons thans nog een kijkje te nemen
op den linkervleugel. Daar vindt men ach
ter den uitersten linkervleugel de chirur
gische kliniek van prof. Zaayer. Wanneer
deze afdeeling geopend zal worden is nog
bij lange na niet te zeggen.
Geheel links op het terrein, tegenover het
station ligt. een der grootste gebouwen, zon
der welk het heele organisatie-wezen van
dezen Academischen Hof niets te beteeke-
nen heeft. Het is het. huishoudelijk gebouw.
Het zou onmogelijk geweest zijn om meer
dere klinieken in gebruik te nemen zon
der ook dit gebouw in bedrijf te stellen.
Dit gebouw bevat drie groote onderdeelen,
n.l. aan den linkerkant de keukens met
dienstlokalen, waarboven de dienstboden
kamérs, nu tijdelijk ingericht voer verblijf
plaats der zusters, totdat het zusterhuis
klaar ismiddenin de verwarmingscen
trale en aan den rechterkant de wasscherij.
Links het groote gebouw ingaande komen
we allereerst in de magazijnen van levens-,
middelen, waaraan grenzend een klein ma
gazijn voor glas- en aardewerk, met bureau
voor den magazijnmeester. Hierna komen
we in de bijkeuken, waar de eetzaal is voor
het personeel benevens de noodige kleedka
mers en achtereenvolgens treffen we dan
aan de brood-, braad- en kookkeukens. Dat
een en ander zoo hygiënisch mogelijk is in
gericht behoeft nauwelijks gezegd, omdat
zulks van zelf spreekt. De nieuwste vindin
gen op het gebied van de huishouding in het.
groot vindt men hier toegepast.
Boven is de recreatiezaal gelegen, nu ten
dienste van de zusters, later van het dienst
personeel, evenals de eetzaal, theekeuken en
linnenkamer en de kamers van het perso
neel. Deze zijn zoo geriefelijk mogelijk inge
richt.
Merken we voorts on, dat er in ieder ge
bouw noodverlichting is aangebracht, inge
val de Leidsche Centrale dienst weigert,
terwijl er eveneens een alarmcentrale is
voor het e.v. uitbreken van brand.
De verwarmingscentrale is een i*an de
mooiste afdeelingcn, omdat van daaruit alle
gebouwen van warmte en zoo noodig van
water, bij een defect aan den watertoevoer
van buitenaf, wordenvoorzien. De inrich
ting hiervan is een bedrijf.op zichzelf en
het bewijst, dat er heel wat noodig is om
aan de liiergestelde eischen te voldoen.
Een juisten indruk te geven in enkele
trekken van hetgeen hier omgaat, lijkt ons
niet doenlijk, maar we zien vol bewondering
op naar het energieke werk van de stomme
stoomketels, die des zomers voor stoomver-
warming en 's winters mot warm water voor
de verwarming zorg dragen door een ont
zaggelijk groot buizennet, dat ondergronds
is aangebracht, terwijl ieder gebouw ook
onder den grond met de andere in verbin
ding staat.
Moge men uit deze, eenigszins dorre op
somming van gegevens, ook al eenig idee
krijgen van het kolossale werk, dat hier
staat, voltooid te worden, een goed begrip
van het geheel zal men slechts kunnen krij
gen door persoonlijk een en ander in oogen-
schnuw te nemen.
Wanneer we nog een enkele bemerking
aan dit overzicht willen toevoegen, dan is
het deze, dat bij de meer en meer volledige
ingebruikname van dit ziekenhuis te duide
lijker zal blijken, welk een ernstige belem
mering voor de honderden menschen, die
zoo nauw bij den ziekenhuisdi°nst zijn be
trokken, de soooroyerweg a u .den Stations
weg—Rijnsburgerweg zal binken te zijn.
Dan meer dan tot nu toe zal de ernstige be
hoefte aan een hoog noodzakelijke oplos
sing van dit verkeersprobleem gevoeld wor
den.
..de leidsoie courant
EEN HISTORISCHE PLECHTIGHEID.
De overdracht van het Acade
misch Ziekenhuis door de Regee
ring aan Curatoren der Leidsche j
Universiteit.
In de aula van hot Academisch Zieken
huis had hedenmiddag in tegenwoordig
heid van omstreeks 500 genoodigden de
historische plechtigheid van de overdracht
van het Academisch Ziekenhuis plaats.
Do aula was voor deze gelegenheid mot
draperieën en groen fraai versierd.
Onder de aanwezigen merkten we o.m.
op Z.Excellentie de minister van Onder
wijs, de heer Waszink,"do secretaris-gene
raal van het Departement van Onderwijs,
vrijwel allo Leidsche hoogleeraren, cura
toren en senaten van diverse universitei
ten, directeuren van Ziekenhuizen, B. cn
W. van Leiden, de architecten van den
Gebouwendienst, enz.
Rede prof. v. d. Hoeve.
Toen allen hadden plaats genomen,
hield prof. J. van der Hoeve, een uitvoe
rige rede, waarin hij een historisch over
zicht gaf van de medische wetenschap en
de geneeskunde in den loop der drie laat
ste ecuwen en over het thans gebouwde
Boerhaave-kwartier.
Daaraan ontleenen we het volgende:
Er is gemeend de officieele opening
thans te moeten doen plaatsgrijpen, nu de
hulpgebouwen en do wegen gereed zijn en
van de 13 hoofdgebouwen, die in gebruik
genomen zullen worden, er reeds drie ge-
ruimen tijd hunne bestemming vervullen,
terwijl in deze dagen vier andere betrok
ken worden, zoodat wij wel kunnen verkla
ren, dat het grootste deel van het complex
voor gebruik gereed is.
Het Boerhaave-kwartier.
Het. is hier wel de plaats om er de aan
dacht nogmaals op te vestigen, dat het
in de pers, in de spreektaal en ook wel
in officieele stukken ingeslopen gebruik,
het stadskwartier, dat hier verrezen is, te
bestempelen met den naam van het Nieu
we Ziekenhuis, alsof er hier alleen een
ziekenhuis gebouwd wordt, ten oenen male
onjuist is.
Hier toch vinden wij bijeen alle gebou
wen, die de Medische Faculteit behoeft
voor de opleiding der studenten in do ge
neeskunde naast de klinieken voor de
meer practische gedeelten der medische
wetenschap, bevat het complex evenzeer
laboratoria voor de meer theoretische vak
ken, zoodat. dit stadskwartier welhaast
een kleine duizend bewoners zal tellen en
een duizendtal bezoekers dagelijks zijn
poorten zal binnengaan.
De vraag welken naam dit nieuwe
stadsgedeelte behoort te dragen, is ge
makkelijk te beantwoorden. Op het ter
rein aan den Morschsingcl vinden wij
naast het ziekenhuis slechts één laborato
rium, dat officieel den naam van Boer-
haave-laboratorium draagt terwijl de
volksmond de universiteitsklinieken dik
werf den naam van Boerhaave-ziekenhuis
geeft.
Daar nu Boerhaave-laboratorium en zie
kenhuis spoedig ontruimd zullen zijn, ligt
het voor de hand den naam van onzen be-
faamden voorzaat, die sinds eeuwen den
roem onzer Faculteit en Universiteit heeft
verhoogd, te geven aan het nieuwe stads
kwartier en dit dus het Boerhaave-kwar
tier te noemen.
Op het oogenblik, dat de groep van ge
bouwen staat geopend te worden, is het
verleidelijk om ons te verdiepen in het
verleden en na te gaan, hoe, gedurende de
353 iaren, die onze Universiteit bestaat, de
medische faculteit gehuisvest is geweest
en wie de voornaamste personen waren,
die in die faculteitsgebouwen door hun
nen «arbeid getracht hebben medisch on
derwijs en wetenschap te bevorderen. Een
overzicht, zooala dit voor de anatomie al
leen op zoo voortreffelijke wijze gegeven
is door den hoogleeraar Barge in zijn rede:
„De Leidsche Anatomie herdacht", uitge
sproken bij de opening van het anato
misch laboratorium, op 2 October 1923, nu
reeds 41/2 jaar geleden, waarmede het
eerste gebouw van dit complex in gebruik
genomen werd.
Veel te veel zou echter van Uw tijd en
aandacht gevergd worden, wanneer ik zou
trachten zulks te doen voor de geheele me
dische faculteit en daarom zal ik mij wel
moeten bepalen tot de allerlaatste ge
schiedenis onzer faculteit en wel tot den
bouw van dit. complex.
Moet het grootste gedeelte van de
ouder geschiedenis onzer faculteit onbe
sproken blijven? toch wil ik ééne uitzon
dering maken voor de periode van haren
grootsten roem, voor den tijd van Herman
Boerhaave.
Een stuk geschiedenis
De vergelijking met. de ruimten, waar
Boerhaave zijn klinisch onderwijs gaf,
kunnen wij gemakkelijk maken. Wij heb
ben ons daartoe slecht* te begeven naar
een der oudste gedeelten van onze univer
siteitsstad, naar „Do Kamp", op tien minu
ten afstand van hier gelegen tusschen
Mare en Turfmarkt, Oude Vest cn Haar
lemmerstraat.
Wij vinden dan in de Lange Vrouwen-
kerksteeg een aardig oud poortje, waar
boven staat St. Caecilia Gasthuis. Treden
wij door dit poortje binnen, zoo bevinden
wij ons op een binnenplaats met. tuin, die
doet denken aan de fraaie Leidsche hofjes.
Ter rechter zijde zien wij een eerwaardig
ond gebouw, waarvan de ingang is ver
sierd door vele wapenschilden. Aan dc lin
ker zijde vinden wij achter een minder
aanzienlijken ingang een trap, die ons
leidt tot een oude eiken deur, waarachter
een portaal toegang geeft tot lange zalen,
aan weerszijden verlicht door op mans
hoogte aangebrachte boogramen en voor
zien van een eiken zoldering.
Volgens de beschrijving van Van Mieris,
was „een der zalen bestemd ten gebruike
der zieke mannen, de ande- der zieke vrou
wen en bevonden zich in elk zes bedstee
den, geschikt ten dienste der zieken en
werden in die zaaien rondomme gevonden i
zeer ruime, eenigszins verheevcn Galde-
rijen, voorzien met leuningen op den wel
ken zich die Studenten plaatsten en dat
wel telkens in een zoo groote menigte,
waarover men zich thans grooteüjks zoude
moeten verwonderen en ook veelen in
deeze dagen, welken dien heerlijken bloei
tijd onzer Academie nooit hebben gezien,
genoegzaam ongelooflijk zoude voorkoo-
men."
Wanneer, om tot ons onderwerp terug
te keeren, reeds een Boerhaave zich zou
afvragen bij de bezichtiging van dit stads
gedeelte: is dit alles wel noodig? hoeveel
te meer zal deze vraag dan op de lippen
komen van den willekcurigen Nederlan
der, die deze steenmassa's meestal van uit
den trein bekijkt en gewend is er afkeu
rende opmerkingen over aan te hooren of
zelf te plaatsen.
IIoo ontelbare malen toch zijn reeds van
uit den trein opmerkingen gemaakt over
de vermeende domheid der autoriteiten,
die een ziekenhuis zoo dicht bij den trein
lieten plaatsen, d«at de patiënten er voor
zeker last van zouden moeten ondervin
den, hoe veelvuldig is in den trein ge
toond, dat de uitwendige architectuur der
gebouwen de goedkeuring van de meeste
reizigers niet kon wegdragen.
Toen deze onderwerpen wat afgezaagd
werden, kwam door den langen duur van
den bouw de opmerking naar voren, dat
alles daar zoo renteloos stond te beder
ven, terwijl ten slotte, o dankbaar onder
werp. de malversaties bij het Leidsche
Ziekenhuis o» die plaats zelve weer be
sproken konden worden, onverschillig, of
onder dit opschrift in de couranten, pak
kend als een Amerikaansche headline,
werkelijk iets over het Leidsche Zieken
huis vermeld werd, of, zooals gewoonlijk,
over andere plaatsen.
Komt dan nu den gemiddelden Neder
lander, bij het aanschouwen van deze
steenklompen de vraag van Boerhaave
op de lippen: „is dit alles wel noodig?",
dan voegt hij er in zichzelf of hardop di
rect aan toe: en wij moeten dit alles maar
betalen. En, wanneer hij er toe komt een
vergelijking met Boehaave's tijd te ma
ken, dan zegt hij zeker: destijds was het
medisch onderwijs heel wat goedkooper en
do faculteit heel wat beroemder, dan te
genwoordig.
Welnu, zoowel Boerhaave's geest als de
Nederlandsche belastingbetaler kunnen
gerust zijn. Inderdaad is dit alles noodig
en, wanneer gij straks hier rond zult gaan
door eenige der gebouwen, zoo zult gij be
merken, dat alles goed en degelijk is ge
bouwd en ingericht, maar zonder overdre
ven luxe. Men kan overtuigd zijn, dat, als
weldra de geheele faculteit in het Boer
haave-kwartier is ingetrokken, de leden
waarschijnlijk met de hun ter beschikking
staande ruimten niet tevredencr of onte
vredener zullen zijn, dan Boerhaave en
zijne tydgcnooten met hunne localiteiten
waren.
Zeer uitvoerig behandelde de spreker
daarna de beleckenis van Boerhaave voor
de wetenschap, voor de wereld en voor
De nieuwbouw.
Keeren wij thans van Boerhaave terug
naar het Boerhaave-kwartier, om na te
gaan, hoe dit is tot stand gekomen.
Wel zelden is een bouwwerk begonnen
onder zulke goede auspiciën en voortgezet
onder zoo gunstige omstandigheden, als
met het Boerhaave-kwartier het geval is
geweest, want welhaast geen enkele moei
lijkheid is ons hierbij beepaard gebleven.
Nadat sedert jaren, ja decenniën, dui
delijk was geworden, dat het ziekenhuis
en enkele laboratoria van de medische fa
culteit geheel verouderd en veel te klein
geworden waren, werd een plan beraamd,
om. daarin verbetering te brengen; dit go-
schiedde in een tijd van groote welvaart
van ons land en, ook al waren wij ons zulks
waarschijnlijk destijds niet geheel bc.vust,
toch kon het wel niet anders, of in het
plan spiegelde zich deze welstand al".
Voorwaar, het was een grootsche opzet,
om, nu toch gebouwd moest worden, maar
in eens alle. klinioken en laboratoria voor
de geneeskmldige faculteit tegelijkertijd tc
vernieuwen en op één terrein bij elkaar to
brengen.
Onder Minister Heemskerk werd een
commissie benoemd bestaande uit de hee-
ren Cluysenaer, Spronck en den Rijks
bouwmeester voor universiteitsgebouwen
Vrijman; een terrein aan den Rijnsbur
gerweg werd gevonden en goedgekeurd.
Het uitverkoren terrein bood groote voor
deden aanhet. was goedkoop en uitste
kend gelegen in de onmiddellijke nabij
heid van spoor- en tramwegen. Men ver-
gete toch nooit, dat het Academisch Zie
kenhuis niet bedoeld is als ziekenhuis voor
Leiden alleen, een stad van destijds 60000
inwoners, maar dat het zijne patiënten
moet betrekken uit een zeer grooten om
trek, zoodat het gedeeltelijk afhankelijk is
van goeie verkeerswegen. Het hiertegen
geopperde bezwaar, dat het ziekenhuis
hinder zou ondervinden van het leven van
den spoorweg, werd ondervangen door den
aanleg der gebouwen dusdanig te maken,
dat langs de spoorbaan diegeno kwamen te
staan, waarin geen patiënten verpleogd
worden, zooals machinegebouw, wasscherij
en huishoudelijk gebouw. Deze trits dient
als scherm tegen eventueel te sterk ge
luid o, en nabij het spoorwegstation.
Een groot voordeel is, dat het terrein
wordt doorsneden door de Poel wetering,
waardoor het in twee gedeelton gesplitst
wordt. De bedoeling was nu aan deze zij-
do, alle klinieken, dus het geheele zieken
huis to plaatsen, aan gene zijde alleen la
boratoria voor de meer theoretische vak
ken. Door deze indeeling behoefden dc
studenten, die nog niet tot de klinioken
waren_ toegelaten, thans reeds meer dan
300 in aantal, het eigenlijke ziekenhuis
niet te betredeneen aparte weg zou aan
gene zijde van de wetering de laboratoria
met den Rijnsburgerweg verbinden, waar
door te groote drukto op het ziekenhuis
terrein vermeden zou worden.
Jammer genoeg, heeft men dit schema
door do later zoo noodzakelijk geworden
bezuiniging niet. vol Hunen houden.
Nu wei-den de plannen nader uitge
werkt en kwamen direct de eerste moei
lijkheden.
Noch bouwmeesters, noch medische
professoren zijn gemakkelijke wezens, ge
wend als beiden zijn op eigen gebied den
boventoon te voeren en spoedig had reeds
een twec'U laboratorium-directeuren ver
klaard, dat zij hunne oude laboratoria ver
kozen boven nieuwe gebouwen.
Jammer genoeg, ging de Regeering, die
wa.irschijnhjk in haar binnenste verheugd
was over deze vermindering der kosten,
hier direct mede accoord, maar daardoor
was het groote voordeel van de eenheid
v.an het geheel verbroken.
Veel later verkoos een nieuw benoemd
hooglceraar liever een huis in do stad als
laboratorium in te richten en af te zien
van een nieuwe werkplaats, waarvoor de
fundamenten reeds aanwezig waren, boven
het in bekrompen omstandigheden afwach
ten tot tijd en wijle het nieuwe gebouw zon
zijn verrezen.
Wij kunnen hem die keuze niet euvel
duiden, die hij waarschijnlijk deod, indach
tig het bekende spreekwoord van den
eenen vogel in de hand of tien in de lucht,
maar voor de faculteit verviel hierdoor een
derde gebouw op het nieuwe terrein.
Een ander hoogleeraar was van zijn be
noeming af vol enthousiasme aan het tee
kenen gegaan van hot ideaal, dat hem van
een nieuwe kliniek voor oogen zweefde.
Na meer dan tien jaren hieraan gewijzigd
en verbeterd te hebben, was hij diep te
leurgesteld, toen de bouwmeester hem ver
klaarde, dat de bouwtechnische eischon
niet toestonden het precies zoo te maken,
als hij zich voorstelde. Neurasthenisch ge
worden door zijn verantwoordelijk beroep,
wilde hij van geen overleg weten en ant
woordde, dat hij er zich dan niet meer meo
bemoeide cn de bouwmeester het dan
maar alleen moest doen, een besluit, waar
aan hij zich streng hield.
Dezo en dergelijke moeilijkheden verge
makkelijkten do voorbereiding geenszins.
Bij het maken der plannen was overwo
gen, of het ziekenhuis zou worden een
klasseziekenhuis, als to Groningen, of een
ziekenhuis voor louter niet betalenden,
zooals het Leidsche ziekenhuis altijd ge
weest was.
De faculteit was voor een klassezieken
huis, daar het verplcgon van hunne parti
culiere patiënten in de universiteitsklinie
ken voor de hoogleeraren veel gemakkelij
ker was en een groote tijdsbesparing bc-
teekendo.
Om verschillende redenen word hiervan
echter afgezien en vastgehouden aan het
voor Leiden klassiek geworden systeem
van uitsluitend gratis verpleging.
Later echter, toen het zoeken van in
komsten voor den Htaal uit alle mogelijke
bronnen noodzakelijk scheen, heeft men
ter kwader ure dit standpunt verlaten en
heft. men verpleeggelden in deze onder-
w ijsinrichting, waardoor het voor het on
derwijs in een kloine stad funeste stelsel
van verpleeggeldbeffing in de ondcrwijs-
klmieken is ingeslopen.
