Prof. H. A. Lorentzf BUITENLAND. BINNENLAND. T9e Jaargang. MAANDAG 6 FEBRUARI 1928 No. 5790 Do ABONNEMENTSPRIJS bedraagt bij vooruitbetaling Voor Leiden 18 cent pei week fi?..50 pei kwartaaL Bij onze Agenten 20 cent per week f2.60 per kwartaaL Franco per post f2.95 per kwartaaL Het Geïllustreerd Zondagsblad la vooi de Abonné'a ver- krijgbaar tegen betaling van 50 ct. per kwartaal, bij voor uitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 ct., met Geïllustreerd Zondagsblad 9 ct F -s—i™ Dit blad verschijnt eiken dag uitgezonderd Zon- en Feestdagen. II Bureaux: RAPENBURG No. 10 - LEIDEN TEL. INT. ADMINISTRATIE 935 REDACTIE 15 GIRONUMMER 103003 POSTBUS No. 11 DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT! Gewone advertentlén 30 cent per regef Voor Ingezonden Mededeelingen wordt het n dubbele van het tarief berekend. r Kleine edvertentién, van ten hoogste 30 woorden, waaria betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en rei* huur, koop en verkoop f 0.50. Dit nummer bestaat uit TWEE bladen. Seleerde van internationale vermaardheid. Wat hij geleerd heeft. In den ouderdom van 74 jaar is Zater dagmiddag te zijnen huize aan de Juliana- itraafc te Haarlem tengevolge van hartver- amming overleden prof. dr. H. A. Lorentz. Met prof. Lorentz is wederom een onzer beste jeleerden heengegaan. Een heel geslacht van üederlandsche mannen, die cp wetenschappelijk jcbied een wereldnaam hadden, is aan 't ver-, /wijnen. Eenige iaren geleden opende y. d. Waals de ij en toen volgden Kamerlingh Onnes. Eintho- 'cn en thans Lorentz, de laatste drie -allen win aars van den Nobelprijs. Hendrik Antoon Lorentz werd in het jaar 853 te Arnhem geboren, hij studeerde te Lei- ien en promoveerde aldaar in de wi. öurkunde op een proefschrift, getiteld: „Theorie *an de reflectie en breking van het licht". Deze promotie had plaats in 1875 en nauwe- ijks 2 jaar later in Januari 1S7S werd de jonge fleerde, wiens proefschrift reeds de beste ver pachtingen deed koesteren van zijn wetenschap- lelijken aanleg, benoemd tot hoogleeraar aan de .eidsche Universiteit. En met zooveel rdem •ceft hij den leeraarszetel in de mathematische atuurkunde bekleed, dat zijn verdiensten werden fkend door het verleenen van den Nobelprijs, ïn zóó ongaarne zag men den eminenten docent oodgedwogen heengaan bij het bereiken van !en 70-jarigen leeftijd, dat de natuurkundige fa- 'ulteit een buitengewoon middel toepaste en loor hem te benoemen tot buitengewoon hoog leraar hem ook na den wettelijke termijn voor 'e universiteit wist te behouden. Twee even éldzame als eervolle onderscheidingen. Vijftig lange jaren was Lorentz als hoog leraar aan de Leidsche Universiteit verbonden: tn halve eeuw van wetenschappelijk -werken, :óoals slechts weinigen is vergund. Nog niet ang geleden, 25 Januari werd zijn 50-jarig irofessoraat herdacht. Op uitdrukkelijk verlan- ■en van Lorentz, moest deze dag in alle stilte 'oorbijgaan. En inderdaad heeft het ziekbed icm beveiligd tegen een jubileumsdrukte, welke iem onaangenaam was: doch de ziekte heeft ïaar taak te grondig opgevat, zij heeft den ge- ?erde geheel en al onttrokken zelfs aan de ieest bescheiden eerbiedige hulde zijner leer ingen. Wie thans Lorentz nog huldigen wil, eeft daartoe slechts gelegenheid in een „In ■lemoriain". Lorentz was meer dan een gevierd docent aan Leidsche Alma Mater, ook ver buiten de Venzen van ons land was hij een bekende fi- luur. Hij was lid of eerelid van vele buiten- andsche wetenschappelijke genootschappen: hij .ïeld voordrachten op verscheidene wetenschap- ilijke congressen in het buitenland, waar hij 'aak presideerde; en vooral voor de verbetering 'er verstandhouding tusschen de wetenschappe- jke werkers der verschillende landen heeft hij ich in de laatste jaren vele verdiensten ver- 1 Hoe groot zijn bekendheid ook in het niitenland is, bleek ondubbelzinnig den lden December 1925 bij de herdenking fan zijn gouden doctoraat, toen zich onder voorzitterschap van wijlen prof. Ivamer- ingh Onnes een internationale commissie iad gevormd, waarin de meest bekende toogleeraren uit nagenoeg alle landen der vereld hadden zitting genomen en uit wier ïaam hij, nadat prof. Kamerlingh Onnes tem het eerst had toegesproken, door prof. 3instein werd gelukgewenscht. Bij deze gelegenheid werd door deze commissie een groot© som geld bijeenge bracht, waaruit het Gouden Lorentz-doc- toraatfonds werd gevormd, dat ter beschik king van prof Lorentz werd gesteld om het voor de studie in de natuurkunde te bestemmen op een wijze, die hem goed- dacht en welk fonds toen onder beheer is gesteld van het Leidsch Universiteits fonds. H.M. de Koningin liet zich' bij de I herdenking van dit gouden doctoraat ver tegenwoordigen door Prins Hendrik en ook verschillende ministers waren daarbij te genwoordig. Namens de regeering over handigde minister Colijn hem toen het Grootkruis in de Orde van Oranje Nassau. Na zijn aftreden als gewoon hoogleeraar werd hij benoemd tót curator van de Teyler-stichting te Haarlem, terwijl hij reeds eerder benoemd was tot voorzitter van de Kon. Academie van Weten schappen. Deze weinige gegevens mogen voldoende zijn om te doen zien, dat Lorentz een man was van internationale beteekenis. Op het gebied der na tuurkunde schaart zijn naam zich in den rij der groote vorschers, die onze kennis der natuur krachten sprongsgewijze hebben vooruitge- bracht, zoals een Newton, Faraday, Maxwell, Einstein en zoovele adderen. Het is niet gemakkelijk om de beteekenis van prof. Lorentz op dit terrein van wetenschap in het volle licht te stellen. Voor al degenen, die de natuurkunde niet tot voorwerp van hun studie hebben gemaakt, is het gebied waar Lorentz pioniersarbeid verrichtte „terra incognita" onbe kend land. En toch onthulde Lorentz' weten schap ons zoon wonderbare wereld, de wereld van het allerkleinste, waar ongeziene stofjes werken met krachten en spanningen, welke de elementen zijn van de geheele stoffelijke wereld. Lorentz was het, die den weg baande voor Ein stein, wiens relativiteits-theorie in de laatste ja ren zulk een opzien baarde. Deze relativiteits theorie staat thans op naam van Einstein en hij was ook de man, die haar uitwerkte en aan de wereld voorlegde, doch de inhoud dezer verras sende theorie lag reeds opgesloten in de leer stellingen van Lorentz en dr. J. D. v. d. Waals Jr. schrijft in een verhandeling over de relativi teitstheorie met nadruk, dat de verdienste, de natuurkunde met de z.g. speciale relativiteits theorie verrijkt te heben, in de eerste en groot ste plaats aan Lorentz toekomt. De electconentheorie. Om althans eenig idee te geven van de proble men, waarmede het zoo heldere verstand van den thans overleden geleerde zich bezig hield, volgen hier een paar woorejen over de z.g. elec- tronentheorie, waarvan Lorentz als de grondleg ger moet worden beschouwd. Wanneer wij bijv. een druppeltje water nemen en dat kleine druppeltje verdeelen in nog klei nere steeds maar kleiner druppeltjes, komen wij tenslotte tot een grens. Er bestaat een aller kleinste hoeveelheid water, welke niet verder gedeeld kan worden zonder z'n zelfstandigheid, z'n karakter van water te verliezen. Dat is de watermolecuul. Deze molecuul kan wel verder verdeeld worden, maar dan is het geen water meer, dan valt de molecuul uiteen in atomen, z.g. waterstof en zuurstof. „Atoom" beteekent „on deelbaar" en men meende, vroeger, dat deze elementaire deeltjes, waaruit de verschillende stoffen zijn samengesteld, niet verder gedeeld kon den worden, dus zelf niet uit deelen bestonden. Lorentz toonde evenwel aan, dat ook deze atomen bestaan uit een kern en een of meer rondom die kern cirkelende kleinere electronen. Deze laatste heel kleine deeltjes zijn de dragers der electrici- teit, vandaar hun naam „electron". Een electri- sche stroom is niets anders dan een stroom van dergelijke electronen. Alle clectrische en alle magnetische verschijnselen kunnen herleid worden tot electronen beweging. Hoe klein zoon electron wel is, kan men nagaan als men weet, dat vol gens berekening een waterstofatoom (zie boven) ongeveer 1850 maal zoo groot is als een electron. De „massa" van zoo'n lilliputter is evenwel hict precies aan te geven, daar deze varieert naar gelang van de snelheid waarmede het electron zich beweegt. Zoo'n electron reist n.l. niet alleen, het is geladen met electriciteit, en overal-waar zich electriciteit bevindt, ontstaat een spanning in den omringeuden aether. Electrische en magneti sche krachtken vormen een krachtenveld rondom het electron en hoe sterker de beweging wordt, des te grootcr wordt het krachtenveld. Dit krach tenveld staat op de een of andere geheimzinnige wijze in verband met de massa van het electron. Op de vraag „hoe?" worden verschillende ant woorder1 gegeven, welke wij echter zullen laten rusten. De Lorentz-contractie. Wij noemden zoo juist den aether. Wat is dat voor 'n substantie? De geleerden zijn het daar over niet eens, doch het moet een soort midden stof zijn, welke zich overal bevindt, in de geheele wereld en alles, ook de vaste stoffen doordringt. Lorentz nam aan, dat deze aether in rust was en dat dus de aarde die iederen dag om haar as rondwentelt en bovendien in het tijdperk van één jaar een groote cirkel om de zon beschrijft met een flinke snelheid door den aether 6uist. Wanneer een voorwerp met een tamelijke vaart door de lucht vliegt, zal iemand, die zich daarop bevindt een luchtstroom langs zich heen voelen gaan, welke sterker is gl naarmate dat voorwerp harder de lucht doorklief. Wanneer onze aarde dus door den aether cir kelt. moesten wij hier op haar oppervlakte een flinken aetherwind voelen. Dit is niet het geval, omdat de aether volkomen door ons heenblasst, maar wanneer er een aetherwind is, dan moet die toch op de een of andere manier te constatee- zün. Aldus was de redencering. Een licht straal kiest zijn weg door den aether met een nclheid, welke is uit te rekenen, n.l. 300.000 K.M. per seconde. Maar wanneer zulk een licht straal nu eens moet optornen tegen dien aether wind. kan het niet anders of hij zal er langer over doen dan wanneer hij met het windje meegaat. Een middel werd bedacht om dat na te gaan -jaqDi^ uea jaoid apnaqaq ap raaptt.waBui jooa) son en Morley) maar het resultaat bleef uit; een verschil in snelheid vóór of tegen den aether wind kon niet worden geconstateerd. Toen srpak Lorentz als zijn meening uit, dat al dergelijke proeven wei moesten mislukken, om dat alle voorwerpen en alle afstanden door den aetherwind iets werden samengeperst. Men kan dan nog zoo nauwkeurig de afstanden berekenen, steeds komt men foutief uit, omdat alle meet instrumenten dezelfde fout maken als zij tegen deD aetherwind een afstand moeten meten. En het eigenaardigste is, dat die fout nooit te constatee- ren is. slechts te beredeneeren. M.a.w. wanneer iemand met dezelfde meetinstrumenten twee af standen meet, welke vo.gens zijn meening precies dezelfde zijn, dan zijn ze in werkelijkheid nog lang niet dezelfde. Maar, zal men zeggen, kan die lichtstraal dan niet heen en weer gaan en aldus tweemaal den zelfden afstand afleggen? Die eene afstand blijft toch dezelfde. Maar hoe moet men dan de snel heid van het licht berekenen? Door ergens een lichtstraal uit te zenden op een vooraf aangege ven tijd, terwijl de waarnemer aan de andere zij de precies den tijd aanteekent waarop de licht straal aankomt. Daartoe moeten de horloges van beide personen precies gelijk loopen. Nu kan men twee klokken naast elkaar wel precies gelijk zet ten, maar wanneer ze vervoerd worden is nooit meer te constateeren of _e nog goed loopen. Im mers door de beweging ondergaat ook een klok de gevolgen van den aetherwind, hij gaat tegen wind in langzamer loopen. En de klokken door middel van lichtseinen of electrische seinen weer gelijk zetten, is onmogelijk, daar ook deze dien zelfden invloed ondergaan. Dit hoogst eigenaardig verschijnsel, door Lo rentz aangewezen, heeft men naar hem de z.g. Lorentz-contractie genoemd en is aanleiding ge worden tot de relativiteits-theorie, welke de menschheid zoo'n geheel andere kijk op de dingen heeft gegeven. Er bleek n.l. uit, dai wat voor den een dezelfde afstand en dezelfde tijd was, voor den ander niet dezelfde afstand en niet dezelfde tijd was, dat m.a.w. tijd en afstand slechts betrek kelijke of relatieve begrippen zijn. Dit is in groote, yro.r. algemeene lijnen, al thans even het 'tjrrció'>au Lorentz' werkzaam heden aangeduid. Velen zal het voorkomen, alsof al deze hypo thesen weinig of geen waarde hebben voor de practijk, voor het werkelijke leven. Doch dan vergete men niet. dat Lorentz evenals zijn groote voorgangers heeft meegeholpen tot een beter in zicht in het wezen van de stof en van de natuur krachten en dat er eens een tijd kan komen, waar in de menschheid dankbaar gebruik zal maken van de inzichten haar door Lorentz c.s. geleerd. Wanneer de tegenwoordige krachtbronnen hout steenkool e.d. eens verbruikt zullen zijn, zal ons nageslacht de mannen zegenen, die met hun doordringend verstand de menschheid dieper de den zien dan de oppervlakte der dingen. Dan zul len Lorentz' theorieën ook praktische vruchten dragen. FRANKRIJK. Een uitgebreide ambassade. Bij de jongste debatten in den Fran- schen Senaat is de aandacht van Briand gevestigd op de enorme organisatie, waar over de Sovjet-ambassade te Parijs be schikt. Het gezantschap is louter het hoofd kwartier van de internationale communis tische beweging, zoo verklaarde een radi caal senator. „Rakofski hebt ge laten terugroepen, omdat hij zich onmogelijk had gemaakt, maar de nieuwe functionaris is geen haar beter. Al is je de organisatie der Sovejt-ambassade in oogenschouw neemt, is het gemakkelijk genoeg om te zien, wat zij uitvoert. Het Sovjet-gezantschap beschikt over 22 telefoonlijnen, terwijl Engeland nog niet de helft vaai dit aantal heeft. De Russen be schikken over 350 man personeel en het zou wel eens interessant zijn te weten zoo besloot de senator, waarom de gezant een zoo uitgebeiden staf noodig heeft, en wat die mcnschen allemaal te doen hebben". OOSTENRIJK. Samenzweerder gearresteerd. De Weensche politie heeft een zekere Ibrahim Lica in hechtenis genomen, die uit Tirana aangekomen was. De politie had de vertrouwelijke raede- dceling ontvangen, dat Lica opdracht had om een aanslag te plegen op den gewezen minister-president van Albanië Hassan Prishtina. Lica verklaarde bij zijn verhoor, dat hij werkelijk een opdracht voor een dergelij- ken aanslag had ontvangen en van zijn opdrachtgevers ook het geld voor de reis naar Weencn had gekregen. Het was ech ter zijn bedoeling niet den aanslag uit te voeren. Hij had de reis" center gemaakt, aangezien hij anders in Albanië zijn leven niet zeker zou zijn geweest. In hoeverre zijn verklaringen op waar heid berusten, kon niet worden vastge steld. RUSLAND. Zwichten cle Sovjets? Het monopolie voor den buit e n landschen handel zou worde n. afgeschaft. Volgens een nog onbevestigd „Central News'-bcricht uit Warschau, heeft de Sov- jetregeering een belangrijk besluit geno men, waarbij een der voornaamste Sovjet doctrines zal worden opgeheven. In den loop der eerstvolgende dagen /.al namelijk de commissie, belast met Let monopolie van den buitenlandschen handel, worden gereorganiseerd. Het sta.vsmonopolie voor den buitenlandschen handel zou wor den afgeschaft terwijl aan partieidrnre on dernemingen weder de uit- en invoer van goederen zou worden toegestaan. Trotski ziek? Volgens een United Press telegram uit Berlijn is Trotski, de verbannen leider van de Russische oppositie, op weg naar Si berië, ernstig ziek geworden. Hij lijdt aan een ernstige zenuw-overspanning, waarover zijn vrienden zich ernstig onge rust maken. Waar hij zich precies bevindt, is niet bekend BRITSCH-INDIÈ. De onlusten in Britsch Indië. Naar aanleiding van de onlusten die in Britsch Indië ".'fgebroken zijn m verband met de aankomst van de Engelsclie com missie welke de voorstellen tot wijziging van de Indische constitutie moet uitwer ken heeft Ramsay MacDonald de leider der Engelschc arbeiderspartij een open brief tot de Indischo landen gericht waar in hij de houding der Indische nationalis ten afkeurt, daar deze geen zin heeft. Boycot en staking zijn nuttelooze wa penen. Indië staat op het punt, de aan het land geboden gelegenheid te laten voorbijgaan, om een lid van het Engelsclie wereldrijk met vol recht van zelfbeschikking ie worden". Van de tachtig studenten, die te Cal cutta in verband met de onlqsten zijn ge- arersteerd, zijn dc meesten tegen borg tocht vrijgelaten. Vele politie-agenten werden tijdens de relletjes gewond. Uït Madras wordt gemeld, dat de advo caat-generaal van Madras, Venkatrama Sastri, terwijl hij op weg was naar huis, door een menigte is aangevallen en ern stig werd gewond. De commissie Simon is te New-Delhi aangekomen. i CHINA. Algem. werkloosheid te Canton. Te Canton heerscht algemeene werk loosheid daar de werkgevers op grooto schaal gebruik maakten van de opheffing van het verbod om te ontslaan. De werkloozen trachtten zich in barak ken aan de grens van dc stad te verzame len, doch de regeering belette dit om sa mengaan met de communisten te voorko men. De werkloozen overnachten thans op straat. AFRIKA. Het vrouwenkiesrecht in Zuid-Afrika. De wet inzake het vrouwenkiesrecht, die reeds IS maal in het lagerhuis is behan deld, is thans met 53 legen 50 stemmen in tweede lezing aangenomen. AMERIKA. EEN VERBOD VAN DUIKBOOTEN? Een Amerikaansch voorstel. De regeering der V. S. heeft zich voor een algemeen «verbod voor het gebruiken van duikbooten verklaard. Staatssecre taris Kellogg deelde in de commissie van het huis van afgevaardigden mede, dat de regeering, ïhdien alle mogendheden dit. doen, bereid is een desbetreffend verdrag te onderteekenen. Zooals bekend, bezitten de V. S een groot aantal duikbooten van het aller nieuwste type. Kelloggs verklaring is vervat in een brief inzake de houding van het departe ment van buitenlandsche zaken "tegenover de resolutie, welke bij het huis van afge vaardigden door een lid uit Massachusetts is ingediend en welke een verbod van den aanmaak van onderzeeërs voorstelt. Hij zegt: ,Er is' geen bezwaar tegen de resolutie, mits zij de meening van U t con- *- es uitdrukt, dat de onderzeeërs over de geheele wereld afgeschaft zouden woiden en hun bouw alom zou verboden worden. Natuurlijk zou het voor één land cnmoge- l"k zhn de onderzeeër af te schaffen en elk ander land vrij te laten ze »c gebrui ken en te bouwen". Het voornaamste nieuws. BUITENLAND. De Sovjetregeering zou besloten hebben het monopolie voor den buitenlandschen handel af te schaffen. Volgens den Amerikaanschen staatsse cretaris Kellogg zou Amerika bereid zijn een verdrag te teekenen met alle mogend heden, tot afschaffing der duikbooten. BINNENLAND. Overleden is prof. dr. H. Lorentz (!ste blad). Binnenkort zal opgericht worden een na tionaal coir.ité ter verwezenlijking van .et plan tot vrijwillioge vervulling van den dienstplicht. (1ste blad). LEIDEN. Bij een korten, doch hevigen brand aan de Lammerenmarkt kwam een meisje om het leven, de moeder en twee andere kin deren gewond. VRIJWILLIGE VERVULLING VAN DEN DIENSTPLICHT. Een nationaal comité in wording. ^Naar men aan het ,Hbld." mededeelt, zal binnenkort worden opgericht een nationaal comité ter verwezenlijking van het plan tot vrijwillige vervulling van den dienstplicht (dus eigenlijk: afschaffing van den dienst- p 1 i c h t. Red. L. C'rt.) Het ligt- in de bedoeling een oproep tot deelneming te zenden aan personen uit alle maatschappelijke kringen in het ge heele land. Ook Katholieken zullen voor dit comité worden aangezocht. En, ongetwijfeld, dan daarin ook zitting nemen. Intusschen wordt nu zeer zeker het vraag stuk van den dienstplicht zeer actueel voor den Partijraad der It. K.. Staatspartij Koninklijke Besluiten. Burgemeester. Bij Kon. besluit is benoemd tot burge meester der gemeente Lekkerkerk C. G. Roos, te Vlaardingen. Een wethouders-kwestie te Gouda. De Goudsche correspondent bericht aan de „Msbd.", op verzoek van wethouder Koe mans, het volgende: Naar aanleiding van verschillende pers berichten (bedoeld is, dat dc heer Koemans voor het wethouderschap zou bedanken. Red. L. Crt.), schijnt het mij als open baar persoon gewenscht aan de Goud sche burgeij eenige mededeelingen te doon. Als bekend mag ik veronderstellen, dat ondergeteekende in 1922 evenals vele ande ren in de na-oorlogsjarcn. in moeilijkheden geraakte, welke een faillissement tengevol ge hadden. Niettegenstaande mijn partij na deze catastropho mijn mandaat als raads lid tot tweemaal too vernieuwde en den laatstcn keer mij zelfs boven aan de rang lijst plaatste, zijn eenige onverzoenlijke partijgenooten thans vijf jaar bezig om voor mij het openbaar leven ondraaglijk te maken. Dat zijn echter interne zaken van mijn partij en daarvoor zal, naar ik vertrouw, zeer spoedig en in het openbaar gelegen heid worden gegeven het volle licht te la ten schijnen,, opdat alles, wat in do laatste vijf jaar en niet minder wat reeds vclo ja ren voor dien heeft plaats gehad, grondig zal worden behandeld. Een dezer onverzoenlijken echter, een oud crediteur van voor 1922, heeft kans ge zien weder een faillissement aan te vragen. Onmiddellijk heb ik mijn mandaat als raadslid en als wethouder ter beschikking gesteld van mijn partij. Nu bestaat er in mijn partij een advies commissie welke, statutair mot groote maclit is bekleed. En deze commissie hoeft, mei liet bestuur van mijn partij, op mijn ontslagaanbod het volgende geantwoord: „Hiermede bevestig ;k uw schrijven van 27 dezer .waarbij u uw mandaat' als raads lid en wethouder in handen geeft van dó advies-commissie. De advies-commissie behandelde dezen brief in haar vergadering van Zondag, 29 Januari j.l. Dezo vergadering word bijge woond door de plaatsvervangende leden der commissie en het bestuur der R.-K. Kies- vereeniging. Na inzage van de overgelegde bescheiden gehoord -hebbende de toelichting van uwen vertegenwoordiger, is de commissie, na grondige bespreking van een en ander, met verontwaardiging tot de conclusie gekomen, dot het uw legcnstanders er slechts om te deen is uw persoon Ie compromitiecrcn, in dien hun dit mogelijk ware. Naar het oordeel der commissie is er van af uw aanvaarding van het wethou derschap niets noch in n»e?tseh? o uk, noch in moreel opzicht, ten uwen nadeelo veranderd. Integendeel! De officieele bescheiden

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsche Courant | 1928 | | pagina 1