Ie Jaargang.
No. 146.
S)e£^icbobe Sou/temt
Bureau OUDE SINGEL 54, LEIDEN.
Interc. Telefoon 935. Postbus 6.
DIT BLAD VERSCHIJNT ELKEN DAO, UITGEZONDERD ZON- EN FEESTDAGEN.
DE ABONNEMENTSPRIJS bedraagt met GRATIS POLIS Ongevallen-verzekering
en het GEÏLLUSTREERD ZONDAGSBLAD voor Leiden 9 cent per week,
i/ 1.10 per kwartaal; bij onze agenten 10 cent per week, 1.30 per kwartaal. Franco
Jper post 1.50 per kwartaal.
Afzonderlijke nummers 2»/. cent, met Geïllustreerd Zondagsblad 5 cent.
De ADVERTENTIEPRIJS bedraagt van 1—5 regels 0.75, elke regel meer 15 cent;
ingezonden mededeelingen van 1—5 regels 1.50, elke regel meer 30 cent, met gratis
bewijsnummer. Bij contract aanzienlijke korting. Groote letters naar plaatsruimte.
Kleine Advertentiëngevraagde betrekkingen, huur en verhuur, koop en verkoop
(geenhandels-advertentiën) 1—5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent; aangeboden-
betrekkingen 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Gemeenteraad van Leiden.
(Vervolg van gisteren.)
Aan de orde is:
5e. Benoeming vah een onderwijzer
jhiet verplichte hoofdacte aan de school
'der 3e klasse no. 2 (van der Werfstraat).
Voorgedragen worden le. F. C. de
Graaf te Voorschoten; 2e. J. J. Eildlers
te Meppel en 3e. D. C. de Bruijn te
Leiderdorp.
r Benoemd wordt de heer F. G. die Graaf
Jfl Voorschoten.
6e. Benoeming van een onderwijzer
met verplichte hoofdacte aan de school
Ider 3e klasse no. 3. (Korte Mare).
Voorgedragen worden lo. J. J. Eil-
ders te Meppel, 2o. D. C. de Bruijn
te Leiderdorp en 3o. G. van' der Zan
den te Loenen ^gem. Apeldoorn.)
Benoemd wordt de heer J. J. Eilders
ïe Meppel.
7e. Benoeming van eesn onderwijzer
!met verplichte hoofdacte aan de school
;3e klasse no. 8. (Heerenstraat.)
Voorgedragen worden lo. D. C. de
Bruijn te Leiderdorp2o. G. van der
Zanden te Loenen (gem. Apeldoorn)
en 3o. B. ten Wolde te Kallenhote
(gem. Steenwijkerwold).
Benoemd wordt de heer D. C. die
.Bruijn te Leiderdorp.
8e. Voorstel oip Prof. Dr. W. Martin
Voor den duur van het verlof Van den
^conservator te benoemen tot tijdelijk con
servator van het Stedelijk Museum, op
een salaris, berekend naar een wedde
van f 600 per jaar.
Dit voorstel wordt van de agenda afge-
yoerd.
9. Verzoek van Mej. M. Tillema om
eervol ontslag als le onderwijzeres in
Ide handwerken aan de school der 3e kl.
no. 6. (Paul Krügerstraat.)
B. en >Vi stellen voor het /ontslag'
eervol te verleenen.
Aldus besloten
10e. Verzoek van N. Brouwer om eer-
•Vol ontslag als Directeur der Kweek
school voor onderwijzers en onderwijze
ressen.
B .en W. stellen voor het Ontslag
op de meest eervolle wijze te ver
leenen met ingang van 1 September
- aanstaande onder dankbetuiging voor
de langdurige diensten door den heer
Brouwer aan het onderwijs in deze ge
meente bewezen. (Applaus.)
Het voorstel wordt goedgekeurd.
11e. Verzoek van het bestuur van het
genootschap „Mathesis Scientiarum Ge-
ïiitrix" om het kosteloos gebruik van
de Stadsgehoorzaal, ten behoeve van dë
tentoonstelling van teék'eningen en voor
het houden der algemeene vergadering.
B. en W. stellen voor hqt verzoek
in te willigen.
Aldus besloten.
l"2e. Verzoek van het bestuur der Ver.
tot bevordering van den Bouw van Werk
manswoningen, om goedkeuring tot ex
tra afschrijving op de balanswaarde der
terreinen in „de Kooi".
B. en W. stellen voor aan adressante
toestemming te verleenen tot het doen
eener extra afschrijving van f4500
zijnde de opbrengst van de door haar
aangegane overeenkomsten met de
Electr. Spoorwegmaatsch. en de Ned.
Herv. Gemeente betreffende hare ter
reinen aan „de Kooi".
Aldus besloten.
13e. Verzoek van het bestuur der Ver.
tot bevordering van den Bouw van Werk
manswoningen orn goedkeuring dat de
eigen deelneming der Vereeniging in de
uitvoering van het plan Geeregracht—
Levendaal—Zijdgracht, wordt bepaald op
f 18000.
B. en W. stellen voor het verzoek in
te willigen.
Aldus besloten.
14e. Voorstel tot beschikbaarstelling
van gelden voor den bouw van de nieu
we school 4de klasse no. 1, aan de Ha-
verstraat.
B. en W. vragen een crediet aan van
f 54.000, zijnde de totale kosten van
den bouw, waarvan i/4 deel door het
iRijk wordt vergoed.
Goedgekeurd.
15e. Voorstel tot beschikbaarstelling
Van gelden voor den bouw vajn een af-
deeling voor jeugdige idioten nabij het
gesticht Endegeest.
B. en W. vragen een crediet aan van
f210.000 waarin begrepen is 110.000
voor de electrische installatie,
(Goedgekend.
16e. Voorstel tot kostelooze overna
me in eigendom en onderhoud bij de
gemeente van het gedeelte van de So-
phiastraat, gelegen tusschen den Mare-
singel en de Buitenlaan.
B. en Wi. stellen voor de gemeente
van M. de Tombe, J. Th. Breedeveld
en de Wied. A. van Donkelaar te doen
overnemen boven omschreven deel van
de Sophiastraat, nadat de tegenwoor
dige eigenaars f 250 in de gemeentekas
voor het behoorlijk in orde maken der
straat zullen hebben gestort.
\Goedgekeund^
17o. Verzoeken van J. N. Boogaards en
van G. Splinter en J. Brandt om ver
gunning tot demping van gedeelten sloot
langs den Maresingel.
18o. Verzoek van W. J. de Haan om
vergunning tot demping van een gedeel
te sloot in de Medusatraat.
B. en W. adviseeren aan beide adres
santen de gevraagde toestemming te
verleenen onder de gewone voorwaar
den.
Dit voorstel wordt teruggenomen.
19o. Voorstel tot verhuring van het
benedenhuis in de Nieuwsteeg no. 10a,
aan Chr. J. Wijnbeek.
B. en W. stellen voor het beneden
huis van perc. Nieuwsteeg 10a. voor
den tijd van 5 jaar te yerhuren aan
Chr. J. Wijnbeek tegen f225 's jaars.
Goedgekeurd.
20o. Voorstel tot onderhandsche op
dracht van het leggen van beton- en ge-
wapend-betonvloeren in de te bouwen
school aan de Haverstraat aan de Naaml.
Vennootschap „Werninlds Beton fa
briek."
B. en W. stellen voor het leggen
van beton en gewapend-betonvloeren
in de nieuwe schooi ondershands op
te dragen aan de Naaml. Venn. Wer -
nink's Betonfabriek voor f3017.
Goedgekeurd.
21 o. Voorstel tot wijziging van art. 19
van het „Reglement voor de werklieden
in dienst van de gemeente Leiden."
Ingevolge de gedane toezegging heb
ben B. en W. een wijziging van het
werldiedenreglement voorgesteld, waar
door aan de gemeente-werklieden tij
dens hun verblijf onder de wapenen,
indien zij gehuwd, of ongehuwd en
kostwinner voor anderen zijn, 80 pet.
en indien zij ongehuwd zijn en slechts
voor zich zelf te zorgen hebben, 35
pet van hun loon ontvangen.
Het voorstel wordt goedgekeurd.
22o. Verzoek van de firma Rijsewijk
en Co. te Zutphen, om te besluiten dat
voor werken, uitgevoerd onder beheer
van of namens de gemeente Leiden, uit
sluitend Nederlandsche cement zal wor
den verwerkt.
B. en W. stellen voor afwijzend te
beschikken.
Aldus besloten.
23o. Verordening regelende de samen
stelling en inrichting van de Plaatselijke
Schoolcommissie te Leiden.
Hierbij komt in behandeling het
voorstel-Sijtsma, om te bepalen, dat
minstens vier leden van de commissie
vrouwen moeten zijn.
B. en W. ontraden de aanneming van
dit voorstel, omdat in de nieuwe ver
ordening geen enkele bepaling voor
komt, die de benoeming van dames te
genhoudt en de plaatselijke schoolcom
missie zelve van het nut van dames-
leden ten volle overtuigd is.
Voorgesteld wordt het ledenaantal
der commissie uit te breiden van 12
tot 16 en de zittingsduur der leden van
3 tot 4 jaar te verlengen.
De heer Sijtsma, zijn voorstel hand
havend, verklaart zich de houding dier
Schoolcommissie niet te kunnen verkla
ren. Wel heeft zij een platonische lief
desverklaring voor opname van vrouwen
afgelegd (Gelach), maar'daaraan hebben
wij feitelijk niets. Als de Schoolcommis
sie van meening is, dat dames in de
commissie moeten zitten, waarom gaat
zij dan niet met spr's voorstel mede?
Nog nimmer is een vrouw benoemd.
Spr. meent dat er in het onderwijs een
te mate ral istische geest heerscht en ver
wacht van de vrouwen een meer idealis
tische richting. Een aantal van 4 dames
voor de commissie is als minimum njet
te veel en uit billijkheids oogpunt bepleit
spr. de aanneming van zijn voorstel.
De heer v. d. Eist deelt namens' de
Commissie voor de huishoudelijke ver
ordeningen mede, dat zij geen aanleiding
heeft geh^d, tot bjjzp(ntu&*& opmerkingen.
De heer Carpentier Alting zegt,
dat een van de beginselen waarom de
Schoolcommissie uitbreiding van haar le
dental wenschte, was de opname van da
mes. Om den Raad te binden, wat het
aantal dames aangaat, meent spr. niet
wenschelijk van toevallige omstandighe
den hangt af of er meer of minder da
mes zitting zullen hebben. Laat de Raad
de verordening ongewijzigd aannemen.
De heer Vergouwen ontkent dat er
een bijzondere materialistische geest in
ons onderwijs heerscht. 't Is wenschelijk,
dat de commissie vrouwelijke leden zal
tellen, ook omdat de vrouw een belang
rijk deel van de opvoeding voor haar re
kening heeft. Spreker is echter niet
voor een vastgesteld aantal.
De heer Z w i e r s is tot de conclu
sie gekomen, dat een bindend voorschrift
niet gewenscht is, omdat het kan voor
komen, dat er niet voldoende krachten
beschikbaar zijn.
De heer Roem prijst het handwerk
onderwijs in Leiden, dat den Haag tot
voorbeeld heeft genomen. Als de school
commissie dus toch dames wenscht dan
ziet zij wel heel ver, nog verder dan
de heer Sijtsma. (Gelach).
De heer S ij t s m a repliceert. Door
zijn voorstel zullen de dames nooit de
overhand krijgen. Ten slotte moet de
Schoolcommissie niet uitmaken, wie daar
in zitting hebben, maar de Raad. En dat
in Leiden geen geschikte dames zou
den zijn, gelooft spr. niet. Als de heer
Zwiers getrouwd was, zou hij dat ook
wel weten (Gelach).
De heer Pera zet uiteen de moeilijk
heden, die zich bij het vervullen van vaca
tures voordoen.
De heer Fokker verdedigt het voor
stel Sijtsma. Een vaste regeling ver
dient ook daarom de voorkeur, opdat niet
naar wisselende inzichten dames be
noemd wonden. Spr. acht het voorstel-
Sijtsma een alleszins gewenschte veilig
heidsklep.
Nadat de heer Zwiers zijn meening
nog verduidelijkt heeft, komt het voor
stel-Sijtsma als amendement op art. 1
der verordening in stemming en wordt
Verworpen met 24 tegen 5 st. Vóór
stemden de heeren de Boer, van der Eist,
Fokker, Sijtsma en P. J. Mulder.
De overige artikelen en daarna de ge-
heele verordening worden angewijzigd
vastgesteld.
Voorstel tot kostelooze overname in
•eigendom en onderhoud bij de gemeen
te aan de Oranjeboomstraat, de Cathrij-
nestr. en een gedeelte van de Geere
gracht.
Goedgekeurd.
De neutraliteits-quaestie.
Motie van orde van den heer Focke-
ma Andreae naar aanleiding van het
antwoord van B. en W. op de door hem
in den Raad gedane vraag omtrent de
voordrachten voor onderwijzers.
Deze motie luidt als volgt:
De raad, gezien de inlichtingen door
B. en W. gegeven naar aanleiding van
de vraag, in den raad gedaan omtrent de
voordrachten voor onderwijzers instem
mende met de daarin uiteengezette be
ginselen vertrouwende op het beleid
van B. en Wu bij het opmaken dezer
voordrachten, gaat over tot de orde van
den dag.
De heer Fockema Andreae, deze
motie toelichtend, dankt B. en W. voor
hun antwoord. Juist heeft spr. zijn vraag
zoo vaag gesteld, omdat het gold een
netelige quaestie en Spr. wilde B. en W„
gelegenheid geven te antwoorden zoo
veel als zij noodig oordeelden. Spr.
wenschte niet te treden in de bevoegd
heden van B. en W. en acht het antwoord
van B. en W. volkomen juist. Het doet
spr. genoegen, dat B. en W. dit antwoord
gegeven hebben en daarom heeft spr. de
motie voorgesteld.
De heer Pera gaat dieper op de neu-
traliteitsquaestie in. Om de gedachjten
te kennen in de lageronderwijswet neer
gelegd, moet men rekening houden met
den heerschenden volksgeest in de
jaren van de vorige eeuw, die uitdruk
king kreeg in het artikel der /nieuwe
Grondwet, welke de souvereiniteit op
droeg aan het huis van Oranje.
Waar de leuze Oranje en Nederland
hoog gehouden moet worden, kan /de
Overheid in haar school geen onderwij
zers dulden, wier anti-monarchale ideeën,
leiden tot ontbinding van den staat In
dit verband zegt spr. onaangenaam te
zij" geti|Off^n $oor cle .uitdrukking van
B enW.. in hun preadvies, dat zij geen
inquisitoriaal onderzoek voor de staat
kundige richting van den sollicitant wen-
schen te doen.
Is dit onderzoek inderdaad inquisito
riaal
Wie dit beweert verliest uit heit oog,
hoe d!e wet gehandhaafd moet worden.
Een aantal openbare onderwijzers heb
ben te kennen gegeven, zich niet meer
aan de bedoeling der wet te houden.
Is het inquisitoriaal den onderwijzer naar
zijne meening te vragen? Zoo ja, dan/
mag men gerust zeggen, dat onze natio
nale veerkracht is prijsgegeven. Een te
genstander van het Koningschap zal de
nationale gezindheid bij kinderen slechts
met Siberische koude kunnen inpren
ten. Spreker critiseert verder het pr$
advies 'en kan niet meegaan met de
motie van de heer Fockema Andreae,
hoezeer spr. ook vertrouwen stelt in B.
en Wl
De heer Fokker onderschrijft het
standpunt van B. en W., als zij zeggen bij
de sollicitanten na te gaan of zij zich be
hoorlijk van de'taak, hun bij art. 35 der
Lager Onderwijswet opgelegd kwijten,
en evenzeer als spr. beaamt, dat in de
school een onderwijzer geen anti-monar
chale denkbeelden mag verkondigen.
Als men dit alles zegt, schermt men
echter met windmolens en de vrees, die
B. en W. schijnen te hebben van het te
genovergestelde is volkomen ongegrond.
Spr. weet echter niet wat B. en W.
bedoelen met het blijk geven op eenigs-
zins ostentatieve wijze van eene anti-mo
narchale gezindheid.
Geeft men reeds aanstoot als men
openlijk verklaart voorstander te zijn van
het Huis van Oranje, doch mocht dit eens
zijn uitgestorven een republiek te begee-
ren boven het bestuur van een Duitschen
prins, een opinie die spreker ten volle
deelt?
De heer Sijtsma heeft gezocht naar
eene zielkundige verklaring van het feit,
dat de vraag van den heer Fockema An
dreae zoo bijzonder vaag was gesteld.
Kwam het misschien omdat het den heer
Fockema Andreae zwaar moet zijn ge
vallen als liberaal, als volgeling van Thor-
becke, als strijder der vrije gedachte,
te zien dat hij zijn denkbeelden niet meer
aan de vrije worsteling der geesten kan
overlaten? Hoe het zij, ook het antwoord
van B. en W. is van hetzelfde gehalte;
men kan aan de hand ervan veel mee
doen en veel mee nalaten.
Spr. gaat mede, waar B. en W. een
inquisitoriaal onderzoek naar de richting
van den sollicitant afkeuren.
De zaak toch is van niet zooveel belang
als men wel voorgeeft. Vóór de rede van
den heer Ossendorp heeft men niet over
het onderwijs geklaagd; ook daarna zijn
geeln klachten gehoord. Spr. is veertien
jaar onderwijzer geweest, doch heeft
nooit iets vernomen, wat aanstoot heeft
gegeven. Op de bekende vergadering
werd deze zaak uit paedagogisch oogpunt
besproken, 't Is theorie geweest en men
ging naar school toe en volgde weer de
oude practijk. Is er ooit reden tot klagen
in Leiden geweest? Er was zoo'n storm
niet opgekomen, als de heer Meerkerk
niet met zijn ingezonden stuk was geko
men en toen heeft de rechterzijde de ge
legenheid aangegrepen om de /openbare
school te bestrijden.
Geroepneen, neen.
De heer S ij ts m a is verheugd, dat het
anders is. Eerst als de onderwijzer in
de school ariti-monarchale denkbeelden
verkondigt, behoort hij daar geweerd.
Dit is echter niet het geval. Maar stel
eens, dat deze geest onder de onderwij
zers heerschte, aan wie de schuld?
Niet allereerst aan de .onderwijzers
maar aan hunne opleiding, die men dan
in andere richting moet sturen. Er gaat
een democratische stroom onder de on
derwijzers, die meerendeels gerecruteerd
worden uit de kleine klassen, die demo
cratisch voelen en denken. Wil men dit
veranderen dan moet men andere voor
waarden aan de opleiding stellen, en be
ter salarieeren opdat de klasse der meer-
gegoeden zich aan 't onderwijs kunnen
geven. Spreker is overtuigd, dat de on
derwijzers hun plicht doen en voorspelt,
dat de heele beweging op niets zal uit-
loopen en het onderwijs niet schaden.
Spr. wil niet door een onderzoek naar
hunne gezindheid de onderwijzers maken
tot huichelaars door het voorgeven van
een andere dan hun werkelijke meening
of tot slachtoffers hunner overtuigim
liet speet .spreker (d,aaromA dat de heer
Fockema Andreae zijn vraag stelde, of
schoon hij meegaat met B. en W.
Wat nu de motie van orde aangaat^
spr. kan daar slechts voorstemmen als
de 3de alinea, „instemmende met met
de daarin uiteengezette beginselen" ver
valt. Anders zal spr. tegenstemmen.
De heer Vergouwen maakt de
schrapping van de derde alinea afhanke
lijk van zijn stemmen vóór de motie-
In de appreciatie van de kwestie, die nu
aanhangig is, verschilt spreker met den
heer Sijtsma; hij acht ze van het grootste
belang, ofschoon spreker niet ontkent dat
het een netelig vraagstuk is. Steeds is
art. 35 der Lager Onderwijswet een bron
van groote verdeeldheid geweest en ook
nu nog is het een open vraag, hoe het
moet worden uitgelegd. Van bijzonder
belang is dit vraagstuk, omdat het groot
ste deel van ons volk nog steeds van
de openbare school gebruik moet ma
ken. Wij kunnen echter niet anders doen
dan ons houden aan de wet, die hier de
scheidsrechter is. Nu is misschien de ver
oordeeling - der politieke neutraliteit wel
uit art. 35 te distilleeren, maar spreker
meent, dat zij daarin niet ligt. Dat deze
kwestie thans hier aan de orde is geko
men, ligt geheel in de lijn der ontwikke
ling van het openbaar onderwijs. Spreker
heeft zelf een openbare school bezocht
toen ademde deze nog een godsdienstigen
geest; er werd gebeden; de naam van
God werd niet verzwegen; maar toen
een nieuw hoofd kwam, veranderde dit
alles. Thans heerscht een geheel andere
geest; een materialistische, naturalistische
strooming bezielt de onderwijzers en al
moge nu deze materialistische denk
sfeer niet zoo'groot zijn als b.v. „Het
Volk" beweert, zij is toch sterk genoeg
om er rekening mede te houden. Spr,
wenscht iemand, die, republikein zijnde,
van zijne gevoelens op school niet doen
blijken, van school ook niet te we
ren. Een onderzoek naar de richting der
sollicitanten wenscht spreker niet; dit toch
zou insluiten, dat anti-monarchalen niet
voor benoeming in aanmerking kwamen,
maar even logisch zou er het gevolg van -
zijn, dat onderwijzers als Gerhard, Berg-
meijer, Lamers e.a. om hun beginselen
voor ontslag zouden worden voorgedra
gen, en dit acht spreker eene aanranding
van de persoonlijke vrijheid. B. en W.
zouden zich hierdoor op een glibberig
pad begeven en het beste komt spreker
voor, dat B. en W. naar bevind van za
ken handelen.
Wordt de motie onveranderd aange
nomen, dan bereikt men slechts dat de
onderwijzers min of meer gekortwiekt
worden. Willen zij invloed op de school
uitoefenen, dan zullen de onderwijzers
dat wel zoo doen, dat zij vallen buiten
het bereik van B. en W. De motie dus
voor zooverre die instemming betuigt
met de beginselen is van nul en geener
waarde. Spreker ziet in de toekomst op
richting van bijzondere neutrale scho
len en meent ten slotte, dat zooals de
wet thans luidt, B. en W. slechts excessen
kunnen voorkomen.
De heer Aal berse, zich hoofdza
kelijk aansluitend bij den heer Vergou
wen, zal zich tot een kleine aanvulling
bepalen. Het heeft spr. verwonderd, dat
de heer Fockema Andreae met het pre
advies van B. en W. tevreden was. Want
dit was eigenlijk geen antwoord op diens
vraag. Immers prof. Fockema Andreae
kon nooit bedoeld hebben een onderzoek
naar staatkundige overtuiging; veeleer be
oogde zijn vraag een onderzoek naar de
paedagogische denkbeeldenof de sollici
tant staat op het standpunt, dat aan kin
deren op school geen politieke of gods
dienstige dogmata onderwezen kunnen
worden.
Men heeft geijverd voor de openbare
school voor ieder toegankelijk en daar
om moesten de godsdienstige dogmata
met zorg geweerd. De onderwijzers, die
de school voor allen toegankelijk wen-
schen hebben de logica aan hun kant als
zij de politieke dogmata eveneens willen
weren om aan ouders van anti-monarcha
le gezindheid geen aanstoot te geven, om
niemand te kwetsen. Spr. heeft altijd opj
het standpunt gestaan, dat de school te
genover de kinderen op nationaal, gods
dienstig, zedelijk gebied een taak te veri
vullen heeft; een standpunt, waarvan
de juistheid thans ook door vele wari
me voorstanders der openbare school
wordt ingezien, nu ten opzichte van die
school het neutraliteit beginsel wordt
doorgezet op nationaal gebied.
De heer Fpcken^a Andreae dus zal be*
