Vrijdag
25
September
DE VLIEGMACHINE.
BUITENLAND.
De Oorlog.
5e Jaargang.
No. 1507.
3)e £etdóe4ie Son tat it
Bureau OUDE SVNOEU S4, UEIDEN.
latere. Telefoon 935. Postbus 6.
DIT BLAD VERSCHIJNT ELKEN DAO, UITGEZONDERD ZON- EN FEESTDAOEN
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt met GRATIS POLIS Ongevallen-verzekering
het GEÏLLUSTREERD ZONDAGSBLAD voor Leiden 9 cent per week
ƒ1.10 per kwartaal; bij onze agenten 10 cent per week, 1.30 per kwartaal. Franco
per post /1.50 per kwartaal.
Afzonderlijke nummers 2Vt cent, met Geïllustreerd Zondagsblad 5 cent
1914
De AUVEK.I'EN I IbPRIJs d li i.igi v.in 1—5 regels 0.75, elke regel meer 15 cent
Ingezonden meiledeelingen van 1—5 regels 1.50, elke regel meer 30 cent. met gratis
bewijsnummer. Bij contract aanzienlijke korting. Groote letters naar plaatsruimte.
Kleine Advertentiëngevraagde betrekkingen, huur en verhuur, koop en verkoop
(geen handels-advertentiên) 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent; aangeboden
betrekkingen 1—5 regels 50 cent, iedere regel "M 10 cent.
Neutraliteit.
Het lijkt wel een beetje gewaagd met
het gedegen Wiieekblad van h eM
Recht van meening te verschillen,maar
we zullen todh maar zoo stoutmoedig
wezen.
Naar aanleiding onzer neutraliti
schrijft genoemd 'blad:
r,Dwin'gt nu de stipte inachtneming
n de eiscben dier neutraliteit ook toK
het achterwege houden van elk oordefél
bver de verantwoordelijkheid voor het
uitbreken Van Jden krijig, (over Ihetgeein tot
dusver bij het voeren van dien krijg is
geschied en nog geschieden zal? Hét
schijnt dat die vraag in de kringen onzer
regeering bevestigend wordt beantwoord
als gevolg daarvlan onthouden onze
groote bladen zich mét pijnlijke zotgVul^i
digheid van alles, wat als een partijkie-»
ren zou kunnen worden aangemerkt}
Men neemt alles op, wat van de eene of
andere zijde wordt bericht en betoogd,
doch hoedt zich een eigen oordeel uit
te sprekeni."
Het Wj. v. h. R'. acht deze houding
niet de juiste en pleit dan voor een ob<
jectieve voorlichting van het publiek;
van welken arbeid het in wezen .en ge
volgen een zeer ideale voorstelling geeft.,
Nu, wie zou niet voor ideale voorlich
ting wezen. Maar juist in het bereiken
hiervan zit de groote moeilijkheid. Der*
gelijke voorlichting moet natuurlijk ob<
jectief zijn, moet de zaken van alle kan
ten bekijken en daarna in kJalimte eefri
oordeel vellen'. Is hiervoor de gelegen#
heid echter al gekomen? De tijdi,ngejn
van en om' het slagVeld zijn nog zóó
verward, de oorzaken van het ontbran
den van den oorlog liggen nog zóó in
!het duister, de strijd der belangen is nog
ingewikkeld, dat het waarlijk nog
niet mogelijk is een objectief, laat staan
een ideaal oordeel te vellen.
Hier komt nog bij, dat krantenpole^
hiiek al heel slechit tot kalmeering der
'gemoederen kan bijdragfen. Het WJ. v. h.
R. zal zeggen: ik wil* juist geen pole
miek. Ziedaar echter een rneuwe moei
lijkheid zoodra men miet oordeelvellin
gen begint in een aangelegenheidwelka
zoo velerlei uitzicht biedt. Men kan
kwalijk van de pers vergen, dat zij zich
zal aansluiten bij de opinie van een der
bladen, al is het dan ook een „groot
En dan wordt het al heel gauw, even
als in een politieken strijdvan dik hout
zaagt men planken. Men gaat over en
weer de oordeelvellingen verdedigen,
Iwaarbij de objectiviteit al spoedig zoek
zijn zou, terwijl voor de even fijngevoe
lige als fijnluisterende buitenlandsche
ooren allicht woorden vallen, waaruilP
men buiten de grenzen venijn kan ziiifl
gen wat ïh deze dagen al zeer geVaar-
Ujk is.
Om1 deze redenen zijn we zoo vrij van
beening te verschilden met het Wj. v. h.
R. en het ook in deze te houden met de
regeering. Onze kostbare neutraliteit
kunnen we niet zorgvuldig genoeg be
waken.
FEUILLETON.
75)
Al de uiit krijgskupdig oogpunt gewich
tige punten van de stad waren' door
daartoe aangewezen detachementen be
zet De officieren, die deze detachemen
ten aanvoerden, waren den vorigen dag
nog bedienden van de bank of hotelbe
dienden. Zij verdeelden de stadsbetrek-
kingen onder elkaar, stelden de s|tad in
staat van beleg en padat dit gedaan
was, gingen twee andere gewapende re
gimenten den volgenden dag naar Pearl-
Harbour.
De oorlogshaven van Pearl-Harbour,
die door de Amerikanen eenige jaren
te voren was gemaakt, met zijn grootsche
werken kaden, dokken, scheepshel
lingen, entrepots, arsenaal, alles bijna
Molfiooid was omringd van forten, die
onvoldoende waren bewapend en slecht
verdedigd.
De Amerikanen hadden geen aanval
van binnen uit verwacht en bovendien
waren hun onvoltallige garnizoenen niet
in staat weerstand te bieden.
Twee Japansche pantserschepen en
rie kruisers, die den vorigen nacht
De l)ui.sellers in Frankrijk.
Het belangrijke nieuws is, dat de
Franschen Peronne hebben bezet. De
verwachting, dat er spoedig een beslis
sing zal volgen, wint door den val van
Peronne aan waarschijnlijkheid, voor
al indien waarheid zouden bevatten de
geruchten over ontscheping van groote
Engelsche hulptroepen, ja zelfs van ko
zakken en Britsch-Indische troepen in
België.
Door de bezetting van Peronne is de
poging van de bondgenooten, om den
rechtervleugel der Duitschers te omtrek
ken, waarmede zij reeds een week bezig
rijn, in een voor hen zeer gunstig sta-
iium gekomen.
De wijze, waarop deze beweging L>
uitgevoerd, doet denken aan een schaak
spel. Van Compiegne uit, ten noorden
van welke plaats de Aisne in de Oise
valt, werd met bedachtzaamheid het eene
stuk na het andere vooruitgeschoven.Van
Compiegne uit bezetten de geallieerden
eerst den hoek, waarin de beide rivieren
elkaar ontmoeten. Toen men aan die
zijde (dus naar het Oosten) gedekt was,
ging men westelijk van de Oise aan het
werk. Het doel was hier de stad Noyon.
waar het hoofdkwartier van von Kluck
gevestigd is. Eerst werden uit Compiegne
troepen vooruitgeschoven maar 'Ribécourt,
12 KM. noordelijker aan de Oise en
1G KM. ten zuiden van Noyon. Van
daar uit begon men te beproeven een
cirkel om Noyon te trekken. Na Ribé-
oourt te hebben bezet, viel datzelfde lot
het 6 KM. westelijker gelegen Elincourt
ten deel. Van hier uit werd op zijn beurt
Ressons sur Matz bezet, dat nog 5 KM.
westelijker gelegen is aan de Matz, een
klein zijriviertje van de Oise. Toen men
op deze linie zijn troepen afdeel ingen had
staan, volgde een stoute sprong voor
waarts naar het 10 KM. noordelijker
gelegen Lassigny. Men stond toen 10
KM. ten westen van hef om te trekken
punt. Er kwamen nu eenige dagen, dat
men weinig aangaande de zaak vernam
van Duitsche zijde werd slechts gemeld,
dat men zich bleef handhaven in de be
zette stellingen; van Fransche zijde kwam
geen hooger gestemd bericht dan dat
mert iets vorderde. Hoeveel en in welke
richting bleef in het midden.
Inmiddels was bericht ingekomen aan
gaande gevechten, die te Peronne aan
de Somme, een belangrijk kruispunt van
spoorwegen naar België, hadden plaats
gehad tusschen troepen van de bondge-
nooten en Duitschers, welke laatsten
waarschijnlijk behoorden tot de bewa-
kings- en verdedigingstroepen van de
verbindingslinies der Duitsche legers.
'Het ligf voor de hand, dat deze onder
neming niet was op touw gezet zonder
verband met hetgeen bij Noyon geschied
de. Het is mogelijk, dat de afdeelingen,
die Peronne hebben bezet, uit de garni
zoenen In de kuststreek afkomstig zijn,
dan wel geheel of gedeeltelijk uit versch
waren aangekomen, hadden zich overi
gens voor de forten Fish-Wear en Tut-
teloo geankerd, die den ingang van de
haven verdedigden, en hadden binnen
enkele uren hun nog onvolledige artil
lerie in orde gemaakt
Daarna stoomden zij „full speed" weg
van West-Loch, den kruiser, die hen
met kanonschoten had ontvangen, en hun
landingstroepen namen het arsenaal in
bezit.
Binnen vier dagen was het eiland
Oahu, het hoofdpunt van den archipel
en het centrum Voor de verdediging er
van, Japansch.
En dat alles was gebeurd, zonder dat
de Vereenigde Staten het wisten, daar,
zooals we reeds zeiden, deze krijgs
operaties waren voorafgegaan door het
doorsnijden van den transoceanischen
kabel door daartoe bestemde schepen
en de verwoesting van de seinposten
voor de telegrafie zonder draad.
IZoodat San Francisoo, toen de ver
binding drie dagen verbroken was, er
niet meer aan twijfelde, of Honoloeloe
was genomen, en schip op schip naar
de Hawaï-eilanden zond om den kabel
te herstellen en te trachten te vernemen
wat er was voorgevallen.
Qeen enkele dezer schepen kwam te
rug geen enkele van die, welke naar
aangevoerde Engelsche troepen bestaan.
En het behoort volstrekt niet tot de
onmogelijkheden, dat deze troepenmacht,
waarvan de sterkte ons onbekend is,
reeds de hand heeft kunnen reiken aan
de legerafdeelingen der bondgenooten,
die de omtrekkende beweging bij Noyon
uitvoerde. Want het westelijk van Las
signy gelegen Montdidier was in handen
der Franschen, en dit ligt slechts een
60 KM. van Peronne.
Het is nu de vraag, of aan von Kluck
eenzelfde contra-beweging zal gelukken,
als die bij Parijs door de verbondenen
tegen hem werd uitgevo«r<j)0p het punt,
dat het omtrekken van nun linkerflank
hem bijna gelukt was. Uit vrees zijn
centrum doorgebroken te zien, moest hij
toen, op het oogenblik, dat het succes
reeds verzekerd scheen, in allerijl terug
trekken, en dat werd het begin der zwen
king van het geheele Duitsdie leger van
de Mame naar de Aisne.
Het v rgaan van de Engelsche kruisers.
Over de moedige daad van de „U 9",
schrijft de „Köln. Volksztg."
Drie Engelsche gepantserde kruisers
in den grond geboord door een enkelen
onderzeeër. Wie ooit oorlogsschepen van
deze grootte gezien heeft of op den
grond een schema van den 12.CJD0-
tonneninhoud derzelve kan maken, zal
den vollen omvang van den slag be
grijpen, welke onze matrozen het trot-
sche Albion toegebracht hebben. Het
was een overval, uitstekend voorbereid
en met ware doodsverachting ten uit
voer gebracht. Een overval, die nog aan
schittering wint, als men zich de plaats,
de nabijheid van de Engelsche kust, de
onrustige, in dit jaargetijde meestal zie
dende zee, het klare heldere weer, waar
bij de overval plaats vond, en het gröole
mijnengevaar herinnert.
Van torpedobooten en onderzeeërs ver
wacht men gewoonlijk slechts, dat zij in
den donkeren nacht of bij nevelig weer
den vijand bespieden en, indien de ge
legenheid gunstig is, overvallen. Voor
een open strijd met groote schepen zijn
de onderzeeërs niet gebouwd.
Onze vloot is geschoold en strijdvaar
dig; en (fat zij de wacht houdt, is ge
bleken bij den verijdelden Engelschen
overvalwaarbij de kleine kruisers
„Ariadne", „Cöln" en „Mainz" een eer
vollen ondergang vonden. Van den an
deren kant neemt zij niet alleen een af
wachtende houding aan, doch waagt zij
ook zelfs aanvallen, zooals door deze
roemvolle daad bewezen is. Deze komt
geheel overeen met den heldenmoed on
zer dappere zeelieden, die met onge
duld het oogenblik verbeiden, dat zij den
„grootmuiligen" Engelschman eenige
granaten kunnen toeduwerk
Voor de Engelsche Noordzeevloot is
het verlies der drie gepantserde kruisers
een niet geringe verzwakking. Ook wij
hebben verliezen geleden, doch deze zijn
veel kleiner, zoowel wat manschappen
als wat materiaal betreft.
En de „Köln. Ztg." schrijft: Het ver
blijdend feit, dat de Engelsche vloot drie
harer gepantserde kruisers verloren
Yokohama op weg waren, bereikte Ja
pan. San Francisco scheen dadelijk ver
laten door alle Japanners. Met treinen,
vrachtbooten, of schepen van walvisch-
vaarders, waren zij heengegaan naar Ca
nada of naar Mexico.
Daarna kwamen er telëgram'men uit
Europa. Ondanks de voorzorgen, door
de Japansche regeerinjg genomen, om te
maken dat het bericht van! deze onge
looflijke brutale daad van zeerooverij zoo
lang mogelijk geheim bleef consuls,
kapiteins van handelsbooten' ei} buiten
landsche handelslieden kenden spoedig
de waarheidde agentschappen versprei
den haar overal en de president van de
Vereenigde Staten deelde in een procla
matie aan het Amerikaansche volk mede,
dat de staat van oorlog sedert zes dagen
bestond tusschen Amerika en Japan.
I \m
Toen vermoordden de Yankees van
San Francisco, die sedert verscheidene
dagen een voorgevoel hadden van de
zen stand van zaken, zoodra de offici
eel e tijding gekomen was, eenige dui
zenden gelen van China- Town en wacht
ten met toenemenden angst de komst af
van de vloot der Unie, die kaap Hoorn
was omgevaren.
Ze hadden vroeger gelachen, als men
h*n had gesproken van een mogelijke
heeft, krijgt des te meer beteekenis, nu
bekend geworden is, dat dit verlies door
een enkelen Duitschen onderzeeër is toe
gebracht. Aan zijn dapperen commandant
en zijn dappere bemanning is dit succes
alleen te danken.
De begrafenis te IJmuiden.
Gisteren had te IJmuiden de teraarde
bestelling plaats van het stoffelijk over
schot van den Engelschen matroos
Green, van de „Hogue". De stoet, be
staande uit tamboers en pijpers van de
Nederl. marine, de lijkkoets, het vuur-
peleton, 24 ongewapende matrozen en
infanteristen, alsmede een deputatie van
het lOJe reg. infanterie, de vesting-artil
lerie en de marine, stelde zich op vooil
het bureau van den Engelschen vice-
consul. In de rijtuigen nadden plaats
genomen de Engelsche predikant Cham
bers uit Amsterdam, de Engelsche vice-
consul S. C. L. Reigersberg, de haven
meester de Brueyst Tack, de voorzitter
van het Roode Kruiscomité dr. van der
Horst, de oud-katholieke pastoor v. d.
Pol en de gereform. predikant Huizing,
terwijl de stellingoommandant te IJmui
den vertegenwoordigd was door den offi
cier van administratie 2e kl. der zee
macht Jas en den 2en luitenant der
vestingartillerie Burger.
Aan de groeve voerden achtereenvol
gens het woord de heeren J. Chambers,
ds. Huizing, dr. v. d. Horst en de luit.
der zeemacht Greve, aan wien de ge
heel e leiding van de teraardebestelling
was toevertrouwd. Honderden belang
stellenden uit IJmuiden en omstreken
woonden de plechtigheid bij.
Een toespraak van kardin «al Mercier.
Dezer dagen kreeg ik, alid'us een corr-
van idie ^Tijjd" de gazet vbn Havre im
ihanden, waariin een woordelijk verslag}
was opgenomen van de toespraak, welke
Z.Em, kardinaal Mercier gehouden heeft,
tot de duizenden en duizenden in de [N.oé
tre (D\ame tej Havre bij zijn terugreis)
uit (Rbme via 'Havre-Londen naar hieT*
Na een vermoeiende reis van dlrie dagen
was Z.EmC|. in de Fransche havenstad]
aangekomen en had djaar de Belgisch^
gewonden en vluchtelingen bezocht, dliei
met echt Fransche gastvrijheid waren opF
genomqni. Met dieple ontroering sprak
ZjEm. de geloovigen als volgt toe
„Indien ik thans slechts de mensclielijke
voorzichtigheid raadpleegde, zou ik eene
bescheidene stilzwijgendheid in acht ne
men. Drie dagen en dlrie nachten ben ik
op tfeis en ik heb de vreugde mogen ge
nieten, de weinige vrije uren, waaxo.vtetf
ik dezen namiddag beschikte, toe te wij
den aan iets! beter >d!an de uitoefening)
van Diet menschelijk woord: aan het be
zoek van gekwetsten, van on z e gekwet
sten, vain onzej vluchtelingen, aan wie
uwfe zonen en, ouwe doqhters de beste
'zorgen wijden*...
„Dodh hoe zal ik weerstaan aan dien
oproep, die uit ieder iuwer zielen opstijgt:
^jGijj komt 'uit België; zeg ons iets, zeg
ons iets over dit land, waar ons bloed
miet het uwe weid gemengd".
„En todh: wat zal ik u zeggen jn
landing van Japanners op hunne kusten
en van een ontscheping te San Francis
co. Zoodra ze de Hawaï-eilanden in
macht der matrozen van de Rijzende Zon
wisten, maakte hun lachen plaats voor
angsL
Die „gele apen", zooals ze gewoon
lijk in Californië genoemd werden, wa
ren tot alles in staat. Ze hadden er de
bewijzen van gegeven. Meester van de
steenkolendepots van den Sandwich-
Archipel en bijgevolg in de onmoge
lijkheid zijnde om hun eskaders hal
verwege den afstand weer van brandstof
te voorzien wie zou hen kunnen be
letten tot het vasteland door te dringen,
ei transportschepen heen te zenden, door
hun pantserkruisers begeleid, en er vier
vier of vijf divisies te ontschepen.
Japan had gedurende den oorlog in
Mandsjoerije een waar meesterschap ge
toond in deze operaties van vervoer én
ontscheping en de Amerikanen hadden
dit toen zelf levendig toegejuicht. Had
den zij wegens de vermetelheid, die deel
uitmaakte van de menigte hoedanighe
den, die zii vroeger aaji de „aardige
kleine Japs" toekenden, niet den een of
anderen dag een inval der gelen kunnen
verwachten?
En onder deze ernstige omstandig
heden bemerkten de bewoners van San
deze korte oogenblikken, tenzij (het woord
van den apostel: ^M^et 'hen, die 1 ijlden*
lijd ook ik",
„Er zijn tusschen deze toehoorders, va
ders, moeiders, edhtgenooten^. die tra*
nen van rouw stortqn. Al die droefenis
heb ik gekend in mijn klein land, ik
vinjd ze wejder bij m; ik gevoel \ze, zooals
gij' ze gevoelt, qn i|k 'heb behoefte, diit
u te zeggen^ Nodhtans zal ik van mijine
reis icfoor Frankrijk deiq} ajuder gevo}el
van dh ris tel ij ken trots melde nemien iri
dit uur> lda< 'het «meest tragische is van
de geschiedenis der menschheid|de alge*
meene onderwerping van al die belangen
aan dat waft men de eer noemit, de vrij
heid, de waardigheid de onafhankelijk
heid van een vólk.
„Wij, Bielgen, hebben gedurende 84
jaren geleeflfi in vrede e«i vtoarspoed en
dachten dat dit wel zoo moest 'blijven.
Maar, op zekeren dag gewerd het ultima
tum ons (uit Duitschlanjd, jdat dezen schoo
nen droom deed ineen storten; en dien
dag is die natie opgestaan als één man i
al (de klassen idler «maatschappij., aristoora-
tiie, 'burgerij, volkl hebben^ fiier staande
rondom, vorst en iregeering, deze toqge-
juidht
„Alsdan 'hebben wij tot Duitschland
gezegd: Wij zijn slechts een kleine natie,
zeer ,zwak; gij' zijt een militaire kolos,
maar g"ij 'hebt ons beleedigd, gij hebt
«ons recht overschreden on wij dienkefi
yvij, dat 'het recht hooger staat dlan het
geweld".
„Dien dag hebben wij gevoeld, wat de
vaderlandsche eenheid beteekentwij
hebben verstaan, dat ondanks zoovele
oogenschijnlijke tegenstrijdigheden, wij
slechts één van hart en één van ziet
zijn. 'En het is ons plotseling, duidelijk
geworden, zoo als het u op hetzelfde
moment duidelijk werd, dat er in de
maatschappij iets hooger is dan de men-
schelijke levensu.l. het Redht, 'de Rechtj»
vaardigheid.
„In deze oogenblikken nu, waarin een
volk zich bewust wordt van deze groote
waarheid, dat de menschelijke aangele
genheden en het leven zelfs niets zijn
in vergelijking met zekere fundamenteele
beginselen, in deze oogenblikken beseft
gij allen, hoe er een Souvereine Almacht
bestaat, die over alles regeerthet belijdt
het bestaan van God".
„Het volk belijdt dit, door zich aan
dit groote zoo dikwijls onbegrepen vooj>
schrift van Christus te cxnderwerpen
„Indien iemand ziijn vader of zijne moer
der of zijne zonen meer bemint d^n Mij,
is hij Mijner niet waardig".
„Er is miet een onder u, Beminde Broe
ders, die, indien hij zijn kind en zijn
echtgenoot bemint, niet meer nog het
Vaderland en de Rechtvaardigheid lief
heeft
Laat mij ten slotte u zeggen, dat 'ik
naar mijn land vol ontroering en dank
baarheid de herinnering zal meedragen,
van wat ik in Frankrijk heb gezien. Dik
wijls is het mij in mijne lange bedevaart
van Marseille naar Parijs en van Parijs
tot den Havre overkomen, dat ik treinen
ontmoette met soldaten, die naar heft
slagveld gingen, naar den roem, naar
Francisco met schrik, gemengd met spijt
dat ze geen leger hadden om Tiet te
genover dat te stellen, hetwelk van het
Oosten kon naderen.
De Vereenigde Staten hadden boven
dien geen enkel voordeel aan hun kant.
Zij beschikten over militaire deugden,
die zij in verschillende oorlogen hadden
getoond, en bezaten sedert den veld
tocht van Cuba de kaders van een mo
dern leger, maar alleen de kaders*
Zij begrepen in die dagen, dat een
volk zonder een blijvende militaire macht
overgeleverd is aan al het onvoorziene,
dat een duur leger, hetwelk altijd klaar
staat, de premie is, die een natie moet
betalen om haar veiligheid te verzekeren,
en met koortsachtige werkzaamheid pro
beerden zij datgene aan te vullen wat
hun ontbrak.
Terwijl ze op hun vloot wachtten,
vormden ze een leger, want zoo de
ontscheping 'der Japanners plaats had
vóórdat het eskader van den Atlanti-
schen Oceaan aankwam, was San Fran
cisco genomen en de vaart gestremld
vanwege de Japansche torpedo's.
't Was vooral admiraal Hopkins, die
wegens zijn geringen voorraad steen
kolen den boeg moest wenden.
En in welke gevaarlijke omstandig
heden? (Wordt vervolgd).