l5e Jaargang.
12 NOVEMBER 1923
No. 4305
CeASONNEMENTSPfïiJSbedraagi bij vooruitbetaling
foor Leiden Ï9 cent per week i 2.50 per kwartaal.
Bij onze Agenten 20 cent per weck 12.60 per kwartaal.
Franco per post 2.95 per kwartaal.
Set Geïllustreerd Zondagsblad is voor de Abonné's ver
krijgbaar tegen betaling van 50 ct. per kwartaal, 'bij voor
uitbetaling. Afzonderlijke nummers 5 ct., met Geïllustreerd
ondagsblad 9 ct.
Di4 blad verschijnt eiken dag uitgezonderd Zen- en Feestdagen I.
Bureaux: RAPENBURG No. 10 - LEiDEN
TEL. INT. 935 GIRONUMMER 103003 POSTBUS No. II.
DE ADVERTENTIEPRIJS BEDRAAGT:
Gd wo no advsrientiën 30 cent per ragol»
Voor Ingezonden Medcdcelingen wordt het
dubbelo van het tarief berekend.
Kleine adverlenüën, van ten hoogste 30 woorden, waarin
betrekkingen worden aangeboden of gevraagd, huur en ver
huur, koop en verkoop IÓ.50.
pit nummep bsstaat uit twee
bladen.
Nationale trofs.
Oorlogsroem en nationale trots 't
jn twee dingen, die maar al te veel als
È33st synoniem zijn beschouwd!
En toch, de nationale trots kan geluk
kig bestaan zonder oorlogsroem wij
[ouden willen zeggen: kan juist het best
gegrond, het meest gerechtvaardigd wezen
•onder oorlogsroem.
Met nationale trots nemen wij kennis
de fiere houding, die minister Van
farnebeek heeft aangenomen ten opzichte
j?r geallieerden hij het vertrek van dén
Dailscken ex-kroonprins uit Nederland.
De minister heeft zich, naar de goede
roontc der Nederlandsche diplomatie,
proepen op onze wetgeving cn terecht in
licht gestold, dat, waar de Nederland-
wetten zich niet verzetten tegen het
ifrirek van den prins, en de regeering
;f?ii internationaal-rechtelijke verplichtin-
rra op zich heeft genomen, zij zich niet
for de gramschap der vereenigde gezan-
kan laten dwingen, om maatregelen
nemeu, die strijdig zijn met ons recht
p asyl.
'I Lijkt ons niet waarschijnlijk, dat de
allieerden een agressieve houding zul-
a aannemen tegenover onze regeering,
aar diplomatieke onderhandelingen zal
m ex-kroonprins-geschiedenis wel na
:h sleepcn.
Ook de oude keizer-kwestie dringt nu
pnicuw naar voren. Zal men vanwege
geallieerden nieuwe waarborgen eischen
treffende den ex-keizer?
Minister Van Karnebeek heeft groot ge-
ig in diplomatieke kringen; zijn kennis
wetenschap hebben oen internationale
tputalie.
En, nu het departement van Buitcn-
indsche Zaken weer opeens midden in de
'langstelling staat, is het zeer te bejam-
:eren, dat deze minister deel' uitmaakt
ra een demissioimair Kabinet!
amTEMLAMD
politieke crisis in Duitschiand.
De Beiersche bier-puisch.
Het gebeurde in de
bierkneip
ooggetuige van de overrompelings-
rao in Biirgerbraukeller weef daar-
a mede te deelen, dat de stemming der
rawezigen van den beginne af tegen
aller was gekeerd. Desniettemin stak
stnand een hand uit, om von Kahr te
dp te komen, die eich bij het binnen-
ragen der oonwentelaars doodsbleek aan
ia redenaarslessenaar vastklampte. Hit-
'schoot aldoor maar in het plafond en
a hij aldus geen stilte kon krijgen,
•öiig hij op de tafel en schreeuwde:
'rde, voor den duivel! Of ik laat een
^hinegeweer op de galerij opstellen'"
Dti hielp en hij had gelegenheid te ver
ben, dat de nationale revolutie uitge
ven was'
wendde hij zich tot von Kahr
von Lossow met de woorden: „Ik ver-
excellenties mij te volgen. Ik sta
mijn leven borg voor, dat geen
'ir aan hun hoofd gekrenkt zal wodenl"
Do excellenties werden aldus naar bui-
i gevoerd en de „goedgezinde" menigte
■I een half dozijn pistolen in bedwang
builen. Na een uur van de allergroot-
spanning, gedurende hetwelk de na-
waal socialistische garde de zaal be
nakte u verschillende aanwezigen, o.a.
a Knilling, gevangen namen en naar
onbekende plaats wegvoerden.
Hitier proclameerde, dat von Kahr en
nber in Beieren, Ludendorff, von Los-
fóen hijzelf in het rijk zullen regeeren!
schoot hij weer eenige malen in
zoldering en kreeg von Kahr het
'M, om zijn treurige verklaring van
hw aan de revolutie af te leggen.
Vervolgens sprak Ludendorff: „Wan-
!-ï de God in den hemel ziet, dat doelbe-
"to mannen het roer weer in handen
^raon hebben, zal het Hem wel beha-
te schikken". Hij was zoo aan-
'•Jon, dat hij niet verder spreken kon.
»at vervolgens geschied is, hangt nog
Dot duister, hoewel von Kahr ©r een
bericht, over gepubliceerd heeft, dat
•j'w hoofdzakelijk als zelfverdediging
«oeld is.
e v a n g e n gonomen
ministers,
gevangen genomen ministers Von
•yng en Schweyer werden streng be-
ts zamen met den eveneens gevan-
Jgenomen Polizeipresident en een refe-
^'•'s van een der regeeringsdeparle-
Min. Schweyer werd gisteroch-
een automobiel gezet, en, na wat
'o zijn gereden, werd hij maar weer
München teruggebracht. Daar werd
zamen met Von Knilling, daar in-
'hen de kentering was gekomen, op
Voeten gesteld.
Ludendorff weer vrij gelaten.
Verrassing te Berlijn.
Zooals men weet werd Ludendorff bij
de gevechten in München gearresteerd.
Naderhand is hij echter op eerewoord
weer op vrije voeten gesteld. Deze vrijla
ting heeft de Bijksregeering ten zeerste
verrast.
Van München uit was vooraf geen rug
gespraak gehouden met Berlijn omtrent
de "vrijlating.
De Rijksregeering wacht echter met het
bepalen van haar standpunt in deze aan
gelegenheid, tot zij over de redenen zal
zijn ingelicht, welke von Kahr aanleiding
tot de vrijlating hébben gegeven.
Zaterdagmiddag werd Ludendorff door
het standsgerecht gehoord.
Waar is Hitier?
Naar uit München wordt bericht, zou
Hitier zich in de buurt van Rosenheim be
vinden met eenige honderden van zijn
aanhangers.
Zijne verwonding bestaat in een schot
wond in den arm of aan de hand.
Oostenrijk gelast Hitler's
arrestatie.
De Oostenrijksche regeering heeft bevel
gegeven, dat, indien Hitier zelf of man
schappen van zijn strijdorganisatis over
de grens komen, zij terstond moeten wor
den gearresteerd.
Wedcropvlamming van de beweging,
Nieuwe Putsch te
wachten?
Zaterdagmiddag heeft do toestand in
München weer een zeer ernstig aanzien
gekregen. Het was in do straten zeer on
rustig. Er heerschte algemeen een groote
verbittering tegen von Kahr, wien men
verwijt, dat hij Hitier er in heeft laten
loopen doordat hij hem eerst aanmoedig
de om een staatsgreep te beproeven en
hem daarna in den rug is gevallen.
De manifesten van de Beiersche regee
ring en van von Kahr zijn overal afge
scheurd of met proclamaties van Hitier
bedekt. Dat de Hitler-mannen den strijd
nog niet hebben opgegeven en zich door
het eerste militaire fiasco niet laten ont
moedigen, blijkt uit het feit, dat Zaterdag
ochtend tegen 12 uur een troep gewapen
de Hitler-mannen in de drukkerij Pareus,
waar de rijksbankbiljetten voor Beieren
worden gedrukt, binnengedrongen en daar
twee groote kisten bankbiljetten, uitslui
tend van een billioen, hebben gestolen.
De partij van Hitier, welker geldmid
delen waren uitgeput, heeft daardoor
weer groote geldsommen ter beschikking
gekregen. In zijn vreugde over het geluk
ken van do diefstal gaf de leider van het
requisitie-commando den bedrijfsraad van
de drukkerij opdracht aan eiken arbeider
in naam van Hitier een billioen uit te be
talen. Verder werd de bedrijfsraad ge
dwongen, met zijn leven er voor in te
staan, dat de druk der rijksbankbiljetten
zou word.cn voortgezet, terwijl Hitier het
drukken van Beiersche bankbiljetten ver
boden heeft.
In de bosschen ten Zuiden van Mün
chen verzamelt Hitier zijn troepen. Men
verwacht een herhaling van den Putsch.
München is nog onrustig
Te München zijn Zaterdag van elders
gekomen rijksweertroepen binnengerukt.
Men tracht te München tegen de Rijks-
weer stemming te maken, wegens het,
naar men zegt, onnoodigo schieten in de
Ludwigs trass e.
Von Kahr heeft, zooals gemeld, het
standrecht ingesteld.
Met den dood of tuchthuis worden be
dreigd: diefstal, gewelddaden, beschadi
ging van de verkeersmiddelen of van de
bedrijven en gewapende tegenstand.
Het standrecht beslist binnen 24 uur.
De doodstraf wordt voltrokken met don
kogel.
De straten moeten des avonds om acht
uur worden ontruimd.
Het verschijnen -van de „Völkische Beo-
backter" is verboden. De organisatie „Hei
inatland" is ontbonden.
DE ECONOMISCHE CRISIS.
Drukkersstaking te Berlijn.
De bankbij©t tenpers
stopgezet.
Een vergadering van administratief per
soneel en hulparbeiders van boekdrukke
rijen liad Vrijdag besloten het werk te
staken, indien hun eiscli met betrekking
tot een loon van 35 goudmark voor de
week van 3 tot 9 November en een navor
dering van 10 goudmark voor de vooraf
gaande weck niet ingewilligd werd. Daar
bij de onderhandelingen met de betreffen
de organisaties het loon reeds op 3-v bil
lioen papiermark was vastgesteld, hebben
de werkgevers Zaterdagochtend in alle
boek- en courantendrukkerijen te Berlijn
het bedrijf stilgelegd. Ook het drukken
van bankbiljetten is gestaakt.
Funeste gevolgen.
De drukkersstaking duurt nog steeds
voort. De kranten kunnen op een paar
bladen na niet verschijnen. Erger is even
wel, dat door deze staking ook de bank-
biljettendruk stilstaat. De mensclien, die
van loonen cn salarissen bestaan, leven
hier letterlijk van de hand in do tand,
daar zij om de twee dagen, soms zelfs el-
ken dag uitbetaald krijgen.
In den. laten Zondagavond heeft de ro-
gcering besloten, met de krachtigste mid
delen tegen do bockdrukkersstaking op te
treden. De mogelijkheid daartoe wordt do
regeering geboden door de verordening
van den Rijkspresident van 29 September
over de instandhouding van de „levens-
wichtige" bedrijven.
De Rijkskanselier, dr. Stresemann,
heeft al dezen maatregel aangekondigd,
waarvan de uilvoering is opgedragen aan
generaal Von Seeckt, aan wien dezer da
gen het uitvoerend gezag in handen is ge
geven. Von Seeckt heeft reeds een veror
dening uitgevaardigd, die staking in druk
kerijen waar bankbiljetten worden ver
vaardigd, verbiedt en do arbeiders op
straffe van oogenblikkelijk ontslag en met
bedreiging van gevangenisstraf en hooge
geldstraffen oproept den arbeid om 7 uur
te hervatten. Dezelfde straffen worden be
dreigd tegen sabotage en lastig vallen van
arbeidswilligon. Het staat op het oogen-
hlik nog niet vast welke houding de arbei
ders tegenover deze verordening zullen
aannemen, daar eerst tegen hedenmiddag
4 uur een vergadering van bestuurders
der organisaties is bijeengeroepen.
Rede van Stresemann.
Do rijkskanselier heeft gisteren gebruik
gemaakt van het landelijk congres van de
Duitscke volkspartij te Halle, om een
groote politieke redevoering te houden,
waarin hij alle actueele kwesties aan
roerde.
Met betrekking tot liet Roergebied en do
uitgifte van nieuw geld zeide hij o.a.:
De mijnen in het Roergebied liggen nog
stil en dat beteekent twee millioen werk-
loozen cn twee millioen arbeiders, die ge
deeltelijk werk hebV"- alles is het
resultaat van de opheffing van het lijde
lijk verzot. Wordt de arbeid niet snel her
vat, dan dreigt in het Roergebied honger
en een chaos, zooals nog geen volle heeft
gekend. De kanselier verklaarde, dat wan
neer het nieuwe waardevaste geld moest
worden gebruikt tot ondersleuning van de
werkloozen in het Roergebied, het precies
hetzelfde proces van waardevermindering
zou doormaken als de papiermark, zoodat
elke regeling der financiën dan onmoge
lijk zou worden.
Hij verklaarde de vertraging in de
uitgifte van het nieuwe geld door het
steeds uitblijven van de arbeidshervatling
in het Roergebied en door het ontbreken
tot nu toe van een goudrekening in de
rijkshuishouding. Komt het thans echter
tot een hongerchaos, dan moge de vloek
rusten op hen, die het werkwillige volk
niet tot arbeid lieten komen.
De rijkskanselier besprak ook den te
rugkeer van den ex-kroonprins, wiens ver
zoek het eerste stuk was, dat hij als kan
selier kreeg te behandelen. De rijkskan
selier noemt de verantwoordelijkheid van
den terugkeer op zich, want de republiek
moet zoo sterk staan, dat zij de aanwe
zigheid van vorsten verdragen kan.
UIT HET ROERGEBIED.
De hervatting van den arbeid.
Een accoord.
Tusschen de intergeallieerdo commissie
iu het Roergebied en Duitscbe gedelegeer
den is een overeenkomst gesloten tot her
vatting van den arbeid in de Roer-haven
Duisburg.
WerkloGzenrelietjes.
In verschillende steden van het Roerge
bied zijn weer wcrkloozenrelletjes voorge
komen. Te Dinslaken plunderde een me
nigte de sleenkoolvoorraden van de mijn
„Lohberg". Do politie kwam tusschen-
beide. Zij zag zich genoodzaakt op de
menigte to schieten. Het vuur werd be
antwoord met het gevolg, dat twee politie
agenten en een arbeider werden gedood.
Er zijn tevens tal van gewonden. Het
ontslaan van arbeiders duurt overal in
het Roergebied voort. Te Gelsenkirchen
word do verbittering tegen de werkgevers
zoo groot, dat de arbeiders van de mijn
„Konsolidation" de directiegebouwen be
stormden en do directeuren mishandelden.
De politie schoot op de bezoekers, waar
door tien personen gedood en een aantal
gewond werden.
DE RIJNLAND-REPUBLIEK.
Dc separatistische beweging.
In Frankrijk verwacht men
niets moer van de beweging.
Te Parijs wordt thans openlijk geschre
ven, dat de geschiedenis ,(e Aken door oen
klein kliekje Belgen op touw gezet, is, over
wier domheid en kortzichtigheid men dan
ook zeer slecht te spreken is, cn men
verwacht van de heelo beweging niets
meer.
De „autonome regeering van
de Palts" gevormd.
.Vrijdagmiddag is te Landau de „auto
nome regeering vande Palts" gevormd.
Do ministorlijst bevat de volgende namen:
H. Orbes, minister-president, O. Maje, mi
nister van sociale aangelegenheden, R.
Bley, minister van economie en verkeer,
J. Schrcuk, minister van onderwijs. De
minister van justitie is nog niet benoemd.
Do courantenuitgevers te Landau moesten
een loyalileits-verklaring afleggen. In de
stad is alles rustig. Fransche patrouilles
trekken door de straten.
Eenige relletjes.
Te Neustadt hebben plunderingen plaats
gehad door vroegere separatisten. Te Lam
precht is liet den arbeiders, die een af-
weerorganisatie tegen de separatisten
hebben gevormd, lot dusver gelukt, den
aanval op hun stad af te slaan. Aan heide
zijden zijn talrijke dooden en gewonden
gevallen.
DE HERSTELKWESTIE.
De conferentie van experts.
Engeland wenscht voort
te gaan.
Reuter verneemt, dat in gezaghebbende
kringen liet gevoelen heerscht, dat de Brit-
sche regeering besloten heeft voort te
gaan in de richting van het'plan in zake
een scliadevergoedingsconfcrentie, onge
acht de beslissin van Washington.
Griekeniand.
Een voorsta! der republikeinen.
De koning tot 1 ij del ij k heengaan
aangezocht.
De leiders der republikeinen ontkennen
formeel, dat zij plannen zouden hebben
gemaakt voor een staatsgreep, ten einde
de republiek uit te roepen. Zij hebben een
onderhoud gehad met generaal Piastiras,
aan wien zij hebben voorgesteld een uit
stel der volksstemming te aanvaarden tot
na de verkiezingen, op voorwaarde dat de
koning het land onmiddellijk verlaat en
de troon vacant wordt verklaard.
De regeering is tot nog toe weinig ge
nogen liet voorstel te aanvaarden.
Naar gemeld wordt zouden uit naam
der republikeinen stappen bij den koning
zijn gedaan, om dezen te verzoeken het
land te helpen uit de tegenwoordige im-
passo- te geraken, door voor eenigen tijd,
onder een of ander voorwendsel, het Griek-
sche grondgebied te verlaten, in het bui
tenland den uitslag van het plebisciet af
te wachten, en terug te koeren als-dit voor
liem gunstig uitvalt.
Sparrje.
De ex-keizerin Zita.
De ongelukkige ex-keizerin Zita, die se
dert den dood van haar gemaal, keizer
Karei van Oostenrijk-Hongarije, zooals
men weet, nog altijd in Spanje verblijf
houdt, wordt wel zwaar beproefd.
Gelijk bekend, bewoonde zij een villa te
Leiquestio, een stadje aan de Baskische
kust. Maar onlangs heeft ze ook dit be
scheiden verblijf moeten verlaten. De
eigenaar namelijk, die hot huis wilde
veTkoopen, had de keizerin voor de keus
gesteld, eigenares te worden voor een be
drag van 550.000 peseta's, of de woning
te ontruimen.
Daar de ex-vorstin do gevraagde som
niet bezat, verliet zij het huis en vertrok
uit Leiquestio. Zij is daar intusschen ech
ter weer teruggekeerd en men gelooft, dat
een veertigtal zakenmenschen, bewogen
door liet droevig lot der vroegere keizerin-
koningin, een plan besproken hebben om
haar een definitief verblijf aan te bieden.
China.
De burgerstrijd.
Soen Jat Sen's troepen
omsingeld.
In hot conflict tusschen de Noordelijke
en Zuidelijke Chineesche troepen in de
provincie Kwantoens is een crisis geko
men. Do troepen van Soen Jat Sen zijn
door de Noordel. omsingeld. Bij de Zuidel.
Chineesche troepen waar 't rooverswezen
neesche troepen waar het rooverswezen
welig tiert is do krijgswet afgekondigd.
De Kabinetscrisis.
Dc onderhandelingen.
Het „HbltL" verneemt, dat in de R.-K.
Kamerfactie volledige overeenstemming
is bereikt ten aanzien van de deelneming
der Roomschen in een rechtsch kabinet.
Ook op het stuk der gewenschte bezuini
ging is men in de fractie tot overeenstem
ming gekomen.
Van de zijde der leiding van do fractie
is do president der Tweede Kamer, mr.
D. A. P. N. Kooien, weer op den - voor
grond geschoven om op te treden als ka
binetsformateur, maar de heer Kooien
heeft ernstige bezwaren van persoonlijken
aard. Het zou dan ook, niettegenstaande
den aandrang, die daartoe op hem wordt
uitgeoefend, zeer de vraag zijn, of hij zich
tenslotte beschikbaar zal stellen.
HET VOORNAAMSTE NIEUWS.
BUITENLAND.
De leiders van de Beiersche „bier-
putsch" op vrije voeten. De beweging
vlamde Zaterdag weer op. Het is te Mün
chen nog niet rustig.
Te Berlijn staken de drukkers. De bank-
biljeitertpers stopgezet.
De republikeinsehe beweging in Grie
kenland.
BINNENLAND.
Hangende de regeeringscrisis blijft ach
terwege de indiening van wetsontwerpen
tot afschaffing van het verplichte zevende
leerjaar en tot verkorting van den leeftijd
van zeyen in zes jaar.
Het vertrek van den Duitschen ex-
kroonprins naar Duitschiand.
(Wij doen, in 't bijzonder van het eer
ste gedeelte van dit' bericht, mededeeling
ouder alle voorbehoud).
DE EX-KROONPRINS NAAR
DUITSCHLAND TERUG.
B ij zonderheden over zijn
vertrek.
Wij hebben Zaterdag medegedeeld het
vertrek van den gewezen Duitschen Kroon
prins uit Wieringen naar zijn landgöedOels
in Silezië.
Van den. arbeider van het stoomgemaal
te Ewijkssluis, die de nachtelijke ontsche
ping van den ex-kroonprins had bijgewoond
heeft een redacteur van de ,.Msb." het vol-
gende vernomen:
Zijn nachtdienst iu heb stoomgemaal liep
ongeveer ten einde, toen hij buiten zwaar
motorgeronk hoorde, dab zijn aandacht
'trok. Rij de nieuwe sluis op een kwartier
afstand ongeveer van Ewijksluis zag hij een
auto in sneile vaart naderen, verblindende
lichtbundels voer zich uitwerpend. Boven
dien wa-s oen. schijnwerper naar boven ge
richt cn wierp een felle lichtstraal naar
den hemel. Achter dezen wagen reed een
andere zonder licht. Vooral de omhoog ge
richte lichtstraal, welke hem onmiddellijk
als ccn afgesproken sein voorkwam,-dat hij
in verband met de berichten der laatste da
gen onwillekeurig in verband bracht met
den kroonprins en diens besproken vertrek,
deed hem op de fiets springen en de auto's
volgen, welke Jiij kort na hun aankomst in
Ewijksluis bereikte. Zij stonden hier voor
het cafétjo aan de haven achter den dijk.
Het was omstreeks half vier. Hij was de
©enige toeschouwer, want-rendem lagen do
huizen in rust.
De beide wagens waren zware Dürrkopp-
torpedo's; in den eenen herkende hij aan
stonds den wagen van den kroonprins,
welke steeds voor de bezoeken aan Doorn
werd gebruikt en te Amsterdam in de
Dürrkopp-garage wordt, gestald.
De andere was een splinternieuwe wa
gen, waarin de eigenaar der garage, dien
hij van vorig bezoek aan Wieringen kende,
achter het stuurrad zat, terwijl een twee
tal chauffeurs, die blijkbaar den laatsten
wagen hadden gereden, bezig waren olie en
benzine bij to vullen.
Het duurde niet lang of in de haven
hoorde hij het bekende knallend geluid van
den motor der postboot, welke spoedig te
gen het eteenen hoofd schuurde.
Onmiddellijk daarop verscheen de kroon
prins met zijn adjudant von Müldner en
zijn bediende Hermann, alsmede de burge
meester van Wieringen, de heer Kolff, op
den dijk en allen begaven zich naar de
auto's waar de eigenaar der Dürrkopp-ga
rage, de heer Stur, ben verwelkomde.
De kroonprins droeg een geelleeren mo-
torjas en had het hoofd bedekt met een
vliegkap. Zijn hond sprong rondom hem
en de kroonprins streelde heb dier herhaal
delijk.
Eenige Wioringers, die met de postboot
waren meegekomen, droegen verschillende
koffers aan, waarmede een der auto's ge
heel werd volgeladen, terwijl ook de ba
gage-rekken van beide boog waren volge
pakt.
Alles ging heel snel iü zijn werk en
groote 6tilte.
Met een handdruk namen de kroonprins
en zijn metgezellen afscheid van den schip
per van de postboot en de dragers waarna
de kroonprins enkele oogenblilcken den kop
van zijn bond tusschen zijn banden nam
om bet dier in de oogen t© blikken. Slechts
met. moeite bleek bij van dien trouwen
makker in de eeuzaamheid te kunnen'
scheiden en met zichtbare ontroering leid
de hij het dier ten slotte naar een der
Wioringers, die het aan halsband en riem
deed.
Dan nam de kroonprins met zijn met
gezellen in den door den heer Stur gereden!
wagen plaats en wuifde met de band tetf
afsobeid. De beide chauffeurs hadden op
den bagagewagen plaats genomen.
Met groote snelheid verdwenen de auto's
daarop in de richting van Alkmaar.
Onze zegsman had vervolgens neg deiï