BUITENLAND.
BINNENLAND.
Uil Stad en Omgeving.
4e Jaargang.
No. 986.
e Eclcbdie (Eon/tomt
Bureau OUOE SINGEL 34, LEIDEN.
Interc. Telefoun 9.1a. Postbus 6.
DIT BLAD VERSCH1INT ELKEN DAO, UITGEZONDERD ZON- EN FEESTDAGEN.
DE ABONNEMENTSPRIIS bedraagt met GRATIS POLIS Ongevallen-verzekering
en het GEÏLLUSTREERD ZONDAGSBLAD voor Leiden 9 cent per week,
1per kwartaal; bij onze agenten 10 cent per week, t 1.30 per kwartaal. Franco
per post t L50 per kwartaal.
Atzonderlijke nummers 2'/, cent. met Geïllustreerd Zondagsblad 5 cent.
Woensdag
Januari
1913
De \DVERTENTIEPRlfS bedriet vn 1—5 rebels t 173. elke regel meer l'5«rt
ingezonden mededeeiingen van 1 —5 regels 1.53, eike regel meer 30 cent, met gratis
bewijsnummer, B:j contrict iinzienlijke korting. Qroote letters naar plaatsruimte.
'K!e?ne Advertentiëngevraagde betrekkingen, huur en verhuur koop en verkoop
(geen handels-advenentiënj 1—5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent ongeboden
betrekkingen 1-5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Dit nummer bestaat uit
TWEE bladen.
Roomsch onderwijs.
Men weet, dat indertijd de Philippij-
nen moesten worden bevrijd van „het
Sjpaansche juk".
En men weet ook, dat aan bedoeld
„juk" o.m. ook heet gedragen te wor
den „domheid", voorts pruidende uit
„priesterheerschappij".
Maar nu moet men eens hoore.n, hoe
die priesters op de Philippijnen het on
derwijs geregeld hadden.
Het staat in de „Ostasiatische Lloyd",
waaruit het „Hbld." ;t voor ons vertaald
heeft
De „Lloyd" schrijft, dat de Ameri
kanen „bij hun komst op de eilanden
aldaar een onderwijsstelsel aantroffen
dat, geheel in handen der geestelijkheid,
het onderwijs binnen het bereik bracht
van de groote massa van het volk en ook
de gelegenheid open stelde voor hoogere
ontwikkeling. Men had er naast de volks
scholen, waar lezen, schrijven en reke
nen, Spaansch en godsdienst werden on
derwezen, inrichtingen voor meer uitge
breid onderwijs in aansluiting met eene
instelling voor hooger onderwijs, die
hoofdzakelijk voor de opleiding van art
sen en juristen diende. Op de volks
scholen bestond geen verplichting tot het
betalen van schoolgeld, maar de geeste
lijken stonden er op dat de welgesteldein
in de kosten van het onderwijs bijdroe
gen.
De Amerikanen hadden dus op onder
wijsgebied een veld voor zich, dat reeds
ontgonnen was en konden met hun ar
beid onder gunstige voorwaarden een
aanvang maken. Zij deden dat met hun
gewonen ijver en energie."
Stellen we ons een oogenblik het ges-
zicht voor van b.v. den heer Ossendorp
of den heer F^odhuyzen bij 't lezen van
het bovenstaande.
Wat zou dat lang gewo.rden zijn
Maar bij Üe alinea over den ijver
en de energie der Amerikanen kwam dan
plotseling de ontplooiing hunner stroeve
trekken onder den uitroep: „Nu zult
ge nog eens wat anders lézen".
Dit valt echter tegen.
Zeker, de Amerikanen pakten de or
ganisatie van het openbaar onderwijs ste
vig aan, maar zij begingen daarbij vele
fouten en het slot van het artikel in
de „Lloyd" luidt aldus
„Het vorenstaande heeft betrekking
op het openbaar onderwijs, dat in de
plaats moest treden van het priester-
onderwijs. Ddt laatste is echter niet
verdwenen, maar doet zelfs ernstig af
breuk aan het openbaar onderwijs. Zoo
is het reeds voorgekomen, dat ergens
de Amerikaansche school moest wor
den opgeheven, tfijl alle kinderen ge
leidelijk naar de Katholieke school wa
ren overgegaan. Het gevolg van den
wedijver tusschen openbaar en katho
liek onderwijs is, dat op verschillende
plaatsen een toestand in het leven
is geroepen, die alles behalve bevor
derlijk aan de volksopvoeding moet
worden geacht. Dat <je dienaren van
Kerk en Staat elkander, in figuurlijken
zin dan, voortdurend in de haren zitten,
is ook al weinig stichtend. Opvallend
is het evenwel, dat over het algemeen
de betere standen de voorkeur geven
aan de priesterscholen. Er zijn geheele
provinciën, waar het geen enkelen Phi-
lippijnschen welopgevoeden notabele
zou invallen, zijn. kinderen naar de
Amerikaansche school te zenden, als
niet overeenkomstig zijn stand. Waar
schijnlijk heeft men hier te doen met
eene mistasting van het Amerikaansch
bestuur bij de practische doorvoering
van het democratisch begrip, dat voor
de school geen onderscheid mag wor
den gemaakt tusschen arm en rijk."
Waarom wij dit slot in zijn geheel
aanhalen?
W.el, omdat uit den toon er van blijkt,
dat de „Ostasiatische Lloyd" alles be
halve een clericaal orgaan is, wat aan
zijn mededeeüngen voor dezen of genen
hoogere waarde geeft. Een Roomsen blad
immers.... enfin, dat weten we.
En waarom zouden wij dat slot ook
niet in zijn geheel geven?.
Diat de priesters hun scholen met hand
en tand verdedigen tegen die van den
staat. daar hebben zij waarlijk groot ge-
lijk in.
Hoe die „wedijver" schadelijk kan zijn
voor de „volksopvoeding", begrijpen we
niet, wijl immers bij concurrentie ieder
zyjn uiterste best doet
En dat de priesterscholen nog altijd
goed zijn, bewijst het drukke bezoek.
Juist wie betalen kunnen, maken er go-
kruik van, ïn stede van elders onderridht
te zoeken.
Maar als dan de priesters op de Phi-
lippijinen goed voor 't onderwijs zorgen,
waarom worden ze dan in andere lan
den gewantrouwd
Ginds goed, overal goed, want die
priesters dat hooren we vaak genoeg
van hun bestrijders zijn overal eender.
ALüEMEhN OVERZICHT.
Nu de conferentie te Londen zoo plot
seling geschorst is, schijnt voor de mo
gendheden de tijd aangebroken
ten gunste van den vrede
tusschenbeide te komen. De ambassa
deurs, eveneens in conferentie ve.eenigd
wachten thans lastgevingen van hun on
derscheiden regeeringen af, in antwoord
op de laatste voorstellen, die naar de
verschillende hoofdsteden gezonden zijn,
na de vergadering van Zaterdag aan het
departement van buitenlandsche zaken,
waarin beraadslaagd is over hetgeen de
mogendheden nu zullen doen, om een
schikking tusschen de oorlogvoerend^
partijen tot stand te brengen.
De „Berl. Lok. Anz." schrijft over de
houding der mogendheden dat deze nu
uit hun reserve zullen treden en zidH)
aaneen sluiten tot een gemeenschap^ei-
lijke actie in vredelievenden geest. Naar
het blad verneemt, zal deze vredes-actie
reeds dezer dagen, en in tweeërlei vorm
in werking treden. De groote mogend
heden zullen zoowel door haar ambas
sadeurs in Konstantinopel aan de Porte,
als door de ambassadeurs-conferentie in
Londen aan de Turksche onderhande
laars gelijkluidende mededelingen doen,
die ten doel hebben, een hervatten van
de vijandelijkheden te voorkomen. De
tekst van de in deze beide gevallen aan
het Turksche adres gerichte mëdedee-
ling, waarin de wensch van Europa tot
het handhaven van dén Virede zeer duide
lijk uitgedrukt is, is reeds principieel
vastgesteld, en het is slechts de quaestie,
wanneer de tekst in Londen en in Kon
stantinopel overhandigd zal werden.
Volgens een ander bericht uit Berlijn
zouden de mogendheden reeds een stap
'te Konstantinopel .gedaan hebben.
Algemeen is men het erover eens dat
de val van -
Adrianopel
een gereede aanleiding zou zijn om met
ineer kans van slagen zich tot Turkije,
dat dan voor een uitgemaakte zaak zou
staan, te wenden.
Deze val zou men binnen niet al te
langen tijd verwachten. De correspon
dent van de ,,Frankf: Ztg." te Sofia deelt
dienaangaande mede, dat op verlangen
van generaal Sjukri pasja, den comman
dant van Adrianopel heden voor de Ves
ting een beslissende samenkomst zou
plaats hebben tusschen Bulgaarsche en
Turksche afgevaardigden.
- Men verwacht, dat de stad spoedig zal
capituleeren. Een radiogram gisteren
door den vestingcommandant aan den
groot-vizier verzonden, noemt den toe
stand van de vesting reddeloos.
Echter is bovenbedolede houding van
den bevelhebber der stad niet goed aan
te nemen, daar hij toch vroeger verklaard
heeft de stad tot het uiterste te zullen
verdedigen en liever te sterven dan
haar over te geven zonder strikt bevel
uit Konstantinopel, wat piet spoedig te
verwachten is.
De meening der gedelegeerden
is aanstonds na het schorsen der onder
handelingen, door verschillende journa
listen gevraagd. Tegen de „Temps"-cor-
respondent verklaarde een der Balkan-
gevolmachtigden: Het ultimatum had in
de eerste plaats ten doel om Turkije
te dwingen, de onderhandelingen tot een
einde te brengen. Maar ons doel was
bok, de groote mogendheden aan den
werkelijken toestand te herinneren. Ter
wijl de gezantenbijeenkomst er over be
raadslaagde, welke stadjes al of niet in
het nieuwe Albanië zouden opgenomen
worden, verloor men dc kern van de zaak
uit het oog: de sluiting van den vrede,
dien heel Europa wenscht. Nu zijn de
mogendheden ongerust geworden en héb
ben zij den wenk begrepen. Wij verlang
den niet meer, want wij hebben de over
tuiging, dat zij izullen handelen en dal' zij
met den nieuwen toestand rekening zul
len weten te houden. Wij ruller het
noodige doen, om hun tijd tot tusschen-
komst te laten.
De Turksche gedelegeerden waren
over het bruuske optreden der onderhan
delingen allerminst te spreken.
Resjid pasja, beklaagde zich tegen den
correspondenten van de „Matin"^ bitter
over de partijdigheid, waarmede de pre-
sid-ent Maandag, de zitting had geleid
en hij verklaarde zich het recht voor te
behouden de meening van den eere-pre-
sident der conferentie, Sir Edward Grey,
te vragen over het gebeurde.
„Te Tsjataldja", zoo vervolgde hij,
„is afgesproken, dat de beide legers hun
ne posities ongewijzigd zouden behou
den. Wanneer nu, doordat de onderhan
delingen op een wijze, die niet te recht
vaardigen valt, gerekt worden, Adria
nopel genoodzaakt zou worden te ca
pituleeren, zullen wij die overgave nfet
erkennen.
Be handelwijze der geallieerden is
beneden alle kritiek.
Wij hebben allerlei concessies gedaan,
zij geen enkele.
'Wij hebben ons verzoeningsgezind be
toond, bij hen was van toenadering niets
te bespeuren.
Wanneer door de mogendheden pres
sie mocht worden uitgeoefend ter bevor
dering var. den vrede, d n moet dit te
Sofia geschieden Te V--stantiïiope! is,
men gegaan tot aan de uiterste grens,
te Sofia heeft men er niet aan gedacjhlt
ons zelfs maar één schrede tegemoet
te komen. Wanneer wij de voorwaarden
zouden aannemen, die de geallieerden
ons stellen, dan zou het de eerste keer
zijn in de geschiedenis, dat opi het ein
de van een oorlog onderhandelaars zul
ten zijn bijeengekomen om een vredes
verdrag op te maken en dat de overwin
nende parftij zich al zijn eisahen onver
minderd heeft Izien toestaan."
Danef, het hoofd der Bulgaarsche ge
delegeerden, verklaarde, dat de schor
sing werkelijk een verkapte afbreking
der onderhandelingen was^ maar, zoo
voegde hij daaraan toe: „Misschien zal
een deus ex machina opdagen, wiens
'optreden een algeheele breuk verhoedt."
Nowakowits zeide: De mogendheden
hebben thans het woord. Het is nu hun
beurt, om den Turken een beter begrip
omtrent den toestand bij te brengen.
Waar wij onze eischen in den vorm het
ultimatum hebben geformuleerd, hebben
de Turken daarop een rnet een non-
possurr.us geantwoord. Uit achting voor
de mogendheden hebben wij de onde-
handelingen niet formeel afgebroken en
wij gelooven dat een ingrijpen van Euro
pa voldoende zijn zal om een hervatting
van onzen arbeid binnenkort te bewerk
stelligen.
Mioetsjikowitsj, eerste Montenegrijn-
sche gevolmachtigde, verklaarde: „De
Turken geven hoog op van de opofferin
gen, die zij zich getroosten. Tot hetgeen
zij opofferen rekenen zij ook Albanië.
Dit gebied wordt echter niet afgestaan
aan de geallieerden, het blijft onder
suzereiniteit van d*4- Sultan en het zal
een bron van voortdurende moeilijkhe
den worden voor de geallieerden.
De Turken hebben ons bedrogen in
onze verwachtingen, wij rekenden opeen
'concessie, zij deden er echter geen.
Het woord is thans aan de mogendhe
den.
Ook Venizelos verklaarde te rekenen
op de mogendheden.
„Turkije", zoo zeide hij, „zal zich1 moe
ten schikken in het onvermijdelijke, in
den afstand vari Adrianopel en van de
eilanden in de Egeïsche Zee, die zoo
lang onder zijn wanbeheer gezucht heb
ben."
GEMENGD
Uit Rome wordt gemeld, dat von
Ja gow waarschijnlijk morgen vandaar
zal vertrekken om zijn nieuwe ambt te
aanvaarden. Hij zal echter nog te Rome
terugkeeren voor een afscheidsaudicntie
bij den Koning.
De toestand van lord Hardin-
ge, den onderkoning van Indië, die het
slachtoffer werd van een bomaanslag
gaat met den dag vooruit. Zijn wonden
zijn zoover geheeld, dat hij reeds twee
maal een korte wandeling heeft mogen
maken. Lord Hardinge hoopt de opening
van den Wetgevenden Raad, welke op
27 Januari te Delhi zal plaats hebben,
te kunnen presideeren.
In den ministerraad, die 'gister
ochtend op het Elysee is gehouden,
heeft de president van de Fran-
sche republiek het besluit getee-
kend, waarbij de Senaat en de Kamer
op 17 dezer in vereenigde vergadering
worden bijeengeroepen om den presi
dent van de republiek te kiezen.
Volgens een telegram uit New-
York, vermoedt men aldaar, dat de A m e
rikaansche hu lp kruiser Panther
met 120 man aan boord, in den laatsten
storm ve r ga an is. Sinds drie dagen
heeft men van het schip, dat op weg
was naar Kuba, niets meer vernomen.
Te Brussel heeft zich, naar het
„N. v. d. D." meldt, een bond opgericht,
tot ve r ze d e 1 ij k i n g der cinem a's.
De bond zal, naar het blad verder
meldt, aan de bevoegde ministeries ver
toogschriften sturen, om middelen voor
te stellen, teneinde de zedeloosheid, wel
ke in maar al te veel cinema-vertoonin
gen aan den dag gelegd wordt, kracht
dadig te bestrijden.
De beambten van de Spaansche
spoorweglijn ManresaBerga hébben
kennis gegeven dat zij den arbeid zul
len nedcrleggen op 13 dezer.
kamerverkiezingen.
Naar de „Ned." verneemt, wenscht
de heer H. Toll erna, lid der Tweede Ka
mer voor het district Gorinchem, bij de
aanstaande verkiezingen geen zetel meer
in onze volksvertegenwoordiging.
Minister E. R. H. Regout.
Uit Nizza wordt gemeld, dat de toe
stand van den minister van justitie, mr.
E. R. H. Regout, verontrustend is. De
geneesheeren tvreezen yoor een 'hersenge-
zwel. Vandaag zal er een consult plaats
hebben om te beslissen of de zieke naar
Holland teruggevoerd kan worden.
Timor.
Reuter meldt, dat volgens een bericht
uit Lissabon aan Engelsche bladen Ne
derland'en Portugal zouden zijn over
eengekomen, de quaestie van de grens
op Timor ,aan arbitrage te onderwerpen,
en dat de president van de Zwitsersche
republiek tot arbiter zou zijn gekozen.
Artillerie museum.
Nederland zal nu ook zijn artillerie-
museum krijgen. Het zal gevestigd wor
den op Doonverth; de plannen zijn reeds
in een vergevorderd stadium.
De Typografen-staking.
In de voorwaarden van de organisaties
hebben nog enkele patroons toegestemd.
Van de drukkerij 't Kasteel van Aem-
stel (de Tij,d) zijn Maandag drie ruiten
ingeworpen, en één ruit van de drukkerij
Van Dorssen pp de N. Z. Voorburgwal.
De „Tijd" is gisteren in verkleind for
maat verschenen.
Prov. Boud v. R. K. Kiesvereenigingcn
Zondag 12 Jan. a.s. Zal in de zaal
Concordia te Gouda de algemeene ver
gadering gehouden worden van den pro
vincialen hond van R. K. Kiesvereerti-
gingen in Zuid-Holland.
Als belangrijkste punt der agenda zij
vermeld, dat de Hcogeerw. heer Mgr.
Dr. Mr. Prof. W. H. Nolens, lid
van de Tweede Kamer, een politieke
lezing zal Jipuden. Reden te over om
deze bijeenkomst niet onbezocht te laten.
Ter inlichting dienq, dat leden van aan
gesloten kiesvereenigingen op vertoon
van een.door den secretaris, hunner kies-
vereeniging getekend bewijs van lid-
maatschap toegang tot de vergadering
hebben.
KORTI KROMEk.
Donderdagavond heeft het mee-
rendeel der winkeliers te Beverwijk,
zonder eenige verordening van gemeente
wege, waartegen velen ernstige bezwaren
hebben, de 9-uur-sluiting ingevoerd. Zóó
goed kon het publiek1 zich hiermede ver-
eenigen, dat het de on willigen, die optm
bleven, zelf aanmaande de lichten uit
te doen.
Bij de gisteren gehouden stem
ming ter verkiezing van èen lid van de
j Provinciale Staten van Utrecht werden
2487 geldige stemmen uitgebracht, waar
van op den heer C. P. de Groot (C.
H.), te Abcoude-Baam brugge, 926; op
tmr. Thomassen a Thuessink van der
Hoop van Slochteren (ook C.H.), bur
gemeester van Breukelen, 1234, en op
den heer A. A. van Vloten (lib.)j te
Maarsseveen, 320. Zoodat er een her
stemming moet plaats hebben tusschen
•de heeren de Groot en van der Hoop!.
De verordening op de winkelslui
ting te Arnhem is gisteravond in wer
king getreden, zonder eenig verzet van
winkeliers of publiek.
De audiëntie van den Minister van
Waterstaat zal Vrijdag 10 dezer niet
plaats hebben.
LEIDEN, 8 Januari.
St. Luduina-Vereeniging.
De verdienstelijke weldoensters vafl
de St Luduii na-Vereeniging gaven gis
terenavond haar jaarlijksch Kerstfeest
aan een kleine driehonderd behoeftige
kinderen.
De St. Jozefszaal op Rapenburg was
geheel gevuld met blijde gezichtjes, wel
ke onder opgewekt gebabbel de over
vloedige lekkernijen verorberden, die de
ijverige dames hun ronddeelden. De
vroolijkheid steeg vooral bij de leuke
voorstellingen der bioscoop1, waarvan de
kleinen niet genoeg konden krijgen. Een
helder „Lang zullen ze Lven" weer
klonk, toen de beeltenissen van Paus en
Bisschop en in Leiden .welbekende" gees;-
telen op het doek werden getooverd.
Maar de kleinen wisten ook stiilekens
en aardachtig te luisteren, toen de Zeer-
eerw. Heer Deken Dessens hun sprak
over die weldoende dames, die deels
door milde gevers, deels door £igen art-
beid in staat waren gesteld, dezen feest-
iavond te organiseeren uit liefde voor het
kind en om in die arme kinderen te eeren
bet Kindje van Betihlehem. Met den dank
Vie de zeereerw. spreker bracht aan al
len, die hadden meegewerkt aan dezen
liefdeavond, stemden de kleinen vol
geestdrift in en uit menige eenvoudige
kindermond moet ook na die milde uit-
aeeling van snuisterijen en practische
kleedingstukken een ongekunsteld ge
bedje zijn opgegaan voor die dames,
welke zoo uitnemend de kunst blijken te
verstaan om op zulk een aangename wij
ze wel te doen.
De le luitenant P. Jessé van het 4e
reg. Infanterie wordt met ingang van
15 Januari a.s. gedetacheerd bij de werk
plaatsen voor draagbare wapenen te
Zaandam.
Met ingang van 1 April zijn te
's Gravenhage afgescheiden van den kring
der comróle der grondbelastingen de tot
het kantoor der hypotheken en van het
kadaster alhier bêhoorende kadastrale
gemeenten en is alhier een contróle der
grondbelasting ingesteld. Tot controleur
is met ingang van genoemden datum
benoemd -de heer L. W,. Romijn, thans
in dezelfde betrekking te 's Gravenhage.
ROOMSCHE AGENDA.
W^o e n s d a g 51/2 uur ;s avonds St.
Jozefszaal, Rapenburg 52, Bijbelsche ge
schiedenis (met lichtbeelden) voor de
kinderen der St. Petrusparochie. Spre
ker de weleerw. heer C. G. J. v. Leeu
wen.
Woensdag 8 uur 'savonds St. Jo
zefszaal, Rapenburg 52, Bioscoopvoor
stelling.
Woensdag 8 uur 's avonds Bonds-
gebouw, Rapenburg 10, Bioscoopvoor
stelling.
Vrijdag 8 uur 'savonds. Bondsge-
bouw, Raj>enburg 10. Sociale cursus.
Spr. de heer H. J, A. Enge!9.
Dinsdag half «acht. Slid g.hjorzaal.
Feestvergaderipg 2de lustmm Jonge
Garde. Spr. mr. dr. J. v. Best.
BODEGRAVEN. Op 13 Januari a.s.
zal de Eervv. Pater Jansen een licht
beeldenavond geven in" de zaal van den
heer C. Veelenturf, ten voordeele der
missie van Engelsch-Indië. Entréeprijs
is f0.25, terwijl in de zaal gelegenheid
gegeven zal worden iets voor die Missie
bij te dragen.
GROENENDIJK. Maandagavond
hield de vereeniging „Onder Ons" hare
gewone jaariijksche uitvoering. Opge
voerd werd het blijspel „Czaar en Tim
merman", door den vroegeren directeur
der vereeniging verrijkt met tal van ko
ren en aria's uit de bekende opera. Als